Orta Asya Türklüğünün Arap Dili ve Edebiyatına Hizmetleri

127 Pages·2007·12.34 MB·Turkish

by  Zekeriya Kitapçı

li:"s Prof. Dr. Zekeriya KitapEt
Y**rk**r*xn &rmgn ffi&$* ve
tr
c$eh$ymtxma *"*&xmm**mr&
ffi gB
lil,llIri,, :1trtI llili !r *
fdrii!rtnn llirn(11"'
h
Prof. Dr. Zekeriya Kitapgt
,1']
r"1
4
Frlt
Neylersiniz ki, bu azgtn Arap giivenizmi m
kargrstnda Tiirkler; Orta-Qa! isl6m kiiltUr ve -1{
medeniyetinde nerede ise hig bir hak iddia edemez &*
bir hdle gelmiglerdir. 6yle ya; Orha Qa$, id6m tarih, *r
ktilttir ve medeniyetinin kuruculart, bu burglartn
btiyUk mimarlart, bu kuleleri yapan bi.tyi.ik h*
mi.ihendisler bir di$er if8de ile, baSta Arap dilive
Edebiyatt olmak tizere, Tefsir, Hadis vs' gibi
isl6mi ilimler, Felsefe, isl6m ilihiyatl, aynca ilp,
matemati( fizik astronomi gibi mtisbet ilim kollannda
yetigmig ve gahsiyetlerinin golgesi btitUn isl6m
tilkelerinin tistiine dugmtig olan ytizlerce, binlerce
Tiirk ilimleri bu Arap ve lran milli guuru
tarafrndan paylagrlmrg ve bu btiytik ktllttir ve
medeniyet miragndan bize hig bir 5ey brraklmamt$tr.
Ttirk tarihgi ve ilim adamlartntn gok azt ,rk&wwXrx -&wmp re$&& vw
mi.istesna; Arap ve lran milli guurunun bu azgln
"Ttirk YaSmaoh!t" kargtstnda sessiz kalmalart , {'&t }a tvaj trna l rl lzmet.ll eruI
hl
ve hig bir iddiada bulunmamalart, onlarla ktyastya on
I
bir tarih muhakemesine girmekten kagtnmalart, bir c:)
tarih ve kultUr sefdletinden ba5ka bir gey defildir. Nor
o
:.
g)
=
A)
**$Jiq6
"c
:
ffi$.
lErr"*l
lliinlruililnTilliltill
lllrlyllltlll I ir789759rr863425r1 trryt'iltnfi
Mo$ollar Dewine Kadar
Orta Asya Ttirk islim Medeniyeti
ORTA ASYA TURKLUGUNUN
AITAP DiLi ve EDEBiYATINA
niauErl-ERi
Harzem Dil Ekolii
hof. Dr. Zekefiy a fifAPCf
Tiirh islam Medenlyeti Kiilliyah: 3
ffi
YEDTKUBBE YAYTNLAR': 8
T0rk lsltm Medeniyeti K0lliyat: 3
F
AsVa T0rkl0$0n0n'Arap Dilive Edebiyailna Hizmetleri
lrta
1. Bask : Ekim,2004 Moiollar Dewine Kadar
ISBN:975-98634-2-1 Orta Asya Ttit'k Islim Medeniyeti
x
GenelYaytn Y6netmeni
Rfat IGRAKOL
a
Yazrgma Adresi:
Rrfat KARAKOL aa
$erafettin Caddesi6z lghanr A Blok Kat 2'KONYA ORTA ASYA TURIGUGUI\UN
Tel: [phone]
I ARAP DIaaU VE EDEBIYATINA
llmiYazrgma Adresi:
P rof . Dr. Zekeriy a KITAPC I
HIZIVIETI.^ERI
K. Karabekir Cad. Hoca Hasan Sk. No: 151407
Tel: [phone]. Meram / KONYA
www.zkitapci.com
[email protected]
@ Kitabrn her hakkl mahfuzdur. Harzem Dil Ekolti
Eserin; M0ellif in yaztl t m0sAdesi olmakstzln tamamen,
krsmen veya herhangi bir deSigiklik yaptlarak yaytnlanmast
dijitalortamlardd go$altrlmast veya bir bagka dile gevrilerek
yayrnlanmast yasaklr.
Dizoi
DI/GI EV,I
Tel: 0.3Ii2. 351 66 41
l
Kapak Tasanm
ftfaPCf
GRAFIT-O Prof. Dr. Zekeriya
ire-Pr"s"-Baskr-cilt Ph. D. Karagi Un. Pakistan
SEBAT OFSET MATBAACILIK Assot Prof. Jos. Un. Nijerya
Tel:0.332.342 01 53 Far 0.332. 3/.237 80
rvww.s€bat.com [email protected]
6rrlsOz
"Harzeml Gdrkemli pazarlan, genig sokaklarr
gok siislii yaprlan ile Ttirklerin en gtizel kentidir. Kentte
Tiirklertn; de$l Arap ilili ae eilebiyatq hatta
oturanlann sayrsl adetd snrsrzdrr. Sokaklarrnda her
btitiintiyle islAm tarih medeniyet ve ktilttiriiniin geliEmesine
zaman btiytik kalabahklar itige kakrEa ytiriirler, Gelip yapm6 olduklarr biiyiik hizmetler ve onlarrn bu bnemli ve
gegenlerin adrmlan sanki yerleri titretir, Uzaktan bu bag ddndiirticti geligmelerdeki ciddi yerleri, heniiz tarih
objektifinde yeteri kadar incelenerek ilim Alemine mAl
iman seli Adeta kopiiren dalgalanan bir denizi andrr.
edilmig degildir.
Turk idareci ve hatunlarr tarafindan yaprlmrg gok ulu
Bu dnemli konu ve medeni geligmelerin, yine medeni
bir CAMI gok btiytik bir MEDRESE ve ayrrca gok
Tiirk milleti ile ilgisi, dylesine ihmal edilmig veTiirk milleti,
gi.izel bir HASTAHANE bulunmakradrr."
bu bi.iyiik ktiltiir ve medeniyet mirasrmn Oylesine drgrnda
lbn Batuta, Rrhle, s.359 tutulmugturl<r; Tiirklerin; Arap dili ae edebiyahrun geligmesine
yaptkan dnemli hizmetler bir yana; onlar arasrndan, ilmi
iafrsiyeti herkes tarafrndan kabul edilmig btiytik T$ir,
Hadis, ve Ftlcrh Alimleri, Arab dili oe edebiyah otoritelerinin
qfth$r bile hdlA miinakaga konusu olmugtur. Bizlev kendi
tarihimizi bir elinde "kalkan" di$er elinde "kiltng" bir
kahramanlar tarihi hAline getirdiSimiz gibi, bizitn
drgrmrzdaki s6zde medeni diinyada, Ttirktin elinden o
hunhar "kthnct" hiq bir zamar. almamrg ve onun eline bizim
vermedi$imiz " kalemi" o da, vermemigtir.
Bu konunun bundan daha act ve insam kahreden bir
ydnii daha vardr. O da; asrrlardrr hagh zihniyefd ve onun
her tiirlii saldrrgan emelleri kargrsrnda, bir kale gibi duran
"Islfrm karitegldini" yrkmak, "timmet mefhumunu" dumura
u$ratrnak, "Osmanhlslilm deoletini" gOkertrnek ve bu genig
co$rafyayr "Balkanlardai' daLil pargalamak igin "Bahl{'
fikir adamlarr tarafindan ortaya konulan, 6zellikle Osmanh
topraklarr, Orta-Do$u ve Arap iilkelerine sunulan, tistelik
'kafa tascilt{a" kadar varan "Milliyetgilik" veya
"lllusguluk" fikirleridir. Bdylece isldm dini, hagh zihniyeti
6
7
ka.rqlnda zayfi ve Arap dtinyasr kiigiik uluscuklar hdline asrlh birgok isldm dlimleri, Arap dili ve edebiyat ufkunda
geldigi gibi, isldm dini ve tdtuir birlisinin 6nii kesilecek bit "Kllttip ytldtzt" gibi parlayrp duran bu ulu kiqilerin,
"Bdl" ve "Buyur,,agiden yolda agrlmrg oiacakn, entrik kimliklerini inkdr etrnekle kalmamrp, onlan
I:s .ld. m Aiivlkrueplear if iikgirin b ebzirir gf aidnlhaorrlm fnfi AbIu{ ,f iokliarlrearki; hOarztar rdlaod$ruk lvae' b"Aiiryaipikla g6lfgirrm.idt"e dmau vddaefftaak btair oylamnugg blaargdlaut.m $rg6iavre nveis tb uAnradpa
gundan da belli olmugtur ki; Aarupa, hig bir zamanbizim yazatlatg bu konuda oylesine fuzffli bir gayretkeglik igine
anladr$rmrz manada ,,nasyonalii*), fik i^ bir ideotoii girmigler ve o kadar ileri gihniglerdirki; onlar Osmanh
olarak kabul etnemig, onu ',komiinizimle,, eg O"gerau devrinin bfu "siimifugecilik deari", Arap dili ve edebiyat igin
saym$ ve kenti toplumu iqin hiE bb zaman ktilttirel bir bir yrkrm devri oldu$unu iddia etrnigler ve bdylece egi az
giiriilen bir ceh6lef' hayrr! dfrldlet"
de$er olarak gcirmemigtir. " " orne$i
sergilemiglerdir.
Ne varki bu inadrna menfi ve,.siimlirge mihiyetgilili,,
a(XdaIXm. laans rtra)r ayfainrrd aany dsranm Aimrai bpi ry caozagrklaur'er vkeab buli r Eok fikir etne yTariirrgkm da.sar,l ha zilgimrn Avtea pk imiltiililri agaduarmu lakarrrmgr skrnednad,i lyeorirngeu nm vael
krsa bir zaman sonra, cdhiliye devri Arap ,.tgrf"rgdr"n" inii"g"t" bezgin lran milli guutu da hig bir zaman Araplardan geri
arahnryan blr,'Arap gdaenizmi,,ne dcintighiriilmtig"ttir. kalmamrg ve koklti tarihin derinliklerinden kopub gelen ve
bunun dziinde milliyetgilik de$il, Osmanhya, T,rk,eait Oysa kadim "Arilefle "Tfrtanilef' arasrndaki tarihi rekdbete
sheebrgeebytee ; kyoar pbmir aincardk v"eB taaatsilu{ii uf$ikruinr ak kualiigipr lge*rmi taukrtu. nB oJulanuna. y"}iJizaiiyntiril "A Traiiprkla rd tgigibmi aTnthir$kr ndat indyaaysarn caon$ rlarafynas mr vielli "Tguuurnrun,
tbjebsluenle:ln yba"' atoydprrna kAlraarpdlaa nent;k Ainb bbasirii erroinl ilk devirleri,n,dileirni yisulArdmu "dnlaim gleervi,ir mbiigiy ivike fgikdziri ,ivneii kbtuil tgtiern aigd atomplraarkr laArrdaap ydeitliig evne
oyruyan
Efenilileri" ve ,'OrtA 'gerEekleqUrun edebiyahnrnTttrk astllt "Kutup Ytldtzlan"na dikmig ve onlarr
?og" misyonunu,,
h"sielilgnuekl ug seutlitraennra ,n'H" dvde imisriai,ml-Hr, akrrtAatinare yarna,s, r boirl acinha n devreti biraagnla thanrrihg hvr.e Ikratinlt imirtiinllie Q muuarlu ebhunnedka i,g ginti pdhdeestiaz bbitri ysieikfe drblgetirdliek
Osmanlr
Hdkanlan'na besledikl efi ', aga{ilrk,, iompleksinden baEka bagarrlrda olmugtur. Bugtin Tfitan Yurdunda yetigmig Ttirk
P:: ::y degildi. fute ya, rmittter ve A-bb6site, giUi, iki asrlh bir Eok ilim adamr, onlarrn bu fuzfrli gayretleri sonucu
btiyiik imparatorluk tur*ug olan mtishiman i*pf"r, Fars milli ktiltiiriine mal edilmig bulunmaktadrr.
Osmanlr iddreside "kaom-i necib,, olarak bir ,,tebea,, nifi"" Bunlardan meseld; azgrn Arap milli guuru, biiytik
gelmiglerdi. Bu; gdvenist Araplarrn, bugtin bile i;i"" Ti.irk dAhisi Zemahgerfnin Araplrtrm iddia ederken Adeta
sindiremedikleri tarihi bit,'aakri,, d:l'. bize gdre bir deli saemasrru andrran mesela gu iddialarda
, .. .Ey"r! CAhiliye devri, Arap rrkgrh$rru andrran bir bulunmuE ve 96yle demigtir:
gekilde bu meseleye yaklaga gdvenist Arap yazarlan; Tirrk
8
9
"Bir gok sebebleilm dolayt; gegitli asrlarda yaEaffiq,
iddia edemezbtu hile gelmiglerdir. Oyle ya; Orta Qa$, isldm
uzak ttlketeri mekan tutmug oe gegitti kilItiirlere (etnik tarih, kiilttir ve medeniyetinin kurucularr, bu burglarrn
kimlik) sdhib bir gok ulu kigiln Araptr. Onlar; ilin, ilil, btiytik mimarlarr, bu kuleleri yaPan btyiik miihendisler, bir
kileiil tidirz,d feigkmri igelseet rloeer, htaefpihs i,v eta mmeadmmeinye At rbaapk tmolnmduaEnl aArdrarp. gOa Hdia$deirs ivfAs.d ge ibilgtis bhamgtia iAlimraple dr,il iF aeels eefdee, bisiyl6amh oillimlhaiyka hiz, earyer,r cTae hfipir,
ekatndiakr kki doknelannlenr inbii ru gnou{tum Aurga, ph aaxttlah hoalmtralmasaalalnanr ab irlae{ moennu mveat egmaahtsiki,y feiztliek rainsitnuo gnodmlgf egsibi ib mtitiitsinb eits liAlimm kiiolkllearlernrdinai ny eiitsigtim.inige
mazinin deinliklerinde kalmry bir hayat
olarak diigmtig olan ytizlerce, binlerce Tiirk ilimleri bu Arap ve
gbdirrm dtiigule rbdiirr. kAirllatdiiar ni lgiteig eontm buag u uzuen A arsatprllatkr iagirntdrke Aonralapngna iran milli Suuru tarafindan paylagrlmrg ve bu biiyiik kiilttir
ve medeniyet mirasrndan bize hiC bir gey brrakrlmamrgtrr'
damarlanna lemigtil\
ig .
Tiirk tarihqi ve ilim adamlarrmn qok azr miistesnai
Bu zavalh manh$a g6re; bir kiginin niisliiman olmasr, Arap ve lran milli gailtunun bu azgrn 'Tiirk yafimaahit"
Arapgayt bilmesi ve.eserlerini Arapga yazmasr, o kiqinin kargrsmda sessiz kalmalarr ve hig bir iddia da
mutlaka "Arap olmast" igin yeterli bir sebebtir. Oysa bu bulunmamalarr, onlarla kryasrya bir tarih muhakemesine
kigiler, diJin "Arap olmadt$t' gibi, hele hele bugtin hiqte girmekten kagrnmalarr, bir tarih ve ktilti.it sefAletinden bagka
Arap de$illerdir. Onlar kendilerine kimlik olarak "Islamr', bir gey degildir.
segmig ve Kurini bir ifdde ile "Ibrahim milleti,,nd.en
olmuglar ve ehrik kimliklerini (meseld riirkliikleriar') higbir Halbuki gergek durum higte 6yle deSildir. Ztuabizim
zaman unuhnamrglardr. Bu samimi mtimin bundan 6nce hazuladr$rmrz bir gahgmamrzda, islamrn erken
ve
miisliimanla'n, bugiinlerin manh$r ve zihniyert ile "Arap devirlerinden itibAren "Modollar Deortn"e kadar bi.iyiik
olduklannr" iddia ehnek, gdvenizmden bagka bir dalgalar hdlinde islAm tilkeleri ve Arap gehirlerine gelen
olmadrsr gibi, onla'n manevi varrrk ve etnik kimrikreri$neey Tiirkler ve onlann "Arap Dili ae Edebiyatmn geligmesine
yapdmrg Eok btiytik bir saygrsrzhkhr. Bir insarun etrik yapttklan hizmetler" iizerinde durulmugtur. Sbz konusu
kimli$ini inkdr etmesi zaten miimkiin degildir. gahgmamrzda ortaya grkan manzara, kitabrn asrl mtiellifini
dahi hayretler iqinde brrakmrghr. Sdz konusu gahgmamrzda,
MAmdfih bu azgrn Arap g\venizmi kargl.snda Tiirkler; konu sAdece Arap Dili.ue Eilebiyafi olarak de$il, bir ktiltiir
Orta-QaS isl6m kilIhir ae medeniyetinde nercd,e ise hig bir hak ve medeniyet konusu olarak ele ahnmrg ve bu ydnde eme$i
' gegen Tiirk dlimlerinin hayat ve eserleri bir bir zikredilmig
el-Hufl, s. 3. hof, Dr, A.M. eLHAfi Mrsrrhdrr. Kghire 0n. Daru,l-Illfim ve bu ktilti.ir dokusunun 'Tiirkliik ydnii" belkide ilk defa
f.q*ttltes! gpretirn tiyelerindcn biri olduSu gibi, aym zamanda ,,Arap Dili
It(3nis! ninde iiyesidir. Buna ragmen ,l*rdf; azgrn Arap milli guurunun ortaya konulmugtur.
Turklere karqr diger Mrsrrrrrara gore, en rrrmhrlrrndai ui.iarr. or,niniivu ,. Bu ciimleden olmak izere; Ttirk asrlh Arap dili ve
miisltiman Tilrk'e kalemle hyakaret etmek gekinmigtir. Ne uarti onun uuytik
Tiirk 6limi, zemahgerfnin hayah ve eserleri hakkrnda karerne uu,g, .tiriitii edebiyatr otoriteleri, bilge devlet adamlarrmn ytice
kitabr, onun bu manasrz grrptnrglarr ile doludur. Z.K.
l0
t1
hizmetleri bir ktiltiir hareketi gergevesinde incelenmig,
onlann sadece Arap dili ve edebiyatmn geligmesi de$il, olmasaydt, Kuran'tn manas kegfeditmedili gibi Arap dili ae
hildfet cdmiasrndaki Tiirk aarhdt ve Tiirk kiiltiirii edebiyafi da Tfiran yurdunda yetim kahrfu.
agrsrndanda gok biiyrik neticeler elde edilmigttt. Basra, daha Ne ht'zin bir tecellidirki; Azgrn Arap ve yorgun lran
sonra Ba{ilad, bu btiytik kiilttir hayahrun asrl merkezi olarak milli guuru, Turan yurdunda bu Tiirk asrlh ilim adamlarr ve
ele alrnmrg, Basra ve Ba$ilaitrn kiiltiir ve ilim hayahnda Arap dili ve edebiyatr otoritelerinin, burada da kargrsrna
Tiirk dlim ve bilge devlet adamlarrrun ilk def gok etkin bir dikilmig ve onlarrn etrik kiikenlerini inkar ederek, Arap ve
rolii oldu$u oftaya konulmugtur. Bu di$er taraftan; iran milli kiilti.iriine mAl etrnek iEin insafsv bir yarry
Ba{dad nTiirk kiiltiirii kimli$nin biittin grizelligi ile ortaya baglahrglardr. Onlar bu emelleride de neylersinizki, Tiirk
konulmasr, onun Ttirkliik ytiziindeki drttintin kaldrnlmisr ilim adamlaruun sessiz ve teslimiyetgi tutumlan sAyesinde
idi. Batdailn bu y6nii iizerinde gimdiye hiq bir gekilde baganlr da olmuglardrr. Azgrn Arap milli Eaaru, bagta
durulmamrghr. Onun zengin kiiltiir hayatrnda, Tiirk Zemahgeri olmak iizere ibrahim el-FirAbi ve Hammad el-
oarh{mm btitiintiyle ortaya konulmasr hiq bir kimsenin Cevheri gibi, soyu, sopu, hasebi, nesebi itibarr ile katrksrz bir
tistesinden gelemedi$i fevkalade bir bagarrdrr. Tiirk olan biiyiik dAhi, Arap dili ve edebiyah otoritelerini
Di$er taraftan, madalyonun bir de 6biir ytinii vardr. bile, Araplagtrmada herhangi bir sakrnca gormemigtir.
O da konuntn; Qin Seddinden Hazar denizi kryrlarr Tanrr Bu galrgmamrzda yine Mo{ollar ileztrtne kadar Orta
da{lan ve Seyhun nehri yataklarrndan Ceyhun nehri ve Asy a Ttirklt$it ve Tfir.an Yurdunun Arap dili ve edebiyatrmn
Horasan yaylalanna kadar yayrlan Orta-Asya ve Tfiran geligmesine yapt$ hizmetler ele ahnmrg ve bu kudsi
yurdu boyutlandrr. Zira isldm dini; Turan yuritunda bir hizmete eme$i gegen Ttirk Alimleri ve onlann hizmetleri
hidAyet frrhnasr hdline geldikten sonra, Arapga; ',Haytr!" iizerinde durulmugtur. Bu ctimleden olmak izere; azgtn
Allah'm kelamt bu yaSrz gehreli, yi8it insanla'n ikinci bir Arap ve yorgun lran milli guaruflun kargruna ilk defa olgun
ana dili gibi onlann gdnltinti doldurmug btitiin rrkr Ttlrk milli guilru ile Erkrlmrg, Tfiran yutdu ve bu genig
miilahazalann drymda ilim, giir, edebiyat hulasa bir cogku cof,rafyada yetigmig Tilrk asillt Arap dili ve edebiyatr
dili olmugtur. otoritelerine kendi ktiltiiriimiiz agrsrndan yaklagrlmrg ve
Tfrran yurdunun btyiik medreseleri ve onlann alhn onlar Ttirk istdm'medeniyet ve ktiltiirtindeki yerlerine
yildlzh kubbelerinin albnda, her ttirlii ilimin tahsil Arapga oturtulmugtur.
yaprldr$r gibi, yine bu sahalarda her bir asrrda ytizlerce Konuya ilk gahgmamrzda oldu$u gtbi, Tfrran
binlerce Ttirk asilh Arap dili ve edebiyat otoritesi yetigmig Yutdunda da bir kiiltiir, bir edebiyat ve bir yagay$ agrsrndan
ve bu Ttirk otoriteleri tarafrnd an Arap dili, lufat, sarf, nahia, yaklagrlmrgbr. Bu btiyiik ve bag dondtiriicti geligmelerin asrl
fasahat ve bela{at konulannd a yizlerce, binlerce Arapga odaSr ve bir 6rnek olmak izere, genrE Tfiran yurdunda,
kitap yaalmrghr. Bunlardan birisi de Zemahgefldir ki: O tistelik Arap ve lran'vr ebrik ni,ifuz ve dil etkisinden inadrna
t2
uzak bir bdlge olarak Harzem ileltast segilmig bu defa igiNnnrcirnn
Ba{datn kargrsma "Hnrzetn ekalii" ile grkrlmrphr.
Sayfa No.
Bagta Zemahgeri olmak i.izere bu ekoliin, Ttirk asrlh ONsdz.....
Arap dili ve edebiyab otoriteleri iizerinde durulmug, onlarrn ......................... 5
iqiuonxlrER..............
hizmetlerinin genel bir de$erlendirilmesi ve ilk defa hemde .,...................13
kryasrya bi tarih muhakemesi yaprlmrghr. Netice
meydandadr. Manzaramn heybeti ve yiiceli$i kargrsrnda, ciRi$
insanlarn hayret ve dehget iqinde kalmamalarr miimkiin islAmla Gelen Yeni Rrinesans Dewi... ..................21
de$ildir. Arhk bundan sonra: Azgn Arap, yorgun lran milli Yeni irfan Ocaklan: Medrese ve Ribatlar. ...........22
guurun kargtsmda dimdik ae olgun Ttirk mitti giluru aardr. Arapga Milli Degil "Rabbf' DiI.............. ..............23
Herkes gunu bilmelidirki; Ttirkler sAdece parlak Mtislriman Ttirk Aydrnl,rr ve Arapga....... ..........24
"kthnglan" ile islAm dininin geligme yticelmesini sagiamak Arapga'ya Kargr Tiirk $dvenizmi .........................27
Z,ahyetlei..
ve onu krtalar arasr bir din hAline getirmekle kalmamrglar, Mtisltiman Ttirk Aydrnlanrun .........29
"kalemleri" ile de sadece Arap dili ve edebiyat de$il, islAm Ttirk Ahmleri Arapga'mn Yeni Sevdahlan. ........30
kiilttir ve medeniyetinin geligmesine de qok btiyiik hizmet
etrnigler ve onu krtalar arasr bir btiytik ktilttir ve medeniyet L
hdline getirdikleri gibi, isldmi ilimlerin her bir dalnda onun oRTA CAG ARAB DiLi ve EDEBIYATTNDA
en biiyiik temsilcilerini yetigtirmiplerdir. HARZEM ve ZEMAH9ERI EKOLU
Bu galrymamtzda, bu bag ditndilriicii geligmeler ae T0ran Yurdu Yeni EMekdoenliiyi et Merkezleri Ve Har2em..........33
Tllrktin kiilli medeni karakteri ele ahnmq ae mtishiman Harzem Arap Dili ...................34
Tllrk'ilnTann ila{t kadar ulu oe yilce Eahsiyetioe onun Arap Tiirklti$e Giden Yolda Harzem Deltasr........
ilili oe eilebiyah aynasmdaki ydnstmast biitiin hrybeti ile Harzem TtirklA$finiin islAmf Devirleri.... ...........38
..'................
Tiirk okuyucilsunun iiniine konulmugtur. Arhk bundan sonra Harzemde Dini Hayat .......................39
her tiitlii takilir Tiirk okuyucusunundur, Harzemin Trirklii$tin Oz Yurdu Olugu ..............41
Het tiirlti bagan ae hiitayet Allah'tandr. Harzem'in Ttirk Krilhir ve MeOdennieyemtiniin Merkezi .............. 43
Harzem Zemahgeri Ekolii ve ...................45
Mayrs:2004 Prof. Dr. Zekeriya KITAPCI
KONYA
1.4 15
II. ZEMAHSERI'NiN qAGDASI Ebti'l-Kisrm Muhammed
r. oRTA CAc ARAP DiLi ve EDEBiYATTNTN b. Azizel-Arrzi el'Harzemi """""""79
HARZEMDEN DTryULAN YENI SESi ZEMAH$ER1....... 49
................. Arap Dili ve Edebiyahna Giden Yolda el-Anzr """"""""""'79
Zemahgerfnin Ttirklti$ti .......,.............. 49
Zemahgeri'nin Gengli$i ve llk Tahsil YrIlarr...........................53 el-Arrzf nin itml gahsiyed ve Zemahperi" " " " " " " " " " " " " " " "' 80
Zemahgerfnin Yeni ilimS Yuoltlacnullaurgr.u... ............ ........55 rrr. zEMAH$ERl',NiN BuYilK Dosru: Ebfi Ali
Zemahgeri ve Selguklu ,.....................56
E$mesi Muhammed b. el-Abbas b. Arslan el-Hare2mi"""""""""" 83
Zemahgerflnin ilme Yeniden Boyun ......58 ilk Genglik Yrllan ve llmi Hayah """"""""""""' 83
.."""""
rr. cERcEK ARAP Oiri Vn EDEBIYATTNA GiDEN M. b. Arslan rn Arap Dilindeki Yeri """" 85
2EMAH9ER.................
YOLDA .......51, rv. zEMAHgERi',NiN TAKDiRiNi razeNlN BUYUK
Zemahgeri Arabistan Qollerinde ......61
EDIB Ebii'l-Hasen Ali b. Muhammed b. el-Abbas
Zemahgerfnin eg-$eceri ile BulugmGasir.d...i.y...o...r ... ........,..............62 b. Arslan el-Harzemi """"""""""""' 87
Zemahgerl Allahrn Komgulu$una ........63
Adam Ali b. Muhammed'in Yakrn Qevresi""" """""""87
Zemahgerf: ilme Doymayan ......................65
ilmin Ululu$una Giden Yolda Ali b' Muhammed """""""" 89
Zemahgerfnin Arap Dili ve Edebiyahndaki Yeri.................. 65 Tarihi
Ali b. Muhammed ve Harzem """"""""" 91
Divan'ti $iir'in Krsa Bir De$erIendirmesi................................66
Zemahgerfl nin igindeki TrSirkoliniku Kgrv.i.lc..rm Ian......................... 58 v. zEMAHgERi EKOLUNUN Cugru sinaest Ebii'l-
Zemahgerfnin Ottirnu ve .......................70
Hasen Ali b. Muhammed b. Ali b. Ahmed el-AmerAni
el-Harzemi....1:..".......... """"""""""" 93
n.
HARZEM ZEMAHgEnt sXOruNuN Arap Dili ve Edebiyatrna Giden YKoldiga ielilS-Aim erani"""""""' 93
el-Ameranfnin ilmi $ahsiyeti ve """""" 95
TURK TEMSILCITNNI
Arap Dili ve Edebiyatrnrn Yeni Hizmet Onciileri el-Ameranf nin Allah ve Peygamber Sevgisi " " " " " " " " " " " " " 96
vr. zEMAHgERI',NiN YERiNi TUTAN BiLGE Kigi
I. ZEMAHSERI'NiN HALIFESi Ebii'l-Fazl Muhammed b.
Ebii'l-Feth Nasrr b. Abdtisseyyid b' Ali el-Mutarrazi
Ebi'l-Kisrm Bay Qtk el-Bakkili, el-Harzemi ...................... 73
el-Harzemi """"""""""" 99
Yrllan
Hayah ve llk Genglik .............73
Arap Dili ve Edebiyatrna Giden Yolda el-Mutarrazi""""""' 99
Muhammed b. Bay-Quk ve Zemahgeri ................ ................... 7 4 el-Mutarrazi ve Zemahgeri........""' """"""""""' 100
Eb0'l-Fazl Muhammed b. Bay Quk'un itmi gahsiyeti...........75
L6
T7
vrr. HARZEM EKOLUNUN Cucru TEMSiTCiSi
EbO Ya'kub Yusuf b. Ebi Bekr b. Muhammed b. Ali
es-Sekkaki el-Harezmi ...................103 II. ARAP DitiNiN EN BUYUK LUEAT Arirvri Ebff Nasr
es-Sekkdki, Oymacrhktan ilmin ytice yolculu$unda.......... el-Firabi ismail b. Hammad el-Cevheri. .........139
103
Ti.irkltisri
SekkAkf nin llme Yonelmesi ve llmi 9ahsiyeti...............,...... 104 el-Cevherfnin .................. 139
es-SekkAki ve Temel ilimler; Miftdhu,l-Ulum ............ .......... 107 el-Cevherfnin ilk Genqlik Yrllarr ve ilmi Hayah................. 141
el-Cevheri Arabistan Qollerinde.. .......................143
VIII. HARZEM EKoIUNUN SECKIN ariui el-imam el-Cevheri ve'lTActi'l-Lu$a ve Sihahu'l-Arabiyye ............... 145
Sadru'l-Efidrl, Ebfi Muhamrned el-Klisrm b. el,Huseyn el-Cevheri; Bagr Gdklerdeki Ttirk Atimi................................146
b. Muhammed el-Har2emi............... ..................109 Srhah'm ilim Dtinyasrndaki Yankrlarr ...............148
el-KAsrm b. el-Huseyn: llmi Hayahrun itk yrltan.............. 1109 Srhahu'l-Lu$a'ya Yeni Bir Yaklagrm ..................1,49
Harzem Ufkunda Do$an Yeni Gi.ineg ...............110 el-Cevherf yi Bekleyen Tatsu Oltim Olayr ........................... 50
1
Sadr-r Harzem'in ltmi $ahsiyeti............... ..........11j.
III. MAHMUD Et-KAgcARl ve ONUN LEKSiKOG-
ilI.
RAFYA irMi NN.q.P Diti ve EDEBiYATINDAKi Ynni. rss
ORTA ASYA TURK ISIAU MEDENIYETINDE
TtirlCtin Tarihi Varhsrmn Yeni Belgelerinin Ke9fi............... 53
jT*TI 1
LUCAT ve LEKSIKoGRAFYA
lrulNiu irrc rUnx OucUlnni Orhan Abideleri ve Divdn'ii Lti$iatgt eit.-.T.t.ir.k......................... .......... 154
Kaggarfye Gosterilmeyen Milli .....156
Onemi
Dil ve Lu$atrn ......................115
Geligmesi...
Trirkler ve Lu$at llminin ................117 r. KASGARI runX CIHAN HAKlMlyErlNn ClpnN
Ttirk Lu$at Yazarlan ve O2e1E1ikk1eori.l.t..i. .................................. 11g YOLDA YENI BIR ME$ALE Mahmud b. Hiiseyin b.
Leksiko$rafya'da el-Cevherfy eri............ ...................121 Muhammed el-Kaggari... ..................159
Srhah'rn llim Dtinyasrndaki ............123
Mahmud.... Ttirk-Arap Dili'nin Kaggar'dan Duyulan Yeni Sesi................... 159
Srhah ve Kaggarh .........t24
Leksiko$rafya.......... Briyrik Lti$atlann Yazrldr$r Tiirk B61ge1eri................................. 160
Zemahgeri ve .....................126
Kaggarfnin Tarihi Gegmipi.................. ...................; 161
I. TURK ASILLI BWUK LUCAT ArTrrAi EbU IbrAhiM Kaggarfnin itt Aite Egitimi ..............163
ishak b. ibrahim el-Farabi.., ..........12g Kaggarf yi Yetigtiren Biiyiik ilim tvtuhiti KA9GAR ................... 165
ishak b. ibrahim'in itt tahsit Hayah........ .........12g Kaggar'rn Bir ilim Merkezi Hdline Gelmesi................................156
lshak b. fbrAhim Yemen Ellerinde.... .................. 130 Kaggar Ttirk Muhiti ve Yusuf Has Htcib.... ..........757
el-FArabf nin llmi gahsiyeti ve Div6nii'l-Edeb...................... 132 Kaggarl ilim Yolunda .........................169
Divanti'l-Edebin Yeni DeSerlendirmesi ................................ 133 Kaggarfde Trirk Milli $uurunun Uyanmast .........170
Eserin Yeniden Yayrnlanmasl................. ............135 Ttirkli.ifu ile Gurur Duyan Trirk Alimi.. ...............171.