Procesy nominalizacyjne w zdaniach wyrażających relację przyczynowo-skutkową (na materiale języka polskiego i bułgarskiego)

2020·2 MB·Polish

by  Jakub Lubomir Banasiak

INSTYTUT SLAWISTYKI POLSKIEJ AKADEMII NAUK
FUNDACJA SLAWISTYCZNA
JAKUB LUBOMIR BANASIAK
PROCESY NOMINALIZACYJNE
W ZDANIACH WYRAŻAJĄCYCH
RELACJĘ PRZYCZYNOWO-SKUTKOWĄ
(NA MATERIALE JĘZYKA POLSKIEGO
I BUŁGARSKIEGO)
147

PROCESY NOMINALIZACYJNE
W ZDANIACH WYRAŻAJĄCYCH RELACJĘ
PRZYCZYNOWO-SKUTKOWĄ
Prace Slawistyczne. Slavica
[Monographs in Slavic Studies. Slavica]
147
Redaktor Naczelna / Editor-in-Chief
Dr hab. Mariola Jakubowicz, prof. IS PAN,
Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa, Polska
[Institute of Slavic Studies, Polish Academy of Sciences, Warsaw, Poland]
Rada Naukowa / Scientific Board
• К. пед. н., д.ф.н. Ольга Е. Фролова,
Московский государственный университет им. М. В. Ломоносова, Mocква,
Российская Федерация [K. ped. n., d.f.n. Ol′ga E. Frolova; Lomonosov Moscow
State University, Moscow, Russian Federation]
• Dr hab. Rafał Górski, prof. IJP PAN,
Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk; Uniwersytet Jagielloński,
Kraków, Polska [Institute of Polish Language, Polish Academy of Sciences;
Jagiellonian University, Cracow, Poland]
• Dr hab. Aleksandra Janowska, prof. UŚ,
Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice, Polska [University of Silesia in
Katowice, Katowice, Poland]
• Prof. Igors Koškins,
Latvijas Universitāte, Rīga, Latvija [University of Latvia, Riga, Latvia]
• PD Dr. Thomas Menzel,
Serbski Institut/Sorbisches Institut, Bautzen/Budyšin, Deutschland [Sorbian
Institute, Bautzen, Germany]
Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk
Fundacja Slawistyczna
Jakub Lubomir Banasiak
PROCESY NOMINALIZACYJNE
W ZDANIACH WYRAŻAJĄCYCH
RELACJĘ PRZYCZYNOWO-SKUTKOWĄ
(na materiale języka polskiego i bułgarskiego)
Warszawa 2020
Recenzje wydawnicze [Editorial reviews]
dr hab. Joanna Satoła-Staśkowiak, prof. nadzw. AHE,
Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi, Polska
[University of Humanities and Economics in Lodz, Łódź, Poland]
dr hab. Agnieszka Zatorska, prof. nadzw. UŁ,
Uniwersytet Łódzki, Łódź, Polska [University of Lodz, Łódź, Poland]
Publikacja dofinansowana z programu „Doskonała Nauka” Ministra Nauki
i Szkolnictwa Wyższego.
The work was financed from the “Excellent Science” Programme of the Polish Minister of
Science and Higher Education.
Redaktor naukowa [Editor]
dr hab. Julia Mazurkiewicz-Sułkowska, prof. nadzw. UŁ,
Uniwersytet Łódzki, Łódź, Polska [University of Lodz, Łódź, Poland]
Redaktor prowadzący [Editorial supervision]
Jakub Ozimek
Redaktorzy [Copy-editors]
Ewa Dzierżanowska, Greta Kominek, Dorota Rdest, Piotr Styk
Skład i łamanie [Typesetting and page makeup]
Jerzy Michał Pieńkowski
© Copyright by Jakub Lubomir Banasiak, 2020
This is an Open Access book distributed under the terms of the Creative Commons Attribu-
tion 3.0 PL License (creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/), which permits redistribution,
commercial and noncommercial, provided that the book is properly cited.
e-ISBN: 978-83-64031-91-5
ISSN: 0208-4058 (Prace Slawistyczne. Slavica)
Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk
[Institute of Slavic Studies, Polish Academy of Sciences]
ul. Bartoszewicza 1b/17, 00-337 Warszawa
tel. [phone], [email protected], www.ispan.waw.pl
SPIS TREŚCI
Wykaz skrótów i symboli ................................................... 11
Podziękowania ...................................................... 17
Zamiast wstępu ...................................................... 19
1. Zagadnienia teoretyczne ........................................... 21
1.1. O pojęciu przyczyny: uwagi wstępne ............................. 21
1.2. Struktura predykatowo-argumentowa ........................... 22
1.3. Temporalność ................................................ 24
1.4. Współczesne badania konfrontatywne ........................... 25
1.5. Problematyka czystej kauzacji .................................. 27
1.6. Problematyka kauzatywnych wyrażeń predykatywnych ............ 29
1.7. Problemy klasyfikacji zdań ..................................... 31
1.8. Klasyfikacja zdań i problematyka przyczynowości w ujęciach kon-
frontatywnych o podstawach semantycznych ..................... 35
1.8.1. Ujęcie V. Maldžievej ..................................... 35
1.8.2. Model Z. Topolińskiej .................................... 35
1.9. Problematyka procesów nominalizacyjnych ...................... 37
1.9.1. Definicje nominalizacji .................................. 37
1.9.2. Nominalizacja .......................................... 38
1.9.3. Prosentencjalizacja/pronominalizacja argumentu propozy-
cjonalnego .............................................. 38
1.9.4. Rozszczepienie argumentu propozycjonalnego .............. 39
1.9.5. „Podniesienie” argumentu przedmiotowego ................ 40
1.9.6. Językowa quasi-zmienna ................................. 40
1.9.7. Zero syntaktyczne ....................................... 41
1.9.8. Gramatyka nominalizacji ................................ 41
1.9.8.1. Temporalność .................................... 41
1.9.8.2. Modalność ...................................... 42
1.9.8.3. Określoność/nieokreśloność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
1.9.9. Funkcje nominalizacji ................................... 44
1.9.10. Zróżnicowanie stylistyczne tekstów a nominalizacje . . . . . . . . . 45
1.10. Semantyczna kategoria określoności/nieokreśloności .............. 46
1.10.1. Intensjonalna koncepcja determinacji ...................... 47
6
1.10.2. Status rodzajnika w koncepcji S. Karolaka .................. 50
1.10.3. Kwantyfikatory w ujęciu S. Karolaka ....................... 51
2. Przyjęte założenia badawcze ....................................... 53
2.1. Założenia ogólne pracy ........................................ 53
2.2. Zdania wyrażające relację przyczynowo-skutkową ................ 54
2.3. Materiał objęty badaniem ...................................... 54
2.3.1. Granice wyrażenia predykatywnego i argumentu propo-
zycjonalnego: problematyka kauzatywnych analityzmów
werbo-nominalnych ..................................... 56
3. Baza danych: właściwości składniowe niespójnikowych wykładników
relacji przyczynowo-skutkowej ..................................... 59
3.1. Budowa artykułu hasłowego .................................... 59
3.2. Jednostki bułgarskie ........................................... 60
1. благодарение ........................................... 60
2. в резултат ............................................ 61
3. вследствие ............................................. 62
4. доведе ................................................. 63
5. докара ................................................. 64
6. заради ................................................. 64
7. от ..................................................... 65
8. по ..................................................... 66
9. по повод ............................................... 67
10. по причина ............................................. 68
11. по случай .............................................. 69
12. поради ................................................. 70
13. предизвика ............................................. 71
14. причини ............................................... 72
15. произлезе .............................................. 73
16. произтече ............................................. 73
3.3. Jednostki polskie .............................................. 74
1. doprowadzić ............................................ 74
2. dzięki .................................................. 75
3. na . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
4. na skutek ............................................... 76
5. od ..................................................... 77
6. pociągnąć za sobą ........................................ 78
7. poskutkować . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
8. przez ................................................... 79
9. przez wzgląd ............................................ 80
7
10. skutkiem ............................................... 81
11. spowodować ............................................ 81
12. w efekcie ............................................... 82
13. w konsekwencji ......................................... 83
14. w następstwie ........................................... 84
15. w rezultacie ............................................. 84
16. w wyniku .............................................. 85
17. wobec ................................................. 86
18. wskutek ................................................ 87
19. wyniknąć ............................................... 87
20. wywołać ................................................ 88
21. wziąć się ................................................ 89
22. z ...................................................... 89
23. z powodu ............................................... 90
24. z przyczyny ............................................. 91
25. z racji .................................................. 92
26. za przyczyną ............................................ 92
27. ze względu .............................................. 93
28. zaowocować ............................................ 94
29. zaskutkować ............................................ 95
4. Wykładniki argumentów propozycjonalnych w zdaniach wyrażających
relację przyczynowo-skutkową ..................................... 97
4.1. Określone nominalizacje w propozycjach podstawowych .......... 98
4.1.1. Nominalne wykładniki propozycji permanentnych .......... 98
4.1.2. Nominalne wykładniki propozycji jednokrotnych ........... 103
4.2. Nominalizacje z adiunktywnymi modyfikatorami dookreślającymi
ekstensję...................................................... 106
4.2.1. Nominalizacje z przymiotnikiem pol. jedyny; bułg. единстве-
ния(т) ................................................. 108
4.2.2. Nominalizacje z zakresem odniesienia zawężonym tempo-
ralnie .................................................. 109
4.2.2.1. Nominalizacje z adiunktywnymi wykładnikami
temporalności serii deiktycznej .................... 110
4.2.2.2. Nominalizacje z liczebnikami porządkowymi ........ 111
4.3. Nieokreślone nominalizacje w propozycjach podstawowych ........ 113
4.3.1. Nieokreślone nominalizacje w propozycjach zależnych pod-
stawowych .............................................. 115
4.3.2. Nieokreślone nominalizacje z fakultatywnymi określnikami
adnominalnymi ......................................... 118
8
4.3.2.1. Nieokreślone nominalizacje z niezaimkowymi fakul-
tatywnymi określnikami adnominalnymi ........... 118
4.3.2.2. Nominalizacje z zaimkiem nieokreślonym przy cen-
trum frazy ....................................... 120
4.3.2.2.1. Nominalizacje z zaimkami pol. jakiś; bułg.
някакъв ................................ 120
4.3.2.2.2. Nominalizacje z zaimkami pol. pewien/jeden/
niejaki; bułg. eдин ........................ 122
4.3.2.2.3. Nominalizacje z zaimkami pol. niektóre
(niektóry), któryś; bułg. някой ............. 124
4.4. Pronominalizacja/prosentencjalizacja ........................... 125
4.4.1. Realizacja p poprzez zaimek wskazujący przy wyrażeniach
Caus
predykatywnych przyimkowych .......................... 127
4.4.2. Realizacja p przez zaimek wskazujący w postpozycji przy
Caus
przyimkowych wyrażeniach predykatywnych ............... 128
4.4.3. Realizacja p poprzez zaimek wskazujący przy członie
Caus
nominalnym przyimka złożonego ......................... 129
4.4.4. Realizacja p poprzez rodzajnik przy członie nominalnym
Caus
przyimka złożonego ..................................... 131
4.4.5. Realizacja p poprzez zaimek wskazujący przy werbalnych
Caus
wyrażeniach predykatywnych ............................. 132
4.4.6. Realizacja p poprzez zaimek wskazujący .................. 133
Eff
4.5. Rozszczepienie argumentu propozycjonalnego ................... 133
4.6. „Podniesienie” argumentu przedmiotowego ...................... 135
4.6.1. „Podniesienie” argumentu przedmiotowego z pozycji p ... 136
Caus
4.6.2. „Podniesienie” argumentu przedmiotowego z pozycji P ..... 139
Eff
4.6.3. „Podniesienie” dwóch argumentów przedmiotowych z pozy-
cji P ................................................. 140
Caus
4.7. Językowa quasi-zmienna ....................................... 140
4.7.1. Językowa quasi-zmienna w propozycjach zależnych podsta-
wowych ................................................ 142
4.7.1.1. Językowa quasi-zmienna w propozycjach zależnych
podstawowych w pozycji p ...................... 142
Caus
4.7.1.2. Językowa quasi-zmienna w propozycjach zależnych
podstawowych w pozycji p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Eff
4.7.2. Językowa quasi-zmienna w propozycjach zależnych derywo-
wanych ................................................ 143
4.8. Zero syntaktyczne ............................................ 145
4.8.1. Zero syntaktyczne w propozycjach zależnych podstawowych ... 145
4.8.2. Zero syntaktyczne w propozycjach zależnych derywowanych ... 147