NiETZSCHE'DE NiHiLiSM PROBLEMi1 Ulug Nutku Nihilism, deger2 , anlam ve isteklerin kokten ...

13 Pages·2014·5.25 MB·Turkish

NiETZSCHE'DE NiHiLiSM PROBLEMi1
Ulug Nutku
I.
Nihilism, deger2, anlam ve isteklerin kokten reddedili~idir;
bunlarm bir gayesi ka1mam1~tir; <meden)) sorusuna cevap bulu
namaz.(2)
l Bu yaz1 Nietzsche'nin nihilism problemi iizerine dii§iincelerinin topluca anla
tih§1d1r. Ongoriilen metin: •Der Europaeische Nihilismus• (Der Wille zur Macht,
I, Alfred Kroner Verlag, Leipzig, 1922, Band XV.). Bu metinden ve kitabm biitii
niin.den alman dii§linceler ile yap1lan c;evirilerin yerleri paragraf say1lanna gore
ciimle sonlarmda gosterilmi§tir. Kitabm admm .Der Wi.lle zur Macht ( Giic;liiliik 1s
teme) olu§U bir yamlmamn sonucudur ve yazann ken di verdigi bir ad degildir.
Notlannda bu ad gec;mekle beraber, yanh§ anla§1lacag1m dii§iinerek, alt-ba§hk olan
• Umwertung aller Werthe• (Biitiin Degerlerin Yeniden Degerlenclirilmesi) aclmr
kitaba vermek istemi§ti; ve kitabm biitiiniiyle ele alcl1g1 problem budur. Giic;liiliik
f steme bir yanda giic;siizlerin giic;lii olma isteginin <;e§itli §ekillerde ortaya 91ki§1,
diger yanda, giic;llilerin hayata •evet• diyen pathos'u ile iki ~at yonde geli§ir. Nihi
lismin belirmesi ve a§1lmas1 bu geli§meye parallelclir. Nietzsche bir felsefe sistemi
kurmam1§tlr ve sistemcilige kar§1d1r. Boyle oldugu ic;in yanh§ anla§ilabilir; fakat o,
dii§iincelerinin siirekliligi ve tutarhhg1 ile her zaman «in medi'a re .•
2 Nietzsche'de ·degerler., <;e§itli ahlaklann ta§1d1g1 degerlerdir. Ethik, bu de
gerlerin felsefele§tirilmesidir; negativ bir karakteri vard1r. Nietzsche, yiiksek deger
lerin, mutlakla§tmlan •iyh ile ·kotii•niin ( •olmasr ve ohnamas1 gereken•in) bir
kavramlar sistemi olarak dondurulamayacagnu gordi.igiinden, degi§en devirlerin
birer apologia's1 olan ethiklere kar§1d1r. Diiriistliik gibi .yiiksek bir deger, Nietzsche
ic;in o kadar apa91k ve kahc1 bir degerdir ki (327; ]enseUs van Gut und Bose, 227)
mm temellendirmege kalkmak, onuu di§mda, ona yabanc1 bir gorii§ten hareket et
mek demektir. Dliriistliigii hakh 91karmaga c;ah§mak bir hiledir. Ahlak nedir? •Ah
lak ile, bir varhgm hayat §artlanyla ilgili degerlendirme sistemini anhyorum.. ( 256) .
.• Ethik, istekliligin felsefesidir ve tohumu ho§nutsuzluktur: 'ba§ka tiirlii olmahyd1',
131
Avrupa nihilisminin sebcbi bclli bir diinya gari.i~uncle, hiris
tiyan ahlikmdadir. Bu ahlakm ortaya koydugu «hakikat»m bir
kutsal yalan oldugu anla~1hnca, ahlak, sorumlusuna, kencli tan
nsma kar~1 gelmege ba~hyor; inane;;: kutup degi~tiriyor; «tann
hakikatt1rn inancmdan «heqey yalanchrn inancma vanhyor. Ah
Iak degerlerinden ve ate dunyadan ku~ku, olaylardaki ahlak ga
yesinin kaybolmas1, nihilism ile sonuc;;:lamyor. Di.inyamn, haya
tm belli bir gbru~le yorumlam~mm gec;;:ersizle~mesi, ki~iyi biiti..in
garu~lerin yanh~ oldugu kamsma vard1nyor. (plan bl.). Bu du
rum her «hakikatc;;:1hg111» ve onu olu~turan her ahlakm varaca
g1 bir durumdur. Biz bir ate dunyamn varoldugunu ileri si.ir
mek ic;;:in en ufak bir hakkim1z olmad1g1m anlayabilirsek, ahlak,
ya~anan ahlak olur.3(3).
Ahlakm biiyiilttiigii gi.ic;;:lerden «hakikatc;;:1hk» - hakikatm
pe~inden gidi~de aranan gi.ic;;:li.ili.ik- sonunda ahlaka kaq1 done
rek onun teleologisini ac;;:1ga vurur. inand1klanm1z111, kendimize
soyleyebildigimiz yalanlarm art1k degersiz olmas1 bir c;;:oziimiin
'ba§ka ti.irlu olacakl1r.'. ( 333). «'Olmas1 gerckligi gibi bir insan': bu bizc, 'olmas1
gerektigi gibi bir agag' demek kadar sagma gcliyor. • ( 332). Nietzsche her kavra
mm hayalla ilgisini bulmak isler; bu yi:izclen, her kavram gibi, ahlilk kavramun da
yonli. bakunrndan, bayal! yi.ikseltmesi, al9a1Lmas1, zenginle§Lirrnesi, yoksulla§tirmas1
babrnlarmdan ele ahr. ·lki ge§it ahlilk birbirine kan§Lmlmamaltd1r, - biri, saglam
kalan instinkt'in, ba§gosteren <lecadence'a kar§t kendisini savundug11 ahlak; cligmi,
bizzat bu cleeaclence'm kendisini formi.ille§tircligi, hakh 91karclig1 vc bat1rd1g1 ba§ka
bir ahlilk.• (268). - Nietzsche'cle •instinkl•, ·ki§inin gevresi ile dogrndan dogruya
ilgi kurabilme guei.i • anlainmclacl1r . • Decadence. ( c;i.iki.i n tli, c;ozi.in Li.i) bu yazrnm
ikinei boli.imi.inde ag1klanacaktu.
3 Ce§itli insan gruplannm ahlak sistemlerinin clegerlenclirilmesi igin kriterium
olarak bi.ili.in tarih gozoni.inde bulw1durulmah ve §U sorulara verilecek cevaplarla
ya§anan ahli\k ile oli.i ah.Jilk ay1rd edilmelidir: Bir ah.lak sislerni iginde ya§ayan in
saular, ilim, teknik ve sanatta ne gibi ba§anlar ortaya koymu§lardtr ve koymakta
du·lar? •Ote dunya• cli.i§i.il1cesi bu insanlanu gi.inli.ik ya§a)'l§lannda beliren prob
lem.Jeri gozi.iyormu; yoksa gozi.imsi.iz buakmak igin bir vas1ta m1 oluyor? Ahlilk cle
gerleri mutlak m1d1r? Eger mutlak ve ebedt iseler, neclen onlara kar§I tepki oluyor,
ahlak pargalamyor vc yeni ahlaklar doguyor? Bozulan bir ahlakm bozulri1asmm se
bebi clogru yercle, yani 0 ahlakm kcncli ogrelisin<le aramyormu; bu ogretinin hayat
ta arl1k i§e yaramamasmda ve yarayamayacagmda gori.ili.iyormu? Yoksa, •ahlak sis
temi iyi ama devir kotu• diyerek hayat inkar nu ediliyor? Bu sorulara cevap veren
ki§i Nietzsche ile beraber §tmlan soyleyebiliyormu?: •Ahlilkm §imcliye kaclar ba§ard1k
lanna en derin §i.ikran; ama §imcli onun kaderi olacak bir clarbe claha: ahlak cluri.ist
ce ken.dini inkar ediyor. • ( 404).
132
ba~lang1c1dir. Antinomi ~udur: biz ahlaka inand1kc,a hayat1 mah
-,,
kCim ederiz.(5, 6). Degerlerimizi yerle~tirdigimiz diinyaya ken
dimiz eri~emeyince, ya~achg1m1z diinya da deg;er kazanmaz; tele
ologik motivimizi ve dayanag1m1z1 kaybetmi~ oluruz.(8).
§irndiye kadar hiristiyan ahliki, olan bitenin aki~1 ic,inde
insamn kiic,iikliigiine ve tesadiifi varhgma kar~1hk ona mutlak
bir deger veriyor; tannnm avukathg1m yaparak ac1lara, kotii
li.iklere kar~1 cliinyaya miikemmellik yi.ikliiyor; insanm mutlak
deg;eri hakkmda bir ilim ortaya koyuyor; ona uygun bilgiyi ve
riyor; insanhgmdan nefret etmesini yasakhyor; bir koruyucu
ve saklay1CI oluyordu. Toplu sozle, ahlik pratik ve theorik nihi
lisrne kaq1 bir c,are idi '.(4).
Nihilism, i.ic, psikologik durumdan gec,er~. ilkin, olaylarda
aranan ahlik anlammm bulunmay1~1 iizerine, aray1c1 cesaretini
kaybeder ve giic,ten clli~ti.igiini.in farkma vanr. Kendini aldatm1~
olmamn utanc1, bo~unahg·m .v erdigi ac1, giivensizlik, toparlan
ma firsatmm bulunamay1~1, clurumun ozellikleridir. Olaylarda
aranan anlam ~u olabilirdi: yiiksek bir mant1g111 siireci, ahlikh
chinya diizeni, sevginin artmas1, genel bir mutluluk durumu
nun yakla~mas1, ya da hic,likte kaybolmak. -
ikinci durumda nihilism, psikologik motivlerle olaylarda
yeni bir bi.itiinliik aray1~1c~, di.izei: ve sistem ~urmaga ugra~mca
gelir (monism). Boyle bir manc,, msam, kendmden sonsuzca iis
tiin olan «biitiin))e, bir tannhk modus'una baglar. Topluma uy
guland1g111da bu~ «'genel'in iyi~~gi 'te~'in feda edilmesini gerek
tirirn sartma baglamr; fakat boyle bir ccgeneln yoktur. Aslmda
bu, ke~di degerine inanCim kaybetrni~ olanm, kaybettigi degeri
I
toplurnda, kendi d1~111da aramas1d1r. -
Olusun gayesizliginden ve bir biitiin-biriminin bulunama
YJ.?mdan 'sonra Lic,i.incl.i durum belirir: bu chinya bir aldanrna
chr, hakikat ote di.inyad1r. Fakat, bu di.inyamn insana verdigi,
onun ote cli.inya ic,in saklad1klanna agir basmca, biitiin metafi
zik cliinyalar y1kihr. Bu, nihilismin son ~ekline van~1d1r. Art1k
" Aym sozler, aym kaynaklan gelen islam ahl!\k1 i9in soylenir.
5 Nietzsche 7Jsikologi vc vhusio/ogi lcrimlerini, insam vc onun i9inde bulundu
gu durumlan biitlinliigii ile lasvir ve tahlil ic;in yakla§1k anlamda kullamr. Bugiiu
bio-psi§ik lerimi kullanil1yor.
• 133
tek ba~ma btrakilan diinya, tek realitedir. 0, biiti.in ahlak yo
~.~mlanna ve deg erl endirmelerine kaq1 ilgisizdir6 12 A).
• (
0<;,: durumun inceleni~inden sonra nihilism problemi temel
lendirilir: hayatm, diinyanm degeri, gaye, birlik ve hakikat gibi
~kil kategorileri ile ai;,:1klanamaz.(12A). Akil kategorilerine olan
manc1m1z bizi, diinyay1 bu kategorilere gore degerlendirmege
zorluyor. Degerlerin gei;,:ersizle~mesi, biiti.inii ai;,:1klayamay1~lan,
biitiiniin degerden dii~mesini gerektirmemelidir, hayatm da.
Bu kategoriler hayal diinyalan ii;,:in gei;,:erlidirler. Ya~ad1g1m1z
diinyamn degerini, once sayd1g1m1z, sonra yerdigimiz oli;,:iilere
Vurmak, baz1 fayda perspektivleri kazanmak ii;,:indir-olaylara iis
tiinliik saglamak ve bir diizeni devam ettirmek gibi. insamn,
kendisini nesnelerin anlam1 ve deger oli;,:iisii olarak gormesi,
0_nun herzamanki biiyiiltme safhg1dir.(12B) .
.........t ,_
Ahlak degerlerinin degi~meleri, kaq1 koyanlann giii;,:lerinin
art1~ma, azah~ma, ya~ama ideallerinin zenginligine, yoksullugu
na, yarat1c1hgma, y1kIC1hgma baghdtr. Degerlerin gei;,:ersizle~­
mesinin oniine gei;,:ilemeyince, bu defa da hayatm gayesini basit
le~tirme siimptomlan belirir1.(13, 14).
Her inani;,: bir hakikat tutumudur. Nihilism ise, her inancm
gereklilikle yanh~ oldugu inanc1d1r. Bir yalamn gerektigini
n:a?volmadan itiraf edebilmek, ya~ama giiciiniin oli;,:iisi.idiir. Ni
~~hsm, hakikati;,:1 bir diinya gorii~iiniin yalanlanmas1 olarak giii;,:
lu bir dii~iinme bii;,:imi olabilir8.(15) ..
6 Tek b<l§ma kalan diinyada tek ba§ma kalan insan da artik ne tabial!n son du
ragr, ne de kosmos'un merkezidir. 0, •Kopernikus'dan beri merkezden x'e dogru
YUvarianryor. • (plan bl .. )
7 Pragmatik theologi boyle bir basitle§tirrne siimplomudur. •Pragmatik prensip
lere gore, kelimenin en geni§ anlammda, •tann hiipothesi. i§e yanyorsa, dogrudur ..
·l'William James, Lowell Lectures, 1907). Degerlerin relativismi, nihilisme kar§1 eg
reu bir destektir; onu geciktirebilir, onleyernez. Yararh bir SODUl;;tan hakikat anla
YI§ma van§, aslmda non-pragmatiktir, 9i.inkii buracla ger9ekten yararl1 olan ile ya
rarh goriineni ay1rd eclecek bir kritcrium yoktur. Tann, prima olrnayan bir iiltima,
sondan ba§a dogru kurulan bir teleologiye oturtulrnu§tur.
8 Nihilism bir olumsuzluk durumu degil, bir kriz durumudur. Degerlerin 9oki.i
§iiniin yaratt1g1 kriz durumunda, gelecege yonelen yeni degcrlenclirrnelerin imkam
vard1r. Olumsuzluk, bu imkanclan yoksun olma clurumunda, yeni clegerler ve clii§i.in
celer tarafmdan etkilenme giiciinlin kaybeclildigi bir durumda aranmahdrr. •Boyle
bir krizin degeri, giri§tigi temizlikte, temizleyecegi unsurlan biraraya s1ki§l!rmasm
da, onlarm birbirlerini yok etmelerini saglarnasmdaclir ... tabii ki sozlim, varolan bi.i-
134
Biz h.ayat tarafmdan degil, hayat hakkmdaki gori.i~ler, ide
aller tarafmclan aldat1hnz( 6). §imdiye kadar yi.iksek isteklerin,
i
~okdu
degerlerin mii.kemmelliginin verdigi gii.ven o kadar ki,
filosoflar bunlarclan a priori soz ediyorlardi. Tann en yi.iksek
hakikat, insanm gorevi de ona benzemek, onda erimek oluyor
du. Bu, yiizlerce y1lm en inarid1nc1 istegi idi; fakat inand1fmak,
hakikat olmak demek deg;ildir, sadece inandirmaktir. inand1fma
kuruntusu ile ortaya at1lan her idealcle bir ki~ilik-realitesi var
d1f0. Metafizik~iler, idealde, real olam aray1p dururlar; idealden
ba~ka heqey gori.inti.i olur. Onlann gori.i~ii ~udur: bizim goriin
tii diinyam1z, idealin a~1ga ~1kmas1 olamayacagmdan, ideal bu
diinyanm sebebi olarak gosterilemez; demek ki bu dii.nya hakiki
dcgilclir. ( 7) .
i
Bu ~bri~~~ kaq1 durni1 Schopenhauer'm nihilismi de h1Yis
tiyan the1sm1m yaratan idealin bir sonucudur;. 0, «kor istemen
dedigi metafizik temeli, idealin zicld1 olarak ' dii~iindii ve onu
goriintii. diinyasmm mah yapt1; fakat gene de idealin mutlak ol-
dugu c;lii~iincesini birakmadi.( 17).
Uzun zaman hayatm tragedia kahramam olan insan, kendi
goziinde degerini kaybetti. Ahlakm dinden kopmas1yla, metafi
zik ahlak degerleri ba~hca clegerler oldular. Tanny1 bir yana
atan, ahlaka olan inancrna daha s1ki tutunur( 8). Boyle bir ah
i
lik ile kendimizi, yeni clegerler getiren bir ki~i olarak goriiriiz.
Dine.le bu yoktur, ~ii.nku insaniistii bir autorite <meden?)) soru
sunu cevapland1nr. insaniistii. autorite y1kild10·111da, gaye ve
D •
odev buyuracak ba~ka bir autorite aramr ve benimsenir. Ya v1c
dan, ya ak1l, ya da toplum-itkisi autorite olur. Her defasmda ah
Iak, theologiden s1ynld1k~a, daha imperativ olur10.(19, 20).
tiin toplum di.izenlerinden oteye! » (55, Xl). Bu gorLi§lerclen kalkarak, «semavi ablilk
!ar• iizerinde clli§i.inm k pek fayclalt olacaktir.
o BLitiin ah!ftk yorumlan ki§ilik-rcalit·esinc clayanirlar, anlhr9posent,rik'dirler ve
f ak1l kaLegorileri ile yap1ltrlar. l-Tayalin yornmlanmast clevirlerc gore degi§ir. Yort1-
m1111 bir ac;1klama karakteri kazanmasi, ahlilklan siynlmast ile mi.imki.incli.ir. Giic;li.ihik1
p~sitiv ~ekli~lc c;:1k1~1,
istemeni:1 orlaya biiyi.iyen, geli§en, serpilen hayat1n ta§1chg
degerlerm gorul~bilmesme bagltchr, J3n cla, gi.i<;llilerin .c]egerler scalas1•l11, - ta
bula rasa. yap1lan, tahlaclan silinen eski clegerlerin yerine, yeni clegerleri- yazma
Jan ile olur. Zay1flar, ahlak arac1l1g1yla, bu scala'yi Lersine 9evirirler.
Yi.izy1lnmzm polilik •ism.Jeri, yeni cliizcnleri acltna ilmt clogruluklanm ileri.
10
siirclliklcri birer 'insan gorii~i.inclcn kalkarak _homo bellicost1s, homo econoinicus,
135
Her ahlik gorli~i.i nihilism ile son bulur. Ardmda din bu
lunmayan bir ahlak ic;;in de, nihilisme giden yoldan gec;;mek z°'"
runludur11.(19).
((En yuksek ahlik ideallerinin biriktirdigi her~ey ile hesap
la~1lmahd1r. Geri kalan butun degerlerin de ideal ic;;in_ nas1l say·
damla~t1g1 gosterilmelidir. Bu, idealin uzun vadeyle ~1dd~t~e lS
tendigini, ama ona eri~ilmedigini ispat edecek; c;;unki.i en~1ls~Y:
di, aldatic1 olurdu ve ona kar~1 daha olc;;lilu bir deger ke~d.~m
gostermege ba~lardi. 'Kutsal ki~i en gi.ic;;li.i insandir': bu du~_;in·
ce, ahlak mukemmelligine verilen degeri c;;ok arttirdi. Ah~a~h
insanm, insanlarm en gi.ic;;lusi.i oldugunu gostermek ic;;in butun
bilginin de bu ugurda ugra~t1g1m du~linmek gerekir. B?ylece
duygular, istekler bash altmda tutulur; korku kori.iklemr; ta
biata kaq1 olan, tabiat 1istu bir varhk olarak bilinir.n(359).
Ahlikm kutsalla~t1nlmas1 bir yana birakihp onun tabamr:i_a
bakilacak olursa, ((en buyuk, en onyarg1s1z ahlak koyuculan goz
onunde bulundurulursa, ahlikm llizumlu bir yamlma, zorunlu
bir yalan oldugu anla~1hr.ll(402).
Modern devrin ahliktan ba~ka uyu~turucu methodlan ~un­
lardir: muzigin verdigi sarho~luk; tragedia'y1 zullim araci ~ar_ia:
rak yuce ki~ilerin y1kih~mdan zevk almak; kurtulu~ lim1dm1
nefret duygusunda bulmak, yahut tersi; alc;;akgonlilllili.igi.i genel-
ve en yeni tip, homo pactionis - ahlaklar kurdu1ar. Insanhk adma giri§ilen her ha
:rekette insan eksiktir, algalm1§tir, ezilmi§lir. Fakat gene de insanlar, biiti.in dinlere
ve ideologilere ragmen, anla§abiliyor, yardnn1a§abi1iyor1ar. •Korku•nun autorite ya
p1ldig1 bir omek de, modern bir theologi olan (gi.inki.i her athelogi de bir theologi
dir) existentialism'dir. Bu dogma, tanrmm dt§an g1kanld1g1 bir ahlakm sorumlulu
ji;unu insamn korkusuyla uzl~tirmak istedi. Korkunun obiekt'i olan tann d1§an g1kanlm1§
h; fakat korkusu igerde kalmt§tl. Buna obiekt'siz korku denildi. Boylece, bir zaman-
lar ens realissimum olan tann, farkma vanhnadan, ens rati011is olarak y~atildi. I-Io
m.~ peccans tekrar sah11eye g1kti; ama bu sefer ba§a§agiydi, gi.inki.i oyun, Adem.in
gunam degil, gi.inahs1zhg1 icli.
.. 11 Burada ~ietzsche, •Avrupa bunu beklemeli,. diyor. Nihilismin y1k1c1 gi.ici.i
nun Avrupada 1§ba§mda oldugu y1llarda Camus •nihilismin sm1rlan iginde bile
onun ?tesine gegmenin yollannm bulunabilecegi~i· soyledi; fakat bunu yanh§ bir
tragedia anlay1§ma dayatti. Ki§i, clavram§lannm degerinin ald1g1 sonuglarda degil,
davram§lan ile birlikte ortaya g1ktign11 anlamahdir; bu ·direkt anlama• olmad1kga,
higbir sonucun degeri olmaz. Fakat bu, Sisiiphosca •anla§ilana• katlanma olmama
hdir. Boyle bir clurumda nihihsmin otesine gegilemez, fatalism'e saplamhr. Fata
lism'de ba§a gelen gekihr; Nietzsche •amor fati. ile tehhkeli ya§amag1 §art ko§ar.
136
le~tirmek; 'insan i~in ilim' yerine 'ilim i~in ilim' ve insanm ili
m:n. ~raCI yap1In:as1; 'sanat i~in sanat'; sonsuz bosluga i~~iha:
m1st1s1sm, - heps1 Ol~iisiizliik, dengesizlik.(29). - '
... _Nihilisi:i~~' .~ii~iinme g~cii ~~e.ist) iki zit yone sapabilir.
Du~unme gucunun art1~1, akt1v mhihsmi, duraklamas1 ve eksil
., mesi passiv nihilismi ol~1~tu~ur. Birinci durumda, ~imdiye ka
dar konan gayeler yeters1zlqirler; fakat yeniden verimli bir ga
ye, '.me~e1??!> sorusunun kaq1sma bir inan~ koyma giicii eksiktir.
Akt1v mh1hsmde dii~iinme giicii y1kic1dir; 'bo~unahk' iizerine
I 4
dii~iii:~ekle yetinilmez. Nihilist, degerleri kendi eliyle y1kar.
Bu ki~iler, «hay1rn demekle kalmazlar; onlann tabiat1 davrams-
lanyla da «hay1rn demektir.(22, 23). '
En iinlii ~ekli Buddhism olan passiv nihilismde, dii~iinme­
nin bitkinligi yiiziinden gaye ve degerlerin siinthesi dag1hr; ra
hatlatan, iyile~tiren, sagirla~tiran tek tek degerler, ~e~itli kihk
larda (din, ahlak, politika, esthetik'de) on plana ~1karlar.(23).
Nihilismin on ~ekli . pessimismdir. Pessimism, mant1gmm
giiciiyle zithklan ortaya koyar; bir gerginlik durumu yarat1r.
'Yiiksek degerlerin ardmda bir. ahlak sistemi bulunduk~a ve sis
tem ge~ersizle~tik~e, degerler hayat1 yonetecekleri yerde, ondan
yiiz ~evirmege ba~larlar. Pessimismin gerginlik durumu, nihi
lismi, degerlerin kokten reddedili~ini hazirlar.(9-11 ).
1Hayatm anlam1 nedir?' sorusunun getirecegi pess1m1sme
kaq1 eudaimonia gorii~ii, ~imdiye kadar bir savunma arac1 idi.
fliinyamn inamlagelen degerde olmad1gm1 anlayan bizlerin
pessimismi ise, bir mutluluk yalam soylemeden, nihilismi kar
~1lama durumudur12• Bizi yeni degerler aramaga sevkeden pa
thos'u buldugumuz, ideallerimizin alt yap1sma indigimiz zaman,
diinyanm as1l degerini bulabiliriz13.(32).
r
Acmm zevke agir bast1g1 gorii~ii ve bunun tersi, hedonism,
nihilismin rehberleridirler; ~iinkii her iki gorii~te de, zevk ve an-
12 Optimism degil, Nietzsche igin her optimism bir c,:oki.intli i§arelidir, ornegi,
Sokratik kiilti.ir, XIX. yi.izyil scientisism'i. (274, 466).
13 Mutluluk insan hayatmm gayesi olamaz, giinki.i •tabiat kuvvetlerinin ustas1
olan, kendinden onceki organik varhklarla kar§1la§lmhrsa, biiyiik bir giic;i. mJktai·1
ortaya koyan ve bu siirede mutlulugunu hi<; de arttirmam1§ olan insan, nas1! olur da
blitiin ugra§1smm mutluluk igin oldugunu ileri siirebilir?• (705).
137
nm ardmdan gelen ba~ka bir anlam ortaya konmam1~t1r. Bu, is
terne ve anlarn koyu~ gucii olmayanlarm i~idir; halbuki saglam
insan hayatm degerini ge<;;:ici ~eylerle ol<;;:mez. Acmm agir basma
sma ragmen gii<;;:lii bir isteme, hayata «evet)) demek, acmm ge
rekliligini kabul etmek miimkiinchir.(35).
II.
Di.i~i.indi.iren, ya da di.i~i.inceyi y1pratan devirler vard1r. Di.i
~iinmenin hastahkh durumi.1, bi.itiin degerlerin y1kih~1 ile bir
likte gelir. Varolmay1~m varolmaktan daha iyi olup olmad1g1
sorusu, hastahkh bir durumdur. Degerlendirmede decadence
agir basm1~tlr1'i.(31, 38, 39).
<;jozi.intii, <;;:oki.intii kendi ba~larma yarg1lanamazlar; bunlar
hayatm gerekli sonrn;,:landirlar. Decadence'm belirmesi, hayatm
yi.ikselmesi, ilerlemesi kadar lii.zumludur. Bunu ortadan kaldir
mak insanm elinde degildir. Koti.ihik, su<;;:, orospuluk ve fakirli
gin ortadan kalkmas1 i<;;in kokten <;;:arelerin bulunabilecegi di.i-
'
11 Bugiin felsefecle clecadeuce'a tipik iki i:irnek vard1r. Birincisi, kaynag1 yukar
da a91kla11an e.xisleulialism'dir. !ntellekluel-eclcbi 9evrelcrce hugi:in c!Xistenlialism,
di.inya sava§lan sonucunda i.imitsizlige kaptlan, clcgerleri y1kilan insana yeni clcger
ler veriyor. Bu kis1r bir gi:iri.i§tiir. Existenlialism, •individuum•un yenidcn degerlen
clirilmesi degil, 9i:iken clegerlerin kendini a91ga 91karmaschr, - diinya sava§lan gibi.
1
Bu •ism•in eger bir i:inemi varsa, bu i:incm sadece omm ncgativ anlaL1mlannda
aranmahchr. Descartes'm ·di.i§i.ini:iyorum, dcmek ki vanm• gi:iri.i§i.ini.in ncgaliv vari
ation'lan ile existential atheologi, nihilism yoluncla §U basamaklarclan ge9ti: - •ina-
111yorum, elem ck ki vanm. ( ahlak krizinin beliri§i, Kierkegaard); «l1i9lik vardir, cle
mek ki vanm• (yahut, •onlologi olsun cla nedcn claha 90k non-ontologi olrnasm?).,
(Avrupa Buddhism'i, Heidegger); •vanm ve yokum. (di.i§i.inccnin par9ala111§1, olay
lardaki baglann kopmas1,. atomik ya§antilar ve bilinin kmnt1lan arasmdan, Sartre)·
ikinci i:irnek, bi.iti.in metafiziklerin i:izentisi olan mathesis universal-i.s'in yerini alma
ga 9ah§an si.irnbolik logik'clir. Tarih9iye bile dogru cli.i§i:inmegi i:igretecck olan si.im
bolik logik, tarih9inin bi.itiin emcklerinden sonra kendisine dam§masrn1, 91karcl1g1
sonu9larm dogru olup olmadtg1111 i:igrenmesini ister. Felsefede, Plalon'un •idea.,
Kant'm •sinthetik a priori., Leibniz'in •monad., v.b. gibi gorLi§leri, filosoflann go·
ri.i§lerinin bi.itiinhigi.inden kopararak, ancak yi.iksek matematigin konusu olan ve i:ir
negi, elektronik ilmlni.n •logik devreJerinde. uygulanan bir var-yok §emasma sokar.
Si.imbolik logik'in felsefe ve ilim problernlcrine kan§mas1, bilgi kaynaklanmn bulan
masma, 9ah§ma alanlanmn sm1rlannm birbirine girmes:ine, bir neo-skolastisism'in
ba§lamasma sebep olmu§tLH. Si.imbolik logik bilgi saglamad1g1 iqin, bilginin kritc
rium'u da olamaz. 0, formal logik gibi immanenl bir alandir, transcendent degil.
138
-
•
~'Ii
I
~iincesi, biitiin sosialist sistemcilerin utanmasm1 gerektiren bir
dii~iincedir. Bir toplum gene; kalabilmek ic;in hiir degildir. En
kuvvetli zamamnda bile kotiiliiklere sahne olmahdir. ihtiyarhk
kurumlar tarafmdan yokedilemez, kotiiliik de, hastahkh olmak
da15.(40).
Decadence hakkmda temel gorii~iimiiz ~udur: ~imdiye ka
dar onun sebebi olarak gosterilenler, sonuc;landirlar. l3urada ah
lak probleminin perspektivi degi~iyor. Kotiiliik, sue;, liiks, has
tahkh olmak, v.b., c;okiintiiniin sebebi degil, sonuc;land1rlar.
Decadence geri c;evrilemez. Yapilabilecek olan, hastahgm,
organisma'mn saglam yanlanna bul.a~mas1111 onlemektir (41 ). Psi
kologik ve ahlakl tedavi methodlan decadence'm ilerleyi~ini en
gelleyemezler; physiologik bakimdan s1firdirlar.(43).
~
Nihilism, decadence'm sebebi degil, mant1g1chr. iyi ve kotii
iinsan, biitiin temel fenomenlerde kar~ila~an iki decadent tip
tir. (43).
Decadence'1 belirleyen ozellikler ~unlardir: i. Bitkinligin
15 Tarihl olaylarda bir ·ilerleme• gormek, olaylann sonucunu, tarihin gayesini
bi!mek dernektir: Bu modern bir idedir ve birc;ok modern ide gibi bitkinligin, ti:i
kenrni§ligin theorisidir. •Devirler zamana gore birbirlerinden iistiin olsalardi, bu
giinkli Avrupa kiiltiiriiniin eski Grek yahut (:in kiilti.iri:inden i.istiin olrnas1 gerekirdi.
Zamamn ilerlemesi, zamanla birlikte ins~nm da ilerlernesini gerektirmiyor. • ( 51, 90).
Hegel tarihe Geist'm ( akihn, di.inya ruhunun, tanrmm) onceI clen gormesinin gayesi
olarak bakb.. Milletlcr, ki§iler onun vas1tas1d1rlar: Napoleon, at sirtmda di:inya ruhu.
Sm1fs1z toplumun yarat1lmas1111 tarihe gaye olarak koymak, sosialismin idesidir; bu
1
scbepten, sosialismin 91k1§ di:i§i:incesi diinyanm, insarun degi§tirilmesidir. (Cf. Marx,
•Feuerbach Ozerine Tez., XI.) Nietzsche, Hegel'in theologik iclealismini reddteder.
Marx hakkmda hic;bir yaz1s1 yoktur; fakat clemokratik ak1mm getirdigi bir ekonomik
icleali~m olan, huistiyan degerlerini canland1ran, bir cemaat ab~ak1 hmm sosialisme
de kar§1d1r. Altruist, idealist, progressiv gorii§lerin ardmda her zaman bir regressus,
geriye donii§ yatar (80) - (Ari irk, Roma'nm fasces'i, komi:in sistemi ve hepsinde
bir catechism: parti ogretisi.). Nietzsche, ki§ilerin tarihe verdigi orneklere bakar.
Bir olaya biiyiikliik veren, ki§inin ta§1d1g1 dii§i:incedir; bu di:i§iince zamam a§ar, ge
lecege yonelir. Tarihl olu§Ull hamuru olan balklan, yeni dcgerler getiren ki§iler yo
gururlar; bu olu§a yon ve anlam kazandmrlar. Nietzsche'nin gi:irii§iiniin her idealism' -
den farkr, determinisme ka9madai1, tarihin kendisiyle yetinmesidfr. Eski i~ealisrn,
niteligin niceligi gerekli olarak determine ettigini savunurclu. Yeni idealism ( i;eli§ik
ad1yla •'tarihi materialism.) niceligin niteligi determine ettigini ileri siinnekle aym
yanh§a dii§tii: iki gorii§ de clialektik yamlma.chr ve sun! bir aymnadan hareket eder
Ier. "Ostelik bir tarihi durumda yeni bir dii§iince ta§tyan ki§inin belirmesi igin hi<;bir
gereklilik yoktur.
139
artt1g1 her yerde <<ilerleme))den soz edilir, bozuk itkilerin (ins
rtinkt) en biiyiik ornegi hirl.stiyanhkta oldugu gibi. 2. A~1n du
iyarhhk, olaylan biiyiitiir; ac1 birligine dayanan bir ahlik or~~y~
~1kar: altruism. 3. Sebep ile sonu~ kan~t1nhr; ki~i, ~ohintiisun.u
kendisinden ba~ka yerlerde arar. 4. Art1k ac1 ~ekilmeyecek bir
durum aramr; bilisiz durumlar bilinen durumlardan daha ~ok
deger kazamrlar, iistiin tutuhu-lar10.(44).
Zay1fhkla yap1lanlann sonucu yanh~ ~1kmca, hi~biqey y~p­
mamak geriye kalan tek ogiittiir. Davramslarm sorumlulugu,
bozulmu~ itkilere yiiklenir: tipik decadenc~. Biitiin tarikatlar,
miinzevi filosoflar, hint fakirleri insanm, olaylann ch~ma ~1ka­
bildigi siirece saghkh olabilecegi ogiidunii verirler. Bu g0rii~­
lerle, dii~iincenin hayatla olan baglan kopanhr.(45).
isteklerin dag1111khg1, onlann birliginin, biitiinliigiiniin
bulunmay1~1 zay1fhk, isteklerin bir istegin iistiinliigiinde diizen
lenmesi gii~liihiktiir (pathos). Birinci durumda sallantl, bun~­
hm ve bir agirhk noktasmdan yoksun olmak, ikincisinde, se~1-
len yoniin kesinligi ve a~1khg1 vard1r. Gii~liiniin sessizli~i, ve
tepkisini saklamas1 ile, zay1fm tepkiden yoksun olu~u birb1nne
kan~tinlmamahchr. Biitiin asketik felsefe ikincisi i~in ugra~ir,
fakat birincisini kasteder ve elde edilen duruma, tannsal bir du
ruma eri~ilmi~ gibi, nitelikler verir.(47).
Bitkin ki~i bir hareketlilikle ortaya i;;1kmca, bu ~1k1~ c~?­
hhk samhr. Fanatik, epileptik, eksentrik. olanlar hirer gii~liiluk.
ornegi samlm1~lard1r. Aslmda, soysuzla~ma neurotik bir ta~km­
hkla kendini belli etmi~tir11.(48).
16 lnsan davram§lanrn ve ba§anlanm Lek prensiptcn kalkarak yorumlayan, •in
samn kurtulu§U• the111asm1 <linden ahp ilirnde horllaLan modern bir inane:,: <la Fre
udism'dir. Freudism, •psiihe•yi ti.ikelene kadar insarn hilisiz giici.in buyruklanna
baglar. Burada da gaye, onun disharrnonik yap1sm1 harmonik yapmakt1r. •Harmo
nia.nm ba§hca deger olmas1 ic;in se:xualism Lemel prensip olarak alrn1yor; davram§
lar ve ba§anlar bili alti se:x itkilerine baglamyor. Psikologi Nietzschc'nin gorii§lerin
den etkilenmi§tir; fakat psi.ihe-analiisis'in, psikologinin smmm a§an bir •insan me
tafizigi• oldugu, insam katlara boldi.igii (id, ego, super ego), bu gorii§lerin Nietzsche
ile uzla§mayacag1 iinli.i ara§tmc1lann (Kaufmann, Jaspers) gozi.inden ka9m1§t1r.
Psiihe-analiisis ki§iyi pargalar, komplexlere aymr, • bast1ru-., • kanalla§tll'lt'»; meLho
du: ilm1 giinah c;1karmak.
17 Soysuzla§ma, karakteri, iislup birligi bozulmam1§ bi r toplumda posiliv bir
unsurdur: •llerleme olabilecek her yerde, soysuzla§trnlar en· onemli ki§ilcrdir; kisml
140