Những Cuộc Chinh Phạt của Alexander Đại đế

858 Pages·2017·2.31 MB·Vietnamese

NHỮNG CUỘC CHINH PHẠT
CỦA
ALEXANDER ĐẠI ĐẾ
Tác giả: Arrian
(Lucius Flavius Arrianus)
Alpha Books
Trình bày lại ebook (05/01/‘15): QuocSan
Ebook miễn phí tại : www.Sachvui.Com
Thư ngỏ gửi độc giả
Nền văn minh Hy-La cổ đại chỉ kéo dài khoảng 20 thế kỷ, nhưng thành
tựu và ảnh hưởng của nó trong lịch sử nhân loại không thể đo đếm được
bằng con số thời gian cụ thể nào.
Người Hy Lạp-La Mã cổ tạo dựng nên nền dân chủ, nền khoa học duy lý
và một nền triết học rực rỡ. Họ xây dựng nên những công trình nguy nga như
đền Parthenon, đấu trường Colisée, Khải hoàn môn và thư viện Hoàng gia
Alexandria… Họ sáng tạo nên những huyền thoại vượt thời gian như Iliad,
Odyssêy hay Oedipus… Phải nói rằng đây là nền văn minh đã phát triển rực
rỡ về mọi mặt với những tác phẩm và thành tựu ở nhiều thể loại như văn
học, mỹ thuật, kiến trúc, triết học, y học, toán học, lịch sử, vật lý… mà cho
đến ngày nay vẫn không ngừng được kiếm tìm, nghiên cứu và khám phá.
Vào quãng những năm 2000, các dịch giả trẻ như Nguyễn Cảnh Bình, Cao
Việt Dũng mang trong mình ước mơ giới thiệu và chuyển ngữ trọn vẹn bộ
sách Những cuộc đời song hành của Plutarch – một trong những bộ sách
quan trọng nhất trong kho tàng văn minh Hy-La cổ đại. Tâm huyết của họ
được thể hiện bằng thành quả là tập 1 Những cuộc đời song hành do Nhà
xuất bản Tri Thức ấn hành.
Nhưng công việc đó vẫn còn dang dở và đã phải dừng lại trong dăm năm
trời. Phải đến thời điểm những năm 2010, sau những thôi thúc mạnh mẽ cần
xuất bản các tác phẩm kinh điển về nền văn minh Hy-La cổ đại, chúng tôi
mới quyết tâm dành trọn vẹn công sức và thời gian để xây dựng nên Tủ sách
Hy-La kinh điển của Alpha Books. Bắt đầu từ đâu và triển khai như thế nào?
Chúng tôi lần theo dấu chân những “người khổng lồ” trên thế giới, thông qua
các danh mục sách kinh điển, chúng tôi đã hình thành nên một danh mục đủ
để đeo đuổi trong hàng chục năm trời. Nhưng trước tiên, vẫn phải bước
những bước đầu tiên. Và con đường ấy thật nhiều chông gai: sự e dè, nghi
ngại của những độc giả tốt bụng, sự hụt hơi trên dặm đường dịch thuật, sự kỳ
công trong từng trang bản thảo. Sau những tác phẩm đầu tiên về nền văn
minh Hy-La như Chính trị luận của Aristotle, Cộng hòa của Plato; Iliad và
Odyssêy của Homer; Ngày cuối trong đời Socrates của Plato đã được ra mắt
bạn đọc, Tủ sách Hy-La vẫn đang không ngừng được phát triển, mở rộng
nhằm giúp bạn đọc tiếp cận được toàn bộ di sản trí tuệ khổng lồ của nền văn
minh này trong mọi lĩnh vực. Và rồi đây, chúng tôi sẽ tự hào giới thiệu tới
bạn đọc những tác phẩm quan trọng của Arrian, Herodotus, Plutarch hay các
công trình nghiên cứu đồ sộ của Edward Gibbon, v.v…
Lần xuất bản đầu tiên sẽ không tránh khỏi còn tồn tại những thiếu sót.
Chúng tôi hy vọng nhận được sự góp ý chân thành của quý bạn đọc để hoàn
thiện các tác phẩm đã được chuyển ngữ. Hy vọng quý bạn đọc sẽ thu được
nhiều tri thức hữu ích khi lựa chọn các tác phẩm trong Tủ sách này.
CÔNG TY CỔ PHẦN SÁCH ALPHA
Lời giới thiệu
Arrian, hay Lucius Flavius Arrianus, tác giả cuốn sách này, là một triết
gia, một quan chức, một nhà quân sự, người sinh trưởng trong gia đình giàu
có – đó là tất cả những điều kiện xã hội của một trí thức tinh hoa đúng nghĩa
theo truyền thống phương Tây, người sẽ được hưởng một nền giáo dục đủ
cao và có cuộc sống đủ tách biệt khỏi những vấn đề thường nhật để có cái
nhìn cao thượng nhưng thực tế, khách quan nhưng có chủ kiến về mọi vấn đề
cần nhận thức. Đáng tiếc rằng cũng như những tác gia khác của thời cổ-trung
đại, Arrian xứ Nicomedia có lẽ đã nghiên cứu và viết rất nhiều tác phẩm
quan trọng, nhưng đa phần trong số đó đã không còn có thể tìm thấy. Tác
phẩm Những cuộc chinh phạt của Alexander Đại đế là kiệt tác quan trọng
hiếm hoi còn được đến ngày nay. Đây thực sự là một kiệt tác mà chỉ riêng ở
lĩnh vực hẹp về khoa học quân sự, khoa học chính trị hay thậm chí nhân học,
ta có thể nói ngay rằng không thể hiểu về quân sự cổ đại và tư duy phức hợp
cổ-trung đại giữa huyền thoại-chiến công, nhà nước-quân đội, thần thánh-
con người,… mà không tham khảo và đọc một cuốn sách như vậy. Cần nói
thêm rằng, cho đến nay, Arrian chắc chắn là tác gia đã đọc nhiều nhất, biết
nhiều nhất và có những tư liệu quan trọng nhất về nền quân sự Macedonia và
Alexander Đại đế. Tất thảy những điều ấy cho phép hội tụ đủ điều kiện để
ông viết nên một kiệt tác về một con người kiệt xuất.
Một con người kiệt xuất là người khiến người khác muốn đọc về họ sau
khi nghe về họ – và đó là người mà những cá tính hẹp hòi nhất và con người
nhất lại khiến chúng ta thấy họ gần gũi và đáng nhớ hơn bao giờ hết.
Alexander Đại đế chính là một con người kiệt xuất như vậy. Nếu mỗi cuộc
đời là một tác phẩm, thì tự cuộc đời của Alexander là một tác phẩm vĩ đại.
Nếu mỗi anh hùng đều cần một sử thi để trở nên trọn-vẹn là một anh hùng,
thì tác phẩm mà bạn đọc cầm trên tay đây chính là sử thi quan trọng hoàn
thiện hình ảnh vị vua-thần chiến tranh của thế giới cổ-trung đại. Hãy đọc
những câu cuối cùng trong kiệt tác này, để có thể bắt đầu đọc nó trong tinh
thần của chính nó: “… Nhưng là một con người, nếu ai đó coi thường
Alexander, trước hết anh ta nên tự so sánh mình với ngài: bản thân anh ta,
một kẻ tầm thường ít tiếng tăm còn Alexander là vị hoàng đế vĩ đại với
những thành công mà không ngòi bút nào tả xiết, người cai trị hai lục địa,
người mà danh tiếng đã được cả thế gian biết tới. Làm sao có ai đó dám
lăng mạ ngài, khi người đó hiểu rằng sự khinh thị và mục đích tầm thường
của anh ta chỉ chứng minh cho sự bất lực của bản thân mà thôi?… tôi tin
rằng vào thời đại đó, không một dân tộc nào, không một thành phố nào,
không một cá nhân nào lại không biết tới cái tên Alexander; không có một ai
trên thế gian này giống như ngài, và do đó, tôi không thể không tin rằng có
một vài quyền lực siêu nhiên nào đó liên quan tới cái chết của ngài…Trong
cuốn sách này, tôi thừa nhận rằng bản thân có thấy Alexander phạm phải
một số sai lầm, nhưng tôi không ngại ngần gì trong việc bày tỏ lòng ngưỡng
mộ vô bờ bến đối với con người ngài. Ở những điểm tôi chỉ trích ngài, tôi
cần phải làm như vậy vì tôi mong muốn được kể lại sự thật như tôi đã thấy,
và do đó, giúp ích cho độc giả của tôi. Những điều này là động lực để tôi bắt
đầu viết cuốn lịch sử này: và tôi cũng xin cảm tạ thần linh đã hỗ trợ tôi hoàn
thành tác phẩm này.”
Những tác phẩm Cổ-Trung đại nói chung là khó-hiểu và dễ-đọc với phần
lớn những người muốn tìm hiểu – một mặt vì chúng thường bao hàm những
ẩn ý cổ thuộc về một nghệ thuật văn chương mà đến nay gần như đã biến
mất, nhưng mặt khác những người viết không sử dụng đến hệ thống thuật
ngữ khoa học rắc rối hay những phương pháp nghiên cứu phức tạp nào. Dù
vậy, xuyên qua mọi lớp vỏ ngôn ngữ và thời đại, có những điều luôn luôn
khiến con người ở bất cứ nơi đâu bị thu hút, đó là sự huyền bí gắn liền với
những tâm tình phàm tục, sự vĩ đại mà một nửa của nó là cá nhân và nhỏ
nhen, những chiến công oanh liệt mà phần chìm là sự dằn vặt và những khát
vọng dường như là tầm thường nhất, và những phẩm chất phi thường trong
hình hài một con người nhân gian. Tác phẩm Những cuộc chinh phạt của
Alexander Đại đế mà bạn đang cầm trên tay là một cuốn sách kỳ lạ và đáng
đọc như thế.
Alpha Books trân trọng gửi đến bạn đọc tác phẩm giá trị này. Chúng tôi
hy vọng, tác phẩm này của Arrian sẽ làm thỏa mãn những ai yêu thích tìm
hiểu về nghệ thuật quân sự, chiến tranh, cũng như nền văn minh Hy-La.
Trong quá trình hoàn thành tác phẩm, mặc dù đã rất cố gắng, song chúng tôi
e rằng vẫn còn những thiếu sót. Bởi vậy, chúng tôi rất mong nhận được ý
kiến đóng góp của bạn đọc về bản dịch để hoàn thiện trong những lần xuất
bản sau.
Hà Nội, ngày 18 tháng 01 năm 2015
CÔNG TY CỔ PHẦN SÁCH ALPHA
Những cuộc chinh phạt của Alexander đại đế[1]
Arrian, hay Lucius Flavius Arrianus, là một người Hy Lạp sinh ra vào
khoảng một vài năm trước năm 90 sau Công nguyên (SCN), trong một gia
tộc giàu có tại Nicomedia, thủ phủ của La Mã thuộc Bithynia. Cha của ông
được công nhận là công dân La Mã, điều này cho phép Arrian bắt đầu sự
nghiệp trong công cuộc phục vụ vương quyền. Vào khoảng năm 108 SCN,
ông học triết học dưới sự hướng dẫn của Epictetus.[2] Triết lý này đề cao sự
tri túc [contentment – nghĩa là biết đủ]. Tri túc đem đến một đời sống lặng
lẽ, bình yên, không có gì đáng để bận tâm phiền não. Sự bình an tâm hồn là
điều đáng quý trọng hơn cả. Niềm an lạc ấy được tìm thấy thông qua sự tự
kiềm chế [self-control] hay tự chủ [self-mastery]; đó là khả năng chế ngự
lòng ham muốn và làm chủ bản thân, không để mình buông thả theo dục
vọng. (ND)](2) và ghi chép những lời thuyết giảng của triết gia này trong
cuốn The Discourses (tạm dịch: Những tranh luận) và tóm tắt các bài giảng
của Epictetus trong Manual (tạm dịch: Sổ tay). Ông thăng tiến rất nhanh
trong sự nghiệp. Vào khoảng năm 129 hoặc 130 SCN, ông đã là quan chấp
chính. Một năm sau, ông được bổ nhiệm làm thống đốc một khu vực biên
giới thuộc Cappadocia, điều này cho thấy Hoàng đế Hadrian[3] tin tưởng vào
khả năng quân sự và quản lý của ông tới mức nào. Arrian chỉ huy hai quân
đoàn La Mã và đông đảo quân đội đồng minh, gánh vác một trọng trách chưa
từng có tiền lệ đối với người Hy Lạp trong giai đoạn đó. Năm 134 SCN, ông
đánh đuổi quân xâm lược Alan khỏi vùng Armenia trong một cuộc chinh
phạt mà ông đã mô tả trong The Formation Against the Alans (tạm dịch: Dàn
trận chống lại quân Alan). Ông cũng viết Tactical Manual (tạm dịch: Nghệ
thuật tác chiến) cho kỵ binh và Circumnaviagation of the Black Sea (tạm
dịch: Hành trình qua biển Đen), một ghi chép về chuyến hải hành mà ông đã
thực hiện từ Trapezus tới Dioscurias vào những năm 131-132 SCN. Ông đã
rút khỏi chức vụ này hoặc bị triệu hồi trước thời điểm vua Hadrian băng hà
vào năm 138, và trong phần đời còn lại, ông sống tại Athens và chuyên tâm
vào việc viết lách. Arrian đã trở thành công dân Athens và trở thành quan
chấp chính vào năm 145, điều khiến ông có đủ điều kiện trở thành thành viên
của Hội đồng Areopagus,[4] hội đồng quản trị chính của Athens. Không ai
biết gì hơn về cuộc đời của ông. Những tác phẩm còn lại về thời kỳ Athens
của Arrian bao gồm On the Chase (tạm dịch: Bàn về truy kích), cuốn Những
cuộc chinh phạt của Alexander Đại đế gồm bảy quyển, và Indica (tạm dịch:
Lịch sử Ấn Độ) – một ghi chép về chuyến hải hành từ Ấn Độ tới vịnh Ba Tư
của hạm đội Alexander Đại đế.
Trích Lời tựa của dịch giả[5]
Sau khi thời đại Alexander khép lại, ngay từ đầu thế kỉ thứ II TCN, văn
học Hy Lạp đã suy tàn một cách nhanh chóng, và trong suốt 100 năm –
khoảng từ năm 50 TCN tới năm 50 SCN – khi nền văn học Latinh đang ở
đỉnh cao, nó gần như đã tiêu biến. Nền văn học này đã có một lịch sử dài lâu,
và từng là một trong những đỉnh cao vinh quang của thế giới trong khoảng
1000 năm. Tuy vậy, văn học Hy Lạp không hoàn toàn kết thúc. Thế kỷ thứ
hai trong kỷ nguyên của chúng ta đã bắt đầu một cách khó khăn khi có một
sự phục hưng tinh thần Hy Lạp, và tiếng Hy Lạp một lần nữa được sử dụng
với vai trò là một ngôn ngữ văn học – dĩ nhiên, người ta đã luôn dùng tiếng
Hy Lạp trên khắp những vùng đất rộng lớn ở phía đông của Đế chế La Mã,
và những người La Mã được giáo dục đã quen thuộc với ngôn ngữ này cũng
như những người Anh có học thức ngày nay quen với tiếng Pháp. Người ta
không bao giờ xác định được thời điểm bắt đầu của một trào lưu văn học, và
ngay từ thế kỷ thứ nhất của kỷ nguyên Kitô giáo, đã xuất hiện nhiều nhà văn
Hy Lạp nổi tiếng, một trong số đó là Plutarch. Tuy vậy, không khó để xác
định khởi đầu của thời phục hưng Hy Lạp, bắt nguồn từ sự kiện Hadrian lên
ngôi vào năm 117 SCN. Phần nhiều nỗ lực và sức mạnh của thời phục hưng
Hy Lạp, quả thực, nhờ vào người đàn ông xuất chúng này, vốn phần nào
cũng là một nhà thơ và là người say mê văn học Hy Lạp cổ. Sự bảo trợ mà
ông đem đến cho những nhà triết học Hy Lạp của thời đại đó bảo đảm cho sự
vĩ đại và tầm ảnh hưởng ngày một gia tăng của họ, và ảnh hưởng này, tới
lượt nó, lại tác động như một cú hích tới sự phục hưng của văn chương Hy
Lạp. Hoàng đế Marcus Aurelius[6] đã viết cuốn sách nổi tiếng của ngài bằng
tiếng Hy Lạp.
Arrian đã tích cực tham gia vào trào lưu phục hưng văn chương Hy Lạp.
Trào lưu này cũng đã thu hút các nhà văn cùng thời khác, có thể nhắc tới một
số tên tuổi như Appian,[7] sử gia người Hy Lạp viết về La Mã; Pausanias,[8]
người mà tác phẩm Tour of Greece (tạm dịch: Dạo chơi Hy Lạp) của ông đã
trở thành một trong những nguồn khảo cứu của tôi; Galen[9] – một tác gia
viết về y học; và Lucian[10] với lối viết đơn giản nhưng hóm hỉnh một cách
tuyệt vời – một tác giả mà trên nhiều phương diện là đáng đọc nhất trong tất
cả những tên tuổi nêu trên.
Tất cả những nhà văn này đều sử dụng cách diễn đạt rất khác biệt so với
ngôn ngữ Hy Lạp lúc bấy giờ. Họ bắt chước lối viết cổ (archaizing) một cách
thận trọng, mô phỏng một cách có ý thức, hoặc cố gắng mô phỏng ngôn ngữ
và phong cách văn chương của 300 hoặc 400 năm trước. Điều này chắc chắn
ảnh hưởng tới chất lượng tác phẩm của các tác giả này. Họ rất dụng công
trong sáng tác, và không có điều gì kiểu như phong cách “tự nhiên” tồn tại
trong đó, mặc dù lớp hậu thế chúng ta ngày nay đã luôn tin rằng phong cách
văn chương tuyệt vời nhất là phong cách đạt đến sự tự nhiên. Các nhà văn
Hy Lạp trong thế kỷ thứ hai không hề nghĩ như vậy; đối với họ, các nhà văn
vĩ đại của 400 hoặc 500 năm trước đã tạo ra một phong cách nghệ thuật
chuẩn mực và cách duy nhất để có được sự xuất sắc đó là sao chép lại cách
diễn đạt của các vị đó càng giống càng tốt. Chỉ có hai cuốn sách chúng ta có
ngày nay gần gũi với tiếng koinê, hoặc tiếng Hy Lạp của Syria và Tiểu Á
thời đại đó, là cuốn Tân Ước và ghi chép của Arrian về những bài giảng của
Epictetus. Trong nhiều thế kỷ, cả giới học giả lẫn những kẻ thông thái rởm,
đều cho rằng tiếng Hy Lạp của kinh Tân Ước là thứ tiếng thiếu tinh tế và
thấp kém – một trong những ví dụ tiêu biểu là lời giễu nổi tiếng của
Nietzsche rằng Chúa hẳn đã học tiếng Hy Lạp, nhưng có lẽ ngài không xuất
sắc lắm trong môn học này. Nhưng ngày nay, hầu hết chúng ta đã ngộ ra, và
vẻ đẹp của tiếng Hy Lạp trong kinh Tân Ước, cũng như sức mạnh diễn đạt
của nó khiến chúng ta ao ước rằng, phải chi những nhà văn của kỷ nguyên
đó đã đón lấy thứ ngôn ngữ sống động ngay trên đôi môi của họ thay vì tìm
kiếm nó trong những văn bản của quá khứ. Một ví dụ về việc tính chất nhân
tạo này[11] có thể đi xa tới mức nào đã được chính Arrian cung cấp. Một
trong những cuốn sách của ông – cuốn Indica (tạm dịch: Lịch sử Ấn Độ), có
một phần ngắn được viết dựa trên ghi chép của Nearchus về chuyến hải hành
từ sông Ấn tới vịnh Ba Tư – ông sử dụng, rõ ràng là để thay đổi, hoặc đơn
giản để cho thấy rằng ông có thể sử dụng phương ngữ Ionic[12] như
Herodotus.
Tiêu chuẩn lạ lùng này là một gánh nặng hầu như không thể chịu đựng nổi
với các nhà văn thời kỳ đó. Trong số họ, chỉ Lucian vận dụng nó một cách
khéo léo; những người còn lại, gồm cả Arrian, đều không tránh khỏi gượng
gạo, chẳng khác gì việc một nhà văn Anh hiện đại, người ngưỡng mộ cách
diễn đạt đầy màu sắc, mềm mại và sinh động của văn xuôi thời Elizabeth, đã
quyết định viết phác họa những chân dung lịch sử theo phong cách của ngài
Thomas North.[13]
Do đó, từ quan điểm về phong cách, Arrian không phải là một nhà văn
hàng đầu. Theo một cách nào đó, đây là một ưu điểm cho dịch giả; trong khi
một dịch giả dịch những tác phẩm Hy Lạp kinh điển sẽ luôn cảm thấy thua
kém bởi ý thức về một sự kém cỏi, thì người dịch tác phẩm của Arrian lại
luôn cảm thấy hào hứng bởi cảm giác tự mãn, hầu như có thể thông cảm
được, bằng cách làm lu mờ chính tác giả bởi cái mà Shelley,[14] khi bàn về
bản dịch Symposium (tạm dịch: Tiệc rượu) tuyệt hay của chính ông, đã gọi là
“tấm mạng che màu xám phủ lên những từ ngữ của chính tác giả”, và ở chỗ
này hay chỗ khác, ông thậm chí đã hoàn thiện ý tứ của tác giả. Tuy nhiên, tác
phẩm của Arrian, về cơ bản, là rõ ràng và dễ hiểu; và đó là một ưu điểm.