OPENBAAR GROEN OP ECOLOGISCHE GRONDSLAG Arie Koster

263 Pages·2012·11.09 MB·Dutch

OPENBAAR GROEN OP ECOLOGISCHE
GRONDSLAG
Arie Koster
0000 0807 5232
Ontwerp omslag: Martin J ansen
Fotografie: Arie Koster
Openbaar groen op ecologische grondslag
A. Koster
Promotoren
Prof. ir. K. Kerkstra. Hoogleraar landschapsarchitectuur
Prof. dr. P. Zonderwijk. Emeritus hoogleraar vegetatiekunde, plantenoecologie en
onkruidkunde
Leden promotiecommissie
Prof. dr. H.J.P. Eijsackers. Alterra, Wageningen
Prof. dr. ir. EM. Maas. Emeritus hoogleraar Technische Universiteit, Delft
Dr. C. van Achterberg. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, Leiden
Dr. M.L. Fliervoet. Expertisecentrum LNV
Dr. A.H.E Stortelder. Alterra, Wageningen
7
->
OPENBAAR GROEN OP ECOLOGISCHE GRONDSLAG
Arie Koster
Proefschrift
ter verkrijging van de graad van doctor
op gezag van de rector magnificus van
de Wageningen Universiteit
prof. dr. ir. L. Speelman
in het openbaar te verdedigen
op maandag 7 mei 2001
des namiddags te 16.00 uur in de aula
if??>
Voor: Arjanke, Nils en Itty
The research presented in this thesis was conducted at Alterra Green World
Research in Wageningen, The Netherlands
ISBN 90-5808-405-1
r*flo%?jo\ 2?iJs
{
Errata
Pagina 12, derde regel van boven:
Lees Langeveld i.p.v. Langevled.
Pagina 30, eerste regel van de derde alinea is deels weggevallen.
De eerste zin van deze alinea moet luiden:
Ook recent onderzoek laat zien dat houtige begroeiingen
in de stad voor vogels een belangrijke rol spelen
(Marechal & Veenhuizen, 1997)
Pagina 111: bovenaan is per abuis de verkeerde foto geplaatst.
Onderstaand is de juiste foto afgedrukt.
Zoom met Bont kroonkruid, een resultaat van ecologisch groenbeheer. In de
buurt van Arnhem komt deze zeldzame plant hier en daar voor. Ecologisch
verantwoord beheer geeft zulke planten een kans zich te vestigen. Deze foto
laat zien hoe belangnjk het is om voldoende ruimte te plannen. Voor een
bloemrijke zoom is twee meter met te veel. Arnhem.
Openbaar groen op ecologische grondslag - volledig
Contents
Voorwoord 11
1 INLEIDING 13
1.1 Ecologisch groenbeheer 13
1.2 Historisch overzicht 16
1.2.1 Groenbeheer in de tweede helft van de 20ste eeuw 16
1.2.2 Chemische onkruidbestrijdingsmiddelen op hun retour 18
1.2.3 De doorbraak van de jaren negentig 19
1.3 Onderzoek vanuit het Instituut voor Bos- en Natuuronderzoek 21
1.4 Indeling van dit proefschrift 22
2 DE STAD ALS ECOSYSTEEM 24
2.1 Inleiding 24
2.1.1 Ecosystemen in de stad 24
2.1.2 De stad in relatie tot andere ecosystemen 25
2.1.3 Mens en natuur 26
2.2 Betekenis van groen in het stedelijk ecosysteem 27
2.2.1 Houtige begroeiingen in relatie tot water, energie en verkeer 27
2.2.2 Natuur in de stad 29
3 PROBLEEMSTELLING EN METHODE 35
3.1 Probleemstelling 35
3.2 Methode 36
4 SPONTANE HOUTIGE BEGROEIINGEN 39
4.1 Inleiding 39
4.1.1 Houtige soorten in stenige milieus 40
4.2 Indeling van de voornaamste terreintypen 41
4.2.1 Inleiding 41
4.2.2 Natuurterreinen en -reservaten 42
4.2.3 Bermen en greppels 43
4.2.4 Spoorwegemplacementen 44
4.2.5 Industriele terreinen 46
4.2.6 Braakliggende en opgespoten terreinen 46
4.2.7 Cultuurhistorische plaatsen 48
4.2.8 Natte terreinen 49
4.2.9 Opslag in bestaande begroeiingen 50
4.3 Spontane ontwikkeling als product van planning en ontwerp 52
4.4 Vestiging van soorten 54
4.5 Tijdsduur van de ontwikkeling 55
5 AANZET TOT EEN TYPOLOGIE VOOR HOUTIGE BEGROEIINGEN 57
5.1 Inleiding 57
5.2 Bosplantsoen 57
5.2.1 Landschappelijke beplantingen 57
5.3 Houtige begroeiingen 58
7
Openbaar groen op ecologische grondslag - volledig
5.4 Begroeiingstypen 58
5.4.1 Inleiding 58
5.4.2 Bos 59
5.4.3 Bosachtige begroeiingen 60
5.4.4 Struwelen en struweelachtige begroeiingen 64
5.4.5 Begeleidende kruidachtige begroeiing 68
5.5 Overzicht van de typologie voor houtige begroeiingen 69
5.5.1 Typologie voor bos en bosachtige begroeiingen 69
5.5.2 Typologie voor struweel en struweelachtigen 70
5.5.3 Typologie voor de kruidlaag naar beheer en structuur 71
5.5.4 Typologie voor zomen 72
5.5.5 Termen voor begroeiingen 72
5.5.6 Termen voor structuur 73
ONTWIKKELING VAN DE KRUIDLAAG 74
6.1 Inleiding 74
6.2 Ontwikkeling van de kruidlaag na staking of afname van de chemische
onkruidbestrijding 74
6.3 De kruidachtige begroeiing in de wijk Vredenburg in Arnhem-Zuid 76
6.4 Kanttekeningen bij beheer en acceptatie 81
6.5 Floristische verscheidenheid 83
6.6 Onderzoek in andere gemeenten 83
6.7 De kruidlaag in relatie tot het ontwerp 84
6.8 Ecologische aspecten 85
6.8.1 Bodem 85
6.8.2 Het Arnhemse voorbeeld 86
6.9 De kruidlaag in relatie tot lichtfactoren 87
6.10 Soorten van bos en struweel 96
6.11 Soorten en structuur 115
6.11.1 Inleiding 115
6.11.2 Levensvormen en structuur 117
6.11.3 Therofyten 118
6.11.4 Hemicryptofyten 119
6.11.5 Geofyten 123
6.11.6 Chamaefyten 125
6.11.7 Heterogene kruidlaag 126
6.11.8 Fanerofyten 127
6.11.9 Helofyten en hydrofyten 127
6.12 Ontstaan en beheer van kruidachtige begroeiingen 128
6.13 Verspreiding, vestiging en introductie van soorten 129
BIJEN IN EN OM HOUTIGE BEGROEIINGEN 134
7.1 Inleiding en vraagstelling 134
7.2 Ecologisch groenbeheer en wilde bijen 137
7.2.1 Bijen als indicator van effecten van ecologisch groenbeheer 137
7.2.2 Uitzonderingen en andere milieus voor wilde bijen in de stad 139
7.3 Methode 140
Openbaar groen op ecologische grondslag - volledig
7.4 Resultaten 143
7.5 Discussie 143
7.6 Bijen als instrument om het ecologisch groen-beheer te evalueren 145
7.6.1 Biodiversiteit 145
7.6.2 Ecologische kwaliteit 146
7.6.3 Bijen als graadmeter voor de kwaliteit van het groen 147
7.7 Ontwerp en beheer 149
7.7.1 Inleiding 149
7.7.2 Maatvoering 151
7.7.3 Zoombegroeiing 151
7.8 Conclusie en richtlijnen voor het ontwerp 153
8 RICHTLIJNEN VOOR HET ONTWERP 155
8.1 Toename van de biologische verscheidenheid 155
8.2 Doel en middelen 155
8.3 Ontwerp van houtige begroeiingen 156
8.4 Gebruik en herkomst van houtige soorten 158
8.5 Ecologische aspecten 160
8.6 Richtlijnen voor de kruidachtige begroeiing 160
8.7 Levensvormen in relatie tot het ontwerp 162
8.8 Verspreiding en vestiging van kruidachtige soorten 163
8.9 Bloembezoekende insecten 163
8.10 Ontwerper of scenarioschrijver 164
LITERATUUR 166
SAMENVATTING 186
SUMMARY 191
BIJLAGEN 195
CURRICULUM VITAE 263