Praca, konsumpcjonizm i nowi ubodzy

215 Pages·2006·8.044 MB·Polish

by  Zygmunt Bauman

Zygmunt
Bauman
PRACA
KONSUMPCJONIZM
I NOWI UBODZY
Wydawnictwo WAM

PRACA
KONSUMPCJONIZM
I NOWI UBODZY

Zygmunt
Bauman
PRACA
KONSUMPCJONIZM
I NOWI UBODZY
Przekład: Stanisław Obirek
Wydawnictwo WAM
Kraków 2006
Tytuł oryginału
Work, Consumerism and the New Poor
Original edition copyright 2004 Open University Press UK Limited.
All rights reserved.
© Wydawnictwo WAM, 2006
Redakcja
Marianna Cielecka
Konsultacja naukowa
prof. Marian Kempny
Przekład przejrzał
Andrzej Wojtasik
Projekt okładki i stron tytułowych
Monika Wierzchowska
MY STUDIO
Korekta
Marta Regucka
ISBN 83-7318-446-5
WYDAWNICTWO WAM
ul. Kopernika 26 • 31-501 Kraków
tel. [phone] • faks 012 429 50 03
e-mail: [email protected]
DZIAŁ HANDLOWY
tel. [phone]
faks 012 430 32 10
e-mail: [email protected]
Zapraszamy do naszej
KSIĘGARNI INTERNETOWEJ
http://WydawnictwoWam.pl
tel. [phone]
Drukarnia Wydawnictwa WAM
ul. Kopernika 26 • 31-501 Kraków
Od tłumacza
o-----------------
„Ponadto Europa musi być stroną czynną w promowaniu i urzeczy­
wistnianiu globalizacji w solidarności. Tej ostatniej, jako jej waru­
nek, musi towarzyszyć swego rodzaju globalizacja w solidarności wraz
ze związanymi z nią wartościami: równości, sprawiedliwości i wol­
ności oraz mocne przekonanie, że rynek «domaga się, by poprzez
odpowiednią kontrolę ze strony sił społecznych i państwa było za­
gwarantowane zaspokojenie podstawowych potrzeb całego społeczeń­
stwa»”. Tak oto Jan Paweł II w niezwykle ważnej posynodalnej ad-
hortacji apostolskiej Ecclesia in Europa widzi problem globalizacji.
To było w Rzymie w czasie Wielkiego Tygodnia 2004. Podczas
spotkania jezuitów z całego świata zastanawialiśmy się, jak Towa­
rzystwo Jezusowe może lepiej i skuteczniej odpowiedzieć na wy­
zwania współczesności. Byłem wówczas jeszcze jezuitą, cały czas
miałem przed oczyma papieski dokument i próbowałem znaleźć od­
powiedź. W sąsiedztwie naszej Kurii Generalnej wznosi się potęż­
ny gmach Uniwersytetu Urbanianum, kształcącego misjonarzy z ca­
łego świata. Podążyłem tam, by zapoznać się z programem naucza­
nia i z publikacjami misyjnego ateneum. Wśród nowości zauważy­
łem włoskie wydanie książki Zygmunta Baumana Praca, konsump­
cjonizm i nowi ubodzy. Dotychczas znałem kilka innych książek tego
Autora, swego czasu udało mi się namówić Go na rozmowę dla
redagowanego wówczas przeze mnie kwartalnika „Życie Ducho­
we”, dla którego napisał też kilka innych tekstów.
6 Praca, konsumpcjonizm i nowi ubodzy
Ten nowy kontekst sprawił, że zacząłem czytać nieznaną mi książ­
kę jako swoisty komentarz do Ecclesia in Europa. Znalazłem za­
skakujące zbieżności w ocenie współczesnego świata. Oczywiście
są to zupełnie różne teksty. Tekst papieża nawiązuje do całego na­
uczania społecznego Kościoła i jest głęboko osadzony w tradycji
biblijnej. Książka Zygmunta Baumana jest przede wszystkim anali­
zą socjologiczną odwołującą się do tradycji laickiej.
I na tym polega paradoks i osobliwe spotkanie. Zarówno głowa
Kościoła katolickiego, jak i nie związany z Kościołem socjolog
w swoim namyśle pragną zrozumieć współczesność i stawiają w jej
centrum człowieka i jego godność. Demaskują mechanizmy ową
godność niszczące.
Być może żyjemy w czasach, gdy Duch Święty posługuje się
językiem humanistyki, by objawić zatroskanie Boga o każdego czło­
wieka. I być może dlatego wydawnictwo katolickie zdecydowało
się uprzystępnić swoim czytelnikom głos świeckiego proroka. Tak
bowiem odczytuję namysł Autora książki Praca, konsumpcjonizm
i nowi ubodzy - jako wołanie i troskę o tych, o których świat zapo­
mniał. Pisze Zygmunt Bauman: „Każde znane społeczeństwo przyj­
mowało wobec swoich ubogich charakterystycznie ambiwalentną
postawę, nieprzyjemną mieszankę strachu i odrazy z jednej strony
oraz żalu i współczucia - z drugiej. Oba składniki były równie nie­
zbędne. Pierwszy pozwalał na surowe traktowanie ubogich, jak tego
wymagała obrona porządku; drugi podkreślał godny pożałowania
los tych, którzy spadli poniżej standardów - los, który sprawiał, że
wszystkie trudy przestrzegania normy przez wierną normie część
populacji stanowczo bladły. W taki oto niebezpośredni, zawoalo-
wany sposób ubodzy mogli odegrać - ostatecznie i pomimo wszyst­
ko - użyteczną rolę w reprodukcji społecznego porządku i wysiłku
ochrony posłuszeństwa wobec normy”. Bauman przypomina rolę
chrześcijaństwa w przezwyciężaniu problemu ubóstwa i niezwykle
humanitarne traktowanie ubogich, których istnienie stanowiło nie­
jako „okazję” do zdobywania nieba: „Przednowoczesna Europa była
zdecydowanie bliższa znalezienia ważnej funkcji dla swoich ubo­
gich niż jej nowoczesna następczyni. Ubodzy, jak wszyscy inni
Od tłumacza 7
i wszystko inne w przednowoczesnej chrześcijańskiej Europie, byli
Dziećmi Bożymi - nieodzownym ogniwem w «boskim łańcuchu
istot»; częścią Bożego Stworzenia, nasyconą-jak reszta świata przed
jej nowoczesnądesakralizacjąlub «odczarowaniem» - sensem i ce­
lem. Ubodzy cierpieli, a ich cierpienie było pokutą za grzech pier­
worodny i gwarancją odkupienia. Zadanie tych, którym bardziej się
poszczęściło, polegało na zapewnieniu cierpiącym wsparcia i ulgi,
dzięki czemu praktykowali oni miłosierdzie i zyskiwali własny
udział w zbawieniu. Obecność ubogich była zatem darem Boga dla
wszystkich innych: okazją, aby praktykować poświęcenie, wieść
cnotliwe życie, pokutować za grzechy i zdobywać możliwość uzy­
skania niebiańskiej błogości. Można niemal powiedzieć, że społe­
czeństwo, które upatrywało sensu ziemskiego życia w życiu po
śmierci, musiałoby wynaleźć inny wehikuł osobistego zbawienia,
gdyby pod ręką nie było ubogich”.
Dzisiaj jest inaczej. A jak jest, każdy widzi. Zygmunt Bauman
nie tylko ostrzega, nie tylko demaskuje, lecz także wskazuje alter­
natywę. „Przekonujący i mocny argument za radykalnym rozwią­
zaniem obecnego kryzysu przedstawił niedawno Claus Offe'. Osią
tego rozwiązania jest «idea, że uprawnienie do indywidualnego
dochodu [individual income entitlement] może być oddzielone od
faktycznej zdolności do zarabiania pieniędzy». Może, chociaż - trze­
ba przyznać - pod warunkiem dokonania nie lada wyczynu: zmia­
ny perspektywy ze skupienia na pracy zarobkowej, jak to dyktuje
etyka pracy, do założenia istnienia podstawowego uprawnienia i pod­
stawowej gwarancji, dyktowanego przez status r godność bycia czło­
wiekiem. Oddzielenie to [decoupling] uzyskuje konkretną formę
dzięki zasadzie finansowania zabezpieczeń społecznych przez opo­
datkowanie, przez zaprzestanie stosowania oceny środków utrzy­
mania i chęci do pracy, przez stopniowe zastępowanie zasady ekwi­
walencji zasadą potrzeby i wreszcie przez zasadę, że podstawą do
uprawnienia jest samo istnienie jednostki. Przez przekształcenie
C. Offe, Modernity and the State, ed. cit., ss, iłOnn.
8 Praca, konsumpcjonizm i nowi ubodzy
systemu bezpieczeństwa społecznego zgodnie z tymi zasadami
możliwe jest przeniesienie takich wartości państwa opiekuńczego
jak wolność, równość i sprawiedliwość społeczna do fazy rozwoju,
w którą wkroczyły właśnie kapitalistyczne państwa opiekuńcze, fazy,
w której cel pełnego zatrudnienia oddalił się poza horyzont tego, co
realistyczne i pożądane”.
Czy ta propozycja brzmi wiarygodnie? Ważne, że padła, a rze­
czą ważniejszą jest jej rozważenie. W moim przekonaniu refleksje
Zygmunta Baumana nad etyką pracy i jej dwuznacznościami, nad
miejscem bogactwa i ubóstwa, nad powszechnie przyjętym kon-
sumpcjonistycznym stylem życia budzi szacunek i zasługuje na bacz­
ną uwagę każdego, komu leżą na sercu problemy ludzkości.
Praca nad tłumaczeniem książki przedłużyła się ponad miarę i tyl­
ko cierpliwości Wydawnictwa WAM i pomocy Mariana Kempne-
go - nieoczekiwanie i stanowczo zbyt wcześnie zmarłego - może­
my się cieszyć polską wersją tej ważnej pracy. Spóźnienie ma wszak­
że i swoje dobre strony. Oto na początku 2006 roku Wydawnictwo
św. Wojciecha w Poznaniu, w ramach swej jakże potrzebnej serii
„Chrześcijańska Europa”, wydało tekst naszego Autora zatytuło­
wany Moralność w niestabilnym świecie, którą wstępem opatrzył
ks. prof. Tomasz Węcławski. Pozwolę sobie przywołać ostatni aka­
pit owego wstępu, zachęcając jednocześnie do lektury tego wykła­
du stanowiącego znakomite wprowadzenie do naszej książki: „Wy­
kład profesora Baumana zaczyna się dwoma cytatami, które rów­
nocześnie zarysowują pole napięć, w jakich widzieć trzeba stojące
przed nami społeczne wyzwania: «Nie wolno zostawić świata ta­
kim jakim jest» - zapisał w swym notesie Janusz Korczak, chyba
po to, aby owe przykazanie przewodziło jego czynom. Józef Tisch­
ner zapisał inne napomnienie: «Przestańmy rozliczać świat, a za-
cznijmy rozliczać siebie». Między jednym a drugim: między ko­
niecznością działania przeciw temu, co w naszym świecie jest nie
do przyjęcia, a równoczesną koniecznością stawiania zasadniczych
i mocnych pytań samym sobie, toczy się sprawa ludzi odpowiedzial­
nych w tym świecie. Pozwólmy sobie pomóc w jednym i drugim,
przyjmując i to, co nam ma do powiedzenia Zygmunt Bauman”. Ta