Pośród chaosu. Antropologiczne refleksje nad współczesnością red. Anna Zadrożyńska

196 Pages·2016·29.29 MB·Polish

Format 170 x 245 mm, grzbiet 15 mm. Folia matowa
Pośród chaosu
Pośród chaosu to książka napisana przez młodych badaczy
kultury — absolwentów Instytutu Etnologii i Antropologii
KulturowejUniwersytetuWarszawskiego.Wcentrumichza-
ą
interesowania tkwi człowiek, jako twórca „dzieł wszystkich”. i
c
ś Antropologiczne refleksje
Badacze odwołują się tu do wiedzy swoich rozmówców,
o
relacjonują to, co zapisali, przemyśleli, przetworzyli, zrozu- n
s
nad współczesnością
mieli, i to, czego nie udało im się pojąć. Prezentowane e
z
w niniejszej książce eseje właśnie o tym opowiadają: o bar- c
ł
ó
celońskim świecie recyklingu, o wszechpanującej czerni ubio-
p
s
rów na Korsyce, o rodzimych korporacyjnych stylach życia,
w
o palących problemach samotnego macierzyństwa, o kobie- pod redakcją Anny Zadrożyńskiej
d
cości i aborcji, o sentymentalnych rodzinnych skarbach czy a
n
o zwyczajnym ludzkim przywiązaniu do domowych zwierząt.
e
Okazuje się, że te z pozoru ze sobą niepowiązane problemy sj
k
przybliżają nas ku zrozumieniu sensu współczesnej kultury. e
l
f
e
r

e
n
z
c
i
g
o
l
o
p
o
r
t
n
A

.
u
s
o
a
h
c

d
ó
r
ś
o
Cena 39,90 zł(w tym 5% VAT) P
ISBN 978-83-7181-692-5
gii i Antropol
o o
EtntoultytsnI (cid:2) je wogriuitlKu www.dig.pl 9 788371 816925 ® WYDAWDNICiTGWO EtntoultoygtisinIi A(cid:2)ntrojpeolwoogriuitlKu ® WYDAWDNICiTGWO
Digitalizacja i udostępnienie w internecjie finansowane w
ramach umowy 511/P-DUN/2016 ze środków Ministra
Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na
działalność upowszechniającą naukę
STUDIA ETHNOLOGICA
Digitalizacja i udostępnienie w internecjie finansowane w
ramach umowy 511/P-DUN/2016 ze środków Ministra
Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na
działalność upowszechniającą naukę
STUDIA ETHNOLOGICA
Seria publikowana przez Instytut Etnologii
i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego
oraz Wydawnictwo DiG
Zespół Redakcyjny:
Lech Mróz, Zofia Sokolewicz, Jerzy S. Wasilewski, Anna Zadrożyńska–Barącz,
Magdalena Zowczak
Dotychczas w serii ukazały się:
Anna Malewska–Szałygin, Wiedza potoczna o sprawach publicznych. Rozmowy o władzy
lokalnej w wybranej gminie mazurskiej w latach 1994–1995, Warszawa 2002
Pierwsze narody. Społeczności rdzenne i idea tubylczości we współczesnym świecie, pod
red. Jarosława Derlickiego i Wojciecha Lipińskiego, Warszawa 2002
Podole i Wołyń. Szkice etnograficzne, pod red. Łukasza Smyrskiego i Magdaleny
Zowczak, Warszawa 2003
Wojciech Bęben, Mały świat wokół wulkanu. Tradycyjne normy zwyczajowe w życiu
wyspiarzy Biem w Papui Nowej Gwinei, Warszawa 2004
Etnos przebudzony, pod red. Lecha Mroza, Warszawa 2004
Agnieszka J. Kowarska, Polska Roma. Tradycja i nowoczesność, Warszawa 2005
Maciej Ząbek, Biali i Czarni. Postawy Polaków wobec Afryki i Afrykanów, Warszawa 2007
Religijność chrześcijan obrządku wschodniego na pograniczu polsko–ukraińskim, pod
red. Magdaleny Lubańskiej, Warszawa 2007
Anna Malewska–Szałygin, Wyobrażenia o państwie i władzy we wsiach nowotarskich.
1999–2005, Warszawa 2008
Łukasz Smyrski, Ajdyn znaczy księżyc. Narody południowej Syberii, Warszawa 2008
Bartosz Hlebowicz, „Odnaleźć nasze prawdziwe ścieżki”. Nanticoke Lenni–Lenapowie
i Oneidowie ze Wschodniego Wybrzeża Stanów Zjednoczonych, Warszawa 2009
W cieniu drzewa wiar. Studia nad kulturą religijną na pograniczach „Slaviae Orthodoxae”,
pod red. Magdaleny Zowczak, Warszawa 2009
Sąsiedztwo w obliczu konfliktu. Relacje społeczne i etniczne w zachodniej Macedonii —
refleksje antropologiczne, pod red. Karoliny Bielenin–Lenczowskiej przy współudziale
Katarzyny Paczóskiej, Warszawa 2009
Andrzej Perzanowski, Odmieńcy. Antropologiczne studium dewiacji, Warszawa 2009
Marek Arpad Kowalski, Dyskurs kolonialny w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 2010
Dylematy kaukaskie. Problemy narodowościowe i migracyjne, pod red. Macieja Ząbka
przy współpracy Patrycji Prześlakiewicz i Iwony Kaliszewskiej, Warszawa 2010
Na pograniczu „nowej Europy”. Polsko–ukraińskie sąsiedztwo, pod red. Magdaleny
Zowczak, Warszawa 2010
Marian Grzegorz Gerlich, „My prawdziwi Górnoślązacy...”. Studium etnologiczne,
Warszawa 2010
Wojciech Lipiński, Ludzie tundry. Tożsamość i granice etniczne na północy Syberii,
Warszawa 2011
Digitalizacja i udostępnienie w internecjie finansowane w
ramach umowy 511/P-DUN/2016 ze środków Ministra
Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na
działalność upowszechniającą naukę
Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego
Pośród chaosu
Antropologiczne
refleksje nad współczesnością
pod redakcją Anny Zadrożyńskiej
Warszawa 2011
Digitalizacja i udostępnienie w internecjie finansowane w
ramach umowy 511/P-DUN/2016 ze środków Ministra
Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na
działalność upowszechniającą naukę
Publikacja dofinansowana przez
Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego (Umowa nr 790/DWB/P/2010)
Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego
Redakcja: Agnieszka Szruba
Skład i łamanie: Joanna Pędziwiatr
Projekt okładki: Wioletta Szebesta
Na okładce: „Rzeczy”, fot. Andrzej Kramarz
© Copyright by Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej
Uniwersytetu Warszawskiego & Wydawnictwo DiG, 2010
ISBN 978-83-7181-692-5
Wydawca: Wydawnictwo DiG sp. j.
01–524 Warszawa, al. Wojska Polskiego 4
tel./fax: [phone]
e–mail: [email protected]; http://www.dig.pl.
Druk cyfrowy: TOTEM w Inowrocławiu
Digitalizacja i udostępnienie w internecjie finansowane w
ramach umowy 511/P-DUN/2016 ze środków Ministra
Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na
działalność upowszechniającą naukę
Spis treści
Słowo wstępne (Anna Zadrożyńska) ................................................................. 7
KATARZYNA KUZKO, Tworzywo świata. W poszukiwaniu oparcia ............ 9
KATARZYNA BISKUPSKA, „Twoje śmieci to nie śmieci”. Nowy
recykling. Badania wśród (i)migrantów Starego Miasta Barcelony .......... 29
JOANNA KOWAL, Imperatyw czerni. Antropologiczny szkic
o współczesnym ubiorze korsykańskim ....................................................... 69
KATARZYNA GMACHOWSKA, Urynkowieni: przypadek ludzi
z korporacji ................................................................................................... 91
RAFAŁ CHABOWSKI, Style życia: młodzi pracownicy
międzynarodowych korporacji. Badania w Warszawie
w latach 2006–2007 ...................................................................................... 119
MARTA ELAS, Ubóstwo a sprawstwo. O ruchu samotnych matek
i Stowarzyszeniu „Damy Radę” ................................................................... 141
AGATA CHEŁSTOWSKA, Aborcja i ruch pro–choice w Polsce.
Refleksja antropologiczna ............................................................................ 161
MONIKA KAMIŃSKA, Pies w wielkim mieście ............................................. 183
Digitalizacja i udostępnienie w internecjie finansowane w
ramach umowy 511/P-DUN/2016 ze środków Ministra
Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na
działalność upowszechniającą naukę
Digitalizacja i udostępnienie w internecjie finansowane w
ramach umowy 511/P-DUN/2016 ze środków Ministra
Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na
działalność upowszechniającą naukę
Słowo wstępne
Pośród chaosu powstaje zaczyn nowych form, nowych konfiguracji, stabilnych
tylko na chwilę albo rozwijających się w lawinę zdarzeń. Obserwując współcze-
sną kulturę, badając jej fragmenty w Polsce lub w innych krajach, można odnieść
wrażenie, że jest to obraz spontanicznego chaosu, dowolności, nieopanowania.
A przecież, mimo że chaos jest pojęciem niedefiniowalnym, to jego coraz pre-
cyzyjniejsze i bogatsze teorie zyskują sobie popularność w świecie nauki, zwłasz-
cza wśród matematyków, fizyków, filozofów. Natomiast humanistyczni badacze
rzeczywistości chaosem zwą pewien nieokreślony stan wyjściowy kultury, religii,
obyczajów. Do tego sensu nawiązuje potoczne rozumienie tego pojęcia, gdzie
chaos jest po prostu stanem bezładu, nieuporządkowania. Proponuję, aby i w tej
książce chaos był rozumiany jako pojęcie niedefiniowalne, pierwotne, podsta-
wowe. Aby został uznany za wstępną cechę charakterystyczną współczesnej
kultury w globalizującym się świecie. Właśnie ją starają się opisać i zrozumieć
badacze, choć na chwilę unieruchamiając zmienne konfiguracje nieprzewidzia-
nych zdarzeń i wieloznacznych rekwizytów. Te zmiennokształtne „kulturowe
fraktale”, będące w ciągłym ruchu, ukazują się tylko dzięki opisom, zaś opisane
natychmiast znikają. Dlatego trzeba uznać, że zawsze są prawdziwe prawdami
pochwyconych opowieści.
Autorami artykułów w tej książce są absolwenci Instytutu Etnologii i Antro-
pologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawskiego, którzy w 2008 roku ukończyli
pisanie swoich prac magisterskich, a większość z nich także w tym samym roku
złożyła egzamin magisterski. Wszystkie teksty opierają się na oryginalnych ba-
daniach i przemyśleniach ich autorów, których poprosiłam o wzięcie udziału
w tej publikacji. Przez dwa lata byli oni uczestnikami moich spotkań seminaryj-
nych, gdzie z założenia rozważaliśmy problemy kultury współczesnej w kontek-
ście historii i zróżnicowań terytorialno–etnicznych. Nie realizowaliśmy konkret-
nego programu badawczego o wyraźnie zakreślonych ramach i sformułowanych
Digitalizacja i udostępnienie w internecjie finansowane w
ramach umowy 511/P-DUN/2016 ze środków Ministra
Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na
działalność upowszechniającą naukę
8 Słowo wstępne
wcześniej założeniach. Obszarem zainteresowań było wszystko to, co etnologa/
antropologa kultury otacza. Innymi słowy, każdy z uczestników seminarium
proponował swój temat, rozważał go, stopniowo zawężał horyzont spojrzenia,
wreszcie badał, prezentował i opracowywał w formie rozprawy. Tak wybrane te-
maty wydają się od siebie odległe, pozornie ze sobą niepowiązane, wyrywkowe,
zróżnicowane. A jednak...
A jednak zbliżają się one do jądra sensu współczesnej kultury, współczesne-
go życia. Nie wyczerpują problemu, to nie jest możliwe, ale wyraźnie go doty-
kają, wskazując interesujące i płodne pola do refleksji. Opowiadają językiem
badaczy to, co opowiedzieli im inni ludzie. I tak oto refleksje na temat tworzywa
świata i neokolonizacji rzeczy wynikają z opowieści o rodzinnych, domowych,
sentymentalnych skarbach (w Polsce). Opisanie świata recyklingu wszystkiego
i wszystkich (w Barcelonie) to obserwacja wrażliwej etnolożki na niezwykłość
poznawanej, nowej, ale przecież coraz dla niej bliższej rzeczywistości. Podobnie
próba zrozumienia wszechpanującej czerni w ubiorach (na Korsyce), roli w tym
tradycji i symbolicznej tego wymowy wiąże się z siłą pierwszego spojrzenia ba-
daczki na odkrywany świat. Spokojnie i z pewnym krytycznym dystansem spo-
glądają na współczesność (w Polsce) badacze stylów życia przedstawicieli etosu
korporacyjnego. Natomiast szokująco odmienne od bezbarwnych wizji oficjal-
nych komunikatów i kontrowersyjne obrazy kreślą badaczki palących problemów
(w Polsce) samotnego macierzyństwa, kobiecości i aborcji. Ten obraz uznały one
za konsekwencję kapitalistycznego niedbalstwa społecznego i parlamentarno–
katolickich dążeń do regulacji życia poczętego. Ale owa burza protestu doznaje
niejako ukojenia w końcowym artykule o zwyczajnych ludzkich upodobaniach
do zwierząt. W ten sposób zarysował się jakiś wstępny szkic szlaków prowa-
dzących do obszaru rozległej refleksji nad współczesnością, propozycja strategii
rozważań o nieznanych i wcale niechaotycznych problemach z pozoru znanej,
oczywistej, ale chaotycznej rzeczywistości.
Dla etnologa/antropologa kultury w centrum zainteresowań tkwi człowiek,
jako twórca „dzieł wszystkich”. Dlatego badacz odwołuje się do wiedzy swoich
rozmówców. Dlatego badacz opowiada potem to, co zapisał, przetworzył, od-
rzucił, zachował, zrozumiał, czego nie pojął. Ta subiektywność i badania, i relacji
może być cennym wkładem w poznawanie świata i kultury, ale tylko wtedy, gdy
jest procesem świadomym. Mam nadzieję, że zamieszczone tu teksty absolwen-
tów Instytutu Etnologii i Antropologii UW są w stanie to pokazać.
Anna Zadrożyńska
Digitalizacja i udostępnienie w internecjie finansowane w
ramach umowy 511/P-DUN/2016 ze środków Ministra
Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na
działalność upowszechniającą naukę
Katarzyna Kuzko
Tworzywo świata.
W poszukiwaniu oparcia
Niniejszy tekst jest fragmentem pracy magisterskiej pt. Sekretne życie przedmiotów.
O relacjach między nieludźmi i ludźmi (Warszawa 2008). W jej części teoretycznej roz-
ważałam „zwrot ku rzeczom” w kontekście krytyki postkolonialnej i propozycji humani-
styki nieantropocentrycznej, którego to nurtu jednym z reprezentantów jest B. La tour.
Pojawiły się w niej jednak także bardziej klasyczne propozycje, takie jak koncepcja
biografii rzeczy I. Kopytoffa (2005). Ważnym punktem odniesienia były też pojęcia
dyskursu i narracji — kwestia tego, kto snuje opowieść i nadaje jej ramy. W przygląda-
niu się sposobom mówienia o rzeczach interesowała mnie pojawiająca się, zwłaszcza
w rozmowach, istotna trudność znalezienia języka dla opisywanych rzeczy i zjawisk.
Obok opowieści o znaczących przedmiotach, które były kształtowane podobnie do
opowieści o osobach, pojawiały się próby wykraczania poza opowieść „ludzką”, które
dostrzegałam w różnych poszukiwaniach odpowiedniego słowa, mogącego oddać to, co
właściwie w tym przedmiocie jest najistotniejsze — duszę, energię, aurę. W niniejszym
tekście pojawiają się jednak tylko ślady tych zmagań. Odnaleźć je można w cytowanych
wypowiedziach osób, które w różny sposób zajmują się przedmiotami: profesjonalnie
i zupełnie amatorsko, albo choćby tylko na zasadzie codziennego współistnienia. Dla
nich rzeczy w różny sposób mają znaczenie, ponieważ chodzi nie tylko o rzeczy stare.
Nie zawsze wiek jest kluczem do ich znaczenia, wszystkie bowiem są w jakiś sposób
szczególne.
*
Wprawdzie, jak mówi Ewangelia, „na początku było Słowo”, to jednak nie jest
to jedyny składnik świata. Na tym — jeśli potraktujemy ów werset bardzo do-
słownie i zestawimy go z krytyką sformułowaną w ramach zwrotu ku rzeczom —
zbytnio skupili się przedstawiciele nurtów posługujących się metaforą tekstu1.
1 W obronie rzeczy wystąpił Bjørnar Olsen, który w swoistym manifeście wyraża zdziwienie, że
nawet, jakby się mogło wydawać, w dziedzinie tak blisko związanej z obiektami materialnymi
jak archeologia „znikły” one jako „rzeczy same w sobie”, stały się transparentne, brane pod
Digitalizacja i udostępnienie w internecjie finansowane w
ramach umowy 511/P-DUN/2016 ze środków Ministra
Nauki i Szkolnictwa Wyższego przeznaczonych na
działalność upowszechniającą naukę