Pastors as gewonde genesers: Die emosionele uitwerking van kognitiewe dissonansie

16 Pages·2008·0.12 MB·Afrikaans

Pastors as gewonde genesers:
Die emosionele uitwerking van
kognitiewe dissonansie

S Philip Nolte & Yolanda Dreyer1
Departement Praktiese Teologie
Universiteit van Pretoria

Abstract
Pastors as wounded healers: Emotional experience
and cognitive dissonance
The relevance of reflecting on pastors’ identity and ministry is
precipitated by the paradigm shift from modernity to postmodernity.
Pastors often suffer from cognitive dissonance because of the
paradigm shift. This dissonance comes to the fore in that pastors
and the people they are supposed to serve, frequently find
themselves in different, opposing worlds. In their attempt to adapt to
this situation, pastors often experience emotional woundedness and
do not always have the psychological disposition and skills to
process their emotions in intelligent and creative ways. The
paradigm shift in the Christian faith community can be described as
a movement from a traditional to an emerging paradigm. This article
aims to reflect on the meaning of this movement for pastors and
their functioning in a new world.

1. INLEIDING
In 2005 verskyn ’n betekenisvolle bundel opstelle oor beelde/metafore in
pastorale sorg aan die hand waarvan praktiese teoloë, wat hulle op die gebied
van pastoraat en pastorale sorg toespits, oor pastors en pastorale identiteit
reflekteer. Hierdie bundel staan onder die redakteurskap van Robert C
Dykstra, medeprofessor in pastorale teologie aan die toonaangewende
Princeton Theological Seminary en verskyn onder die titel Images of pastoral

1 Hierdie artikel is ’n verwerking van ’n gedeelte van hoofstuk 1 van S Philip Nolte (2008) se
PhD proefskrif getiteld, Pastors as gewonde genesers: Emosionele intelligensie en pastoraat,
onder leiding van prof dr Yolanda Dreyer, Departement Praktiese Teologie, Fakulteit
Teologie, Universiteit van Pretoria.

HTS 64(2) 2008 1005
Pastors as gewonde genesers
care: Classic readings. Dykstra dra die boek op aan sy vriend en kollega,
Donald Capps, nog ’n invloedryke praktiese teoloog van Princeton. Die boek
bestaan uit bydraes deur verskillende praktiese (pastorale) teoloë van wie
sommige reeds oorlede is, maar as pioniers op die gebied van pastoraat geag
word. Van hierdie teoloë is onder andere Anton T Boisen, Charles V Gerkin,
Annie Miller-McLemore, Seward Hiltner, Henri J M Nouwen, Heije Faber,
Donald Capps, James E Dittes en Brita L Gill-Austern.
Dykstra (2005:1-4) wys op die “ironiese” relasie tussen die ontstaan
van die kliniese pastorale opleiding van pastors in die VSA en die psigiese
ineenstorting van Anton T Boisen in die jare twintig van die vorige eeu. Na
aanleiding van sy ervarings in ’n instituut vir geestelik vesteurde mense het
Boisen hom na sy herstel daarop ingestel om sy eie ervarings te probeer
verstaan en veral oor die religieuse dimensie van sy eie en sy mede pasiënte
se ervarings na te dink (kyk Boisen 2005:22-29). Dykstra (2005:3-4) wys
verder op die voortdurende selfrefleksie waaraan pastorale teoloë en pastors
hulleself en hulle vakgebied onderwerp en vra aan die hand van ’n Britse
psigoanalis, Nina Coltart, se kritiese refleksie oor haar eie beroep (Dykstra
2005:3) die vraag waarom hierdie selfkritiese ingesteldheid van die begin af
deel van die pastorale teologie was? Dykstra (2005:3) formuleer sy antwoord
daarop soos volg: “... psychoanalysts seek to know the unconscious, that part
of the self or soul that, by definition, is unknowable. How much more so the
case, then, the madness of ministers in their attempts to know and speak on
behalf of an unknowable, unspeakable God?” Hierdie antwoord verklaar die
rede waarom Dykstra se boek ’n versameling van verskillende metafore is aan
die hand waarvan daar oor pastors en pastorale identiteit besin word.
Metaforiese spreke is ’n erkenning daarvan dat daar slegs voorlopig
oor ’n bepaalde saak gepraat kan word, omdat dieselfde saak ook vanuit die
gesigspunte van ander metafore beskryf kan word. Die feit dat ’n wye reeks
metafore aangebied word, kommunikeer die oortuiging dat daar nie op
eendimensionele wyse oor pastoraat besin kan word nie. Die multidissiplinêre
benadering wat in die verskillende hoofstukke aan die lig kom, bevestig dat
pastorale teoloë poog om verantwoordelik met insigte vanuit onder andere die
psigologie, sosiale wetenskappe, Bybelwetenskappe en literatuurwetenskap
om te gaan en in hulle besinning te integreer. Daar is een deurlopende tema
wat in al die bydraes na vore kom en dit is dat daar gepoog word om insigte
vanuit die ander dissiplines teologies te integreer. Verskillende pastorale
teoloë se refleksie oor metafore soos “the living human document” (Anton T
Boisen), “the living human web” (Bonnie J Miller-McLemore), “the self-
differentiated Samaritan” (Jeanne Stevenson Moessner), “the wounded
healer” (Henri J M Nouwen), “the intimate stranger” (Robert C Dykstra), “the
1006 HTS 64(2) 2008
Philip Nolte & Yolanda Dreyer
agent of hope” (Donald Capps), “the midwife” (Karen R Hanson)” en “the
gardener” (Margaret Zipse Kornfeld) is in die bundel opgeneem. Die rede vir
hierdie wye reeks metafore is om pastors asook voorgraadse en nagraadse
teologiese studente van ’n sinvolle, kompakte inleiding op die gebied van die
pastorale teologie te verskaf en hulle tegelyk aan die problematiek, maar ook
aan kreatiewe besinning, binne pastoraal-teologiese kringe bekend te stel
(Dykstra 2005:10-12).
Die feit dat Nouwen se besinning oor die wounded healer in hierdie
resente werk opgeneem is, bevestig my oortuiging dat daar ’n behoefte
bestaan vir wat genoem kan word “’n pastoraat vir pastors”. Hierdie behoefte
word ook geïllustreer deur ’n werksdokument wat tydens ’n eerste werksessie
op 12 Junie 2007 aan dosente van die Fakulteit Teologie aan die Universiteit
van Pretoria aangebied is, met betrekking tot die universitêre opleiding van
pastors. Die titel van die werksdokument is Profiel van die afgestudeerde
predikant met die oog op bediening in die Nederduitse Gereformeerde Kerk
en die Nederduitsch Hervormde Kerk. Onder die rubriek “Karakter- en
persoonsontwikkeling” (2.9 van die dokument) word die volgende gesê: “Dit
sluit onder meer in dat die student ... iemand is wat die gebrokenheid van die
lewe verstaan, weet dat lyding deel is van die lewe en sy/haar eie
gebrokenheid erken en bereid is om as ‘gewonde geneser’ te dien”. Die doel
van hierdie artikel is om teen hierdie agtergrond sekere kantaantekeninge te
maak oor ’n “pastoraat vir pastors” deur spesifiek op die emosionele en
spirituele dimensies van pastors se menswees te fokus.
Die vertrekpunt van die studie is dat pastors se erkenning van hulle eie
verwonding voorwaarde vir meer effektiewe pastorale begeleiding van ander
is. Hierdie oortuiging vind weerklank in Miller-McLemore (1996:21-22) se
waarneming dat Boisen se psigiese en emosionele ineenstorting hom daartoe
gebring het om die gemarginaliseerde en geostraseerde identiteit wat dikwels
aan individue en groepe in instellings vir geestesversteurdheid gekoppel word,
in duideliker perspektief te sien. Hierdie studie wil aantoon dat pastors wat
vanweë bepaalde gebeure emosionele verwonding en trauma beleef, hulleself
nie as gemarginaliseerd hoef te beleef nie, maar daardie verwonding juis as ’n
beginpunt van emosionele en spirituele heling kan interpreteer.

2. INNERLIKE VERWONDING
Pastors sien hulleself as mense wat ander op ’n sinvolle wyse moet begelei,
sodat daardie mense met integriteit as heel mense kan leef. Die mense wat
pastors wil begelei, ervaar verwonding op verskillende vlakke. Die fasilitering
van ’n proses om op ’n sinvolle wyse met hierdie verwonding om te gaan, verg
insig, wysheid en emosionele energie van pastors. Omdat pastors mense is,
HTS 64(2) 2008 1007
Pastors as gewonde genesers
ervaar hulle self ook innerlike verwonding. Hierdie verwonding kan ook as
integriteitsverlies beskryf word, waarmee bedoel word dat pastors vanweë
hulle eie verwonding nie as heel mense leef nie. As gevolg van hulle eie
verwonding beleef pastors verlamming wat manifesteer as ’n gebrek aan
emosionele energie om hulle bediening sinvol uit te voer.
Die verlamming wat pastors beleef, bestaan daaruit dat hulle nie self
duidelik weet wat die inhoud van hulle verwonding is nie. Soms bestaan daar
’n vae vermoede by pastors dat hulle verwonding spruit uit spanning met
betrekking tot die relasie tussen hulle bediening – wat hulle teologiese
besinning insluit – en hulle menswees. Gerben Heitink ([1977] 1984:16;
beklemtoning bygevoeg) formuleer hierdie relasie soos volg: “Daarbij moet
onderscheid gemaakt worden tussen zijn persoonlijke identiteit en zijn
pastorale identiteit. Vooral twee vragen duiken in dit verband regelmatig op:
Wie ben ik? Wat kom ik doen? Terecht … dat er geen beroep is, waarbij
persoonlijke existentie en ambt zozeer verweven zijn als bij een pastor het
geval is.” Heitink se insig vestig die aandag op die noue verband tussen
pastors se innerlike lewe en die praktiese uitvoering van hulle bediening, wat
impliseer dat pastors se emosies en emosionele verwonding in hulle
bediening meespeel. Die doel van pastorale interaksie tussen pastors en
ander is heling en heelheid – dat mense psigies en geestelik sal genees van
hulle wonde en sal groei in menswees en geloof en in diensbaarheid.
Verwonding in pastors se lewens veroorsaak dat hulle trauma in terme
van hulle selfbesef beleef, wat ’n pynlike en verwarrende ervaring kan wees
en hulle menswees en bediening negatief beïnvloed. Hoewel emosionele
verwonding negatief ervaar word en hierdie trauma dikwels nie op ’n sinvolle
wyse deur mense verwerk word nie, kan verwondheid vir pastors op
paradoksale wyse as bron tot genesing in hulle eie lewens asook in hulle
interaksie met ander dien. Die moontlikheid dat pastors op grond van hulle eie
emosionele verwonding as gewonde genesers kan funksioneer, is die
motivering vir hierdie studie. In sy boek, The wounded storyteller: Body,
illness, and ethics (1995), reflekteer Arthur W Frank oor die krag van siek
mense se narratiewe en verwoord hierdie saak soos volg (Frank 1995:xii):
“The ill, and all those who suffer, can also be healers. Their injuries become
the source of the potency of their stories. Through their stories, the ill create
empathic bonds between themselves and their listeners.” Frank (1995:xii;
beklemtoning bygevoeg) gaan dan voort en bring sy beskouing soos volg in
relasie met die “wounded healer” metafoor van Nouwen: “Because stories can
heal, the wounded healer and wounded storyteller are not separate, but are
different aspects of the same figure.” In ’n baie besondere sin is my studie
1008 HTS 64(2) 2008
Philip Nolte & Yolanda Dreyer
deel van my eie lewensverhaal van verwonding. Die probleem en
vraagstelling van hierdie artikel spruit voort uit wat as pastors se innerlike
verwonding beskryf kan word.

3. KOGNITIEWE DISSONANSIE
Die vraag waarom pastors innerlike verwondheid of verlamming beleef, kan
vanuit die wetenskapsteorie beantwoord word as dat dit te doen het met die
gevolg van ’n verskuiwing van ’n moderne na ’n postmoderne paradigma.
Postmoderniteit word onder andere deur relativering van baie van die
sekerhede uit die moderne era gekenmerk. Dit hou in dat ook godsdienstige
en Bybelse “sekerhede” in gedrang kom. Hierdie relativering lei tot
onsekerheid en ambivalensie as gevolg van die “kompleksiteit en
multidimensionaliteit van die vrae, probleme en uitdagings waarvoor die
predikant te staan kom. Die ambivalensie word verder versterk deur die
dinamiek van vele religieuse veranderings wat plaasgevind het op die
makrovlak van die samelewing, die mesovlak van die kerk en die mikrovlak
van die individu” (Malherbe & Louw 2002:516).
Die verlamming wat pastors as gevolg van die verskuiwing van die
moderne na die postmoderne paradigma beleef, kan as kognitiewe
dissonansie omskryf word. Dit is ’n aangeleentheid wat verband hou met
“kennis” wat nie in pas is met die realiteite in die lewe waarmee mense
daagliks moet rekening hou nie. So byvoorbeeld kan ’n roker kennis hê van
die mediese risiko’s van rook, maar nie die realiteit van verslawing aan
nikotien ontsnap nie. Kognitiewe dissonansie is wanneer gelowiges in die kerk
hulle op sogenaamde “objektiewe kennis” van norme (in die Bybel en in die
kerklike tradisie) beroep, maar die realiteite van die lewe bots met hierdie
afgeleide rasionele norme. Hierdie verskynsel kan besonder kompleks van
aard wees. Dit is omdat mense hulle in kommunikatiewe interaksie met ander
mense binne dieselfde sosiale kontekste bevind. Hierdie interaksie word
singewend wanneer die kennisname van mekaar gegrond word in ’n dinamiek
wat mense laat saam voel of van mekaar wegstoot. M A K Holliday (1978)
toon aan dat kennis van ander en van sigself drieërlei van aard is:
wat/wie/waar/wanneer-kennis; hoe-kennis; waarvan-kennis (kyk ook Malina
2001:7-19). Tussenmenslike reaksies word gebou deur kommunikasie wat
bepaal word deur kennis van hoe gevoel, gedink en gehandel moet word, op
grond van kennis wat uit waarneming voortspruit. Kognitiewe dissonansie volg
op gevoel, denke en handeling wat uit pas is met wat mense weet. Daarom
struikel mense in interaksie omdat hulle nie weet hoe om te handel na
HTS 64(2) 2008 1009
Pastors as gewonde genesers
aanleiding van oordele op grond van kennis waarvan hulle hul evaluasie moet
aflei nie.
Vir pastors bestaan hierdie dissonansie daaruit dat hulle en die mense
met wie hulle in interaksie tree, hulleself binne dieselfde konteks
(postmoderne kultuur), maar binne verskillende paradigmas, bevind. Pastors
in die Reformatoriese tradisie staan binne ’n teologiese tradisie waarin die
Bybel as belangrik geag word en derhalwe poog hulle om die Bybel in hulle
bediening ter sprake te bring. Die Reformatories-teologiese tradisie, met die
belangrike plek wat kerklike belydenisse en belydenisskrifte daarin inneem,
bepaal ook die wyse waarop pastors die Bybel lees en in diskoerse betrek. In
hierdie opsig bevind menige pastors hulleself binne ’n moderne paradigma,
met die beskouing dat die Bybel en teologiese tradisie “afdoende antwoorde”
op hedendaagse probleme verskaf. Die mense wat pastors bedien, leef egter
binne ’n postmoderne kultuur wat op vele wyses die aanname dat die Bybel
en belydenisskrifte as “norm” vir mense se verhouding met God en vir hulle
geloof en lewens behoort te geld, problematiseer. Daar is ook lidmate wat
hulleself op religieuse vlak alreeds binne die postmoderne paradigma bevind,
maar hulle pastors en geloofsgemeenskap/-pe funksioneer nog vanuit die
modernistiese paradigma.
Marcus Borg beskryf in sy boek The heart of Christianity:
Rediscovering a life of faith (2003) die oorgang van moderniteit na
postmoderniteit in die Christelike geloofstradisie aan die hand van sy
onderskeid tussen ’n vroeëre (tradisionele) paradigma en ’n opkomende
paradigma. David Tracy (1994:104-114) beskryf postmoderniteit as ’n
transformasie van institusionele godsdiens, as uitvloeisel van moderniteit, na
postmoderne spiritualiteite. Die oorgang van moderniteit na postmoderniteit
kan ook as ’n kairos moment vir die Christelike teologie beskryf word (kyk
Hodgson 1994).
’n Paradigma is “a large interpretive framework that shapes how
everything is seen, a way of constellating particulars into a whole” (Borg
2003:4). Die verskuiwing van ’n geosentriese (Ptolemeïse) na ’n
heliosentriese (Kopernikaanse) beskouing oor die heelal dien as voorbeeld
van die wyse waarop ’n verandering die geheel van mense se denke
beïnvloed (Borg 2003:5). So ’n verandering is meer as verskillende
“perspektiewe” op dieselfde saak, of van kleiner dele van die geheel – ’n
paradigmaverandering raak die geheel van mense se lewens en dien as
raamwerk van waaruit hulle hulle bestaan en die werklikheid waarbinne hulle
leef, interpreteer. Dieselfde data word waargeneem, maar word vanuit
paradigmas wat geheel en al van mekaar verskil, verstaan en geïntegreer.
1010 HTS 64(2) 2008
Philip Nolte & Yolanda Dreyer
Baie lidmate van die Christelike geloofstradisie bevind hulle binne die
vroeë, tradisionele paradigma, terwyl baie ander hulleself binne die nuwe,
opkomende paradigma bevind. Laasgenoemde groep vind toenemend moeite
om binne geloofsgemeenskappe te bly waar die tradisionele paradigma nog
geld, net soos wat mense in die eersgenoemde groep frustrasie ervaar binne
geloofsgemeenskappe waar die nuwe, opkomende paradigma na vore begin
kom (Borg 2003:2-4; kyk Webster 2003; Padgett & Keifert [eds] 2006;
Brueggemann 2006). Dit is te begrype dat die verskil in interpretatiewe
raamwerke binne Christelike geloofsgemeenskappe dissonansie en daarom
spanning en konflik sal veroorsaak (vgl Malherbe & Louw 2002:512-522). Die
rede hiervoor is dat die verskillende paradigmas nie slegs oor verskille met
betrekking tot enkele, marginale sake in die Christelike teologie of menslike
gedrag handel nie, maar oor verskillende wyses waarop daar oor
sogenoemde “kernsake” binne die Christendom gedink word. Om insig te
ontwikkel in die aard van die dissonansie by pastors is dit nodig om die twee
paradigmas met mekaar te vergelyk.
In die tradisionele paradigma (Borg 2003:9-12; vgl Burton 1988:12-20)
neem die Bybel ’n sentrale plek in en word as “God se Woord” beskou. Dit
beteken dat God se stem direk in die Bybel gehoor kan word en dat die Bybel
daarom ’n bundel met “ewige waarhede” is (kyk Barr 1969; 1973), wat
konteksloos na alle tydperke oorgedra kan word, sonder om die historiese
gesitueerdheid van die Bybel in ag te neem. Alles in die Bybel is letterlik waar,
met ander woorde die gebeure in die Bybel wat as historiese gebeure vertel
word, het werklik histories en fisies so gebeur. In hierdie sin is die Bybel
“feitelik waar.” Indien die historiese gesitueerdheid van die Bybelse inhoud wel
in ag geneem word, word geredeneer dat daar sekere “kern waarhede” is wat
alle tye transendeer, byvoorbeeld wonderwerke in die Ou Testament soos die
Rietsee wat in twee verdeel het, die maagdelike verwekking van Jesus, die
wonders van Jesus, die fisiese opstanding van Jesus uit die dood, Jesus se
opwekking van Lasarus uit die dood, Jesus se hemelvaart en die bestaan van
’n duiwel.
Die beskouing dat die Bybel “feitelik waar” is, is ’n uitvloeisel van die
modernisme wat “waarheid” met “feitelikheid” gelyk stel. Hierdie beskouing
van die Bybel hang saam met ’n “meganiese inspirasieleer” wat beteken dat
die Bybelskrywers willose instrumente onder beheer van God was en
neergeskryf het wat God aan hulle gedikteer het (kyk Roberts 1977:25).
Daarom kan daar ook nie “foute” in die Bybel voorkom nie en word Bybelse
HTS 64(2) 2008 1011
Pastors as gewonde genesers
weergawes van gebeure as “onfeilbaar” beskou. So ’n beskouing van die
Bybel kan as fundamentalisme2 beskryf word.
Die belydenisse en belydenisskrifte speel ’n baie belangrike rol en word
as ’n samevatting van die “waarhede” van die Bybel geag. Enige beskouing
wat van hierdie “beginsels” afwyk, word as leerdwaling beskou en moet
verwerp word omdat dit die gesag van die Bybel en daarom ook die eer van
God aantas.
Hieruit vloei voort dat geloof in ’n groot mate gesien word as
instemming met leerstellings oor God en die Bybel. Die belydenisskrifte vorm
die raamwerk van ’n meesterverhaal wat deur eeue heen vir baie Christene
sin en betekenis aan hulle lewe gegee het en vorm ook die “bril” waarmee die
Bybel gelees word. Hierdie meesterverhaal kom in kort daarop neer dat een
mensepaar, Adam en Eva, vir “die sondeval” van die mensdom
verantwoordelik is. Hierdie “feite” word in Genesis 1-3 verhaal en van toe af is
die mensdom aan die gevolge van die sondeval en God se oordeel daaroor
onderwerp. God as Vader oordeel en straf die sonde deur sy Seun, Jesus
Christus, aan ’n kruis te laat sterf en op die derde dag fisies uit die dood op te
wek om vir die mensdom se sonde te betaal. Elkeen wat glo dat Jesus
Christus God se Seun is en vir haar/sy sonde aan die kruis gesterf het, kry
deel aan die uiteindelike beloning, naamlik die “ewige lewe”. Diegene wat nie
aan hierdie vereistes voldoen nie, is bestem om deur God verdoem en
verwerp te word vir ewige lyding in ’n fisiese bestemming, naamlik “die hel”.
Jesus Christus sal êrens in die toekoms as heerser op die wolke na die aarde
terugkeer om oor mense te oordeel.
Ten spyte daarvan dat hierdie paradigma God se gratis liefde en
genade vir mense beklemtoon, is daar ’n onderliggende patroon van prestasie

2 Fundamentalisme word deur J N Vorster (1988:155; kyk Barr [1977] 1981; 1980; 1984; Van
Huyssteen & du Toit 1982) omskryf as ’n reaksie vanuit konserwatiewe Christelike kringe op
diepgaande veranderings in die kulturele en intellektuele milieu in die VSA in die negentiende
eeu. Fundamentalisme kan geplaas word binne die opkoms van empirisme en modernisme
wat besondere klem plaas op die objektiewe waarneming van objekte deur middel van die
sintuie. Die sogenaamde Scottish common sense realism dien in besonder as filosofiese
onderbou vir fundamentalisme (Vorster 1988:160). Hiervolgens is waarheid ’n gefikseerde
korpus van gegewens wat in alle omstandighede vir alle mense min of meer dieselfde is en
objektief waarneembaar is. Die Bybel is beskou as ’n boek vol feite waaruit met behulp van
induktiewe analise tot bepaalde sinteses gekom kan word. Die historiese kritiek het egter die
epistemologiese status van die Bybel in gedrang gebring (Vorster 1988:161; kyk Van
Huyssteen & Du Toit 1982; Deist 1986). Fundamentalisme was ’n reaksie hierteen.
Fundamentalisme handhaaf die siening dat die Bybel histories korrek is; dat die Bybel geen
foute of teensprake bevat nie en daarom goddelik geïnspireerd is; dat die skrywers van die
onderskeie Bybelboeke betroubaar was in hulle waarnemings omdat daar ’n direkte verband
bestaan tussen die gebeure wat waargeneem is en dit wat in die Bybel opgeteken staan.
Deur middel van grammaties-historiese eksegese word woorde en frases op atomistiese
wyse buite konteks geanaliseer, wat aan die eksegeet toegang gee tot die historiese
omstandighede waarin dit geskryf is. Sodoende kan die eksegeet “die waarheid” bekom en
beheer.
1012 HTS 64(2) 2008
Philip Nolte & Yolanda Dreyer
en beloning in die logika daarvan waarneembaar. Die beloning waarna elke
mens behoort te streef is die “ewige lewe”. Om hierdie beloning te ontvang
moet mense hulleself aan ’n bepaalde geloof, asook ’n toegewyde lewe
verbind. Hierdie paradigma is eksklusiwisties in die sin dat nie alle mense die
geseënde “lewe na die dood” van God sal ontvang nie, maar slegs diegene
wat erken en bely dat Jesus Christus “die weg en die waarheid en die lewe”
(Joh 14:6) is. Borg (2003:11) verwoord die voorwaardelikheid van hierdie
beskouing oor genade soos volg: “Of course, the earlier paradigm uses the
language of God’s grace and compassion and love, but its own internal logic
turns being Christian into a life of requirements and rewards, thereby
compromising the notion of grace. Indeed, it nullifies grace, for grace that has
conditions attached, is no longer grace.”
Die opkomende paradigma word opsommend deur Borg (2003:13-14)
onder twee temas beskryf, naamlik “a way of seeing the Bible (and the
Christian tradition as a whole): historical, metaphorical, and sacramental” en
“a way of seeing the Christian life: relational and transformational.”
Die opsomming wat hieronder volg word gedoen aan die hand van
bogenoemde vyf adjektiewe wat Borg as raamwerk vir sy omskrywing
aanwend, naamlik “historical, metaphorical, sacramental, relational,
transformational.” Die Bybel word gesien as die produk van ’n lang historiese
proses en reflekteer onder andere antieke mense se geloof oor God, hulle
godsdiens- en wêreldbeskouing, die wyse waarop die gemeenskap ingerig en
georden moet word, asook verhoudings tussen mense, dinge en plekke. Die
Bybel is nie vir mense van die een-en-twintigste eeu geskryf nie, maar wel vir
die mense in die tyd waarin dit ontstaan het. Daar bestaan ’n historiese
afstand van ten minste twee millennia tussen vandag se Bybellesers en die
mense van oud-Israel en die eerste Christene. Bewussyn van hierdie
historiese afstand is belangrik wanneer die Bybel gelees en geïnterpreteer
word.
“The emerging paradigm sees the Bible metaphorically, by which I
mean its ‘more-than-literal,’ ‘more-than-factual,’ meaning” (Borg 2003:13; my
beklemtoning). Hierdie uitspraak van Borg beklemtoon die beskouing dat die
Bybelse verhale waar kan wees, sonder om histories “korrek” te wees. Vir die
opkomende paradigma is die betekenis van die Bybel vir mense nie in
letterlike, historiese gebeure geleë nie, maar in die betekenis wat Bybelse
verhale vir mense se lewens het. Daarom is dit byvoorbeeld nie belangrik dat
Jona letterlik, fisies vir drie dae in ’n vis se maag moes oorleef sodat die
verhaal betekenis kan hê nie en kan ’n verhaal soos dié van Ester as ’n
novelle gelees word en steeds waarde hê vir mense van vandag. Hierdie
paradigma vra nie presies hoe en wanneer en waar dinge in die Bybelse
HTS 64(2) 2008 1013
Pastors as gewonde genesers
verhale gebeur het nie, maar vra eerder na die betekenis van die verhale vir
postmoderne mense. Die evangelies se weergawes oor Jesus se geboorte en
opwekking word metafories verstaan en nie as feitelike verslae nie. Die Bybel
word as mense se woorde oor God beskou en nie as “God se Woord(e)” nie.
’n Sakramentele3 beskouing van die Bybel word soos volg deur Borg
(2003:14) geformuleer: “… I mean the Bible’s ability to mediate the sacred. A
sacrament is something visible and physical whereby the Spirit becomes
present to us. A sacrament is a means of grace, a vehicle or vessel for the
Spirit.” Hoewel die Bybel nie as “Woord van God” beskou word nie, kan
mense deur die lees van die Bybel ervaar dat God in hulle lewens
teenwoordig is en deur Bybelse verhale met hulle kommunikeer.
Die Bybel word as heilige geskrifte beskou in terme van die funksie en
status daarvan, maar nie in terme van die ontstaan daarvan nie (kyk Barr
[1977] 1981; 1980; 1984). Die modernistiese, tradisionele paradigma het tot
gevolg dat mense in die Bybel en in Christelike leerstellinge (ook oor die
Bybel) glo (Van Aarde 1999:437-470; 2004:503-532). Die opkomende
paradigma wil daarteenoor ’n verhouding met God (relasionele funksie van die
Bybel) voed, met die Christelike tradisie (wat die Bybel insluit) as
voedingsbron, “as a metaphor and sacrament of the sacred” (Borg 2003:14).
Die Christelike lewe word as ’n proses van verhoudings en
transformasie beskou. Die betekenis van Christenwees is nie in die nakoming
van voorwaardes ter wille van ’n ewige lewe (of ’n geseënde/suksesvolle lewe
hier en nou) geleë nie, maar wel in ’n verhouding met God waaruit
transformasie van mense se lewens na vore tree. Hierdie transformasie omvat
alle verhoudings waarin mense staan, naamlik hulle verhouding met God, met
hulleself, met ander en met hulle omgewing.
Religieuse pluraliteit word in die postmoderne paradigma erken en
ernstig geneem. Die Christelike geloof word as een van die wêreld se groot
godsdienste beskou, maar nie as die enigste wyse waarop mense God
outentiek kan ervaar nie. Ook wat hierdie aspek betref, word die historiese en
kulturele gesitueerheid met betrekking tot die godsdiens wat mense as hulle
eie aanneem, erken. Die eiesoortigheid van die Christelike geloof word egter
in hierdie paradigma ernstig opgeneem en eksponente daarvan is oortuig van
die betekenis daarvan vir mense se verhouding met God, met hulleself en met
die samelewing.
Temas wat vir die tradisionele paradigma belangrik is (geloof, die
Bybel, God, Jesus, wedergeboorte, die koninkryk van God, sonde en
verlossing, ’n Christelike lewenswyse), word ook in die opkomende paradigma

3 Die term “sakrament” word nie deur Borg gebruik as verwysing na óf die vroeëre Latynse
betekenis van sacramentum as ’n militêre begrip vir ’n “pledge of fidelity” nie (kyk Thatcher
1999:40) óf in dogmatiese sin as een van sewe of twee “sakramente” nie (sedert o a Thomas
Aquinas, Summa theologiae II-IIIQ.154; kyk Schillebeeckx 1965).
1014 HTS 64(2) 2008