privredni rast i devizni kurs

495 Pages·2016·8.55 MB·Croatian

UNIVERZITET UNION U BEOGRADU
BEOGRADSKA BANKARSKA AKADEMIJA
FAKULTET ZA BANKARSTVO, OSIGURANJE I FINANSIJE

mr Mirjana S. Čizmović
PRIVREDNI RAST I DEVIZNI KURS
Doktorska disertacija

Beograd, 2016. godina
Mentor:

Prof. dr Milenko Popović, redovni profesor
Fakultet za poslovne studije
Univerzitet Mediteran, Podgorica

__________________________________

Ĉlanovi komisije:

Prof. dr Hasan Hanić, redovni profesor
Beogradska bankarska akademija
Fakultet za bankarstvo, osiguranje i finansije
Univerzitet Union u Beogradu

__________________________________

Prof. dr Zoran Grubišić, redovni profesor
Beogradska bankarska akademija
Fakultet za bankarstvo, osiguranje i finansije
Univerzitet Union u Beogradu

___________________________________

Datum odbrane doktorske disertacije: _____________________________________
Univerzitet Union u Beogradu
Beogradska bankarska akademija
Fakultet za bankarstvo, osiguranje i finansije

IZJAVA O AUTORSTVU

Izjavljujem da je doktorska disertacija pod naslovom ―Privredni rast i devizni kurs‘‘ rezultat
mog samostalnog istraţivačkog rada i da su korišćene bibliografske reference istinito i jasno
navedene, kao i da su sumarno prezentovane u okviru Literature.

U Beogradu,
______________ godine
Potpis autora
Mirjana Čizmović
___________________
PRIVREDNI RAST I DEVIZNI KURS
REZIME
Kao posledica ubrzane liberalizacije računa kapitala, rastućeg obima i brzine međunarodnih
tokova kapitala i povezanosti proizvodnih lanaca, poslednjih decenija došlo je do naglog
povećanja globalne povezanosti zemalja. Ovo se odnosi ne samo na integraciju zemalja u
razvoju u dinamično međunarodno okruţenje, već i na značajne posledice koje ova
globalna integrisanost ima na odnose razvijenih zemalja sa ostatkom svijeta. U ovim
okolnostima, analiza faktora koji utiču na ekonomski rast zemlje ne moţe se više sprovoditi
samo u okvirima tradicionalne analize zatvorene ekonomije. Iz razloga sve veće otvorenosti
i povezanosti zemalja, uticaj deviznog kursa na ekonomski rast i strukturne promjene u
ekonomijama sve više dobija na značaju. On najvidljivije ispoljava svoj uticaj na ekonomska
kretanja preko stvaranja uslova na poboljšanje izvoznih performansi zemlje, a preko toga
posledično i na kretanje produktivnosti i investicija u izvoznom sektoru. Pored ovoga, on
ostvaruje manje vidljiv ali snaţan uticaj na realna ekonomska kretanja, preraspodjelu
dohotka, zaposlenost i investicije. U uslovima ostvarene liberalizacije računa kapitala ovaj
uticaj se ostvaruje velikim dijelom kroz bankarski sistem i privatne bilanse zbog rastuće
dolarizacije imovine i obaveza. U ovakvim uslovima promjene deviznog kursa mogu da
dovedu do iznenadnih gubitaka ili dobitaka, pa se još više pojačava značaj politike
upravljanja deviznim kursom za rast zemlje. Sa druge strane, samo sprovođenje politike
deviznog kursa je oteţano, s obzirom na to da njegove stope rasta nisu više determinisane
međunarodnim tokovima roba i usluga, već na novčanom trţištu gdje očekivanja o
budućim promjenama i procjena rizika imaju odlučujuću ulogu.
U teorijama rasta dugo je bila zanemarena uloga deviznog kursa kao njegove značajne
determinante. Upravo brzi rast istočnoazijskih zemlja stavio je u centar paţnje teorije rasta
vođenog izvozom i ulogu deviznog kursa u tom procesu. Odrţavanje stabilnog i
kompetitivnog deviznog kursa postao je jedan od vaţnih izazova ekonomske politike
zemalja u razvoju. I u zemljama Jugoistočne Evrope nivo, volatilnost i politika deviznog
kursa igrali su značajnu ulogu u modelima njihovog rasta, naročito u pogledu uticaja na
konkuretnost ovih zemalja na regionalnom i međunarodnom trţištu. Tačnije, model rasta
koji se nakon prvih godina tranzicionog perioda zasnivao na prilivu inostranog kapitala,
doveo je do apresijacije realnog deviznog kursa i dugoročnog stanja deficita trgovinskog
bilansa. Apresijacija je vodila smanjenju konkurentnosti, relativnom slabljenju investicija u
sektoru razmjenjivih roba, slabljenju industrije i izvoza. Jasno je da ovakav privredni rast
karakterišu značajni probemi što dovodi do njegove neodrţivosti u duţem roku. Da bi se
na pravi način mogao razmatrati potencijal za dalji rast ovih zemalja u duţem roku,
neophodno je, između ostalog, uzeti u obzir koliko se politikom deviznog kursa moţe
uticati na promjenu strukture izvoznog i ostalih sektora unutar zemlje. Naravno, pri tome
se mora uvaţiti širi kontekst promjene traţnje na globalnom nivou, a kod velikog broja
ovih zemalja i uslovi koje nameće put ka integraciji u Evropsku Uniju.
Kljuĉne rijeĉi: ekonomski rast, devizni kurs, liberalizacija trgovine, liberalizacija kapitala,
sofisticiranost izvoza, izvori rasta, totalna faktorska produktivnost.

Nauĉna oblast: Makroekonomski aspekti međunarodnih odnosa (JEL klasifikacija F4)
Uţa nauĉna oblast: Ekonomski rast otvorenih ekonomija (JEL klasifikacija F43)
ECONOMIC GROWTH AND EXCHANGE RATE
ABSTRACT
As a result of rapid liberalization of the capital account, the growing size and speed of
international capital flows and integration of production chains, in recent decades there has
been a sharp increase in the global integration of countries. This applies not only to the
integration of developing countries in a dynamic international environment, but also to the
significant consequences this global integration has on the relationships of developed
countries with the rest of the world. In these circumstances, the analysis of the factors
affecting the country's economic growth can no longer be conducted only within the
framework of the traditional analysis of the closed economy. Due to increased openness
and integration of countries, the influence of the exchange rate on the economic growth
and structural changes in economies is increasingly gaining in importance. It most visibly
demonstrates its influence on economic developments through the creation of conditions
for the improvement of the country‘s export performances, and, consequently, on the
movement of productivity and investment in the export sector. In addition, it creates a less
visible but powerful influence on real economic developments, redistribution of income,
employment and investment. In the conditions of capital account liberalization, this
influence is largely achieved through the banking system and private balance sheets because
of growing dollarization of assets and liabilities. In such circumstances, the exchange-rate
swings can lead to sudden losses or gains, thereby further increasing the importance of the
exchange rate management policy for the growth of a country. On the other hand, the
implementation of the exchange rate policy is difficult, given the fact that its growth rates
are no longer determined by international flows of goods and services, but the money
market where the expectations about future changes and risk assessment play a decisive
role.
The theories of growth have long neglected the role of the exchange rate as its major
determinant. It is the rapid growth of Eastern Asian countries that has brought the theories
of export-led growth into focus, as well as the role of the exchange rate in this process.
Maintaining a stable and competitive exchange rate has become one of the significant
challenges of the economic policy in developing countries. Likewise, in the countries of
Southeast Europe, the level, volatility and the exchange rate policy played an important role
in their growth models, particularly in terms of the influence on the competitiveness of
these countries on the regional and international market. More specifically, the growth
model which was based on foreign capital inflow after the first years of the transition
period, led to an appreciation of the real exchange rate and a long-term situation of trade
deficit. The appreciation led to reduced competitiveness, the relative weakening of
investment in the sector of tradable goods, the weakening of industry and exports. It is
clear that such economic growth is characterized by significant problems, which leads to its
unsustainability in the long run. To be able to properly consider the potential for further
growth of these countries in the long term, it is necessary, among other things, to take into
account how possible it is to influence a change in the export structure and the sectors
within the country by the exchange rate policy. Certainly, we must take into account the
wider context of the change in demand on a global scale, and, in a large number of these
countries, the conditions imposed by the path towards integration into the European
Union.
Key words: economic growth, exchange rate, trade liberalization, capital liberalization,
EXPY, sources-of-growth, total factor productivity
Scientific field: Macroeconomic Aspects of International Relations (JEL classification F4)
Field of Academic Expertise: Economic Growth of Open Economies (JEL classification
F43)
SADRŢAJ
UVOD...................................................................................................................................... 1
1 TEORIJSKI ASPEKT ANALIZE UTICAJA DEVIZNOG KURSA NA PRIVREDNI
RAST ....................................................................................................................................... 4
1.1 ANALIZA OSNOVNIH EGZOGENIH MODELA RASTA ..................................... 4
1.1.1 Harrod –Domarov model rasta .................................................................................................... 4
1.1.1.1 Harrod-Domarov model i otvorena ekonomija .............................................................. 10
1.1.2 Solow-ljev model ekonomskog rasta.......................................................................................... 11
1.1.2.1 Uslovi koje zadovoljava proizvodna funkcija .................................................................. 13
1.1.2.2 Ravnoteţno stanje kapitalne opremljenosti ..................................................................... 16
1.1.2.3 Tranziciona dinamika i brzina konvergencije .................................................................. 21
1.1.2.4 Solow-ljev model sa tehnološkim progresom ................................................................. 22
1.1.2.5 Konvergencija u modelu sa tehnološkim progresom ..................................................... 26
1.1.2.6 Zlatno pravilo akumulacije kapitala................................................................................... 27
1.1.2.7 Empirijska ocjena modela ................................................................................................... 29
1.1.2.8 Fundamentalni faktori privrednog rasta ........................................................................... 33
1.2 ANALIZA OSNOVNIH ENDOGENIH MODELA RASTA .................................. 34
1.2.1 AK modeli rasta............................................................................................................................. 35
1.2.1.1 Rebelov model ...................................................................................................................... 36
1.2.2 Modeli zasnovani na akumulaciji ljudskog kapitala ................................................................. 41
1.2.3 Endogeni modeli rasta zasnovani na istraţivanju i razvoju .................................................... 50
1.2.4 Neo-šumpeterijanski modeli rasta .............................................................................................. 57
1.3 OGRANIĈENJA SAVREMENE TEORIJE PRIVREDNOG RASTA .................... 61
1.4 PRIVREDNI RAST VOĐEN IZVOZOM ................................................................ 63
1.4.1 Veza izvoza i investicija ................................................................................................................ 63
1.4.1.1 Komparativno-statička povezanost međunarodne trgovine i rasta – strana ponude 65
1.4.1.2 Uloga realnog deviznog kursa, odnosi razmjene i raspodjela dohotka........................ 72
1.4.1.3 Dinamički odnos rastućih prinosa, trgovine i rasta ........................................................ 74
1.4.1.4 Rast vođen izvozom ............................................................................................................ 79
1.4.1.5 Kaldorova teorija kumulativne uzročnosti ....................................................................... 82
1.4.1.6 Thirlwall-ov zakon ............................................................................................................... 87
1.4.2 Devizni kurs, zaposlenost i investicije ....................................................................................... 94
1.4.2.1 Devizni kurs u teoriji kumulativne uzročnosti i Thirlwall-ovom zakonu ................... 94
1.4.2.2 Veza promjene produktivnosti, nadnica i deviznog kursa ............................................ 97
1.4.2.3 Balassa-Samuelson-ov efekat ............................................................................................. 99
1.4.2.4 Veza promjene nivoa deviznog kursa i sturkturnih promjena u izvoznom sektoru ...103
1.4.2.5 Višesektorski model rasta otvorene ekonomije .............................................................107
1.4.2.6 Rodrikov model rasta ........................................................................................................110
1.4.2.7 Sofisticiranost izvozne korpe proizvoda ........................................................................116
1.4.2.8 Odstupanje od ravnoteţnog realnog deviznog kursa ...................................................119
1.4.2.9 Volatilnost deviznog kursa ...............................................................................................119
1.4.3 Prednosti i ograničenja rasta vođenog izvozom .....................................................................120
1.5 MEĐUNARODNI TOKOVI KAPITALA I PRIVREDNI RAST .......................... 127
1.5.1 Uticaj cikličnih kretanja kapitalnih tokova na investicije i zaposlenost ..............................127
1.5.1.1 Uticaj liberalizacije kapitalnog računa na stopu ekonomskog rasta ...........................135
1.5.2 Uticaj deviznog kursa na finansijski sistem .............................................................................140
1.5.3 Upravljanje politikom deviznog kursa u uslovima liberalizacije računa kapitala ..............144
1.5.3.1 Reţimi deviznog kursa i njihov uticaj na makroekonomske varijable .......................144
1.5.3.2 Modifikacija pravila nemogućeg trojstva ........................................................................149
1.5.3.3 Odnos politike deviznog kursa i monetarne politike ...................................................152
1.5.3.4 Akumulicija deviznih rezervi ............................................................................................153
1.5.3.5 Kontrola kretanja kapitala .................................................................................................160
1.5.3.6 Politika konkurentnog nivoa deviznog kursa ................................................................161
2 GLOBALIZACIJA, DEVIZNI KURS I PRIVREDNI RAST: SVJETSKA ISKUSTVA ...
..................................................................................................................................... 165
2.1 DEVIZNI KURS U MODELIMA RASTA ISTOĈNO - AZIJSKIH ZEMALJA ... 167
2.1.1 Iskustva posije II svjetskog rata ................................................................................................167
2.1.2 Azijska kriza .................................................................................................................................171
2.1.3 Nemoguće trojstvo nakon azijske krize ...................................................................................173
2.1.4 Tokovi kapitala i apresijacija deviznog kursa ..........................................................................177
2.1.5 Uticaj povezanosti zemalja istočne Azije na ekonomski rast ...............................................180
2.1.6 Apresijacija i podcijenjenost deviznog kursa u Kini ..............................................................185
2.2 DEVIZNI KURS U MODELIMA RASTA ZEMALJA LATINSKE AMERIKE ... 188
2.2.1 Pregled razvoja politike deviznog kursa u Latinskoj Americi poslije drugog svjetskog rata 190
2.2.2 Usporavanje ekonomskog rasta ................................................................................................197
2.2.3 Tokovi kapitala ............................................................................................................................198
2.2.4 Apresijacija i konkurentnost industrijskog sektora ................................................................200
2.3 DEVIZNI KURS U MODELIMA RASTA AFRIĈKIH ZEMALJA ....................... 203
2.3.1 Uticaj nivoa deviznog kursa na rast i strukturu izvoza ..........................................................207
2.3.2 Tokovi kapitala ............................................................................................................................211
2.3.3 Devizni kurs, produktivnost i ekonomski rast .......................................................................214
2.4 ZEMLJE SJEVERNE AFRIKE I BLISKOG ISTOKA (MENA) ........................... 219
2.5 DEVIZNI KURS U MODELIMA RASTA RAZVIJENIH ZEMALJA .................. 228
2.5.1 Istorijski pregled razvoja međunarodnog monetarnog sistema i reţima deviznog kursa 228
2.5.2 Teorije prezasićenosti štednjom i monetarne sile SAD ........................................................233
2.5.3 Troškovi i koristi dolara kao rezervne valute ..........................................................................235
2.5.4 Evropska Unija ............................................................................................................................237
2.5.5 Odnos eura i dolara nakon finansijske krize ...........................................................................241
2.5.6 Japan ..............................................................................................................................................243
3 DEVIZNI KURS U MODELIMA RASTA ZEMALJA JUGOISTOĈNE EVROPE 249
3.1 NEPOSREDNI FAKTORI PRIVREDNOG RASTA ............................................ 250
3.1.1 Metodološki okvir i izvori podataka ........................................................................................250
3.1.2 Analiza izvora rasta .....................................................................................................................252
3.1.3 Potraţna strana izvora rasta .......................................................................................................258
3.2 FUNDAMENTALNI FAKTORI PRIVREDNOG RASTA ................................... 263
3.3 UTICAJ REALNOG DEVIZNOG KURSA NA PRIVREDNI RAST ................... 266
3.3.1 Određivanje odstupanja realnog deviznog kursa od ravnoteţe ...........................................266
3.3.1.1 Provjera robusnosti modela .............................................................................................282
3.3.2 Analiza faktora koji utiču na pod/precijenjenost realnog deviznog kursa .........................290
3.3.3 Uticaj pod/precijenjenosti realnog deviznog kursa na stopu rasta .....................................301
3.3.4 Kanali uticaja pod/precijenjenosti realnog deviznog kursa na rast .....................................310
3.3.4.1 Uticaj pod/precijenjenosti realnog deviznog kursa na nivo industrijske proizvodnje ..
...............................................................................................................................................311
3.3.4.2 Uticaj pod/precijenjenosti realnog deviznog kursa na totalnu faktorsku
produktivnost ....................................................................................................................319
3.3.5 Eksterna konkurentnost .............................................................................................................324
3.3.5.1 ―Product space‖ analiza ....................................................................................................334
3.3.6 Reţimi deviznog kursa u zemeljama jugoistočne i centralne Evrope .................................339
ZAKLJUĈAK ....................................................................................................................... 344
LITERATURA .................................................................................................................... 359
PRILOZI I DODACI ........................................................................................................ 379
SPISAK GRAFIKA

Grafik 1.1.2.1-1 Proizvodna funkcija i marginalni proizvod kapitala...................................................... 14
Grafik 1.1.2.2-1 Aktuelne i prelomne investicije - ravnoteţno stanje kapitalne opremljenosti .......... 18
Grafik 1.1.2.2-2 Nepostojanje i nejedinstvenost ravnoteţnog stanja ...................................................... 19
Grafik 1.1.2.2-3 Fazni dijagram promjene kapitalne opremljenosti ........................................................ 20
Grafik 1.1.2.2-4 Efekat povećanja štednje na investicije ........................................................................... 21
Grafik 1.1.2.4-1 Efekti povećanja stope štednje na stopu rasta i nivo produktivnosti ........................ 25
Grafik 1.1.2.6-1 Zlatno pravilo štednje ........................................................................................................ 29
Grafik 1.2.1.1-1 Odrţivi rast u linearnom AK modelu ............................................................................. 39
Grafik 1.2.2-1 Zajednička dugoročna putanja fizičkog i ljudskog kapitala ......................................... 48
Grafik 1.4.1.1-1 Izjednačavanje relativnih cijena finalnih dobara pod uticajem međunarodne
trgovine .............................................................................................................................. 68
Grafik 1.4.1.1-2 Kupa diverzifikacije u slučaju potpune specijalizacije proizvodnje ............................ 70
Grafik 1.4.2.6-1 Ravnoteţni i optimalni realni devizni kurs i sektorska struktura kapitala ............... 113
Grafik 1.5.1-1 Prilivi i struktura priliva kapitala u zemljama sa trţištem u nastajanju (1978-2014) ....
............................................................................................................................................ 127
Grafik 1.5.1-2 Ukupan broj valutnih, duţničkih i bankarskih kriza u pojedinim zemljama u
razvoju ............................................................................................................................... 129
Grafik 1.5.3.1-1 Odnos varijabiliteta deviznih rezervi i deviznog kursa ............................................... 149
Grafik 1.5.3.2-1 Nemoguće trojstvo i akumulacija deviznih rezervi u razvijenim i zemljama u
razvoju ................................................................................................................................ 150
Grafik 1.5.3.4-1 Devizne rezerve kao procenat BDP-a u periodu od 1978-2014 ............................... 154
Grafik 1.5.3.4-2 Broj mjeseci uvoza pokrivenih deviznim rezervama u zemljama sa trţištem u
nastajanju u periodu 1978-2014 ..................................................................................... 155
Grafik 2.1.1-1 Odnos rasta produktivnosti i nadnica u regionu istočne Azije .................................. 168
Grafik 2.1.3-1 Nemoguće trojstvo u Kini i drugim istočno-azijskim zemljama ............................... 175
Grafik 2.1.3-2 Učešće deviznih rezervi u BDP-u u istočno-azijskim zemljama (1990-2013) ......... 175
Grafik 2.1.3-3 Razvoj kombinacija politika nemogućeg trojstva istočno-azijskih zemalja u
periodu od 1986. do 2009. godine .................................................................................. 176
Grafik 2.1.4-1 Kretanje nominalnog deviznog kursa u zemljama istočne
Azije (2000-2014, 2010=100) .......................................................................................... 177
Grafik 2.1.4-2 Kretanje realnog deviznog kursa u zemljama istočne Azije (2000-2014, 2010=100) ...
............................................................................................................................................... 179
Grafik 2.1.4-3 Neto prilivi kapitala u istočnoj Aziji (2008-2016) ........................................................ 180
Grafik 2.1.5-1 EXPY i BDP po glavi stanovnika u istočnoj Aziji (1995-2014) ................................ 182
Grafik 2.1.5-2 EXPY i BDP po glavi stanovnika u nekim od zemalja istočne Azije (1995-2014) 183
Grafik 2.1.6-1 Kretanje realnog efektivnog deviznog kursa mjereno jediničnim troškovima
rada i nivoom potrošačkih cijena.................................................................................... 186
Grafik 2.2-1 Nemoguće trojstvo u zemljama Latinske Amerike...................................................... 189
Grafik 2.2.1-1 Realni efektivni devizni kurs u zemljama Latinske Amerike(1994-2015; 2010=100)
............................................................................................................................................... 195
Grafik 2.2.1-2 Devizne rezerve kao procenat BDP-a ........................................................................... 196
Grafik 2.2.1-3 Apsolutan iznos deviznih rezervi .................................................................................... 196
Grafik 2.2.1-4 Mjeseci pokrivenosti uvoza količinom deviznih rezervi u Istočnoj Aziji i
Latinskoj Americi ............................................................................................................... 197
Grafik 2.2.3-1 Ukupan iznos priliva stranih direktnih, portfolio i ostalih investicija u
periodu od 1980-2013 ....................................................................................................... 199
Grafik 2.2.4-1 EXPY i BDP po glavi stanovnika u regionu Latinske Amerike ................................. 201
Grafik 2.2.4-2 EXPY i BDP po glavi stanovnika u izabranim zemljama Latinske Amerike ........... 202
Grafik 2.3.1-1 Pod/precijenjenost realnog deviznog kursa u Africi zavisno od primjenjenog reţima
............................................................................................................................................... 207
Grafik 2.3.1-2 Realni efektivni devizni kurs u nekim od zemlja Subsaharske Afrike
za period 2010-2015 .......................................................................................................... 209