NIETZSCHE'DE AHLAK, DĠN VE FELSEFE ELEġTĠRĠSĠ Zeynep KANTARCI BĠNGÖL Doktora ...

300 Pages·2017·2.59 MB·Turkish

NIETZSCHE’DE AHLAK,
DĠN VE FELSEFE ELEġTĠRĠSĠ

Zeynep KANTARCI BĠNGÖL

Doktora Tezi
Felsefe Anabilim Dalı
Prof. Dr. Sebahattin ÇEVĠKBAġ
2017
Her Hakkı Saklıdır
T.C.
ATATÜRK ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
FELSEFE ANABĠLĠM DALI

Zeynep KANTARCI BĠNGÖL

NIETZSCHE’DE AHLAK, DĠN VE FELSEFE ELEġTĠRĠSĠ

DOKTORA TEZĠ

TEZ YÖNETĠCĠSĠ
DanıĢman: Prof. Dr. Sebahattin ÇEVĠKBAġ

ERZURUM – 2017
T.C.
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

TEZ BEYAN FORMU

SOSYAL BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE

BĠLDĠRĠM

Atatürk Üniversitesi Lisansüstü Eğitim-Öğretim ve Sınav Yönetmeliğine göre
hazırlamış olduğum "NIETZSCHE’DE AHLAK, DĠN VE FELSEFE
ELEġTĠRĠSĠ" adlı tezin/raporun tamamen kendi çalışmam olduğunu ve her alıntıya
kaynak gösterdiğimi taahhüt eder, tezimin/raporumun kağıt ve elektronik kopyalarının
Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü arşivlerinde aşağıda belirttiğim
koşullarda saklanmasına izin verdiğimi onaylarım:
Lisansüstü Eğitim-Öğretim yönetmeliğinin ilgili maddeleri uyarınca gereğinin
yapılmasını arz ederim.
Tezimin/Raporumun tamamı her yerden erişime açılabilir.
rsitesi yerleşkelerinden erişime açılabilir.
Tezimin/Raporumun 3 yıl süreyle erişime açılmasını istemiyorum. Bu sürenin
sonunda uzatma için başvuruda bulunmadığım takdirde, tezimin/raporumun tamamı her
yerden erişime açılabilir.

12/10/2017

Zeynep KANTARCI BİNGÖL

I

ĠÇĠNDEKĠLER
ĠÇĠNDEKĠLER ............................................................................................................... I
ÖZET ............................................................................................................................. III
ABSTRACT .................................................................................................................. IV
KISALTMALAR DĠZĠNĠ ............................................................................................. V
ÖNSÖZ .......................................................................................................................... VI
GĠRĠġ
I. NIETZSCHE FELSEFESĠNĠN TEMEL KAVRAMLARI ..................................... 4
A. DECADENCE ........................................................................................................ 7
B. NĠHĠLĠZM ............................................................................................................ 11
C. TANRININ ÖLÜMÜ ........................................................................................... 19
D. GÜÇ ĠSTENCĠ ..................................................................................................... 28
E. ÜSTĠNSAN ........................................................................................................... 36
F. BENGĠ DÖNÜġ .................................................................................................... 42
G. AMOR FATĠ ........................................................................................................ 49
H. PERSPEKTĠVĠZM ............................................................................................. 50
Ġ. APOLLON VE DĠONYSOS ................................................................................ 55

BĠRĠNCĠ BÖLÜM
AHLAK ELEġTĠRĠSĠ
1.1. NIETZSCHE’NĠN ELEġTĠRĠLERĠNĠN HEDEFĠ OLARAK AHLAK .......... 57
1.2. NIETZSCHE’DE BĠR YAġAM ÖNERĠSĠ OLARAK AHLAK ...................... 107
1.2.1. Yırtıcı Hayvan ................................................................................................ 120
1.2.2. Sürü İnsanı ...................................................................................................... 121
1.2.3. Özgür İnsan .................................................................................................... 127
1.2.4. Trajik İnsan ya da Üstinsan ............................................................................ 132

ĠKĠNCĠ BÖLÜM
DĠN ELEġTĠRĠSĠ
2.1. NIETZSCHE’NĠN ELEġTĠRĠLERĠNĠN HEDEFĠ OLARAK DĠN ............... 170
2.2. NIETZSCHE’NĠN DĠNE YAKLAġIMI ............................................................ 193
II

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
FELSEFE ELEġTĠRĠSĠ
3.1. NIETZSCHE’NĠN ELEġTĠRĠLERĠNĠN HEDEFĠ OLARAK FELSEFE ..... 208
3.2. NIETZSCHE’NĠN FELSEFEYE BAKIġI ........................................................ 238

SONUÇ ......................................................................................................................... 271
KAYNAKÇA ............................................................................................................... 280
ÖZGEÇMĠġ ................................................................................................................. 288
III

ÖZET
DOKTORA TEZĠ

NIETZSCHE’DE AHLAK, DĠN VE FELSEFE ELEġTĠRĠSĠ

Zeynep KANTARCI BĠNGÖL

DanıĢman: Prof. Dr. Sebahattin ÇEVĠKBAġ

2017, 289 Sayfa

Jüri: Prof. Dr. Sebahattin ÇEVĠKBAġ
Prof. Dr. Hüseyin Subhi ERDEM
Prof. Dr. Abamüslim AKDEMĠR
Prof. Dr. Ali UTKU
Yrd. Doç. Dr. Zafer YILMAZ

Bu çalışmada bir 19. yüzyıl filozofu olan Nietzsche‟nin ahlaka, dine ve felsefeye
yönelttiği eleştiriler ele alınmaya çalışılmıştır.
Nietzsche, çağına karşı yapmış olduğu toptan bir karşı çıkış ile tanınmıştır. O; çağındaki
akılcılığa, felsefe tarihinin geleneksel metafizik anlayışlarına, modern dünyanın yerleşik ahlakî
değerlerine ve Hristiyanlığa yönelttiği eleştiriler ile adından söz ettirmiştir. Nietzsche‟ye göre
Platon‟dan beri entelektüalist bir çizgide ilerleyen insanlık, salt akılcı bilgiye önem vererek
yaşama sırtını çevirmiştir. Her alana yayılan ve bütün felsefe tarihinde kendini hissettiren
akılcılık, insanlığın tek yönlü beslenmesine, tek taraflı ilerlemesine sebep olduğu için
Nietzsche‟ye göre insanlık, yakalandığı bu amansız entelektüalizm hastalığından kurtulmalıdır.
Çünkü insanlık, salt doğruluk peşinde koşarken göçüp gitmektedir. Onun için durmadan değişen
bir evrende salt doğruluk diye bir şey olamaz. Bu çerçevede Nietzsche‟ye düşen, aşkın bir
dünyaya ait hakikatler ile uğraşmaktan ziyade yaşanan dünyanın gerçeklerini ön plana
çıkarmaktır. “Yaşam nedir, yaşamın anlamı nedir?” diye sorulduğunda ise Nietzsche, yaşamı
güç istenci olarak tanımlamaktadır. Nietzsche için canlı olanın, yaşayanın bulunduğu her yerde
güçlü olmaya yönelmiş bir istek vardır. İnsanın asıl istediği de daha güçlü olma arzusudur.
İnsanı insan yapan da bu güç istencidir.
Yaşamı güç istenci olarak tanımlayan Nietzsche‟ye göre zamanın ahlakı ve
Hristiyanlığın değerleri güç istencinin önünde bir engeldir. Nietzsche için amaç yaşamaksa bu
yaşam güç istenci ile değerler yaratmak ve bu yaratılan değerlere göre yaşamak olmalıdır. Oysa
Hristiyan geleneği ve Batı insanının değerleri, insanların zayıflıklarını ön plana çıkararak, acıma
duygusunun hâkim olduğu bir anlayışı savunmaktaydı. Böyle bir yaşam acıyı değerli görür,
bedeni küçümser, eşitliği savunur, başarıya karşı çile çekmeyi ister. Buna karşın Nietzsche güç
istemi ile harekete geçen üstinsanı, yani çağının her türlü kokuşmuş değerlerinin karşısında
duran ve çağında geçerli olan iyi ve kötünün ötesine geçebilmeyi başaran, kendisini aşan ve
yeni değerler yaratan insanı, kucaklar.
Anahtar Kelimeler: Din, Ahlak, Felsefe, Hristiyanlık, Akılcılık, Geleneksel Değerler,
Çöküş, Nihilizm, Güç İstenci, Üstinsan, Yeni Değerler Yaratmak.
IV

ABSTRACT
Ph. D. DISSERTATION

THE CRITICISM OF MORALITY, RELIGION AND PHILOSOPHY IN NIETZSCHE

Zeynep KANTARCI BĠNGÖL

Advisor: Prof. Dr. Sebahattin ÇEVĠKBAġ

2017, Page: 289

Jury: Prof. Dr. Sebahattin ÇEVĠKBAġ
Prof. Dr. Hüseyin Subhi ERDEM
Prof. Dr. Abamüslim AKDEMĠR
Prof. Dr. Ali UTKU
Assist. Prof. Dr. Zafer YILMAZ

In this study, it has aimed to discuss the criticism Nietzsche, a 19th century philosopher,
made against morality, religion, and philosophy.
Nietzsche is known by a complete protest he made against the age he lived. He made his
mark with the criticism he directed at reasoning of his time, at metaphysical understanding of
philosophy history, at settled moral values of the modern world, and at Christianity. According
to Nietzsche, humanity, which proceeded on an intellectual route since Plato, turned its back on
life by giving more importance on absolute reason. According to Nietzsche, humanity should
get rid of this merciless intellectualism disease since reason that had spread to every aspect of
life and had been felt in all philosophy history feeds humanity unilaterally and causes humanity
to proceed unilaterally. Because humanity is collapsing while it was chasing absolute reality.
For him, there will be nothing like absolute reality in a universe that changes constantly. Within
this framework, what was left to Nietzsche was to reveal the secrets of the world that we are
living in rather than dealing with realities of a transcendental world. Nietzsche defines life as
will to power when he was asked what life is and what life means. For Nietzsche, there is desire
to be powerful where living things and entities are. What human beings really want is the desire
to be more powerful. What makes human beings human beings is this will to power.
According to Nietzsche who defined life as will to power, the morality of his time and
the values of Christianity were obstacles in front of this will to power. For Nietzsche, if the aim
is to live, then this life should be lived by creating values with this will to power and living
according to these values. On the other hand, the Christianity tradition and Western Human
values defended an understanding which was dominated by pity by featuring the human
weaknesses. Such a life sees sorrow valuable, despises body, defends equality, and prefers
ordeal for success. On the contrary, Nietzsche embraces the superman, a person who stands
against all rancid values of his time, who is good, who makes it possible to go beyond good and
evil, and who can create new values.
Key Words: Religion, Morality, Philosophy, Christianity, Rationalism, Traditional
Values, Decadence, Nihilism, Will to Power, Superman, Create New Values.
V

KISALTMALAR DĠZĠNĠ
ABD : Amerika Bileşik Devletleri
A.Ü. : Atatürk Üniversitesi
Bkz. : Bakınız
bs. : Basım
Çev. : Çeviri
Ed. : Editör
Eds. : Editörler
diğ. : Diğerleri
METU : Middle East Technical University
NTV : Nergis Televizyonu
s. : Sayfa
ss. : Sayfa sayısı
vb. : Ve benzeri
vs. : Vesaire
VI

ÖNSÖZ
Evet, biliyorum nereden geldiğimi,
Böyle alevler kadar aç
Yanıyorum ve bitiriyorum kendimi,
Işık oluyor dokunduğum her şey,
Kömürleşiyor bütün bıraktıklarım geride,
Alevim ben elbette…*

Felsefe tarihinde Nietzsche‟ye bir yer bulmak, Nietzsche‟yi bir yere oturtmak
oldukça güç bir iştir ve bu, titiz bir çalışmayı gerektirir. Peki, kimdi bu Nietzsche?
Hakikatin peşine düştüğü için bir filozof muydu? Duygularının coşkulu seline
kapıldığı için bir şair miydi? Her şeyi toza dumana kattığı ve yıktığı için bir devrimci
miydi? Yıktıklarının yerine yeni bir var oluş yarattığı için bir peygamber miydi? Büyük
düşünceleri olan bir deha mıydı yoksa atın boynuna sarılıp ağlayacak kadar deli miydi?
Belki de kendi kendisini tanımladığı gibi Nietzsche bir alevdi. Çünkü Nietzsche
geleneksel metafizik öğretileri, modern dünyadaki ahlakî değerleri ve Hristiyanlığı hiç
çekinmeden sorguya çekerek bir yandan ateşiyle yakıp yıkıp kül ederken diğer yandan
da ışığıyla en gizli kalmış, kimsenin el değdirmeye bile cesaret edemediği şeyleri
aydınlığa kavuşturmuştur.
Nietzsche‟nin yapmış olduğu son derece uç noktadaki eleştirileri ona felsefe
tarihinde özel bir yer edinmesini sağlamıştır. Onun tüm çabası çürümeye terk edilmiş
yaşamı ve kafese hapsolmuş insanı kurtarmak, insana yaşama tutkusu aşılayarak ona ve
yaşamına hak ettiği değeri vermektir. Çünkü geleneksel metafizik öğretiler, Hristiyan
dini ve ahlak, insanı ve yaşamı engellemekte, onları gerçekliğinden koparmaktadır.
Nietzsche, Sokrates-Platon çizgisiyle başlayarak kendisine kadar uzanan felsefî
gelenekte, insanın salt bir düşünce varlığı olarak ele alınmasından ve insanın kendisi
dışında bir “öte”de aranarak kendisinden uzaklaştırıldığından yakınmaktadır. Yani insan
bir yanı ile yeryüzüne bir yanı ile aşkın bir dünyaya bağlı kılınmıştır. Genellikle
filozoflar da insanın aşkın bir dünya ile olan bağlantısını onun akılsal yönü ile kurarak
insanın daha çok bu yönüne ağırlık vermişlerdir. Bunun yanı sıra Nietzsche,
Hristiyanlığın ve onun ahlakının da insan ve yaşam üzerinde olumsuz etkileri olduğunu
düşünür. Hristiyanlık için insan doğuştan suçludur, kirlidir, günahkârdır. “İlk günah”

* Nietzsche, 2003: 35.