Table Of ContentAntoniGor amsci
Notasso brMea quiavelo,
sobrleap olítica
y soberlEe s tado
moderno
Madrid
EdicioNnuees\ V'i"s ión
BuenoAsi res
Títuldoe lo riginiatla liano:
NOTE SUL MACH!AvELLI,S ULLA POLITICA
E SULLO STA1'0M ODERNO
Tradi.:cciyó nno tasJ;o sé Arleó.
EdicióDni·c.i .;mb1r9c8 0)..1 adr.i d
.¡-;-; byE dicionNeuse vaV isióBnu.e nosAi res1,9 72
if.: by EdicionNeuse vaV iSióMna.d rid:,9 80
HiluriEósnl avla4,, p .b aja
Madrid�/lE5s paña
ISBI'8:4 -7519-000-6
Depósitkog alM:, 43,541-1980
ImprentFAaR ESO,S .A .
Paseod e laD irecci5ó n,M adrid
lmpreseon E spafia
PrintIcndS pain
1
El ríncei moderno
p p
Elp ríncimpoed erno
Apuntesso brlea p olítidceaM aquiaoeElloc a.r áctfeurn damen
tadle E lP ríncinpoec onsiesnts ee ru nt ratasdios temátsiicnuoon,
libr"ovi vienetnee "lq, u el ai deolopgoílaí tyi lcaac iencpioal ítica
sef undan leanf ormad ramátidceal" mitoE"n.t rlea u topíya
elt rataedsoc olástfiocrom,ab sa jol asc ualesse c onfiguraba la
ciencpioal ítdiecl aa é pocaM,a quiavedliooa suc oncepciuónna
formiam aginatyi avrat ístdiocnad,ee le lemendtooc triyn arla
cionsaelp ersonifiecnau nbc ao rulottieqruoer epreseenntf ao rma
plástyi c"aa ntropomóreflis cíam"b oldoe l a" voluntcaodl ectiva".
Elp rocedseof ormacidóenu nad eterminvaodlau ntcaodl ectiva,
quet ienuen d eterminfaidnpo o lítcoi, noe sr epresenat atdroa vés
de pedantesdciassq uisicyi ocnleass ificacdieo pnreisn cipyi os
criteriousn mdéet odod e acciósni,n oc omol asc ualidades, los
rasgocsa racterílsotsdi ecboesr,ey s n ecesidades, pdeer sounnaa
concredteas,p ertaansdífo a f antasaírat ístdiec aaq uellao qsu ie
ness ep rocura convencye dra ndou naf ormmaá sc oncreat laa s
pasionpeosl íticas.'
1
1
i
l Sernáe cesabruisocae rn l oesscr itorpeosl ítiqcuoesp recediae Nr!oanq uía
velJoae xistenceisac ricdtoeon sf igucro:.m1oEd olPs rí ncipSeu.m ismcao nc1u�
síóesnt ál igaad eas tcea ráct�e·rm itdíeclHo b'r�Lo n.e gdoe h aberre presentada
alc Dndotitdieeaenrl ou np asadjeeg raenf icaacrtiaí st1Mcaaq,u iavinelo
vocaal c ondottrieearqluo e h istóriclaompe enrtseo niyf eisqe usteia;n voca..,
cióanp asionqaudeas ,er eíleenjt ao deol lilbaqr uoe,l ec onfiperreec isa-
1nenetlc.e1 . rácdtre::i.rm 3tíEcno] .oP sr olegode,¡1L euniigR iu ssMoa1q uiavelo
esH amadeo1a rtidsetl aap olítyi ucnaav ezse en cuentrtaa mbi1éaen x presíón
"'mitpoe"r,no o p recisameene n1ts ee ntiadror iibnad icado.
9
ElP ríncidpeeM aquiaveplood ría essetru diacdomoo u na
ejemplifichaicsitóónrd iecl"a m itos"o reliaesnd oe,c idre, u na
ideología pqoulení oti sceap resenctoam ou naf ríuat opínai,
como uanrag umentadcoicótnr insairnicoao ,m ol ac reacidóen
unaf antacsoínac reqtuaea ctúsao bruen pueblo disyp peurlso
verizadpoa ras usciyt aorr ganiszuav ro luntcaodl ectEilvc aa.
ráctuetró pidceoE lP ríncriepsei ednee lh echdoe q uee lP ríncipe
no existíean la realidhaids tórnioc sae,p resentaalbp au eblo
italiacnoon c aractedreein sm ediatez objetqiuveae ,r au snian o
puraa bstracdcoicótnr inealrs iíam,b odleol j efdee,l c ondott iero
idealp;e rol ose lementpoass ionamlíetsi,c ocso,n teniedno esl
pequeñov olumeyn p lanteacdoonsr ecursdorsa mátidceo gsr an
efeeto,s er esumeyn c onvierteenne lemenvtiovs oesn l ac onclu
sióne,nl ai nvocacai uónnp rínci"pree almeenxties tenEtne e"l.
pequeñvoo lumeMna,q uiavelo dterc aótmoad ebes ere lP rín
cipqeu eq uiecroan ducai urn p ueblao l a fundadceiu ónnn u evo
Estadyo ,l ai nvestigeascl ilóenv aad caa boc onr igolró giyc o
desapecgioe ntíEfni laco c.o nclusMiaóqnu,i avmeilsom os ev uel
vep ueblsoe,c onfuncdoen e lp ueblmoa,s n o conu n pueblo
concebeindfo o rm"ag enériscian"co,o ne lp ueblaolq ueM aquia
vclpor eviamehnact oen vencciodnso u t rabadjeolc, u aplr oceyd e
ses ienltaec oncienyc eixap resyi eóonn q uiesne i dentitfoitcaal
menteP.a recqeu et odoe lt raba"jloó gicnoo"f ueroat ra cosa
queu naa utorrefldeexilpó une bluon,r azonamieinnttoe rqnuoe
seh acee nl ac oncienpcoipau lya qru ec onclucyoenu ng ritaop a
sionado, inmLead piaastioód.ne ,r azonamiseonbtors eí m isma,
se transfoernm" aa fectfoi"e,b rfea,n atisdmeo accióne.s oP or
ele pílodgeoE lP ríncinpoee s e xtríns"epceog,a ddoe"s daef uera,
retóriscionq,o u ep,o re lc ontrario,s ered xepblei ccaodmoo u n
elemennteoc esadrei o loab rao ,m ejorc,o moe le lemenqtuoe
ilumitnoad a la y oqbureaa p arece co"mmoa isúuf ipeosltíot ico''.
Es posibelset udiaaqru íc ómoS orepla,r tiendde ol ac on
cepcid{eml ai deologían-oml ilteoga,ó c omprendeelfr e nómeno
delp artipdool ítyi csoed etuveon l ac oncepcdieló ns indicato
profesioAnuanlq.u ee sv erdaqdu ep araS orcell " miton"o en
contrasbuam ayore xpres"iºó enl s indiccaotmoo o rganización
deu nav oluntcaodl ectsiivnaeo,n l aa ccipórná ctdieclas indicato
y deu nav oluntcaodl ectyiava ac tuanLtae r.e alizamcáixóinm a
de dichaac ciópnr áctidceab ísae rl ah uelggae neraelsd, e cir,
una" activipdaasdi vdae"c arácnteegra tiyv por eliminacra (el
ráctpeors itievsotd áa dos olamenptoere la cuerdloo graedno
10
lasv oluntaadseosc iadqause)n o preveuían av erdadefraas e
"actiyv ac onstructEinv Sao"r.e plo,r c onsiguiseene tnef,r enta-'
hand osn ecesidades: lay ldade ell acm riittoid cealm ito, en·
cuant"ot odpol anp reestableescu itdóop iyc or eaccionLaar io"
solucieórnaa bandonaadlai mpulsdoe l oi rraciondaell ,o" ar
bitrari(oe"n e ls entibdeorg soniadneo" impulsviot al"o) s ea,
del a" espontane'i dad".
¿Perpou ede un smiinte om,b argsoe,r " noc onstructivo"?
¿Esp osibilmea gineanre ,lo rdedne in tuiciondeesS orelq,u es ea
producteni vroe alizaciuonni enss trumeqnutedo e jlaa v oluntad
colecteinvl aaf asper imitiyv eal ementalm erdoef lo rmarpsoer,
distinc(ipóonr" escisión"•), aucnoqnuv ei olseenaesc idae,c ir,
destruyelnadsro e laciones ym ojruarlíedsie cxiasst entPeesr?o
estvao luntcaodl ectfiovram,a ddaem anereal ement¿anloc, e sará
súbitamednete ex istdiirs,o lviéndose iennf dianuidnd ae volun
tadessi ngulaqrueees n l af aspeo sitisveag uirdáinr eccidoines
ferteensy contradictAlo rmiaarsg?e dne la cuestiqóune n od e
puedeex istdiers truccinóeng,a cisóinn,u nac onstrucyc iuónna
2 Habríqau ea notaarq uíu nac ontradicicmipólní ceint eal m odoe n que
Crocpel antseuap robJedmeah istoyr ainat ihisctoonrr ieas pecat otroo sm odos
dep ensdaerl m ismao utosru:a versiaó lno "sp artipdoolsí tiyc sousf "o rmdae
plantelaa rc uestidóen l a "previsidbeil loisdh aedc"h osso cie•a l( cfrC.o n
cersazionis ercipreri itmiecrpahp)e. l ,. 50�r1e5s2eñ,dae lli brod e Ludov:íco
LimentaLan ip, recisdiei ofnaet tf. sBooccci.Ta'\ul,r ií,1n 9,0 7S)i.l o sh echos
sociasloensi mprevisyi bel1me iss moc oncepdteop revíseis6p nu rsou eñol,o
irracinoonp aule de meqnuoesd ominayr t odao rg.anizdaec hio6mnb reess
antihiste6su rni Hpcrae,j uicSióol�oc' o.r respornedseo levnec ra dacaso y con
<.Titeirnimoed iatloo,sp articulparroebsl emparsá ctipcloasn teadose ld peso�r
arrolhlios tór(iccfore .la rtícudleoC rocen,n p artictoom eg iudizei coo me
pregiudiezníC ou�'l,t uevr iat mao ralye e)lo portuniessml oaún ical ínepao �
lítipcoas ible.
"2 ParaS orcelsv itqaule l ac lasoeb rernaoes tablezncai nguncal asdee· com�
promlscoo nl ab urguestíaan,te on e ld ominipoo lít(ia cnot ipar1amentarismo)
oomo ene ld omineioc onómi(coogra nizacdieól nac ooperación oborre�r a). La
ganizaccio6onp eraptoisviab ilietlpa arsídoae li nstidnetc ol asae l ac onciencia
dec lasdee lp roletarviaalddeoe ,c ierl�t ríundfeoJ a� ·eseisid6eln "as ociedad.
Dicheas cisi'ó"nsl,ia nc uasle ríiam posipbalrea el socialies1mrmop lciorn s u
papehli stt)rico"a� vepceelcsiu garn¡;¡d loa b urguestíeam. erdoess uaf uturo,
cedee np artael aesx igencdiealps r oletarEisatdeoox .p lilcaia m portanqcuiea
tienee nS orella t eordíeal a.. h uegla gener..-H1C'r�a:e iaa se lellas ocialismo
subsijsotvee pna,r eciennf antlialtses e ntateinvcaamsi nadaalsl ogrod el ap az
sociayl l1a sd eserciodneel so sc ompañerqouses ea burguesaadne,m ádse no
desanill•nl aafms a sas, las ímpac Ilare enb emládsEí na s.u mal:a es cisin6on
corrpee ligdreod esaparec(eSro'r eolp,c. i tp..,1 23).( N.d elT .)
11
afirmación imepnltíecnidtiaédssa,t ano en un senti"dmoe tafí·
sicos"i,n por áctioc soea,, políticacmoernnopt reo,g ramdae par
tidoE.n estcea sos ev e conc laridqaude d etrádse la esponta
neidasde s uponuen mecanicispmuor od,e trádse lal ibedr ta
(libirmep ulsvoi talu)n, m áximod eterminidsemtor,á s del idea
lismuon, m aterialaibssmool uto.
Elp ríncimpoed erneol,m ito-prínncoip puee,d es eru nap er
sonar ealu,n individcuoon cretsoó;lpo u edes eru n organismo,
un elemendteo s ociedcaodm plejeno elc ualc omiencae c on
cretarusnea v oluntcaodl ectiva recoyn aofciirdmaa pdaar cial
mentee nl aa ccióEns.t eo rganisymaoh as iddoa dop ore l des
arrolhlios tóryi ceos e lp artipdool ítico: la céplruilemane ra
laq ues er esumelno sg érmendeesv oluntcaodl ectqiuveat ienden
a devenuinri versya lteost alese.l m Eunn dom odernos,ó luon a
accióhni stcóor-ipolíitnimcead iaet ian minenctaer,a cteripzoard a
Jan ecesiddaed u n procedimirenátpoi dyo f ulminanptuee,d e
encarnarsmeí ticameenntu en individcuoon creLtao r.a pidseze
torna necesarsioal amenctuea ndos ee nfrenutna g ranp eligro
inminenqtuee provloacai n mediaetxaa cerbadceil óansp asiones
y delf anatismaon,i quilaenlds oe nticdroí tiyc loa c orrosividad
iróniqcuae p uededne strueilcr a ráct"ecra rismátdieclco o" ndot
tíe(reos oe sl oq ueha ocurriedno l aa ventudrea B oulanger).
Pero unaa ccióinn mediadteaes e tipop,o rsu misman aturaleza,
nop uedes erd ev astaol canyc ed e caráctoerrg ániSceor.á c asi
siemprdee lt iproe staurayc rieóonr ganizya cnioód ne lt ipcoa
racterídsetil acf ou ndacidóenn uevoEss tadoys n uevas estruc
turansa cionayl seosc ial(etsac lo moe n elc asod e ElP ríncipe
de Maquiavedloon,d ee la spectdoe restaurascóilóone ra un
elemenrteot órilciog,a daol c oncepltiot eradrei loa I taldieas
cendiendteeR omay qued ebírae stauerlao rr deyn lap otencia
deR oma);s'e rdáe t ip"od efensyi vnoo"c reatiovroi ginPaold.r á
3 l\iásq uep ore ln 1odecjlcon 1pdleal ra grsa nde1sn o¡:n:u'<1auhísaosh d1eL T'>
Francy idaeE spañl\,a-,f aqu!fauvieerr l1op ulass aucd oon ceppcnilóintd ielc an
necesidadd e uEnst audnoi tairtiaol ipaonreo lr ecuedredploa saddoe R oma.
Esn ecespaorniedore r eliseivnee n 1barqguoe� 1aquianovd eelbope o erl 1soe r
confuncdoirtld aot racdiióHnt er;:iria-Prreitmóerprioocr,aq e.us et eel emennot o
es exclusinv1ao ,ú nd orninya nltae ,n ecedseiu dngra adn E stadnoa cional
noes deducidéal y� ad dee máposr queel h echmois mod ein vocaa rn oma
es n1enaobss trdaecl toqo u ep aresclee s c o1ocpaudnot ualmeenen lt e clima
delI -Illmayn diesIR1 c1n1a0c irnEince nllt ioh.Vr IoI d e-l4 rle gdueerT al a
seI ce«:E stpar ovin(cIitaa lpiaar)en caec ipdaar rae sucliatcsao rs mause r
tasc,o rnsoe h av isetno caeslo del ap oo.síai,a p intyu 1ar ae scult¿uproar" ,
12
tenevri gencdioan des es upongqau eu nav oluntcaodl ectyai va
existenatuen,q udec smem brada, dhiasypase urfsriad,uo n co
lapspoe ligryo samoe nazadomra,s n o decisiyv coa tastrófico,
y sean ecesarreicoo ncentyr raorblua stecPeerrlona o. p odrtáe
nerv igencdioan dhea yq uec reaerxn ovou nav oluntcaodl ectiva,
encauzándhoalcai mae tacso ncreyt arsa cionapleersod, e una
concrecyi róanc ionalaiúdnna odv erificya cdraist icpaodrau sn a
e.iqierienhciisat óreifceac tiyv uan iversalmceonntoec ida.
Elc arác"taebrs tradcetl oa"c oncepcsioórne lidaenl"a m ito"
apareecnel aa versi(óqnu ea sumel af ormpaa siondaelu nar e
pugnancéitai cap)o rl os/ acobinquoise,n efsu erocni ertamente
una" encamacicóant egóridcealP" r íncidpee M aquiaveEllo .
Príncmiopdee rn• od ebet eneurn ap artdee stinaaldj aa cobinismo
(ene l signiifnitceagdqroua ele stnao cióhna tenidhoi stórica
mentye debet enecro nceptualmeennct uea)n,t eoj emplificación
de cómos ef ormyó opereón concreutnoa v oluntcaodl ectiva
quea lm enose na lgunaossp ectfousec reaciex ónn ovoo,r iginal.
Y esn eCBsarqiuoe la voluntady lcaov loecltuinvtpaao dl ítica
en genersaela dne finiednae sls entimdood erno; la voclonmnot ad
concienaccitai dveal an ecesihdiasdt órica,p roctoamgoo ndies ta
und rama históreifceoc tiyv or eal.
Unad el asp rimerpaasr tdeesb ereísat adre dicapdrae,c isa
mentea, la" voluntcaodl ectivpal»a,n teanadsoíl ac uestión:
"¿,Cuánpduoe de decqiurees xei stleansc o ndiciopnaersaq nes e
puedas nsciyt adre sarroulnlaav ro luntcaodl ectniavcai onal-po
pularo? "s,e ae fectuaunnda on álihsiisst ór(ieccoo nómidceol )a ·
estructsuorcaid aellp aídsa doy unar epresent"adcriaómná tica"
de last entatirveaasl izaad tarsa védse los sipgalroass ,u scitar
estvao luntya lda sr azondees s uss ucesifvroasc as¿oPso.rq ué
en Italnioa s ed iol am onarquaíbas oluetnal aé pocdae Ma
quiavelEos? n ecesarrieom ontarhsaes teal I mperio Romano
(c nestiodnee sll ae ngulao,si ntelecteutalce.sc),o, m prendlear
funcidóen l asC omunamse dievaleelss i,g nifidcealdc oa tolicis
mo,e tcE.s n ecaersieon,s umah,a ceurn e sbozdoet odlaa h istoria
italiasnian,t étpiecrooe xact• o.
quén oe ncontreanrtíoan ces vliar tmuildi taert?c H,a brqáu e 'lrge.r.uplo.ars
otrasm encionesd el mismot ippoa reas tablseucc earr ácetxearc to.
• Cram.'isceir efiaeqrueí con, lad esignadcei� ó'Pnr íncmiopdee rno·a�lp, a r
tidpoo lítdiecoL >c lasoeb rer(aN..d elT .)
0 Recordamao loss lectorquese G rarnsdceis arrionexll taenw estporso ble·
mast anetnoL osi ntelecyt luaoa rlgeasn izacdieló anc ult(uNruae vVaí sión,
13
Lasr azondeesl ossu cesivforsa cadseol sa tse ntatdievc arse ar
unav oluntcaodl ectinvaac ional-phoapyuq luaerb uscarelnal sa
existednecdi eat ermiñgarduopso sso ciaqlueess ef ormacno·nl a
disolucdieól nab urguecsoímau naeln, ecla ráctpearrt iculdae r
otrogsr upoqsu er eflejlaanf unciiónnt ernacidoenI atla licao mo
seddee l aI glesyi dae positdaérlSi aac rIom perRioom anoE.s ta
funciyó nl ap osicicóonn siguiente duentaes rimtiunaacnii nón
ternqau ep uedde enomina"resceo nómica-corpeosrd aetciivra," ,
políticamleapn etoedr,e l afso rmadse s ociedafde udallaf, o rma
menosp rogresyi vmaá se stancaFdaal.t ó sieym npor ep,o día
constituuinrafs uee,r ¡zaac obienfai ciente, precisamente la fuerza
que elna so transa cionheass uscitya .door ganilzaav dool untad
colectniavcai onpaolp ulfaurn dandloos E stadmoosd ernos. Fi
nalmen¿teexi,s telna sc ondiciopnaersae stvao luntaod b?i,e n,
(cuále sl aa cturaell acieóntnr ees tacso ndiciyo nlesa sf uerzas
hostilesT?r adicionallmaesfun etrez ahso stiflueesr olna a risto
cractiear ratenyi meánstg ee neralmleanp treo pieddaeld at ierra
en su conjunctoon,e lc aracteríeslteimceoni ttoa lidaen ou na
.b.u rguersuíraaf e's pecihaelr,e ncdiea p arasitliesgmaod aa l os
tiempmoosd ernposo rl ad estrucccioómnoc, l asdee,l ab urguesía
comuua(ll acsi enc iudadleass,c iudaddeesl s ilenc4i Loa)s.
condiciones phoasyiq tiuveba uss carelnal sae xistendcei· ag rupos
socíales ucrobnavneonsi,e ntedmeesnatrer olelnaed loc sa mpo de
lap roducciinódnu styr iqauleha yana lcanzaudno d eterminado
nivedle c ultuhrias tórico-pEosli ímtpiocsai.cb ulael qufioerrm a
ciódne v oluntcaodl ectniavcai oln-apopuslial ra s grandes masas
dec ampesicnuolst ivadnoori ersr umpseinm ullltalámrenteen la
vidpao lítEisctaeo.� l oq uei ntentlaobgar Maarq uialvoae través
del ar efordmeal am iliceisat;lo o q ueh icierloonsj acobienno s
laR evolucfiróann ceEsna e.s tcao mprensidóen M aquiavehlaoy
BuenoAsi res1,9 72)c,o moe nL iterayt i.u.r'idanaca io nal. Sobrlea Cso munas,
cfrI.lR isorgi(menE tinoa udoib)r,ea n l aq ueG ramsacin alizlaa esa usas que
impidiearl oanCso munassu perlaufr a s"ee conómíca-corppaorrcaao tnisvtai"
tuiresnee stadcoasp italpislteanso( sN..d elT .).
• Giudaddeesls ilen(ciolc ei ttdáesil l enfzuíerool)nl a madpaosrG abriele
D'Aununzeinos ,u sL audlia,cs i udaditaleisa naqsu el uegdoe h abecro nocido
un períoddeop lenfol'o recimeinee nltp oa saddoe,c ayeyr osner edujerao n
centrobsu rocrático-admidneei ssctarisamatp iovrotsan cDiea s.u p asadeos
plendaoúrn c onserrvaasntr ose nl osm onumentyo jso yaarsq uitectónlioc as,
cualla cosn vierteen c entdreo)t urismmuon diaplo,re jemplRoa;v enSa.i;e na,
Bérgameot,c (.N .d elT .)
14