Table Of ContentMESL EK K İ T A P L A R I S E R l S İ ı 10
ÖĞRETMEN ANSİKLOPEDİSİ
ve
PEDAGOJİ SÖZLÜĞÜ
Bu eserde pedagoji ve ona j'Brdtıncı bilim dailanna «it 1000
den fazla madde işlenmiş ve kitap ünlü pcdagoklann, bilhn
adamianmn resimierile süslenmiştir. Aadklopedi 354 meslek!
eserden, ilgili kanunlardan ve uzmanlarlı yetkili öğretmenlerden
faydalambnak suredylc özel bir heyet tarafından hazırlanmıştıı.
Posta Kntusu 11 — İSTANBUL
'■^> h •
‘i»<‘
Bu Ansiklopedi için bir evlât titizlik ve hassasiyeti göst^'reıy.
karşısında çocuk gibi sevinen hocama; eserin mcy\lana gelme
emeği dokunan arkadaşlarıma teşek kür ediyor, *’
Bu eseri, öğretmen ve öğretmen olacakların istifadesine guıu^*^*
1
nuyorum.
Kditör
R. G.
ÖNSÖZ
I. «ÖĞRETMEN ANSİKLOPEDİSİ VE PEDAGOJİ
SÖZLÜĞÜ NİÇİN HAZIRLANDI? Bu sorunun cevapları
Sanlardır:
I. Bilim alanmda vukua gelen hızlı ilerlemeler, bütün
jHieslcklerin içyapısında ve çalışma metodlarında büyük de
ğişiklikler doğurdu. İnsan hangi mesleğe mensup olursa ol-
•un işiyle ilgili yeni bilgileri öğrenmek sayesinde mesleği için
' /»yclulı bir unsur olabilir. Böylece meslek hayatının zorluk*
l^nnı yenerek bağlandığı işi zevkle görebilir.
Meslek bilgilerini edinmenin başlıca iki yolu vardır,
^unlardan biri onları meslek okulunda Öğrenci iken öğren-
[nck| diğeri de iş başındayken kendi kendine çalışarak bilgi
'anmaktır. Her iki türlü eğrenme sırasında da İcAabın
pnernli rolü vardır. Fakat kitap ihtiyacı, insan kendi kendini
yetiştirmeye girişince büsbütün artar. Hele tek başına ıssız
b<r köy veya kasabada çalışan öğretmenler için, onlara bil-
lıassa meslek bilgilerini sunacak kitaplar ölçülmez değer ta
şırlar, Meslek bilgileri kazanmaya yarıyan kitapları edinmek
- Zaman ve nerede çıktıkları, işe yarayıp yaramıyacakla-
r* bilinmediği veya fiatları keseye elverişli olmadığı için- pek
k^iıiy değildir. Bu sebepten modern mesleklerin birçoğu için
‘ WklopediIer hazırlamak yolu tutulmuştur.
I H Bizde bu ihtiyaç en az elli yıldan beri duyulduğu halde
^^türlü sebeplerden - giderilememiştir. İşin garibi Mil-
Eğitim Bakanlığı başka konulara ait pek önemli ve de-
»SîTİı ansiklopediler hazırlatıp yayınladığı halde pedagojiye
ajt küçük çapta da olta bir ansiklopedi hazırlatmak çaresini
türlü bulamamıştır.
IV —
2. Batı dünyasında son yüzyıl içinde diğer bilim kol*
lannda olduğu gibi eğitbilim (pedagoji) alanında da Kızlı
ilerlemeler ve büyük değişiklikler oldu. Bunların tesirleri
bilhassa ikinci Meşrutiyetin ilânından (1906) sonra memle
ketimizde de duyulmaya başlandı. O tarihten sonra eğitim
ve öğretim kurumlarımızın içyapısında esaslı değişikliklere
sebep olan İslâhat hareketlerine girişildi. İlkokul öğretmeıv*
lerini yeni pedagojinin isteklerine göre yetiştirmek amacıyla
başta İstanbul Erkek öğretmen Okulu (Darülmuallimin) ul*>
mak üzere öğretmen yetiştiren kurumlarımızda yeni öğretim
usulleri ve eğitim prensipleri uygulanmaya başlandı. Bu mü-
esseselerden çıkan öğretmenler yurdun dört bucağına yayı
larak yeni pedagojinin ilkelerini çalıştıkları okullarda tatbi
ke koyuldular.
Yeni fikirler, hareketler ve işler ancak yeni kavramlar,
yepyeni terimler ve tabirlerle ifade edilebilirler. Gelenekçi
ve geri bir zihniyete göre kurulmuş okul çevresinde kullanı
lan istılâhlar büsbütün başka amaçlara göre işletilen yenileş
tirilmiş okulla ilgili çalışmalar sırasında kullanılamadıkları
için yerlerini yeni terimlere terkederler. Bu sebepten meşru -
tiyetten sonra girişilen İslâhat hareketleri dilimize pedagoji
ile ilgili birçok yeni kelimeler, adlar, tabirler ve terimler ge*
tirdi. Cumhuriyet devrinde yapılan hamleler, hazırlanan öğ
retim programları, girişilen dil devrimi ile bunların sayılan
çoğaldı; eski terimlerle yenileri birbirine karıştılar. Bu yüît-
den meslekî bilgileri bilimsel esaslara göre öğrenmek mese
lesi zorlaştı. Buna rağmen öğretmen adaylarıyla vazife
şındaki öğretmenler onları öğrenmek ^^orundadırlar
ayrı kitaplardan faydalanarak bu işi başarmak enerji i.ran^
na sebep olduğu için öğretmenlik mesleğini ilgilendiren bü
tün bilgileri, onları anlatmaya yarıyan kavram ve terimle, i
bir araya toplayan bir ansiklopedi ve sözlüg. Ur^ duyulan
ihtiyaç büsbütün kuvvetlendi.
— V —.
3. Son yıllarda öğrencilerinin eayuı hula artan öğret
men Okulları, Köy Enstitüleri. Teknik öğretmen Okulları,
Eğitim Ejıstitüleri gibi kurumlann öğretim programlarına psi
kolojinin yeni dalları, Ruh sağlığı, Teknik ve tarım bilgileri.
Teknik resim, İş veya işlik dersi... gibi dersler konmuş, bu
münasebetle meslek alanında yepyeni görüşleri, oldukça
karmaşık problemleri anlatmak amacıyla yeni kavram ve
terimler dilimize girmiş; meslekdaşlar arasında yeni pedago
ji cereyanlarının temsilcileri olan eğitkenlerin adlan duyul*
maya başlanmıştır. Bu derslerle ilgili kavram ve terimlerin
çoğu kökleşmemiş, ilgililer tarafından iyice benimsenmemiş
oldukları için hakikî anlamlarına göre kullanılmamaktadır.
Or.un için öğretmenler arasında kolayca fikir ayrılıkları baş-
gostermekte ve onları yok yere biribirine karşı cephe alan
msanlar haline sokmaktadır. Bu durumdan faydalanan de -
^OROglar kolayca iyiyi kötü, kötüyü iyi, geriliği ilerilik şek
linde ve memleket için faydalı olanı zararlı, zararlı olanı da
faydalı imiş gibi göstermek yoluna saparak birçok problem
leri soysuzlaştırmak fırsatını ele geçirmektedirler. Öğretmen
ansiklopedisi ve pedagoji sözlüğü işte bu tehlikeyi önlemeye
yarayacaktır. Çünkü ilgililer bu kitapta özet halinde bile
olsa her kavramın, her terimin tarifini ve hakikî anlamını bu
lacaklar, her problem eğitken veya ceryan hakkında en
esaslı bilgilere kavuşabileceklerdir.
öğretmen yetiştiren çeşitli kurumlara devam eden
adayları Eğitbilim. Eğitim ve öğre fim tarihi. Mil
lî Eğitim teşkilâtı, öğretim metodu... gibi derslerini hazır
larlarken ayrı ayrı gerüşleri aksettirmek üzere bazısı eski.
terimler kullanılarak muhtelif kimselerin
yaz 1 arı veya dilimize çevirdikleri meslek kitaplarile kar
şılaşmaktadırlar. Onların hepsini dikkatle okuyarak öğretim
programında saptanmış olan ilkelere uygun ana fikir veya
pfo emin özetini bulup çıkarmak, henüz genç ve tecrübele-
— vı
rt k.t öğrencilerin kolayca başarabilecekleri bir i, değildir
Bu yap.lamay.nca dera haî.rlama mesele« zevki, bir me»-
gale olmau.„n ç.k.p üzücü ve can sdr.c. bir hale gelmektr^.
d.r. Onla. Öğretmen ansiklopedisinde hem ayn. ğörüş ve an-
lay.şa göre özellenmiş pedagoji problemlerini bulacaklar,
hem de bunlardan herhangi biri hakk.nda daha geniş ve ay
rı ayr. görüşlere uyularak yaz.lm.ş bilgiler, edinmek ümya..-
. m duyarlarsa o meseleye ait Türkçe veya yabancı dillerle
(Almanca, Fıansurca, İngilizce) yayınlanmış önemli eserlerin
hangner. olduğunu ilgili maddenin sonundaki bıbliyoğıa.ya
yardımıyla öğrenebileceklerdir.
... 'klenmi, olan «EğitbUim nasd
ogrenılurî, başlıklı yaz. hem öğretmen adaylarına, hem de
şu veya bu sebeplen pedagojiye ait bilgilerini arttırmak is
teyenlere bunun yolunu ana çizgilerde göstermeye yaraya-
çaktır.
5. Tek öğretmenli köy okulundan üniversiteye kadar
sıralanan bütün eğitim kurumlarında görevli meslekdaşlar
çıkan herhangi bir problem karşısında te
re üt ettikleri zaman, bu problemi kolayca çözümlemeye
yarayacak bir kitaba başvurmak ihtiyacını duyarlar. Onlar
tıpkı bu meselede olduğu gibi türlü sebeplerle mesleklerine
«İt 1 gılerini çoğaltmak istedikleri zaman da bunu sağlaya
cak kitaplar ararlar ve bunları ellerinin altında hazır bulmak
**^T-r*^ resmî yazılar yazarken bu yazılara konu
**^.L.*^ meseleyi ilgilendiren kanun, tüzük veya yönet
meliğin maddelerindeki hükümleri bilmek veya metin halin-
e görmek ihtiyacını duyarlar, öğretmen ansiklopedisi elle
rinin altında (okulun demirbaş kitapları arasında) buluna-
cak ohırsa yukarıda belirtilen is‘ek ve ihtiyaçlar kolavca gi-
erılebılır veya bunları gidermenin en kısa yolu öğrenilebilir.
II. BU KİTAP NASIL HAZIRLANDI? Öğretmen an-
sıklopedısı ve pedagoji sözlüğüne karşı duyulan ve yukarıda
—. VII —
't
•na çizgilinle açıklanan ihtiyaçlar gözönünde tutularak ön
ce bir çalışma plânı çizildi. Bu plânın ana çizgilerine uyula-
rak kitap şu şekilde hazırlandı:
I- Yabancı dillerde yazılmış ansiklopedi ve sözlüklere
içirmiş olan maddeler taranarak bunların fişleri yapıldı. Ta
ranan önemli kitaplar şunlardır:
IÇSl""" Wörterbuch : Wilhelm Hehlmann;
— Mac Mıllan s Teaching m practice for Seniros; 1938
Î928~~ ^*^**^°" (4 cild) : H. Schwartz;
Handwörterbuch der ArbeitsVVİssenschaft (2 cild)-
Dr. Frietz Gieze; 1930
M ^^^®'‘»™ehung ; H. Schloen U.
M. Wolff; 1930 .
— Die Geschichte der Erziehung : Paul Barth. 1925.
I938~' «elementary education : C. Birchenough;
Psychologisches Wörterbuch ; Fritz Giese; 1928.
Le Livre des Instituteurs . Joseph Soleil. 1924.
- eserlerde yer almış olup da bizi birinci derecede
pn endırmeyen sözler veya maddeler terkedildi. Onların
yerlerine Türk eğitim ve öğretim tarihi bakımından önemli
sayılan problemlerle öğretmenlerimizi pratik çalışmalar yö-
nünden yakından ilgilendiren konulan seçmek yolu tutuldu.
Bunlar seçilirken de şu eserlerden faydalanıldı:
— Türkiye maarif tarihi : Nafi Atuf Kansu.
•— Pedagoji tarihi : Nafi Atuf Kansu.
— Terbiye ve tedris tarihi ; Halil Fikret Kanat.
Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitimi ; Nevzat Ayaş.
Ruh saghgı bilgisi : Mitat Enç.
Paz«T 1944*' «öılağa : A. Cuvilier. Çev : Osman
— VIII —
Böylece «linizdelci ansiklopediye girecek maddelerin bir
çizelgesi meydana çıkarıldıktan sonra çoğaltılarak ilk ve or-
ta dereceli okullarla öğretmen yetiştiren kurumlarda çalışan
yüze yakın yetkili meslektaşın her birine kendi branşı ile ü-
giU maddenin yazılış şeklini gösteren bir nüsha gönderile-
ı^k. ondan eksik bulduğu cihetleri bildirmesi rica edildi.
YeUcililerin bir kısmından alınan müspet teklifler gözönün-
de tutularak ansiklopediye girecek maddelerin çizelgesi ta*
marnlandı.
Henüz hayatta olan eğitkenlerimizin veya eğitim işle
rinde büyük hamleler göstermiş olan devlet adamlarımızın
hal tercümelerini ve ana görüşlerini aksettirecek özel mad-
delere ansiklopedide yer vermek yolunu tutmak uygun gö
rülmedi. Onların gördükleri hizmetlerle yayınladıkları eser
ler d,g^r maddelerde münasibet geldikçe belirtilmeye ça
lışıldı ve bibloğrafya cedvelinde gösterildi.
2. Çizelgede yer almış olan konular, yukarıda adlan
açıklanan eserlerden geniş ölçüde faydalanmak suretiyle ve
mes ekdaşlarla öğretmen adaylarının ihtiyaçları gözönünde
tutu ara yazıldıktan sonra, terimlerin ve kavramların dışın-'
da kalan maddeler tekrar yetkili ve tecrübeli öğretmenlere
bunların metinlerini kendi tecrübelerinden
edindikleri sonuçlara göre incelemeleri, eksik bulacakları k»-
sımları tamamlamaları, fazla tafsilatlı olan cihetleri işaret et
meleri ve ayrıca ilgili maddede anlatılan problemi aydınla
tıcı yerli misalleri eklemeleri rica edildi. Onîardan gelen co-
vaplar gözönünde tutularak maddeler yeniden ve bu ansik-
lopedınin hacmine uygun düşecek şekilde yazıldı.
öğretmen adaylarının ders hazırlarken faydalanabilo-
«klen maddeler, öğretmen yetiştiren kurumlarda Eğitbilim,
Öğretim usulü ve Pedagoji tarihi gösteren öğretmenlerden
bazılarına gönderilerek onların da mütalâaları alındıktan
— IX —
sonra bu maddelere de »on şekilleri verildi. Böylece değerli
meİBİekdaşlar emeklerini katarak bu eseri desteklediler.
3. Ansiklopedide, kavram ve terimlere ait maddele -
rin sonunda Osmanlıca veya eski dildeki, Almanca, Fransız
ca, İngilizce karşılıklarını göstermek şu sebeplerden uygun
bulundu:
Pedagojiye ait kitaplarımızın bir çoğunda eski terim
lerin kullanılmış olması veya bazı kavramlarla terimlerin
tam anlamında kullanılmamış bulunması karşısında bu yolu
tutmak faydalı görüldü. Okuyucular herhangi bir kavram
veya terimin Osmanlıca veya ecnebi dillerden birindeki kar
şılığı sayesinde hem onun hakikî anlamını kavrayabilecekler,
hem de bir an önce kökleşmeleri lâzım gelen yeni terimleri
benimsemek imkânına kavuşacaklardır.
Kavram ve terimlerde vuzuha erişilmedikçe bilimsel
problemleri anlamak ve bunları nüanslarıyla ifade etmek
nıümkün olamıyacağı için bu nokta üzerinde daha fazla dur
mak, onları misâllerle daha çok açıklamak cihetine gidil
mesi lâzım gelirken türlü sebeplerden bunun yapılamamış ol
ması bu kitabın başlıca eksiklerinden birini teşkil edecektir.
4. Maddelerin birçoğunun sonunda konuyu ilgilendi
ren önemli kitaplar (Biblografya) No. larla gösterilmiştir.
Bu rakamlar ansiklopedinin sonuna konmuş olan (Bibliog-
rafya) çizelgesinde ilgili kitabı bulmaya yararlar. Kitap ad
larını ve onları yazanların isimlerini eserin metninde tekrar
tekrar geçirmemek için bu usule başvurulmuştur. Ayrıca
bu Bibliografya çizelgesi okuyuculara öğretmen meslek
kitapları hakkında toplu bir fikir vermeye yarayacaktır. Ken
dileri veya bulundukları okul için bir meslek kitaplığı kur
mak isteyenler bu çizelgeden, ünlü eğitkenlerle ruhbilimcile
re ait müstakil maddelerin sonundaki eserlerden faydalana
bileceklerdir.
