Op school is iedereen aan zet - EduDivers

48 Pages·2012·3.76 MB·Dutch

Op school
is iedereen
aan zet

GOEDE VOORBEELDEN
directeuren, docenten en leerlingen
in Amsterdam
integreren seksuele diversiteit
(2007-2011)
„Met trots kunnen we zeggen dat dit project
één van de meest duurzame projecten voor
homoemancipatie ter wereld is. De aanpak
is uniek omdat niet het aanbod ter
ondersteuning, maar de vraag en het eigen
initiatief van scholen centraal staat.‟
Peter Dankmeijer ▪ directeur EduDivers

2 EDUDIVERS SCHOOLBEGELEIDING | OP SCHOOL IS IEDEREEN AAN ZET
VOORWOORD
Meer zelfverzekerdheid en openheid
Van 2007 tot 2011 financierde Gemeente voorbeelden uit hun praktijk met naam en
Amsterdam een project om scholen te toenaam mogen noemen. Toen het project
ondersteunen op het terrein van sociale van start ging, zouden scholen daarover
veiligheid en seksuele diversiteit. Daarin hebben geaarzeld. Nu gaven de betrokken
werkt EduDivers samen met het scholen hier toestemming voor. Dat laat
expertisecentrum Veilig In en Om School een grotere zelfverzekerdheid en openheid
(VIOS), tot haar opheffing in 2010, en met zien. En daar zijn we erg blij mee.
COC Amsterdam. In die periode heeft
In dit boekje geven we voorbeelden van
EduDivers ongeveer 70 schoollocaties voor
onze visie op een integrale begeleiding van
voortgezet onderwijs benaderd. Tweederde
de scholen. Die lichten we eerst toe.
van die scholen hebben we geadviseerd
Daarna noemen we goede praktijken van 6
over hoe zij aandacht kunnen geven aan
scholen, op de schaal van directie naar
seksuele diversiteit*, als een roze draad
leerlingen. Ten slotte beschrijven we acties
binnen hun eigen aanpak voor veiligheid en
van leerlingenparticipatie.
burgerschap. Hoe zo‟n advies in zijn werk
gaat, zetten we in het eerste hoofdstuk Ik hoop dat de verhalen in deze brochure
uiteen. Verslagen van de talrijke vormen zullen inspireren om de aanpak op school
van ondersteuning zijn zodanig op maat rondom burgerschap en veiligheid te
van de school dat ze vertrouwelijk dienen verdiepen en duurzamer te maken.
te zijn. Daarom worden die
Peter Dankmeijer ▪ directeur EduDivers
(vanzelfsprekend) niet gepubliceerd. Dat
maakt dat het project betrekkelijk

onzichtbaar is gebleven.
*) EduDivers gebruikt het liefst de term
Dit boekje brengt daar enigszins
“seksuele diversiteit” omdat deze inclusief is
verandering in. Het laat enkele successen
en “voorbij” de identiteitsvraag gaat. Vaak gaat
zien die de scholen, met steun van het het bij scholen in eerste instantie alleen over
gemeentelijke project, hebben geboekt. We homoseksualiteit. In zo‟n geval gebruiken we
hebben de scholen gevraagd of we goede laatstgenoemde term.

OP SCHOOL IS IEDEREEN AAN ZET | EDUDIVERS SCHOOLBEGELEIDING 3
Acht schakels in verandering
DE SCHOOLBEGELEIDING

Bij het eerste kennismakingsgesprek met brede perspectief van burgerschap en
scholen vragen directeuren vaak: wat voor sociale veiligheid en hanteert seksuele
soort training bieden jullie aan? Scholen diversiteit daarin als een ankerpunt. Het is
zijn zo gewend aan het grote aantal eenvoudiger om vanuit een goede
aanbieders op het terrein van verschillende aandacht voor homoseksualiteit ook
maatschappelijke thema‟s dat het voor hen andere vormen van diversiteit mee te
nauwelijks is voor te stellen dat zij ook nemen, dan met, bijvoorbeeld, culturele
(gratis) steun op maat kunnen krijgen. diversiteit als uitgangspunt. Bij een
multiculturele benadering valt in de praktijk
Eerste gesprek
namelijk de aandacht voor homospecifieke
In het eerste gesprek gaat het vooral om diversiteit vaak weg. Niet alle scholen
een wederzijdse kennismaking. We voelen zich in het begin comfortabel bij
verkennen wat er op school speelt en specifieke aandacht voor homoseksualiteit.
peilen de behoefte. EduDivers hanteert het In dergelijke gevallen ziet men op school

4 EDUDIVERS SCHOOLBEGELEIDING | OP SCHOOL IS IEDEREEN AAN ZET
soms geen knelpunten, of beschouwt men moeten doen. Slechts informatie of
veiligheid als belangrijk maar suggesties aandragen, is voor het eerste
homospecifieke veiligheid als een relatief contact vaak weinig zinvol, omdat de
onbelangrijk detail. In het overleg maakt prioriteiten van scholen dan nog meestal
EduDivers dan duidelijk welke situatie er op anders liggen. De belangstelling om het
school zou kúnnen spelen, terwijl die thema seksuele diversiteit zelf op te
onzichtbaar kan zijn door het taboe dat er pakken, komt pas goed op gang als de
nog steeds is op homoseksualiteit. Dat leidt directie zelf overtuigd raakt van de
in de meeste gevallen tot de afspraak om noodzaak en het proces in werking zet om
de situatie eens nader onder de loep te ook bij personeel en (uiteindelijk) leerlingen
nemen. Dat kan door een vervolggesprek die belangstelling te wekken. Dat kan
met de veiligheidscoördinator, de enkele jaren duren. De begeleiding is er
zorgcoördinator, enkele vakdocenten en daarom op gericht om dat proces te
soms een homoseksuele docent. Deze stimuleren en op de rails te houden. Om dit
personen hebben meer zicht op de te monitoren, hanteert EduDivers een
werkvloer en zo komt er een proces op achtstappenplan, dat is gebaseerd op de
gang. veranderingstheorie van John Kotter (The
Heart of Change, 2002). John Kotter maakt
Aanpakken
onderscheid in acht fasen. We lichten toe
Hoe begeleidt EduDivers dat proces? hoe EduDivers deze toepast op de
Weliswaar gaat het om advies op vraag en integratie van seksuele diversiteit op
op maat. Dat wil niet zeggen dat adviseurs scholen. Belangrijk is om te realiseren dat
slechts uitvoeren wat scholen vragen. In de deze fasen in de praktijk niet strikt
begeleiding zit een strategie, die chronologisch zijn. Daarvoor is het teveel
gebaseerd is op inzichten hoe men een model. Verandering is soms moeilijk
verandering in organisaties kan realiseren. meetbaar te maken. Wel gebruikt
EduDivers dit als een richtlijn, waarvan in
Het doel van de begeleiding is om ervoor te
ieder geval de verschillende fasen
zorgen dat de school zelf de aanpak
onontbeerlijk zijn.
rondom seksuele diversiteit ontwikkelt en
uitvoert. Scholen kunnen dit niet

gemakkelijk op eigen gelegenheid, omdat
ze weinig kennis hebben hoe ze dit zouden

OP SCHOOL IS IEDEREEN AAN ZET | EDUDIVERS SCHOOLBEGELEIDING 5
1. Urgentie voelen
verbergen. Bij hogere schooltypen komt
Belangrijk is dat de school aandacht voor vaak een systematische onverschilligheid
seksuele diversiteit urgent gaat vinden. en afstandelijkheid voor. Onderzoekers
Concrete activiteiten blijven anders noemen dit moderne homofobie. Veelal
incidenteel, met een beperkt effect. Het moeten scholen eerst leren de signalen te
eerste gesprek vindt het liefst plaatst met herkennen.
iemand binnen de school, die de urgentie
2. Werkgroep vormen
reeds ervaart. Met hem of haar wisselen
we informatie uit over signalen uit de Als op deze manier knelpunten op school
school wat betreft veiligheid in brede zin en zijn vastgesteld, komt er liefst een kleine
diversiteit, seksuele weerbaarheid en interne groep die de aanpak op school gaat
homoseksualiteit in het bijzonder. Het voorbereiden. Vaak bestaat er al een

mooiste is het als de directie reeds bij dit formeel of informeel overleg van de directie
proces betrokken is. In ieder geval dient ze en de veiligheids- en zorgcoördinator. Daar
het te ondersteunen. Signalen van kunnen geïnteresseerde docenten bij
onveiligheid zijn bijvoorbeeld als leerlingen worden gevraagd. Vorming van zo‟n
of docenten regelmatig schelden, als er groepje is nodig: als de aanpak alleen bij
veel machismo voorkomt in samenhang de directeur of de veiligheidscoördinator
met dat leerlingen of docenten problemen ligt, is de kans groot dat het vastloopt bij
krijgen wanneer ze niet mannelijk genoeg absentie of het vinden van een andere
zijn, en wanneer leerlingen of docenten baan. Dat gebeurt vrij regelmatig. Meestal
hun seksuele voorkeur systematisch begint het groepje met een verkenning van

6 EDUDIVERS SCHOOLBEGELEIDING | OP SCHOOL IS IEDEREEN AAN ZET
wat er speelt en wat er al gebeurt. Zo de kern van de visie praktisch en concreet
kunnen er bijvoorbeeld al COC- geformuleerd, bijvoorbeeld: „Bij ons op
voorlichtingen worden gegeven of geeft school kan iedereen zichzelf zijn‟. Of zoals
een docent al voorlichting over betrokken leerlingen van een groene
(homo)seksualiteit. Vaak nemen docenten school het formuleerden: „Iedereen kan
dat soort initiatieven echter los van elkaar. hier groeien en bloeien‟. Een krachtige
Dan is het incidenteel en uit persoonlijke visie is een kapstok. Ze geeft handvatten
interesse of betrokkenheid. Daardoor voor hoe men kan omgaan met (eventueel
ontbreekt de samenhang en dat belemmert lastige) vragen van ouders en leerlingen.
het effect op de sfeer op school als geheel. EduDivers geeft inspirerende voorbeelden
EduDivers helpt om de juiste mensen erbij van missies van andere scholen en helpt
te halen en is beschikbaar om het groepje de missie zo aan te scherpen dat ze een
te begeleiden. groot draagvlak kan helpen creëren. In dit
gesprek komen vaak al concrete plannen
3. Aansprekende visie formuleren
aan de orde.
Zo ontstaat een werkgroepje. Dat
werkgroepje ontwikkelt een korte visie die 4. Visie delen en uitwerken
aangeeft waarom het voor haar school van Het werkgroepje bespreekt de visie met de
belang is om iets te doen aan homo- rest van het team. In die gesprekken gaat
emancipatie. Dat heeft een groot voordeel. het meestal meteen over vormen van
Op die manier geeft de groep aan hoe de concrete uitwerking. Die kunnen bestaan
school homovriendelijkheid wil plaatsen uit meer eigen lessen of het uitnodigen van
binnen een groter verband, van een COC voorlichter of een interactieve
bijvoorbeeld veiligheid en burgerschap, en theatergroep, maar ook uit afspraken over
wat dit te maken heeft met de identiteit en hoe er op school wordt omgegaan met
strategie van de school. Op veel scholen is schelden en pesten, welk soort incidenten

OP SCHOOL IS IEDEREEN AAN ZET | EDUDIVERS SCHOOLBEGELEIDING 7
geregistreerd moeten worden en hoe men voor te bereiden en na afloop voor een
omgaat met homoseksuele leerlingen en vervolg te zorgen.
extreem homofobe leerlingen. Er zijn veel
6. Successen uitwisselen
acties mogelijk, maar het is ook nodig om
eerste keuzes te maken. Niet iedereen wil Alleen over knelpunten praten, werkt niet
meteen meedoen en niet alle acties zijn motiverend. Om van elkaar te zien hoe leuk
even belangrijk. EduDivers biedt een en nuttig de nieuwe initiatieven zijn, helpt
overzicht van wat men kan doen en EduDivers de school om successen uit te
adviseert de school welke soort initiatieven wisselen. Ervaringen uit leuke lessen en
binnen de eigen context van de school het enthousiaste reacties van leerlingen zijn de
meest zinvol zijn om daarmee te starten. energie om te verbeteren. Door successen
uit te wisselen, komen ook docenten die
5. Uitproberen eerst wat aarzelden, over de streep.
Vervolgens gaan docenten, mentoren en
7. Initiatieven tot een routine maken
soms ook leerlingen aan de slag. Diverse
zaken worden uitgeprobeerd: lessen, Wanneer de activiteiten zijn uitgeprobeerd,
maatregelen en leerlingenparticipatie. worden ze “gewoon”. Op dat moment is
Soms loopt dat goed, soms minder goed. aan de orde dat ze een vast onderdeel
EduDivers helpt de school om knelpunten worden van de lesroutine en reguliere
te overwinnen, onder meer door gerichte begeleiding. Dat kan bijvoorbeeld door in
training, begeleiding en advies over het team een doorlopende leerlijn af te
specifieke activiteiten. Voorbeelden: Hoe spreken. Daar helpt EduDivers bij. Ook
breng je homoseksualiteit ter sprake brengt helpt EduDivers om afspraken te maken
in de gymles? Of: Hoe kun je in de rondom leerlingenbegeleiding, wat betreft
brugklas omgang met homoseksuele vragen als: wat doen we zelf? voor welk
medeleerlingen expliciet meenemen in deel worden leerlingen doorverwezen naar
lessen over omgangsvormen op school? reguliere of specifieke zorgcentra? Waar
Concrete lesmethoden, video‟s of nodig maakt de school afspraken met
werkvormen zijn beschikbaar. Ook externe instanties in haar omgeving: de
activiteiten zijn hier mogelijk, zoals een buurtregisseur, instellingen rond “de brede
interactieve theatervoorstelling of een COC school” of de deelraad.
voorlichting. EduDivers helpt om deze goed

8 EDUDIVERS SCHOOLBEGELEIDING | OP SCHOOL IS IEDEREEN AAN ZET
8. Verankeren en bewaken van
(helaas) geen garantie. Bovendien zijn
doorgaande verbetering
scholen geen eilanden en hangt de
Idealiter rondt de school het traject af met
ontwikkeling van leerlingen deels af van
verankering. De school kan afspraken
wat de school hen biedt. Vooral in zwakke
maken over hoe ze nieuw personeel
wijken is dat voelbaar. Door regelmatig te
inwerkt en hoe ze, zo nodig, zorgt voor
onderzoeken hoe de veiligheid zich op
bijscholing. Daarvoor biedt EduDivers aan
school ontwikkelt (bijvoorbeeld op basis
scholen een reader aan. In 2012 komt er
van de ITS veiligheidsmonitor en
een e-learning cursus beschikbaar.
incidentenrapportages) kan de school
cyclisch aandacht blijven besteden aan
Hoewel in deze fase de aanpak helder is
doorlopende verbetering. EduDivers
en door het hele team wordt uitgevoerd, wil
adviseert hoe de school veiligheid inclusief
dat nog niet per definitie zeggen dat alle
homo-emancipatie kan monitoren en
leerlingen en personeel nu veilig zijn of zich
bijstellen.
veilig voelen. Daarvoor biedt het model
Draagvlak om te
15% 16% onduidelijk
veranderen rondom
individueel initiatief
seksuele diversiteit 19%
initiatief directie
op 67 Amsterdamse
36%
VO scholen 14% ook teamwork
ook leerlingen betrokken
gemeten in 2010

In februari 2008 neemt Ronald Plasterk,
minister van Onderwijs, Cultuur en
Wetenschappen, het eerste exemplaar van
De roze draad in veiligheid op school in

ontvangst. Het boek is een handreiking van
EduDivers voor directeuren, docenten en
schoolfunctionarissen. Daarna maken
tientallen scholen in Nederland hiervan
gebruik. In 2011 beveelt het ministerie van
OCW het boek aan in haar internationale
brochure voor good practices op het gebied

van onderwijs en seksuele diversiteit.
OP SCHOOL IS IEDEREEN AAN ZET | EDUDIVERS SCHOOLBEGELEIDING 9
aantal scholen
48
44
40
36
32
28
24
20
16
2007
12
2009
8
2010
4
0
2010
0
1
2 2009
3
4
5 2007
6
7
8
fase

Veranderingspeil op seksuele diversiteit van 64 Amsterdamse VO scholen

gemeten in 2007, 2009 en 2010

0 onbekend
1 urgentie voelen
2 werkgroep vormen
3 aansprekende visie formuleren
4 visie delen en uitwerken
5 uitproberen
6 successen uitwisselen
7 initiatieven tot routine maken
8 verankeren en bewaken van doorgaande verbetering

10 EDUDIVERS SCHOOLBEGELEIDING | OP SCHOOL IS IEDEREEN AAN ZET