Nhân Văn Giai Phẩm và vấn đề Nguyễn Ái Quốc

1077 Pages·2012·7.44 MB·Vietnamese

by  Thụy Khuê

THỤY KHUÊ
NHÂN VĂN
GIAI PHẨM
và vấn đề
Nguyễn Ái Quốc
BIÊN KHẢO
NHÂN VĂN GIAI PHẨM
và vấn đề Nguyễn Ái Quốc
Biên khảo
Bổ sung tài liệu mới
Bản điện tử pdf số 01-1212
LTL thực hiện
Tác giả giữ bản quyền
Thụy Khuê
Tên thật Vũ Thị Tuệ, sinh ngày 9 tháng 8 năm Giáp Thân tức
ngày 25 tháng 9 năm 1944 tại nguyên quán làng Doanh
Châu, huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định.
Tháng 10/1954, theo gia đình di cư vào Nam.
Học Tiểu học tại trường Ngô Sĩ Liên, Hà Nội và tiếp theo là
trường Bàn Cờ, Sài Gòn. Học Trung học tại các trường Văn
Lang, Tao Đàn và Gia Long, Sài Gòn.
Tháng 9/1962 sang Pháp du học. Học dự bị thi vào Grandes
Ecoles.
NHÂN VĂN GIAI PHẨM 5
Từ 1987, chuyên viết tiểu luận phê bình văn học trên các báo
Văn Học, Hợp Lưu, Thế Kỷ 21, ...
Từ tháng 12/1990 đến tháng 3/2009, cộng tác với đài RFI
(Radio France Internationale), phụ trách chương trình Văn
Học Nghệ Thuật.
Tác phẩm đã xuất bản:
• Cấu Trúc Thơ, Văn Nghệ, California, 1995
• Sóng Từ Trường, Văn Nghệ, California, 1998
• Nói chuyện với Hoàng Xuân Hãn, và Tạ Trọng Hiệp, Văn
Nghệ, California, 2002
• Sóng Từ Trường II, Văn Nghệ, California, 2002
• Sóng Từ Trường III, Văn Mới, California, 2005
• Nhân Văn Giai Phẩm và vấn đề Nguyễn Ái Quốc, Tiếng
Quê Hương, Virginia, 2012.
Dịch:
• Mademoiselle Sinh (Nàng Sinh), với sự cộng tác của
Marion Hennebert, tập truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp,
Aube, France, 2010.
• Crimes, amour et châtiment, tuyển tập truyện ngắn của
Nguyễn Huy Thiệp, hiệu đính và chú thích toàn bộ; dịch một
phần với sự cộng tác của Marion Hennebert, Aube, France,
2012.
MỤC LỤC
Tựa
Chương 1: Tìm hiểu phong trào Nhân Văn Giai Phẩm
Chương 2: Lịch trình Nhân Văn Giai Phẩm
Chương 3: Giai Phẩm Mùa Xuân
Chương 4: Nguyên nhân đưa đến cuộc cách mạng mùa thu
của tư tưởng
Chương 5: Nội bộ báo Nhân Văn
Chương 6: Trí thức và dân chủ tại Việt Nam trong thế kỷ XX
Từ Phan Châu Trinh, Hoàng Đạo đến NVGP
Chương 7: Biện pháp thanh trường
Chương 8: Thụy An (1916-1987)
Chương 9: Nguyễn Hữu Đang (1913-2007)
Chương 10: Lê Đạt (1929-2008)
Chương 11: Trần Dần (1926-1997)
Chương 12: Hoàng Cầm (1922-2010)
Chương 13: Văn Cao (1923-1995)
Chương 14: Phùng Cung (1928-1998)
Chương 15: Cuộc cách mạng hiện đại đầu thế kỷ XX
NHÂN VĂN GIAI PHẨM 7
Chương 16: Nguyễn Tất Thành
Chương 17: Hội Đồng Bào Thân Ái - Phong trào ái quốc đầu
tiên tại Pháp
Chương 18: Nguyễn Ái Quốc, lai lịch và văn bản
Chương 19: Khảo sát văn bản Nguyễn Ái Quấc/Quốc
Chương 20: Vì sao Phan Châu Trinh phó thác "đại sự" cho
Phan Khôi?
Chương 21: Phan Khôi (1887-1959)
Chương 22: Vụ án Nam Phong
Chương 23: Nguyễn Mạnh Tường (1909-1997)
Chương 24: Une voix dans la nuit: Cải cách ruộng đất và Cải
tạo tư sản
Chương 25: Une voix dans la nuit: Vấn đề trí thức và Độc tài
đảng trị
Phụ Lục
Trò chuyện với người trong cuộc
• Với nhà cách mạng Nguyễn Hữu Đang
• Với nhà thơ Lê Đạt
• Với nhà thơ Hoàng Cầm
• Với họa sĩ Trần Duy
Thư mục
TỰA

Dự định tìm lại dấu vết phong trào Nhân Văn Giai
Phẩm đã đến với tôi từ cuối thu 1984, khi trở lại lần đầu, sau
ba mươi năm xa Hà Nội. 1984, lúc ấy tôi chưa cầm bút, và
1954, khi rời Hà Nội, tôi mới lên mười. Như phần lớn học
sinh miền Nam, tôi đã thuộc lòng không chỉ những câu thơ
nổi tiếng của Trần Dần:
Tôi bước đi không thấy phố không thấy nhà
chỉ thấy mưa sa trên màu cờ đỏ
mà còn cả những câu thơ ít nổi tiếng hơn, nhưng không kém
phần đau xót:
Trời vẫn quật muôn vàn tảng gió.
Bắc Nam ơi! Ðứt ruột chia đôi.
Tôi cúi xuống quỳ xin mưa bão
Chớ đổ thêm lên đầu họ, khổ nhiều rồi!
Những tiếng thơ của một thời, thời còn yêu thương,
thời vết thương chia cách hai miền chưa đỏ máu, chỉ có nhớ
thương và thương nhớ bay bổng như Giấc mơ hồi hương của
Vũ Thành:
"Lìa xa thành đô yêu dấu, một sớm heo may về, lệ sầu
tràn mi...
NHÂN VĂN GIAI PHẨM 9
... nghẹn nghào thương nhớ em, Hà Nội ơi!"
Đó cũng là thời lạc quan, thời hy vọng đất nước sẽ
thống nhất trong hoà bình, Phạm Ðình Chương viết Hội
Trùng Dương, Phạm Duy viết Tình Ca, Tình Hoài Hương, ...
thiết tha gửi cho một quê hương toàn vẹn trong giao tình
Nam Trung Bắc. Và trên đôi bờ vĩ tuyến chưa manh nha
mầm mống hận thù chết chóc.
Nhưng rồi yêu thương nhạt dần, nhường chỗ cho tuyên
truyền, cho hò hét chiến tranh, cho "lý tưởng thống nhất",
"giải phóng dân tộc", cho một mất một còn, cho ngày mai
chiến thắng bằng mọi giá bất kể ngàn tấn thịt vạn tấn xương
và cũng chẳng nề hà sự lệ thuộc gần như tuyệt đối vào các
cường quốc.
Phong trào Nhân Văn Giai Phẩm xuất hiện. Miền Bắc
đàn áp Nhân Văn, quy kết Nhân Văn như một mầm mống
phản động, theo địch. Miền Nam khai thác phong trào, để
chứng minh điều kiện cần và đủ cho một cuộc "Bắc tiến". Đó
là một trong những lý do, khiến cho học trò miền Nam thuộc
lòng thơ Trần Dần. Nhưng phải công bằng mà xét, nếu
không có hậu ý tuyên truyền này, thì ảnh hưởng Nhân Văn
Giai Phẩm đã không bao trùm lên toàn thể hai miền Nam
Bắc, như một cao trào đấu tranh cho dân chủ, lớn nhất thế kỷ
XX, trong văn học Việt Nam.
Năm 1984, khi trở về Hà Nội, tôi muốn tìm lại, dù chỉ
một dấu vết nhỏ, chứng minh sự hiện diện của Nhân Văn
Giai Phẩm trong lòng người dân Bắc. Nhưng vô ích. Tất cả
đều đã bị xóa sổ. Kín đáo dò hỏi những người thân trong gia
đình sống ở Hà Nội, thuộc thế hệ "phải biết" Nhân Văn, xem
có ai còn nhớ gì không? Nhưng không, tuyệt nhiên chẳng ai
"nghe nói" đến những cái tên như thế bao giờ: linh hồn Nhân
Văn đã bị xóa trong ký ức quần chúng, và như vậy, "nọc
độc" Nhân Văn đã hoàn toàn bị tẩy sạch.
10 THỤY KHUÊ
Ðó là lý do chính khiến vài năm sau, khi thực sự bước
vào nghề cầm bút, tôi đã coi Nhân Văn Giai Phẩm là một
trong những nghi vấn văn học hàng đầu, cần phải tìm hiểu.
Bài viết đầu tiên của tôi về phong trào Nhân Văn Giai Phẩm,
đăng trên nguyệt san Văn Học, California, số 27, tháng 4
năm 1988; tiếp theo là những buổi phát thanh trên đài RFI,
trong nhiều chương trình từ 1991 đến 2004, trong số đó có
những buổi phỏng vấn các tác nhân chính của phong trào: Lê
Đạt, Hoàng Cầm và Nguyễn Hữu Đang.
Cuốn sách này tổng kết công việc tìm kiếm và thu thập
các dữ kiện xung quanh phong trào Nhân Văn Giai Phẩm
trong hơn 20 năm, từ 1988 đến ngày nay.
Trong quá trình làm việc, có những ngã rẽ bất ngờ:
khảo sát về Phan Khôi, tôi thấy sau khi đi Pháp về, Phan
Châu Trinh giao cho Phan Khôi nhiệm vụ viết lại lịch sử đời
mình, từ đó, phải tìm hiểu về những ngày Phan Châu Trinh ở
Pháp, dẫn đến mối tương quan giữa Phan Châu Trinh và
Nguyễn Ái Quốc/Hồ Chí Minh, người tự nhận là lãnh tụ đầu
tiên của phong trào Việt kiều Yêu Nước.
Tôi tìm đọc nguyên văn tiếng Pháp các bài viết ký tên
Nguyễn Ái Quốc, mới thấy tác giả những bài viết này phải là
người biết tiếng Pháp rất sâu và có văn tài; không thể là
người mà Trần Dân Tiên mô tả trong cuốn hồi ký "Những
mẩu chuyện về đời hoạt động của Hồ Chủ tịch". Vậy có một
sự giả mạo lịch sử quan trọng cần phải tìm hiểu đến nguồn
cội.
Đó là lý do tại sao có phần biên khảo về Vấn đề
Nguyễn Ái Quốc trong cuốn sách này.
Thụy Khuê
Paris 2/2005-8/2011