Płeć, ciało, seksualność. Od feminizmu do teorii queer

253 Pages·2006·8.239 MB·Polish

by  Joanna Mizielińska

Joanna Mizielińska
PLEC
CIAŁO
SEKSUALNOŚĆ
od feminizmu
do teorii queer

PŁEĆ
CIAŁO
SEKSUALNOŚĆ

Joanna Mizielińska
PŁEĆ
CIAŁO
SEKSUALNOŚĆ
od feminizmu
do teorii queer
Kraków
^TE%
= w Sosnowcu *
W $
МК'Яой/р ?
Publikacja dofinansowana przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
© Copyright by Joanna Miziclińska and Towarzystwo Autorów
i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS, Kraków 2006
ISBN 83-242-0650-7
TAiWPN UNIVERSITAS
Redakcja
Edyta Podolska-Frej
Projekt okładki i stron tytułowych
Ewa Gray
www.universitas.com.pl
Rodzinie -
tej z krwi i tej z wyboru

WSTĘP
OD FEMINIZMU DO TEORII QUEER
I Z POWROTEM?1
Pośpiech oceniania hamuje niepokój o nieznanym.
A czyż to nie nieznane, to, czego jeszcze nie ma, co jesz­
cze nie jest w pełni wiadome, nie przygnało nas tutaj, ze­
brało razem, choć wciąż udaje mu się trzymać nas od­
dzielnie?
Judith Butler
Relacje pomiędzy feminizmem a teorią queer od dawna stanowią
przedmiot moich zainteresowań. Obydwa podejścia są mi bliskie i wza­
jemnie się przenikają w mojej pracy. Obydwa też uczyniły mnie bogatszą
o perspektywę oglądu świata i zachodzących w nim zjawisk społecznych
z punktu widzenia wykluczanych stanowisk, uwrażliwiając mnie na ob­
szary dyskryminacji i przemocy, na które wcześniej byłam ślepa lub o któ­
rych w ogóle nie miałam pojęcia. Początkowo planowałam podzielić
książkę na dwie wyraźne części, jedną poświęconą feminizmowi, drugą
teorii queer. Jednakże okazało się to niemożliwe, co wyraźnie pokazuje
współzależność obydwu perspektyw w moim myśleniu na temat pici
i seksualności, ale też w teoriach, do których sięgam, by je opisywać.
W Polsce myśl feministyczna wciąż jest lekceważona i mało kto zda-
je sobie sprawę, że z jej dorobku korzysta na co dzień w swej pracy, gdyż
1 Parafrazuję tu tytuł książki pod redakcją Jolanty Brach-Czainy Od kobiety do
mężczyzny i z powrotem.
7
WSTĘP
publikacje wcale nie muszą mieć feminizmu w tytule, by być przesiąk­
nięte ideami zrodzonymi w jego obrębie. Na przykład ceniony i wyda­
wany Zygmunt Bauman pełnymi garściami czerpie z dorobku feminiz­
mu, przywołując w swych książkach ważne feministyczne autorki (Mary
Douglas Purity and Danger w wielu publikacjach, Judith Butler w Ra­
zem, osobno, etc.). Czasem bywa tak, że hasła feministyczne są bardziej
znane za pośrednictwem autorów, którzy je wykorzystują we własnych
publikacjach, niż w oryginale. Na przykład Zbigniew Melosik w swej
bardzo interesującej książce Ciało, tożsamość, władza wciąż cytuje fe­
ministyczne autorki. Gdy używam tej pozycji w pracy ze studentami,
a używać muszę ze względu na brak tłumaczenia oryginałów, za każdym
razem podkreślam, że to nie Zbyszko Melosik jest autorem wielu za­
mieszczonych tam cennych myśli. Być może jest również tak, że femini­
styczne idee propagowane przez autora mężczyznę wydają się bardziej
obiektywne niż te same przedstawiane przez rodzime autorki. Stąd
pewnie nie przez przypadek jedyna publikacja polska będąca
przeglądem myśli feministycznej wyszła spod pióra Kazimierza Slęczki2.
W książce tej nie udało mi się zatem rozdzielić feminizmu i teorii
queer, co więcej, coraz bardziej zdaję sobie sprawę, że gdyby mi się
udało, byłoby to rozdzielenie całkowicie sztuczne i fałszywe. Obydwie
perspektywy bowiem współistnieją i są ze sobą ściśle związane. Brak zaś
szerszej recepcji myśli feministycznej może być jawną przeszkodą
w snuciu refleksji na temat seksualności w naszym kraju, o czym piszę
w tekście poświęconym problemom towarzyszącym adaptacji teorii
queer na grunt polski. Ta niemożność rozdzielenia tych dwu perspektyw
oglądu świata oznacza, że analizy dotyczące ciała, seksualności i płci
muszą brać pod uwagę różnorodność punktów widzenia, a nie pozost­
awać w obrębie jedynie jednego z nich, uznanego za centralny. Stąd
niezwykle ważne jest prześledzenie wzajemnych powiązań pomiędzy
tymi kategoriami. W jaki sposób płeć i seksualność wpisują się
2 Z tego, co mi wiadomo, jego autorowi nie było łatwo ją wydać. Jednocześnie
książka ta powstała w całkowitym oderwaniu od refleksji feministycznej toczonej w Pol­
sce od końca lat 80., ignorując wysiłki wielu kobiet, które wypracowały sposób mó­
wienia na temat płci oraz pewne polskie odpowiedniki angielskich kategorii. Ponadto
książka ta jest w dużej mierze subiektywną oceną autora, a nie obiektywną prezentacją
feminizmu, jak obiecuje we Wstępie. Jako taka spotkała się z krytyką ze strony femini­
stek w Polsce. Patrz na przykład tekst Marii Janion jej poświęcony pt. Feminizm Kazimie­
rza Slęczki oraz dyskusja wokół książki, zamieszczona po tym tekście w „Spotkaniach
feministycznych” (Janion 2000).
8