priroda braka i moralni status preljuba

225 Pages·2017·1.03 MB·English

SVEUČILIŠTE U RIJECI
FILOZOFSKI FAKULTET U RIJECI

Zvonko Mihalović
PRIRODA BRAKA I MORALNI STATUS PRELJUBA

Doktorska disertacija
UNIVERSITY OF RIJEKA
FACULTY OF HUMANITIES AND SOCIAL SCIENCES

Zvonko Mihalović

THE NATURE OF MARRIAGE AND THE MORAL
STATUS OF ADULTERY

DOCTORAL THESIS
SVEUČILIŠTE U RIJECI
FILOZOFSKI FAKULTET U RIJECI

Zvonko Mihalović

PRIRODA BRAKA I MORALNI STATUS PRELJUBA

DOKTORSKA DISERTACIJA

Mentor: dr. sc. Snježana Prijić – Samaržija, red. prof.
SADRŽAJ
SAŽETAK .................................................................................................................................. 6
SUMMARY ............................................................................................................................... 8
UVOD ...................................................................................................................................... 10
1. POVIJESNO-TEORIJSKI, RETROSPEKTIVNI PREGLED ............................................. 15
1.1. Brak: vrste i oblici bračnih zajednica ............................................................................ 15
1.1.1. Definicija braka i filozofski problemi .................................................................... 17
1.1.2. Povijesno-kulturalni utjecaji na razumijevanje braka i ljubavi .............................. 22
1.1.3. Monogamija kao kulturno-povijesna vrijednost .................................................... 26
1.1.4. Filozofi o braku ...................................................................................................... 30
1.2. Četiri temeljne teorije o ljudskoj seksualnosti ............................................................... 35
1.2.1. Prokreativna teorija seksualnosti ........................................................................... 35
1.2.2. Teorija koja seksualnost vezuje za ljubav .............................................................. 40
1.2.3. Jezična teorija seksualnosti .................................................................................... 44
1.2.4. Hedonistička teorija seksualnosti ........................................................................... 48
1.3. Preljub ............................................................................................................................ 51
1.3.1. Psihologijska objašnjenja preljuba ......................................................................... 53
1.3.2. Klasifikacija preljuba ............................................................................................. 55
1.3.3. Preljub kroz povijest ............................................................................................... 56
1.3.4. Moralna zabrana preljuba prema katoličkome nauku ............................................ 58
1.3.5. Kritička analiza o moralnosti preljuba ................................................................... 62
2. ETIČKE TEORIJE I SEKSUALNA ETIKA ....................................................................... 68
2.1. Predmet, metode i ciljevi etike ...................................................................................... 69
2.1.1. Definicija etike i morala ........................................................................................ 70
2.1.2. Etika kao praktična znanost .................................................................................... 71
2.2. Moralne teorije općenito ................................................................................................ 72
2.2.1. Konzekvencijalizam ili teorija koja je utemeljena na posljedicama postupaka ..... 73
2.2.2. Deontološka etika ili etika koja je utemeljena na dužnostima ............................... 76
2.2.3. Etička teorija vrlina ................................................................................................ 81
2.3.Moralni partikularizam i njegove posebnosti ................................................................. 85
2.3.1. Moralna načela ili moralni partikularizam ............................................................. 87
2.3.2. Kako riješiti moralni sukob? .................................................................................. 91
2.4. Vrijede li moralna načela univerzalno? ......................................................................... 95
2.5. Moralni partikularizam i preljub .................................................................................... 99
2.6. Trebaju li nam posebne seksualne etike? .................................................................... 101
3. PITANJE MORALNOSTI PRELJUBA U KONTEKSTU PARTIKULARIZMA ........... 107
3.1. Narav obećanja te obveze koje proizlaze iz bračnih zavjeta ....................................... 108
3.2. Pitanje trajanje obveze obećanja u vremenu ................................................................ 115
3.3. Preljub ili razvod ......................................................................................................... 118
3.4. Preljubničko ponašanje ................................................................................................ 121
3.5. Kada je preljub moralno dozvoljen? ............................................................................ 132
3.6. Bračne vrijednosti ........................................................................................................ 135
3.7. Moralna opravdanost preljuba ..................................................................................... 147
3.8. Okolnosti koje čine preljub ne nužno nemoralnim ...................................................... 149
4. DODATNA RAZMATRANJA O PRELJUBU ................................................................. 157
4.1. Kriza monogamnoga braka .......................................................................................... 157
4.2. Ljubav kao fenomen .................................................................................................... 162
4.2.1. Kako odrediti ljubav ............................................................................................ 164
4.2.2. Razlikovanje ljubavi ............................................................................................. 165
4.2.3. Različiti načini voljenja ........................................................................................ 167
4.2.4. Sternbergova teorija ljubavi ................................................................................. 171
4.3. Odnos ljubavi i zaljubljenosti ...................................................................................... 174
4.4. Odnos ljubavi i seksualnosti ........................................................................................ 178
4.5. Treba li za ljubav umijeće? .......................................................................................... 186
4.6. Narav ljubavi, ljubomore, vjernosti i drugih emocija vezanih za brak i preljub ......... 191
4.7. Pitanje rodnoga statusa preljuba .................................................................................. 199
ZAKLJUČAK ........................................................................................................................ 204
BIBLIOGRAFIJA .................................................................................................................. 208
SAŽETAK

Predmet ovoga rada poglavito je problemski filozofski pristup naravi braka i preljuba. Iako je
definicija braka kao monogamne heteroseksualne zajednice utkana u temelje zapadne
civilizacije, u posljednje su vrijeme sve prisutniji zahtjevi za redefiniranje samoga pojma
braka, kao i moralnog i zakonskog statusa braka na način da brak više ne predstavlja jedini
društveni i moralni okvir ljudske seksualnosti. Unutar nekolicine teorija o naravi seksualnosti
(prokreativne teorije seksualnosti i teorije koja seksualnost vezuje uz ljubav) brak je obvezan
ili bar poželjan okvir ljudske seksualnosti, dok konvencionalne teorije bez ostatka
razumijevaju brak kao temeljnu instituciju društva koja osigurava njegovu stabilnost. Iako je
za mnoge apologete tradicionalnih stavova i konvencionalnih normi monogamija prirodna,
normalna i moralna, ona ne može dobiti konsenzus jer je još uvijek mnogo onih koji tvrde da
nam monogamija nije prirođena i da ne zadovoljava potrebe suvremenoga čovjeka. Stava sam
da je izbor monogamije osobna stvar, svatko odabire prema svojim preferencijama i
uvjerenju.
Primjerenu moralnu prosudbu za procjenu moralnoga statusa izvanbračnih seksualnih odnosa,
a posebice preljuba, možemo donijeti primjenom moralnoga partikularizma. Moralni
partikularizam pristup je koji najbolje odgovara stavu koji branim: zbog sociokulturalne
različitosti u odnosu prema braku i preljubu, nepostojanja jedinstvene definicije braka i
preljuba, te različitosti filozofskih pristupa naravi seksualnosti, svaku je situaciju preljuba
potrebno razmatrati zasebno. Sve ostalo čini se manje primjerenim i grubim teorijskim
oruđem za donošenje moralnih sudova.
Stoga branim stav kojega zastupam; u preljubu je moguće pronaći okolnosti koje ga čine
moralno opravdanim. Za moralno opravdanje učinjenoga preljuba stoji činjenica da su jedan
ili oba partnera izbjegli sadržaju obećanja koje je dano ili podrazumijevano u bračnome
zavjetu te je jedan od partnera podnio zahtjev za prekid bračnog odnosa, dok drugi partner taj
zahtjev nije prihvatio. Bez obzira na koje su se zavjete bračni parovi obvezivali,
nepridržavanje istih od strane bilo kojega partnera otvara prostor drugome da bude oslobođen
od svoje moralne obveze. Međutim, sigurno je da moralno ponašanje obvezuje partnere da ne
čine ništa što bi moglo poremetiti povjerenje i poštovanje druge osobe. Čini mi se posebno
važnim naglasiti da je u slučajevima prestanka ljubavi iskrenost prema partneru poželjnija
moralna opcija od počinjenja preljuba.
6
Ljubav je kompleksan fenomen koji je na isto tako kompleksan način povezan sa
seksualnošću. Mnogi smatraju da se preljub događa samo onim parovima koji su u ljubavnoj
krizi, a nikada parovima koji su u zadovoljavajućem ljubavnom odnosu. Mišljenja sam da je
takav stav načelno pogrešan. Ljubav je neovisna od naše volje. Međutim, ono što ovisi o
nama je postupanje, mi možemo odlučiti biti ili ne biti s voljenom osobom. To može biti
teško, ali je moguće. Preljub, prema tome, ne može po automatizmu biti opravdan
zaljubljivanjem u partnera s kojim nismo u braku, kao što ne treba biti ni osuđivan (ili
opravdan) jer osoba nije u ljubavi s partnerom s kojim je počinila preljub. Čini se da ljubav i
preljub nisu povezani na način na koji se to obično pretpostavlja. Relacija emocija i
seksualnosti daleko je kompleksnija nego što se to u pravilu smatra.
Nadam se da sam uspio pokazati kako postoje mnoge okolnosti koje su bitno različite od
tradicionalnih predrasuda i konvencionalnih moralnih normi kada su u pitanju institucije
braka i preljuba.

7
SUMMARY

Subject of this work is especially philosophic approach to the nature of marriage and adultery.
Even though the definition of marriage as monogamous heterosexual relationship wove in the
foundation of western civilization in the last period of time are even more present requests for
redefining the mere concept of marriage, but also moral and legal status of marriage so that
marriage does not represent anymore the only social and moral framework of human
sexuality. Within some theories about the nature of sexuality (procreational theory and theory
that connects sexuality with love) marriage is mandatory or at least advisable framework of
human sexuality, while conventional theories interpret marriage as basic institution of society
that ensures its stability. Even though for many apologists of traditional attitudes and
conventional norms monogamy is natural, normal and moral, it cannot obtain consensus
because many predicate that monogamy is not innate and does not satisfy modern people
needs. I hold that choosing monogamy is personal because every person chooses according to
his/her preferences and beliefs.
Appropriate moral judgement for moral status evaluation of extramarital sexual relations and
especially adultery, can be brought by implementing moral particularity. Moral particularity
attitude is most suitable to the attitude that I defend: because of social and cultural
differencies in reference to marriage and adultery, absence of unique marriage definition and
adultery as also differencies of philosophic approaches to the nature of sexuality, each
adultery has to be examined for itself. Everything else is less appropriate and rough
theoretical tool for moral judgements.
Therefore I defend attitude that I represent; i.e. in adultery is possible to find conditions that
make it morally justified. As far as regards moral justification of adultery there is a fact that
one or both partners avoided the content of promises given or understood in marriage vows
and one of the partner submitted request for termination of marriage while the other partner
did not accept that request. Notwithstanding which marriage vows partners obliged
themselves, violation of the same on behalf of any of the partner opens possibility to be free
of his/her moral obligation. Nevertheless it is sure that moral behaviour obliges partners not to
do anything that could disturb confidence and respect of the other. It seems to me that it is
very important to underline that in cases where there is no love anymore is preferable moral
option of honesty towards partner than adultery.
Love is complex phenomenon that is also in a complex way connected to sexuality. Many
hold that adultery happens only to those couples that are in love crisis and never to couples
8
that are in satisfying love relationship. I think that this is basically wrong attitude. Love is
independent of our will. However we can influence to be or not to be with loving person. It
can be hard but is possible. Adultery, according to that, cannot automatically be justified by
falling in love with partner with whom we are not married, as also one should not be judged
or justified because he/she is not in love with partner with whome he/she commited adultery.
It seems that love and adultery are not connected in a way it is presumed. Relation emotion
and sexuality is far more complex than it is considered usually. I hope that I succeeded to
demonstrate that there are many circumstances intrinsically different from traditional
prejudices and conventional moral norms when it is about institution of marriage and
adultery.

9
UVOD

Teme vezane uz ljudsku seksualnost razmatraju se unutar filozofije seksualnosti,
interdisciplinarne filozofske discipline koja objedinjuje filozofsku antropologiju, socijalnu
filozofiju, ontologiju - teoriju identiteta, etiku te primijenjenu ili praktičnu etiku. Kao i mnoge
druge teme unutar filozofije seksualnosti, tako je i tema kojom se bavim u doktorskome radu,
o prirodi braka i nemoralnosti preljuba, nedvojbeno određena ograničenjima društvenoga,
povijesnoga i kulturalnoga trenutka. Drugim riječima, brak i bračna zajednica u
konceptualnome su smislu, ali i kada je posrijedi moralni status ove društvene institucije,
doživjeli tijekom vremena velike promjene koje ću u nastavku rada izložiti i analizirati, što
uključuje i istraživanja koja ulaze u domene povijesti, pravne znanosti, sociologije i slično.
Predmet analize doktorskoga rada teze su koje proizlaze iz tradicionalnih teorija seksualnosti i
konvencionalnoga pozitivnog morala vezanog uz brak i preljub: 1. monogamni je
heteroseksualni brak prirodan, normalan i moralan okvir seksualnosti; 2. seksualna
ekskluzivnost u braku predmet je bračnoga zavjeta; 3. seksualni odnosi u braku izraz su
ljubavi koja je predmet bračnoga zavjeta; 4. kršenje obećanja (vezanog uz seksualnu
ekskluzivnost i ljubav) danog u bračnom zavjetu prilikom sklapanja braka uvijek je moralno
loše; 5. preljub je kršenje obećanja danog u bračnome zavjetu i stoga je uvijek moralno loš.
Cilj je rada pokušati ukazati na kompleksnost moralne osude preljuba te propitati
utemeljenost teorijskih pretpostavki na kojima se osuda temelji.

******

Ljudska seksualnost složena je mješavina bioloških i fizioloških faktora, psiholoških i
socioloških utjecaja, te kulturnih i povijesnih tradicija. Povijesno gledajući, pitanje prirode
ljudske seksualnosti često je bilo opisivano kao nemoralno i nedostojno filozofskih i
znanstvenih istraživanja. S druge strane, kulturalne različitosti i povijesne promjene
vrijednosnih i normativnih okvira otkrivaju seksualnost kao raznovrstan, prilagodljiv i
neprestano mijenjajući sustav značenja, znanja i praksi. Primjerice, širenje ideje kako bi
užitak mogao biti dovoljan razlog za seksualni odnos stvara sumnje u dominantnoj moralnoj
paradigmi i dovodi do promjena u načinu na koji se u pozitivnome moralu percipira
seksualnost. Također, iako je definicija braka kao monogamne heteroseksualne zajednice
utkana u temelje zapadne civilizacije, u posljednje su vrijeme sve prisutniji zahtjevi za
10