Palliatieve zorg in de dagelijkse praktijk

317 Pages·2010·1.795 MB·Dutch

by  B.S. Wanrooij, A. de Graeff, R.T.C.M. Koopmans, C.J.W. Leget, J.B. Prins, K.C.P. Vissers, H. Vrehen, W.W.A. Zuurmond

kern
b o e k
onder redactie van
drs. B.S. Wanrooij (hoofdredacteur)
dr. A. de Graeff
prof. dr. R.T.C.M. Koopmans
dr. C.J.W. Leget
prof. dr. J.B. Prins
Pa l l i a t i e v e
prof. dr. K.C.P. Vissers
drs. H. Vrehen
z o r g
prof. dr. W.W.A. Zuurmond
in de
dagelijkse praktijk
Palliatieve zorg in de dagelijkse praktijk
Palliatieve zorg in de
dagelijkse praktijk
Onder redactie van
Drs. B.S. Wanrooij
Dr. A. de Graeff
Prof. dr. R.T.C.M. Koopmans
Dr. C.J.W. Leget
Prof. dr. J. Prins
Prof. K. Vissers
Drs. H. Vrehen
Prof. dr. W.W.A. Zuurmond
Houten 2010
© 2010 Bohn Stafl eu van Loghum, onderdeel van Springer Media
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in
een geautomatiseerd gegevensb estand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze,
hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier,
zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b
Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van
23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk
verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB
Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen,
readers en andere compilatiew erken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de u itgever
te wenden.
Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een zo betrouwbaar
mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor
onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen.
ISBN 978 90 313 4031 6
NUR 870
Ontwerp omslag: Bottenheft, Marijenkampen
Ontwerp binnenwerk: TEFF (www.teff.nl)
Automatische opmaak: Pre Press Media Groep, Zeist
Bohn Stafl eu van Loghum
Het Spoor 2
Postbus 246
3990 GA Houten
www.bsl.nl
Inhoud
Lijst van redacteuren en auteurs 7
Voorwoord 11
1 Palliatieve zorg 13
2 Symptomen, symptoomanalyse en symptoombehandeling 27
3 Casuïstiek 45
Casus 1 Een patiënt met kanker 45
Casus 2 Een patiënt met pijn 65
Casus 3 Een patiënt met complexe pijn 83
Casus 4 Een patiënte met ernstige vermoeidheid 97
Casus 5 Een patiënt met klachten van het maag-darm -
kanaal 1 111
Casus 6 Een patiënt met klachten van het maag-darm-
kanaal 2 129
Casus 7 Een patiënt met longkanker en dyspneu, hoesten
en hemoptoë 143
Casus 8 Een patiënt met COPD 157
Casus 9 Een patiënt met hartfalen 173
Casus 10 Een patiënt met krachtsverlies 187
Casus 11 Een patiënte met een CVA en slikproblemen 199
Casus 12 Een patiënte met een ulcererend mammacarcinoom 211
Casus 13 Een depressieve patiënt 223
Casus 14 Een verwarde patiënt 237
Casus 15 Een patiënte met dementie die niet meer eet en
drinkt 253
Casus 16 Een stervende patiënt 269
Casus 17 De patiënt, de naasten en de huisarts 285
4 Cultuursensitieve palliatieve zorg 297
5 Bijzondere patiëntengroepen 303
5.1 Palliatieve zorg voor mensen met een verstandelijke beperking 303
5.2 Palliatieve zorg bij mensen met een psychiatrische stoornis 309
5.3 Palliatieve zorg bij mensen met een dementie 313
5.4 Palliatieve zorg voor kinderen 319
Websites 325
Register 327
Lijst van redacteuren en auteurs
Redacteuren
Drs. B.S. Wanrooij
Huisarts np; senior stafmedewerker palliatieve zorg, consulent palliatieve zorg,
afdeling Huisartsgeneeskunde, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam
Dr. A. de Graeff
Internist-oncoloog, Universitair Medisch Centrum Utrecht; arts, Academisch Hos-
pice Demeter, De Bilt
Prof. dr. R.T.C.M. Koopmans
Hoogleraar ouderengeneeskunde, afdeling Eerstelijnsgeneeskunde, Centrum voor
Huisartsgeneeskunde, Ouderengeneeskunde en Public Health, Nijmegen
Dr. C.J.W. Leget
Universitair hoofddocent zorgethiek, Faculteit Geesteswetenschappen, Universiteit
van Tilburg
Prof. dr. J. Prins
Klinisch psycholoog, afdeling Medische Psychologie, UMC St Radboud, Nijmegen
Prof. K. Vissers
Hoogleraar palliatieve zorg en pijnbestrijding; anesthesioloog, afdeling Anesthesio-
logie, pijn- en palliatieve geneeskunde, UMC St Radboud, Nijmegen
Drs. H. Vrehen
Projectcoördinator Kenniscentrum Palliatieve Zorg Utrecht (UPC); verpleegkundig
specialist palliatieve zorg, afdeling Medische oncologie, UMC Utrecht
Prof. dr. W.W.A. Zuurmond
Hoogleraar palliatieve zorg en pijnbestrijding; anesthesioloog, afdeling Anesthesio-
logie VUmc, Amsterdam
8 Palliatieve zorg
Auteurs
Dr. C.W. Anbeek
Universitair docent, Universiteit voor Humanistiek te Utrecht en de Universiteit van
Tilburg
Drs. J.C. Antons
Longarts, UMC St Radboud Nijmegen, werkzaam op locatie Universitair Centrum
voor Chronische Ziekten Dekkerswald
M.A.G. Baan, verpleegkundig consulent palliatieve zorg en thuiszorgtechnologie,
afdeling Interne oncologie, Erasmus MC Daniel den Hoed Kankercentrum Rotter-
dam
Dr. M. Bannink
Psychiater, Erasmus MC Daniel den Hoed Kankercentrum Rotterdam
Prof. dr. L.H. van den Berg
Neuroloog, UMC Utrecht; ALSCentrum Nederland
Dr. M.B. Boeree
Longarts UMC St Radboud Nijmegen; directeur Universitair Centrum voor Chroni-
sche Ziekten Dekkerswald
Drs. J.M. Bossers
Specialist ouderengeneeskunde, Stichting de Waalboog te Nijmegen
Dr. A.M.W. Coppus
Arts voor verstandelijk gehandicapten, Stichting Dichterbij te Gennep; epidemio-
loog, Erasmus universiteit Rotterdam
Drs. R.H.P.D. van Deijck
Specialist ouderengeneeskunde, De Zorggroep, regio Venlo (EBC), Venlo
Dr. A.M.C. Dingemans
Longarts, MUMC+, Maastricht
Dr. M.J.M.M. Giezeman
Anesthesioloog, Diakonessenhuis Utrecht
Drs. J.C. de Goeijen
Nurse-practitioner neuromusculaire ziekten, UMC Utrecht; ALSCentrum Nederland
Dr. P.J.J. Goossens
Verpleegkundige, gezondheidswetenschapper en gepromoveerd in de medische
wetenschappen; lector GGZ aan de Saxion Hogescholen Deventer/Enschede; ver-
pleegkundig expert Expertisecentrum voor Bipolaire Stoornissen bij Dimence te
Deventer; senior onderzoeker bij de Radboud Universiteit te Nijmegen
Drs. F.M. de Graaff
Sociaal geograaf en agogisch manager, Bureau MUTANT, Den Haag
Lijst van redacteuren en auteurs 9
L.M. Gualthérie van Weezel
Psychiater/psychotherapeut, Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis – Nederlands
Kanker Instituut (NKI-AVL); Amsterdams Instituut voor Gezins- en Relatietherapie
G.M. Hesselmann
Verpleegkundig specialist palliatieve zorg, UMC Utrecht
P.M.W.A. van Heugten
Verpleegkundige/teamleider Hospice Mariaweide, De Zorggroep, regio Venlo, Venlo
Dr. G.A. Huizinga
Senior onderzoeker, Wenckebach Instituut, afdeling Kinderoncologie/hematologie,
UMC Groningen
Dhr. W.F.A. Janssen
Verpleegkundige; programmaleider palliatieve zorg bij het Integraal Kankercen-
trum Limburg te Maastricht met aandachtsgebied GGZ; analytisch therapeut, trai-
ner en coach met eigen praktijk
Drs. M.A.G.J. Koppenol-van Hooijdonk
Oncologieverpleegkundige en coördinator dagzorg, Utrecht Palliatie Centrum
(UPC)/Academisch Hospice Demeter, De Bilt
Drs. E.Th. Kruitwagen-van Reenen
Revalidatiearts, UMC Utrecht; revalidatiecentrum De Hoogstraat, Utrecht; ALSCen-
trum Nederland
Drs. J.M. Lensink
Specialist ouderengeneeskunde, afdeling Eerstelijnsgeneeskunde, Centrum voor
Huisartsgeneeskunde, Ouderengeneeskunde en Public Health UMC St Radboud,
Nijmegen
H. Lintz-Luidens
Verpleegkundig consulent radiotherapie, UMC St Radboud, Nijmegen
Drs. S. Mulder
Internist-oncoloog, afdeling Medische oncologie, UMC St Radboud, Nijmegen
Dr. H.R.W. Pasman
Socioloog, senior onderzoeker VU medisch centrum, EMGO Instituut voor onder-
zoek naar gezondheid en zorg (EMGO+), Expertisecentrum Palliatieve Zorg VUmc,
Amsterdam
Mw. dr. C.C.D. van der Rijt
Internist-oncoloog, afdeling Interne oncologie, Erasmus MC Daniel den Hoed Kan-
kercentrum Rotterdam
Dr. F.H. Rutten
Huisarts te Rhenen; Julius Centrum voor Gezondheidswetenschappen en Eerstelijns
Geneeskunde Utrecht
10 Palliatieve zorg
Drs. J. Schuurmans
Huisarts en palliatief arts te Groesbeek
Prof. dr. E.F. Smit
Longarts, VUmc, Amsterdam
Drs. S.J. Swart
Specialist ouderengeneeskunde, Laurens Antonius IJsselmonde, Rotterdam; afdeling
Maatschappelijke Gezondheidszorg Erasmus MC, Rotterdam
Dr. S.C.C.M. Teunissen
Oncologieverpleegkundige en gezondheidswetenschapper; directeur Academisch
Hospice Demeter, De Bilt
Drs. Ir. C.M.M. Veldhoven
Huisarts te Berg en Dal; consulent palliatieve zorg O.P.Z. Nijmegen
Dr. C.A.H.H.V.M. Verhagen
Internist-oncoloog, consulent palliatieve zorg, afdeling Medische oncologie en afde-
ling Anesthesiologie, pijn en palliatieve geneeskunde, UMC St Radboud, Nijmegen
Drs. F. Warmenhoven
Huisarts en onderzoeker, afdeling Eerstelijnsgeneeskunde, UMC St Radboud, Nij-
megen
Drs. W. Wesseling
Verpleegkundige en gezondheidswetenschapper; hoofdbehandelaar van het be-
handelprogramma Psychiatrie & Somatiek bij GGZ-instelling Symfora te Amers-
foort; opleider bij de opleiding tot master ANP-GGZ te Utrecht
Dr. F.A.M. Winter
Directeur Medisch Centrum Winter, Eersel
H. van Zoest
Huisarts n.p.; consulent palliatieve zorg, Amsterdam
Voorwoord
Palliatieve zorg is als onderdeel van de geneeskunde nog een betrekkelijk jong vak.
Het Verenigd Koninkrijk heeft bij de ontwikkeling ervan een belangrijke voortrek-
kersrol vervuld. In Nederland heeft de palliatieve zorg vanaf eind jaren negentig van
de vorige eeuw een sterke groei doorgemaakt. De kennis en deskundigheid op het
gebied van de palliatieve zorg zijn sindsdien duidelijk toegenomen, onder meer door
de landelijke ontwikkeling van diverse richtlijnen op het gebied van de palliatieve
zorg. Daarnaast is er veel aandacht geweest voor het onderwijs in palliatieve zorg.
Aanvankelijk was het onderwijs vooral gericht op hulpverleners in de eerste lijn in de
vorm van nascholing. Later is de doelgroep voor de scholing uitgebreid met medisch
specialisten.
Op dit moment wordt het vak palliatieve zorg nog niet overal standaard aangeboden
in het medisch curriculum. Het is vaak een keuzevak of een kort blok. Het streven is
om palliatieve zorg in de toekomst geïntegreerd in het curriculum aan te bieden.
Ook in de opleidingen tot specialist is palliatieve zorg geen standaard onderdeel.
In het licht van deze ontwikkelingen is enkele jaren geleden vastgesteld dat er be-
hoefte was aan een Nederlands studieboek over palliatieve zorg voor de studie ge-
neeskunde en de opleidingen tot huisarts, specialist ouderengeneeskunde en me-
disch specialist. Tot nu toe zijn er weinig boeken over dit onderwerp. Daar komt bij
dat de huidige uitgaven veelal algemene, vaak Engelstalige, leerboeken zijn die een
vrij klassieke indeling kennen en daardoor niet probleem-georiënteerd zijn. Daarom
ontstond de gedachte om een boek op de markt te brengen dat de lezer leert denken
en handelen binnen de palliatieve zorg. Dit boek ligt nu voor u.
Palliatieve zorg in de dagelijkse praktijk is bedoeld voor geneeskundestudenten, assisten-
ten in opleiding tot huisarts, specialist ouderengeneeskunde en medisch specialist,
maar is ook zeer geschikt voor praktiserende huisartsen, specialisten ouderengenees-
kunde en medisch specialisten.
De auteurs van het boek zijn afkomstig uit diverse disciplines. Hiermee is gewaar-
borgd dat de verschillende patiëntengroepen die palliatieve zorg nodig hebben, aan
bod komen. Het boek is dan ook niet alleen gericht op palliatieve zorg voor patiënten
met kanker, maar bijvoorbeeld ook op patiënten met COPD, hartfalen en spieraan-
doeningen. De problemen die zich voordoen in de palliatieve en terminale fase van
een ernstige, uiteindelijk dodelijke ziekte worden belicht vanuit de medische, psy-
chosociale en spirituele invalshoek.