olağandışı durumlarda sağlık hizmetleri sağlık çalışanının el kitabı

358 Pages·2004·3.11 MB·Turkish

by  Sinan Solmaz

OLAĞANDIŞI DURUMLARDA
SAĞLIK HİZMETLERİ

SAĞLIK ÇALIŞANININ
EL KİTABI
(cid:132) (cid:132) (cid:132)

Editör
Prof.Dr.Ali Osman Karababa

Yazarlar
Dr.Hilal Batı
Öğr.Gör.Murat Civaner
Yrd.Doç.Dr.Meltem Çiçeklioğlu
Yrd.Doç.Dr.H.İbrahim Durak
Doç.Dr.Muzaffer Eskiocak
Yrd.Doç.Dr.Türkan Günay
Öğr.Gör.Şafak Taner Gürsoy
Prof.Dr.Ali Osman Karababa
Dr.Ö.Sürel Karabilgin
Prof.Dr.Feride Saçaklıoğlu
Öğr.Gör.Dr.Özlem Sarıkaya
Yrd.Doç.Dr.Ata Soyer
Yrd.Doç.Dr.Meral Türk
Öğr.Gör.Kevser Vatansever
Dr.Mustafa Vatansever
Prof.Dr.Reyhan Uçku
Yrd.Doç.Dr.Belgin Ünal

Aralık 2002
OLAĞANDIŞI DURUMLARDA SAĞLIK HİZMETLERİ
SAĞLIK ÇALIŞANININ EL KİTABI

1. Baskı
1996

Yenilenip Güncellenmiş 2. Baskı
2002

ISBN 975-6984-43-0

TÜRK TABİPLERİ BİRLİĞİ MERKEZ KONSEYİ
GMK Bulvarı Şehit Daniş Tunalıgil Sok. No:2 Kat:4, 06570 Maltepe / ANKARA
Tel: [phone] Faks: (0 312) 231 19 52-53
GSM: 0 533 642 26 97-98 / 0 542 684 46 70
e-posta: [email protected]
http://www.ttb.org.tr

Kapak Tasarımı
Harun Balcıoğlu, Sinan Solmaz

Sayfa Düzeni
Sinan Solmaz
İÇİNDEKİLER
3
İÇİNDEKİLER

İçindekiler 3
Önsöz 7
Sunuş 9
Olağandışı Durumlarla İlgili Temel Kavramlar 11
Feride Saçaklıoğlu
Özlem Sarıkaya
Olağandışı Durumların Epidemiyolojik Özellikleri 21
Kevser Vatansever
Meral Türk
Mustafa Vatansever
Olağandışı Durumlarda Sağlık Değerlendirmesi ve Hızlı
Değerlendirme 41
Şafak Taner Gürsoy
Meltem Çiçeklioğlu
Olağandışı Durumlara Yanıt-Acil Evre (Ilk 24-72 Saat) 51
H.İbrahim Durak
Kevser Vatansever
Olağandışı Durumlarda Yardımların Organizasyonu 61
Murat Civaner
Olağandışı Durumlarda Risk Grupları 79
Feride Saçaklıoğlu
Meral Türk
Olağandışı Durumlarda Kadın Sağlığı Hizmetleri 91
Türkan Günay
Olağandışı Durumlarda 1. Basamak Sağlık Hizmetleri: Ana
Çocuk Sağlığı Boyutu 103
Muzaffer Eskiocak
Olağandışı Durumlarda Beslenme 123
Hilal Batı
4 OLAĞANDIŞI DURUMLARDA SAĞLIK HİZMETLERİ
Olağandışı Durumlarada Çevre Sağlığı Hizmetleri 137
Ali Osman Karababa
Geçici Barınma Yerleri ve Çevre Sağlığı Hizmetleri 153
Ali Osman Karababa
Olağandışı Durumlarda Bulaşıcı Hastalıklara Yaklaşım 163
Reyhan Uçku
Belgin Ünal Aslan
Olağandışı Durumlarda Ruh Sağlığı 185
Ö. Sürel Karabilgin
Olağandışı Durumlara Hazırlıklı Olma 203
H.İbrahim Durak
Kevser Vatansever
Ö.Sürel Karabilgin
Türkiye’de Olağandışı Durumlarda Sağlık Hizmetleri
Mevzuatı 223
Kevser Vatansever
Olağandışı Durumlarda Tıbbi Etik 231
Ata Soyer
Olağandışı Durumlarda Etkinlik Gösteren Ulusal ve
Uluslararası Örgütler 241
Murat Civaner
Olağandışı Durumların Yönetiminde Teknoloji Kullanımı 255
Ali Osman Karababa
Sel Sonrasında Sağlık Hizmetlerinin Organizasyonu 263
Reyhan Uçku
Murat Civaner
Olağandışı Durumlarla İlgili Hazırlanan Raporlar 271
Senirkent Raporu 272
Dinar Depremi Raporu (6.10.1995) 274
İzmir Sel Felaketi: Gözlemler 277
Van’a Göçenler - İnceleme Raporu 281
Kırıkkale Makine Kimya Endüstrisi Kurumu Mühimmat Fabrikası
Olağandışı Durumu İncelemesi (02.07.1997) 287
Kırıkkale Olağandışı Durum Bilgi Formu Kontrol Listesi
(02.07.1997) 291
Bartın Sel Felaketi İnceleme Raporu (21 Mayıs 1998) 295
Adana Depremi 303
Kırklareli-Kosovalı Sığınmacılarla İlgili Rapor 305
İÇİNDEKİLER
5
Marmara Depremi / Deprem Bölgesi İzlenimleri 19-21 Ağustos
1999 309
Düzce Depremi 313
Türk Tabipleri Birliği Olağandışı Durumlarda Sağlık Hizmetleri
Hızlı Değerlendirme ve Müdahale Ekibi 03 Şubat 2002 Afyon
Bolvadin Depremi Raporu 317
Pratik Kılavuzlar 325
1. Halk Sağlığı Alanında Alınması Gereken Temel Önlemler 326
2. Olağandışı Durumun Yaşandığı Bölgelere Gidecek Sağlık
Personeli İçin Gerekli Malzeme 333
3. Enfeksiyonu Önleme İşlemleri (Dekontaminasyon,
Dezenfeksiyon) 335
4. Topluma Yönelik Uyarılar 338
5. Ezilme (Crush) Sendromu 343
6. Gelişmekte Olan Ülkelerde Hızlı Sağlık Değerlendirmesi İçin
Referans Değerler 347

SUNUŞ
7
SUNUŞ
O lağandışı durumlarda sağlık hizmetleri başlığı Türk Tabipleri Birliği
çalışmaları arasında önemli bir yer tutar. Uzun yıllardır bu alanda
gönüllü emeklerini örgütleriyle paylaşan çok sayıda TTB üyesi bu
çalışmaların sahibi, üretenidir.
“Olağan” ile “olağandışı”nın çoğu kez birbirine karıştığı / yanyana yaşandığı
bir ülkede hekim olmak, duyarlı/halkın sağlığından sorumluluk duyan bir
hekim olmakla başlar öyküsü çalışmalarımızın; bu hekimlerin oluşturduğu
tabip odaları / Türk Tabipleri Birliği çatısıyla örülür, birikir, gelişir.
Bu çaba çok farklı yerlerin tanığı/müdahale edeni yapar bizi. Kimi zaman
evinden/ülkesinden kilometrelerce uzakta “sığınılan” ülkede kampta yaşa-
yanların yanıbaşındadır, kimi zaman patlayan mühimmat fabrikasının bir
koca şehri nasıl etkilediğinin tanığıdır TTB olağandışı durumlarda sağlık
hizmetleri grubu çalışanları. Kimi zaman “evleri başlarına yıkılanlar”
yanıbaşında bulur bizi, kimi zaman sel sonrası değerlendirme ve katkı için
olağandışı durum bölgesindeyizdir.
Depremin hemen ardından bölgeye ulaşmak, kurulan koordinasyon merkez-
lerinde güç koşullarda, aylarca, hiçbir karşılık beklemeden çalışmak yetmez,
ilgilileri ve kamuoyunu uyarmak için raporlar hazırlanır.
Erken dönemde hazırlanan genel sağlık değerlendirme raporlarından, ruh
sağlığına ilişkin gözlem raporlarına; sağlık çalışanlarının durumunu değer-
lendirmekten, sağlık altyapısını değerlendirmeye; çadırkentlerin durum rapo-
rundan, çevre sağlığı raporlarına çok sayıda raporun hazırlanması sonrası
biliriz ki sorunlar azalmış gibi görünse de sürmektedir. Günler, aylar sonra
deprem sonrası birinci yıl durum değerlendirmesi raporu hazırlanır. 17 Ağus-
tos ve 12 Kasım 1999 depremlerinin üstünden geçen iki yıl biliriz ki sorunları
çözmeye yetmemiştir, Onlarca gönüllü bölgenin prefabrik konutlarını, kon-
teynır ve çadırlarını dolaşır, kanalizasyondan şebeke suyuna, ulaşımdan
barınma koşulları ve aile yapısına, sağlık güvencesinden iş durumu ve gelir
düzeyine, sağlık kurumu başvurusundan gebe ve bebek izlemlerine pek çok
ölçütü kullanarak “Geçici Yerleşim Alanlarında Yaşayanların Sağlık Hizmet-
lerini Kullanımını Değerlendirilmesi” raporunu hazırlar.
Türk Tabipleri Birliği soruna doğrudan müdahil olmak yanında olağandışı
durumlarla ilgili farklı düzlemlerde de çalışmalarını sürdürür.
8 OLAĞANDIŞI DURUMLARDA SAĞLIK HİZMETLERİ
Eğitim faaliyeti bu alanlardan birisidir. 1990’lı yılların başından bu güne
yüzlerce hekim “TTB olağandışı durumlarda sağlık hizmetleri yönetimi” kur-
suna katılmış, hiçbir maddi karşılık beklenmeden yapılan ve ülkemizde ben-
zeri olmayan bu kursla bilgilenmiş, birikimini zenginleştirmiştir.
Yayın alanında konuyla ilgili pek çok kitap, broşür, el ilanı hazırlanıp basıl-
mış, ilgilisinin kullanımına sunulmuştur. TTB web sitesinden (www.ttb.org.tr)
bu yayın ve raporlara ulaşmak mümkündür.
Bu kitap 1996 yılında sağlık çalışanları için bir el kitabı olarak basılmış olan
TTB yayınının yenilenip, güncellenmesiyle geliştirilmiş, eklenen pek çok
konuyla zenginleştirilmiştir. TTB ODSH eğitiminde kullanılan temel kitap
olma yanında konuyla ilgili –belirtmek zorundayız-ülkemizde benzeri olma-
yan bir başvuru kaynağıdır aynı zamanda.
TTB olağandışı durumlarda sağlık hizmetleri grubu, üretken bir gruptur. Kar-
şılık beklemeden, özveriyle oluşturdukları bu değerli kitaba harcadıkları e-
mek ve çaba için yazarlara bir kez daha teşekkür ediyor, bu yayının çok ö-
nemli bir boşluğu doldurduğunu bilerek ilgilisine yararlı olmasını diliyoruz
(Aralık 2002).

Türk Tabipleri Birliği
Merkez Konseyi
ÖNSÖZ
9
ÖNSÖZ
lkemizin olağandışı durumlar açısından içinde bulunduğu riskin büyüklü-
Ü
ğünün ayırdında olan ve bu riskle başetmenin ancak hazırlıklı olmakla
gerçekleştirilebileceğine inanan bir grup arkadaş 1993 yılında Türk Tabip-
leri Birliği çatısı altında bir girişimi başlatmıştık. Sağlık çalışanlarının olağandışı
durumlarda verilmesi gereken sağlık hizmetleri açısından eğitilmesi. Bu bağ-
lamda bir program hazırladık ve eğitime başladık. Konuyla ilgilenen, eğitim
almaya gönüllü sağlıkçıları bu program doğrultusunda eğitmeye çabaladık.
Düzenlediğimiz kurslarda, hazırladığımız ders notlarını kullandık. Ancak bu bize
yetmedi. Konuyla ilgili bir başvuru kaynağı oluşturmalıyız dedik ve önümüze
koyduğumuz bu hedefi 1996 yılında gerçekleştirdik. Sağlık çalışanlarına olağan-
dışı durumlara hazırlıklı olma anlamında neler yapılması gerektiğini, olağandışı
durum sırasında ve sonrasında verilecek sağlık hizmetlerinin nasıl yürütüleceğini
gösteren bir kitap yayınladık. Kitabın yayını sonrasında ülkemizde gerçekleşen
birçok olağandışı duruma kimi zaman gözlemci olarak, kimi zaman da öneriler-
de bulunarak müdahil olduk ve bu girişimlerimizi raporlandırdık. Ülkemizde
olağandışı durumlar açısından bir dönüm noktası olan 1999 yılı Marmara Böl-
gesi Depremi’nde, bölgede kurduğumuz üç koordinasyon merkezinde verdiği-
miz uzun erimli hizmetler sırasında ise bilgi ve deneyimlerimizi sınadık. Kendimi-
zi geliştirdik. Bu deneyimlerin süzgecinden geçen bilgileri ise 1996’da yayınladı-
ğımız kitabı geliştirmede kullandık ve elinizdeki genişletilmiş, daha doğru bir
deyişle yenilenmiş kitap ortaya çıktı.
Önceki baskıda yer alan tüm bölümler içerik olarak daha zenginleştirilirken ola-
ğandışı durumların epidemiyolojisi, kullanılan teknolojiler, kadın sağlığı ve ana-
çocuk sağlığı hizmetleri, mevzuat bölümleri eklendi. Hazırlık bölümü çok geniş-
letildi. Tüm bunlara ek olarak sel sonrası hizmet organizasyonu, 1999 Marmara
Bölgesi Depremi’nde verdiğimiz hizmetler sırasında üretilen pratik hizmet kıla-
vuzları ve grubumuz üyelerinin Türk Tabipleri Birliği adına müdahil oldukları
olağandışı durumlar için hazırladıkları raporlar da kitaba katıldı.
Amacımız olaya daha bütüncül bir yaklaşım sağlamak, daha farklı açılardan
bakabilmek. Bu alandaki eğitim sürecine daha etkin destek vereceğine inandı-
ğımız kitabımızın tüm sağlık çalışanlarına ve konuyla ilgilenen diğer meslek
gruplarına yararlı olmasını diler, emeği geçen tüm arkadaşlarıma teşekkür ede-
rim.
Ali Osman Karababa