Podręcznik Frascati 2015 : Zalecenia dotyczące pozyskiwania i prezentowania danych z zakresu działalności badawczej i rozwojowej, Pomiar działalności naukowo-technicznej i innowacyjnej

452 Pages·06.057 MB·English

by  coll.

Pomiar działalności naukowo-technicznej i innowacyjnej Pomiar działalności naukowo-technicznej

i innowacyjnej
Podręcznik Frascati 2015
ZALECENIA DOTYCZĄCE POZYSKIWANIA I PREZENTOWANIA DANYCH Podręcznik Frascati 2015
P
o
Z ZAKRESU DZIAŁALNOŚCI BADAWCZEJ I ROZWOJOWEJ d
r
ę
cz ZALECENIA DOTYCZĄCE POZYSKIWANIA
n
Spis treści ik F I PREZENTOWANIA DANYCH Z ZAKRESU
r
a
sc DZIAŁALNOŚCI BADAWCZEJ I ROZWOJOWEJ
Rozdział 1. Wprowadzenie do statystyki sfery B+R i Podręcznika Frascati a
t
i 2
0
1
Część I. Definicje i pomiar działalności B+R – zalecenia ogólne 5
R ozdział 2. Pojęcia i definicje dotyczące działalności B+R Z
Rozdział 3. Sektory instytucjonalne i klasyfikacje na potrzeby statystyk działalności B+R AL
E
C
Rozdział 4. Pomiar nakładów na działalność B+R: prowadzenie działalności E
N
i źródła finansowania IA D
O
R ozdział 5. Pomiar personelu B+R: osoby pracujące i współpracownicy zewnętrzni TY
C
Rozdział 6. Pomiar działalności B+R: metodyka i procedury ZĄ
CE
P
O
C zęść II. Pomiar działalności B+R: zalecenia dla poszczególnych sektorów Z
Y
S
Rozdział 7. Działalności B+R w sektorze przediębiorstw K
IW
Rozdział 8. Działalności B+R w sektorze rządowym AN
IA
Rozdział 9. Działalności B+R w sektorze szkolnictwa wyższego I P
R
Rozdział 10. Działalności B+R w sektorze prywatnych instytucji niekomercyjnych E
Z
E
R ozdział 11. Pomiar globalizacji w działalności B+R N
T
O
W
A
N
Część III. Pomiar wsparcia rządowego na rzecz działalności B+R IA
D
Rozdział 12. Środki budżetowe alokowane na działalność B+R A
N
Y
Rozdział 13. Pomiar rządowych ulg podatkowych na działalność B+R C
H
Z
Z
A
K
R
E
S
U
D
Z
IA
Ł
A
L
N
O
Ś
C
I B
+
R
ISBN 978-83-88718-97-7
Pomiar działalności naukowo-technicznej i inwestycyjnej
Podręcznik Frascati 2015
ZALECENIA DOTYCZĄCE POZYSKIWANIA
I PREZENTOWANIA DANYCH Z ZAKRESU
DZIAŁALNOŚCI BADAWCZEJ I ROZWOJOWEJ
Tłumaczenie opublikowane w porozumieniu z OECD. Nie jest to oficjalne tłumaczenie OECD.
Jakość tłumaczenia i zgodność z oryginalnym tekstem należą do wyłącznej odpowiedzialności
autorów tłumaczenia. W przypadku jakiejkolwiek rozbieżności między oryginalnym tekstem
a tłumaczeniem, tylko tekst pierwotnej pracy będzie uważany za ważny.
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju
Organem odpowiedzialnym za niniejszą publikację jest Sekretarz Generalny OECD.
Opinie i argumenty wyrażone w niniejszej publikacji niekoniecznie odzwierciedlają
oficjalne stanowisko OECD lub rządów jej państw członkowskich.
Niniejszy dokument oraz wszystkie zawarte w nim mapy pozostają bez uszczerbku
dla statusu lub suwerenności dowolnego terytorium, dla wytyczenia granic i granic
międzynarodowych oraz dla nazwy dowolnego terytorium, miasta lub obszaru.
Oryginalnie opublikowany przez OECD w języku angielskim pod tytułem: Frascati Manual 2015:
Guidelines for Collecting and Reporting Data on Research and Experimental Development
© 2015 OECD
© 2018 Statistics Poland for this Polish edition
ISBN 978-83-88718-97-7
Niniejszy podręcznik został zatwierdzony przez Komitet OECD ds. Polityki Naukowo-Technicznej
(OECD Committee for Scientific and Technological Policy) oraz Komitet OECD ds. Statystyki i Polityki
Statystycznej (OECD Committee for Statistics and Statistical Policy).
Zdjęcia: Zdjęcie wykonane w lipcu 2011 r. w trakcie misji ICESCAPE „Wpływ klimatu na ekosystemy
i chemię środowiska arktycznego Pacyfiku” (Impacts of Climate on EcoSystems and Chemistry of the
Arctic Pacific Environment). Autorstwo zdjęcia: NASA/Kathryn Hansen – Flickr,
https://creativecommons.org/licenses/by/2.0/
Sprostowania do publikacji OECD znajdują się w Internecie pod adresem:
www.oecd.org/publishing/corrigenda.
Tłumaczenie na język polski na podstawie tekstu angielskiego oraz opracowanie słownika terminów
i wykazu skrótów i skrótowców: Danuta Przepiórkowska
Recenzja tłumaczenia: Joanna Betiuk, Grzegorz Galant, Mariola Jaśków, Marcin Kardas,
Magdalena Mojsiewicz
Skład: Jerzy Karolak
Za jakość tłumaczenia na język polski oraz jego zgodność z tekstem oryginalnym odpowiada
Główny Urząd Statystyczny.
UWAGA: W niniejszym wydaniu dokonano zmian terminologicznych w stosunku do poprzednich wydań
Podręcznika Frascati. Najważniejszą z nich jest zmiana polskiej nazwy jednego z sektorów. Government
sector jest obecnie określany terminem „sektor rządowy” (poprzednio: sektor rządowy i samorządowy).
Pozostałe terminy można znaleźć w słowniku terminów oraz w wykazie skrótów i skrótowców.
© Główny Urząd Statystyczny 2018
przedmowa
Przedmowa
W
pływ procesów tworzenia i rozpowszechniania wiedzy na wzrost gospodarczy i do-
brobyt społeczny można zrozumieć tylko dzięki rzetelnej bazie dowodowej. Na prze-
strzeni dziejów wyniki działalności badawczej i rozwojowej (B+R) na wiele sposobów
zmieniały życie ludzi i społeczeństw, a także środowisko naturalne, którego ludzkość
jest częścią. Świadomość tego faktu przyczyniła się do powstania wśród analityków
i decydentów politycznych trwałego zapotrzebowania na dokumentowanie poziomu
i charakteru zasobów ludzkich i finansowych przeznaczanych przez różne kraje, re-
giony, firmy i instytucje na tego typu działalność – jest to pierwszy krok w kierunku
zdobycia wiedzy o tym, jak kierować taką działalność ku pożądanym celom. Głównym
celem niniejszego podręcznika jest wspieranie procesu budowania takiej bazy do-
wodowej dzięki tworzeniu porównywalnych statystyk międzynarodowych i wspólnego
języka pojęć.
W czerwcu 1963 r. OECD zorganizowała spotkanie ekspertów krajowych specjalizują-
cych się w zagadnieniach statystyki działalności badawczo-rozwojowej (B+R). Spo-
tkanie to odbyło się w Villa Falcioneri we włoskiej miejscowości Frascati. Jego efek-
tem była pierwsza oficjalna wersja „Proponowanych procedur standardowych dla
badań statystycznych w zakresie działalności badawczo-rozwojowej”, znana szerzej
jako Podręcznik Frascati. Niniejsza publikacja to siódme wydanie podręcznika, który
pierwotnie powstał w dość odmiennym kontekście gospodarczym i politycznym w po-
równaniu z dniem dzisiejszym. Choć od tamtej chwili minęło już ponad pięćdziesiąt
lat, publikacja ta nadal zachowuje swoją istotną rolę, która wynika z rosnącego wciąż
zainteresowania porównywaniem wysiłków w zakresie badań i rozwoju w różnych kra-
jach oraz z poszukiwań najważniejszych cech charakteryzujących te wysiłki. Działal-
ność badawcza i rozwojowa jest coraz częściej postrzegana jako wkład w innowacje
w kontekście ogólnych wysiłków podejmowanych w globalnej gospodarce opartej na
wiedzy, ale nadal odgrywa kluczową rolę i – ze względu na swoje unikatowe cechy
– stanowi główny przedmiot polityki władz publicznych. Mimo iż głównym punktem
wyjścia niniejszego podręcznika jest zapotrzebowanie na zagregowane wskaźniki po-
równawcze, w tym wydaniu podkreślono również istotną rolę, jaką odgrywa dążenie
do uzyskania bogatszego obrazu działalności badawczej i rozwojowej w skali makro,
a to dzięki lepszemu poznaniu dynamiki i powiązań na poziomie mikro. Z tego wynika
rola mikrodanych dotyczących działalności badawczej i rozwojowej w kontekstach in-
nych niż tworzenie wskaźników zagregowanych, na przykład przy analizie ich wpływu
na funkcjonowanie wielu podmiotów.
PODRĘCZNIK FRASCATI 2015 © GUS 2018 3
przedmowa
Mimo iż podręcznik jest dokumentem o charakterze specjalistycznym, stał się on
jednocześnie fundamentem działań podejmowanych przez OECD w dążeniu do coraz
lepszego zrozumienia roli nauki, techniki i innowacji poprzez analizę krajowych syste-
mów badań i innowacji. Ponadto, ze względu na zawarte w nim uznane w świecie de-
finicje działalności badawczej i rozwojowej oraz klasyfikacje czynności wchodzących
w jej skład, podręcznik można traktować jako głos w debatach międzyrządowych na
temat najlepszych praktyk w zakresie polityki naukowo-technicznej. Celem niniejsze-
go podręcznika nie jest natomiast doradzanie w sprawie adekwatności celów polityki
publicznej w oparciu o opisane tu wskaźniki i dane.
Niniejsze wydanie stanowi bodaj najdalej zmienioną wersję pierwotnego podręcz-
nika. Zawiera ono bardzo szczegółowe omówienie podstawowych zasad oraz prak-
tyczne sugestie wskazujące, jak radzić sobie z coraz bardziej złożoną rzeczywisto-
ścią badań i innowacji w dzisiejszej gospodarce oraz jak traktować cechy definicyjne
poszczególnych sektorów. Wśród wielu nowości w niniejszym podręczniku zwrócono
szczególną uwagę na nieustanny proces globalizacji badań i rozwoju oraz na rosnącą
różnorodność rozwiązań w zakresie finansowania działalności B+R i jej wykonywania
w obrębie sektorów i na styku między różnymi sektorami.
Podręcznik Frascati jest nie tylko standardem dla badań statystycznych sfery B+R
w państwach członkowskich OECD. Dzięki inicjatywom podejmowanym przez OECD,
UNESCO, Unię Europejską i inne organizacje regionalne stał się on standardem
w badaniach statystycznych sfery B+R na całym świecie. Jest to również uznawany
standard w innych dziedzinach statystyki, takich jak statystyka edukacji i handlu.
W szczególności, wraz z wprowadzeniem w 2008 r. zmienionej wersji Systemu Rachun-
ków Narodowych, definicje i dane zawarte w Podręczniku Frascati stały się podstawą
ujmowania ponoszonych po raz pierwszy nakładów na działalność B+R jako działal-
ności w zakresie tworzenia kapitału, tzn. inwestycji.
Podręcznik Frascati opiera się w ogromnym stopniu na doświadczeniach zdobytych
podczas gromadzenia danych statystycznych na temat działalności B+R zarówno
w krajach OECD, jak i w krajach trzecich. Jest on owocem wspólnej pracy ekspertów
krajowych w ramach NESTI – Grupy Roboczej Ekspertów Krajowych OECD ds. Wskaź-
ników Naukowo-Technicznych. Grupa ta, przy wsparciu Sekretariatu OECD, od ponad
50 lat funkcjonuje jako skuteczna społeczność praktyków zajmujących się wdrażaniem
metod pomiaru dotyczących pojęć funkcjonujących w sferze nauki, technologii i inno-
wacji. Działania te zaowocowały serią podręczników metodologicznych znanych jako
podręczniki „Rodziny Frascati”, do których – oprócz niniejszego podręcznika – należą
prace zawierające wytyczne dotyczące pomiaru innowacji (Podręcznik Oslo), zasobów
ludzkich w nauce i technice, patentów oraz technologicznego bilansu płatniczego.
Co jednak najważniejsze, działania te stworzyły podwaliny pod wykorzystywane obec-
nie najważniejsze dane statystyczne i wskaźniki w dziedzinie nauki i techniki.
Podręcznik Frascati ma w założeniu służyć jako narzędzie robocze, co znalazło swoje
odzwierciedlenie w tym, iż jest on również dostępny jako publikacja elektroniczna
na stronie internetowej OECD pod adresem http://oe.cd/frascati. Strona ta zawiera
4 PODRĘCZNIK FRASCATI 2015 © GUS 2018
przedmowa
dodatkowe materiały i odnośniki do informacji o metodach gromadzenia danych na
temat działalności B+R w poszczególnych krajach, bazy danych i kluczowe wskaźni-
ki. Postanowiono, że strona ta będzie często aktualizowana, aby uwzględniać w niej
nowe zasoby i nowe zalecenia dotyczące konkretnych tematów objętych programem
prac grupy NESTI. Wprowadzenie w życie niniejszej zmienionej wersji podręcznika,
możliwe również w drodze wspólnych wysiłków, pozwoli na pojawienie się nowej ge-
neracji danych, wskaźników i analiz działalności B+R, które przyczynią się do zaspo-
kojenia potrzeb polityki publicznej i stworzą jeszcze lepsze podstawy do świadomej
debaty publicznej na temat nauki, techniki i innowacji.
Październik 2015
Andrew Wyckoff Ward Ziarko Svein Olav Nås
Szef Dyrekcji ds. Nauki, Przewodniczący Grupy Przewodniczący NESTI;
Techniki i Innowacji, NESTI inicjującej prace Norweska Rada
OECD nad szóstą serią zmian ds. Badań,
podręcznika; Federalny Norwegia
Urząd ds. Polityki
Naukowej,
Belgia
PODRĘCZNIK FRASCATI 2015 © GUS 2018 5

podziękowanie
Podziękowania
N
iniejsza publikacja jest efektem wspólnych wysiłków wszystkich delegatów
krajowych uczestniczących w pracach Grupy Roboczej Ekspertów Krajowych OECD ds.
Wskaźników Nauki i Techniki (NESTI) oraz Działu Analiz Gospodarczych i Statystyki
(EAS) Dyrekcji OECD ds. Nauki, Techniki i Innowacji (STI).
Obecna, siódma edycja powstała dzięki pracom redakcyjnym pod przewodnictwem
Johna Jankowskiego (National Science Foundation, Stany Zjednoczone) i Freda Gaulta
(były przewodniczący NESTI, UNU-MERIT, TUT-IERI i konsultant Sekretariatu), na bazie
prac prowadzonych przez delegatów krajowych NESTI i ekspertów OECD w ramach grup
zajmujących się aktualizacją podręcznika. Na szczególne podziękowania zasługują
członkowie Biura NESTI, a mianowicie: Eveline von Gässler (Bundesministerium für
Bildung und Forschung, Niemcy), Tomohiro Ijichi (NISTEP, Japonia), John Jankowski
(Stany Zjednoczone), Svein Olav Nås (Forskingsrådet, Norwegia), Elisabeth Pastor
(Bundesamt für Statistik, Szwajcaria), Giulio Perani (ISTAT, Włochy oraz Eurostat) oraz
Ward Ziarko (BELSPO, Belgia). Osoby te poświęciły wiele czasu i wysiłku, aby wspierać
kierowanie procesem aktualizacji podręcznika w imieniu całej grupy NESTI, a także
wnieśli swój wkład w ten proces w postaci oryginalnych materiałów.
Podziękowania należą się również następującym osobom: Frank Foyn (Statistisk
sentralbyrå, Norwegia), Konstantin Fursov i Leonid Gokhberg (Wysszaja Szkoła
Ekonomiki, Moskwa, Federacja Rosyjska), Daniel Ker (Office for National Statistics,
Wielka Brytania), Andreas Kladroba (Stifterverband, Niemcy), Francisco Moris
(National Science Foundation, USA), Greg Peterson (Statistics Canada), Géraldine
Seroussi (Ministère de l’Enseignement supérieur, de la Recherche et de l’Innovation,
Francja) i Susanne Sundnes (NIFU Nordisk institutt for studier av innovasjon,
forskning og utdanning, Norwegia), które odegrały wiodącą rolę w różnych grupach
pracujących nad aktualizacją podręcznika na potrzeby niniejszego wydania. Roberto
de Pinho (Ministério da Ciência, Tecnologia, Inovação e Comunicação, Brazylia)
pomógł w stworzeniu przestrzeni internetowej umożliwiającej wspólne prace
nad aktualizacją podręcznika. W tym okresie przewodniczącym Grupy Roboczej
Ekspertów Krajowych OECD ds. Wskaźników Naukowo-Technicznych był Svein Olav
Nås, kontynuujący prace przygotowawcze prowadzone wcześniej pod kierunkiem
Warda Ziarko, pełniącego rolę poprzedniego przewodniczącego NESTI.
Prace NESTI nad aktualizacją podręcznika wspierał dział wskaźników naukowo-
technicznych w ramach EAS pod przewodnictwem Fernanda Galindo-Ruedy, z którym
PODRĘCZNIK FRASCATI 2015 © GUS 2018 7
podziękowanie
współpracowali Laudeline Auriol i Vladimir López-Bassols. Prace nadzorowała
Alessandra Colecchia – kierownik działu EAS. Cennych komentarzy udzielili również:
Nadim Ahmad, Silvia Appelt, Koen de Backer, Fabienne Fortanier, Dominique Guellec,
Guillaume Kpodar, Fabien Verger i Bettina Wistrom. Wspomniane prace nie byłyby
możliwe bez udziału szeregu innych pracowników OECD, w tym pracowników działu
informatyki, publikacji i wsparcia komunikacji, jak również bez pomocy Marion
Barberis i Catherine Bignon z EAS.
Z wdzięcznością odnotowujemy udział osób indywidualnych i podmiotów
instytucjonalnych w internetowych konsultacjach dotyczących aktualizacji
niniejszego podręcznika, a ponadto dziękujemy przewodniczącym i delegatom
CSTP i CSSP oraz zespołom krajowym za informacje zwrotne przekazywane aż do
publicznego udostępnienia podręcznika. W szczególności do ostatecznego kształtu
niniejszej edycji przyczyniły się National Science Foundation/National Center
for Science and Engineering Statistics (USA), które wniosły znaczący ekspercki
wkład rzeczowy w prace przygotowawcze i redakcyjne nad niniejsza aktualizacją.
Dyrekcja Generalna ds. Statystyki Edukacji i Nauki (Direção-Geral de Estatísticas
da Educação e Ciência) w Portugalii w grudniu 2014 r. zorganizowała w Lizbonie
warsztaty poświęcone najważniejszym elementom aktualizacji podręcznika. Badania
eksploracyjne dotyczące szeregu tematów będących przedmiotem aktualizacji
sfinansowała Komisja Europejska. Znaczący ekspercki wkład rzeczowy w prace nad
aktualizacją wniósł również Eurostat, a Instytut Statystyki UNESCO (Institute for
Statistics) dostarczył użytecznych materiałów i przekazał istotne uwagi sprzyjające
większej uniwersalności niniejszego podręcznika, aby ułatwić stosowanie zawartych
w nim zaleceń w krajach znajdujących się na różnych etapach rozwoju.
8 podręcznik frascati 2015 © GUS 2018
spis treści
Spis treści
Przedmowa ...............................................................3
Podziękowania ............................................................7
Wykaz skrótów i skrótowców ............................................... 15
Rozdział 1. Wprowadzenie do statystyki sfery B+R i Podręcznika Frascati ........19
1.1. Cele i zakres Podręcznika Frascati ...................................20
1.2. Ogólny zarys treści podręcznika ....................................29
1.3. Wdrażanie rekomendacji zawartych w niniejszym podręczniku .........40
1.4. Uwagi końcowe ...................................................41
CZĘŚĆ I
Definicje i pomiar działalności B+R – zalecenia ogólne
Rozdział 2. Pojęcia i definicje dotyczące działalności B+R .....................45
2.1. Wstęp ............................................................46
2.2. Definicja działalności badawczej i rozwojowej (B+R) ...................47
2.3. Działalność B+R i projekty B+R ......................................48
2.4. Pięć kryteriów definiujących działalność B+R ........................48
2.5. Podział według rodzajów działalności B+R ...........................52
2.6. Klasyfikacja i podział według dziedzin badań naukowych
i prac rozwojowych ...............................................61
2.7. Przykłady działalności B+R, jej granice i wyłączenia w różnych obszarach 63
2.8. Działalność wyłączana z zakresu B+R ................................81
Rozdział 3. Sektory instytucjonalne i klasyfikacje na potrzeby statystyk
działalności B+R ...............................................85
3.1. Wstęp ............................................................86
3.2. Jednostki instytucjonalne .........................................86
3.3. Sektory instytucjonalne ...........................................90
3.4. Klasyfikacje ogólne mające zastosowanie do wszystkich jednostek
instytucjonalnych ................................................97
3.5. Skrótowe omówienie głównych sektorów wyróżnionych w Podręczniku
Frascati, należących do nich jednostek oraz przypadków z pogranicza 103
PODRĘCZNIK FRASCATI 2015 © GUS 2018 99