Osmanlı Mütefekkirleri ve Ahlak Anlayışları

368 Pages·2017·6.66 MB·Turkish

SON DÖNEM
OSMANLI MÜTEFEKKİRLERİ VE
AHLÂK ANLAYIŞLARI
DÜZCE BELEDİYESİ KÜLTÜR YAYINLARI: 17
İSLÂMÎ İLİMLER ARAŞTIRMA VAKFI
Tartışmalı İlmî Toplantılar Dizisi: 86

Kitabın Adı
Son Dönem Osmanlı Mütefekkirleri ve Ahlâk Anlayışları

Yayına Hazırlayanlar
Dr. İsmail KURT – Seyit Ali TÜZ
İslâmî İlimler Araştırma Vakfı

Koordinatör ve Son Okuma
Prof. Dr. M. Faruk BAYRAKTAR
Düzce Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Kurucu Dekanı

Kültür İşleri Müdürlüğü
Yayın Standartları ve Telif Hakları Sorumlusu
Feride Ömür GÜÇLÜ

Baskı ve Cilt:

MRK Baskı ve Tanıtım Hizmetleri
1354. Cadde 1357. Sokak, No. 43
Yenimahalle - Ankara
Telefon: [phone]
Sertifika No: 14338

1. Basım
İstanbul, Eylül 2017/ 1000 adet basılmıştır.
ISBN : 978-605-4133-16-1

© Tam hakkları Düzce Belediyesi’ne aittir.

İletişim Adresi:
DÜZCE BELEDİYESİ
Cedidiye Mahallesi, İstanbul Caddesi Hükümet Sk. Düzce
Telefon: [phone]- Faks: 0380 524 5825
Email: [email protected]
SON DÖNEM
OSMANLI MÜTEFEKKİRLERİ VE
AHLÂK ANLAYIŞLARI

Tartışmalı İlmî Toplantı
22 - 23 Ekim 2016

Cumartesi Sabah:
Düzce Ü. Cumhuriyet Konferans Salonu

Cumartesi Öğleden Sonra ve Pazar:
Düzce Müftülüğü Konferans Salonu

İstanbul 2017
©Bu kitap İslâmî İlimler Araştırma Vakfı tarafından yayına hazırlanmış olup kitapta yer
alan araştırma metinlerinin ilmî, fikrî muhtevâ ile ilgili sorumluluğu tebliğ sahiplerine,
te’lîf hakları İSAV’a, basım organizasyonu ise anlaşmalı olarak Düzce Belediyesi’ne aittir.

Toplantıyı Tertipleyenler:

1. Düzce Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi
Konuralp Yerleşkesi Beçi Yörükler Kampüsü/Düzce
([phone] - Fax : [phone]
E-posta: [email protected]

2. Düzce Belediyesi
Cedidiye Mahallesi İstanbul Caddesi, Düzce
Tel: [phone] Faks: 0380 524 58 25
Email:[email protected]

3. Düzce Müftülüğü
Burhaniye Mah. General Kâzım Sokak No:10
Düzce merkez:0380 514 32 22 Fax:[phone]

4. İslâmî İlimler Araştırma Vakfı (İSAV)
Kıztaşı, Kâmil Paşa Sokak, 5 Fatih/İstanbul
Tel : [phone] Fax : [phone]
E-Mail: [email protected], [email protected]

Bibliyografik Bilgiler:
Son Dönem Osmanlı Mütefekkirleri ve Ahlâk Anlayışları/ Editör: M. Fa-
ruk Bayraktar, 1. bs.—İstanbul 2017
600 s.; 16x23,5 cm.
ISBN : 978-605-4133-16-1
l. Osmanlı, 2. Toplum, 3. Ahlâk, 4. Terbiye, 5. Ahlâk anlayışları
İÇİNDEKİLER

SUNUŞ ........................................................................................... 9
TAKDİM ........................................................................................ 11
Prof. Dr. Ali ÖZEK - Prof. Dr. Mehmet Faruk BAYRAKTAR

AÇILIŞ KONUŞMALARI

Prof. Dr. Mehmet Faruk BAYRAKTAR ........................................ 13
Düzce Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Kurucu Dekanı
Selâmi EMEN ..................................................................................... 15
Düzce İl Müftüsü
Prof. Dr. Mahmut KAYA .................................................................. 19
İslâmî İlimler Araştırma Vakfı (İSAV) Mütevelli Heyet Üyesi
Murat YİĞİT ....................................................................................... 21
Düzce Millî Eğitim Müdürü
Murat CAYMAZ ............................................................................... 22
Düzce Belediye Başkan Yardımcısı
Prof. Dr. İlhan GENÇ ........................................................................ 23
Düzce Üniversitesi Rektör Yardımcısı
TEBLİĞ ve TEBLİĞCİLER

1. Tebliğ: ‚Abdurrahman Şeref‛ ....................................................... 27
Yrd. Doç. Dr. Gülsüm PEHLİVAN AĞIRAKÇA
Düzce Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi
2. Tebliğ: ‚Abdullah Şevket (İçelli)‛ .............................................. 45
Yrd. Doç. Dr. Hasan MEYDAN
Bülent Ecevit Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi
3. Tebliğ: ‚Abdullah Behçet‛ ............................................................ 95
Prof. Dr. Hüsameddin ERDEM
Karatay Üniversitesi Sosyal ve Beşerî Bilimler Fakültesi
4. Tebliğ: ‚Ahmed Naim Babanzâde‛ ........................................... 119
Prof. Dr. Recep KILIÇ
Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi
5. Tebliğ: ‚Ali Nazîmâ‛ .................................................................. 141
Prof. Dr. Mustafa UZUN
Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi
6. Tebliğ: ‚Baha Tevfik” .................................................................. 173
Prof. Dr. M. Tayfun AMMAN
Sakarya Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi
7. Tebliğ: ‚Ahmed Nazif " ............................................................... 189
Yrd. Doç. Dr. Ayhan ÖZ
Abant İzzet Baysal Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi
8. Tebliğ: ‚Celal Nuri İleri‛ ............................................................ 211
Yrd. Doç. Dr. Emine KESKİNER
Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi
9. Tebliğ: ‚Ömer Ferit Kam‛ ........................................................... 233
Yrd. Doç. Dr. Necip YILMAZ
Trakya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi
10. Tebliğ: ‚Muallim Naci‛ ............................................................. 267
Yrd. Doç. Dr. Umut KAYA
Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi
11. Tebliğ: ‚İbnü’l-Emin Mahmud Kemal‛ ................................... 307
Prof. Dr. Hasan AKSOY
Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi
12. Tebliğ: ‚Ahmed Rif’at (Yağlıkçızâde)‛.................................... 339
Prof. Dr. Mehmet Faruk BAYRAKTAR
Düzce Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Kurucu Dekanı
ÖZET (Türkçe, Arapça) ............................................................. 363
Kur’ân Tilaveti: Âyetler ve Meâlleri
Okuyan: Bayram ÇOTUR
Düzce Cedidiye Camii Müezzin-Kayyımı

Zümer Sûresi: 9-12. Âyetleri
وِ تَسْ يَ لْ هَ لْ ُق ه ۪ۜبِّرَ ةَ مَ حْ رَ اوجُ رْ يَوَ ةَرَ خِ لْْٰا رُ ذَحْ يَ ًامِئاقََٓوَ ًادجِ اسَ لِ يَّْلا ءَ انََٓاٰ تٌ ِناقَ وَهُ نْ مَّ َا
بِ۬ ابَلَْلْْا اوُلوُ۬ا رُ كَّ ذَتَيَ امَ نَّاِ نَ۪ۜومُ َلعْيَ لَْ نَ يذ َّلاوَ نَ ومُ َلعْيَ نَ يذ َّلا
”Yoksa geceleyin secde ederek ve kıyamda durarak ibadet
eden, ahiretten çekinen ve Rabbinin rahmetini dileyen kimse (o
inkarcı gibi) midir? (Resûlüm!) De ki: Hiç bilenlerle bilmeyenler
bir olur mu? Doğrusu ancak akıl sahipleri bunları hakkıyla dü-
şünür. ”
ةٌ۪ۜعَ سِ اوَ ِ اللّٰ ضُ رْ َاوَ ةٌ۪ۜنَسَ حَ ايَنْدُّلا هِذِهٰ يف اونُسَ حْ َا نَ يذ َّلِل مْ۪ۜكُ بَّرَ اوُقتَّا اونُمَ اٰ نَ يذ َّلا دِابَعِ ايَ لْ ُق
بٍ اسَ حِ رِ يْغَ ِب مْهُ رَ جْ َا نَ ورُ ِباصَّ لا ىفَّوَيُ امَ نَّاِ
”De ki (Allah şöyle buyuruyor): "Ey inanan kullarım! Rab-
binize karşı gelmekten sakının. Bu dünyada iyilik yapanlar iyi-
lik bulacaklardır. Allah’ın arzı geniştir. Sabredenlere mükâfatla-
rı hesapsız verilecektir."
نَ يدّ لا هُ َل ًاصِلخْ مُ َاللّٰ دَبُعْ َا نْ َا تُ رْ مُِا ينَّٓ اِ لْ ُق
”De ki: Bana, dini Allah'a hâlis kılarak O'na kulluk etmem
emrolundu.”
نَ يم ِلسْ مُ لْا لَ وََّا نَ وكُ َا نْ َلِْ تُ رْ مُِاوَ
”Bana müslümanların ilki olmam emrolundu. ”
Alak Sûresi: 1-5. Âyetleri
﴾٢﴿ قٍَۚ َلعَ نْ مِ نَ اسَ نِْلْْا قَ َلخَ ﴾١﴿ قََۚ َلخَ ذ َّلا كَ بِّرَ مِسْ اِب أْرَ قْاِ
”Yaratan Rabbinin adıyla oku! O, insanı bir aşılanmış
yumurtadan yarattı. ”
﴾٥﴿ مَْ۪ۜلعْيَ مَْل امَ نَ اسَ نِْلْْا مََّلعَ ﴾٤﴿ مَُِۙلقَلْاِب مََّلعَ ذ َّلَا ﴾٣﴿ مُُۙرَ كْ َلْْا كَ بُّرَ وَ أْرَ قْاِ
“Oku! İnsana bilmediklerini belleten, kalemle (yazmayı)
öğreten Rabbin, en büyük kerem sahibidir.”
SUNUŞ

Hamd, âlemlerin Rabbi olan Allah (c.c.)’a aittir.
Salat ve selam, en güzel ahlâkı tamamlamak için gönderi-
len son peygamber Hz. Muhammed Mustafa (s.a.v.)’in üzerine
olsun.
İslâm’ın temel kaynakları incelendiğinde, onun bütün
olarak bir ahlâk nizamı ve koyduğu kurallarıyla da bir ahlâk
disiplini olduğu görülür. İnsan ahlâkı yalnızca insan hayatının
bütününü kural altına almakla kalmaz, aynı zamanda yeryü-
zündeki canlı ve cansız bütün yaratılmışları, çevreyi, evreni ve
bunların insanla olan ilişkilerini de kuşatır.
İslâm dini itikat (inanç sistemi), ibadet (kulluk görevi),
muamelat (hukuk sistemi), ukûbat (cezalar) ve ahlâk esaslarıyla
bir bütündür. Bunlardan bir tanesini dinin içinden çıkardığı-
nızda ona İslâm demek mümkün olmaz. İslâm âlimleri, İslâm’ı
büyük bir ağaca benzetmişler; ağacın köklerinin iman ve itika-
dı, gövdenin ibadet ve muamelatı, onu budamanın/kesmenin
ukûbatı ve meyvelerinin ise güzel ahlâkı temsil ettiğini söyleye-
rek –iman-ahlâk bütünlüğünü göstermişlerdir.
İslâm, Müslümanların güzel ahlâk ile donanmasını, bütün
kötü huylardan uzaklaşmasını, onların kalp ve ruh temizliğinde
doruk noktaya ulaşmasını ister. İnsanı eğitirken onun hem dav-
ranışlarını, hem de davranışlarına yön veren duygularını eğitir.
Onun iç dünyasında sevgi, şefkat ve merhamet filizlerinin geli-
şip boy atmasına gayret eder. İnsanları birbirine yaklaştırıp
huzur ve mutluluklarını hazırlayacak, onlara yaşama sevinci
verecek temel ahlâk kurallarınI öğretir.
İman-ahlâk bütünlüğü Müslüman’ın olgunluğunu ve
dünya hayatında huzur ve mutluluğunu sağlar. Müslüman,
Peygamber ahlâkını öylesine özümsemeli ve davranışlarına
yerleştirmeli ki, bütün davranışları birer güzel ahlâk uygulama-
sı olsun. Kötü duygulara ve haksızlıklara karşı hakkı tutsun,
10 SON DÖNEM OSMANLI MÜTEFEKKİRLERİ VE AHLÂK ANLAYIŞLARI

iyiliği korusun. İman ve ibadetler Müslüman’ı bu olgunluğa
eriştirmek içindir. İslâm insanları bu çizgide yetiştirerek halkın
hizmeti için onu topluma kazandırır.
Bizler ‚Güzel ahlâkı tamamlamak için gönderildiğini‛
buyuran son Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed Mustafa
(s.a.v.)in ümmetiyiz. Onun yaşadığı güzel ahlâk, İslâm’ın ken-
disidir. Yani ilahi ölçü ve kurallar içinde insanlığın en yüksek
noktasına ulaşmak üzere uygulayacağı bir yaşam tarzıdır.
Kur’ân-ı Kerim Peygamber Efendimiz (s.a.v.)’in ahlâk
dünyasını dokuyan kutsal kitap olduğuna ve Resulullah Efen-
dimiz (s.a.v.)’in hayatı da İslâm’ın bizzat kendisi olduğuna gö-
re, İslâm ile ahlâk bir bütündür. İslâm bu bütünlük içinde ken-
dine has bir ahlâk sistemi getirmiş ve bunu uygulamıştır.
İslâm ahlâk nizamı, insanın Rabbine, insanın insana ve in-
sanın diğer canlılara, eşyaya karşı davranışlarını belirleyen ve
belirli bir eğitim sürecinde bunu kişilik haline getiren bir ni-
zamdır. Bu nizam gönüllü ve gönülden yaşama düzenidir. Bu
düzen sevginin ve saygının egemen olduğu bir mutluluk düze-
nidir.
Hazırladığımız bu kitapta, Düzce Üniversitesi İlâhiyat
Fakültesi Kurucu Dekanımız Sayın Prof. Dr. Mehmet Faruk
Bayraktar’ın yöneticiliğinde gerçekleşen ‚Son Dönem Osmanlı
Mütefekkirleri ve Ahlâk Anlayışları‛ konulu tartışmalı ilmî
toplantıda tüm katılımcıların ‚Osmanlı Mütefekkirleri ve Ahlâk
Anlayışları‛na dair görüşleri tüm yönleri ile ele alınmış ve bu
eser hizmetinize sunulmuştur.
Osmanlı Mütefekkirleri ve Ahlâk Anlayışlarını bilmek ve
yeni nesillere iletmek bizlerin ve insanlığın görevi olup sonuç-
ları itibariyle bizim yararımızadır.
Bu dilek ve temennilerle, ilmî toplantımızda emeği geçen
tüm akademisyenlerimize, tüm kamu kurum ve kuruluşlarımı-
za teşekkür eder, saygılar sunarım.
Mehmet KELEŞ
Düzce Belediye Başkanı