necip fazıl kısakürek'in şiirlerinde temalar

584 Pages·2013·2.97 MB·Turkish

T.C.
İstanbul Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı
Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı

Doktora Tezi

NECİP FAZIL KISAKÜREK’İN ŞİİRLERİNDE
TEMALAR

Hümeyra Hancıoğlu
2502070323

Tez Danışmanı
Doç Dr. Ali Şükrü Çoruk

İstanbul 2013

Necip Fazıl Kısakürek’in Şiirlerinde Temalar
Hümeyra Hancıoğlu

ÖZ

Bu çalışmada Cumhuriyet devri Türk şiirinin ustalarından Necip Fazıl Kısakürek’in
bütün şiirlerindeki temalar tespit edilmiş ve kronolojik olarak incelenmiştir. Temaların
incelenmesine zemin teşkil etmek üzere, Giriş bölümünde Cumhuriyet döneminin ilk
yıllarında Türk şiirinin durumu ve Necip Fazıl’ın şiirinin nasıl teşekkül ettiği üzerinde
durulmuş, şairin şiir anlayışı hakkında bilgi verilmiş, şiir kitaplarının özellikleri anlatılmıştır.
Necip Fazıl’ın bütün şiirlerinde yer alan temalar beş ana bölümde incelenmiştir. Bu
bölümlerin başlıkları şöyledir: “Metafizik ve Din”, “İnsan ve Halleri”, “Mekân ve Eşya”,
“Zaman”, “Dava ve Cemiyet”. Sonuç bölümünde ise genel bir değerlendirme yapılmıştır.

ii
The Themes of Necip Fazil Kisakurek’s Poems
Hümeyra Hancıoğlu

ABSTRACT

In this study, all the themes of Necip Fazil Kisakurek, one of the masters of
the Turkish Republic Period poetry, have been identified and chronologically
examined. In order to pave the way for examining the themes, in the Introduction
chapter the condition of the Turkish poetry in the beginning of the Republic Period
and how Necip Fazil’s poetry took shape have been emphasized, the poet’s
perception of poetry has been revealed, the characteristics of the poetry books have
been explained. The themes which appear in all the poems of Necip Fazil have been
studied in five main sections. The titles of these sections are: “Metaphysics and
Religion,” “Human and His Behaviors,” “Place and Objects,” “Time,” “Cause and
Society.” In the Conclusion a general evaluation has been carried out.

iii
ÖN SÖZ

Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında çok yönlü bir sanatkâr olarak yer alan
Necip Fazıl Kısakürek, özellikle Türk şiirinde adını zirvelere taşımış, dehasını, çeşitli
sanat çevrelerine kabul ettirmiştir. “Kaldırımlar Şairi”, “üstad”,“sultanu’ş-şuarâ”1
gibi unvanlarla anılması, onun bütün Türkiye’de ne kadar büyük bir hüsnükabul
gördüğünü göstermektedir.
Necip Fazıl, pek çok alanda eser vermiş bir yazar ve fikir adamı olmakla
birlikte her şeyden önce bir şairdir. Onun sanat dehası, en fazla şiirde tezahür
etmiştir. İlk şiirini yayımladığı 1923 yılından vefat ettiği tarihe kadar altmış yıl
boyunca şiirden hiç kopmamış, şiir yayımlamayı sürdürmüştür.
Necip Fazıl’ın sanatı, gazeteciliği, dergiciliği, siyasi tutumu hakkında,
kitaplar, kitap bölümleri, ansiklopedi maddeleri, makaleler, hatıralar yazılmış2; çeşitli
dergiler tarafından Necip Fazıl özel sayıları ve dosyaları yayımlanmış;
üniversitelerde yüksek lisans ve doktora tezleri hazırlanmıştır.3 Akademik çalışmalar
arasında en dikkate değer olanlar, Necip Fazıl hakkında birçok makale ve bir de kitap
yazmış olan değerli ilim adamı Orhan Okay’a aittir.

1 Ayrıntılı bilgi için bkz. Ahmet Kabaklı, Sultanü’ş Şuarâ,İstanbul, Türk Edebiyatı Vakfı Y., 1995.
2 Bekir Oğuzbaşaran, Necip Fazıl hakkında iki kitap çıkarmıştır. Bunlardan biri şairin ölümünden
önce yazılanlardan oluşmaktadır. Bekir Oğuzbaşaran, Necip Fazıl’ın Şiiri, İstanbul Kültür ve Sanat
Y.1983.Bekir Oğuzbaşaran, Necip Fazıl Gerçeği, Nüve Kültür Merkezi,2011.
3 Necip Fazıl’ın eserlerinin felsefi, tenkidi, siyasi,dini, tasavvufi yönünün Rilke, Hermann Hesse gibi
batılı sanatçılarla karşılaştırıldığı, tiyatroları hakkında ve şiirinin belli yönlerinin –birkaç tema, imge,
şekil ya da gramer bakımından- incelendiği toplam yirmi dört tez yaptırılmıştır. Bunlardan yirmisi
yüksek lisans tezi iken dört tanesi doktora tezidir. Bu tezlerden özellikle Necip Fazıl’ın şiiriyle ilgili
olanlar şunlardır: “Necip Fazıl Kısakürek'in Şiiri” /Hasan Çebi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, 1984 (Doktora Tezi) Altan Alperen “Eine Vergleichende Untersuchung der mystischen
züge in der Lyrik Hermann Hesses und Necip Fazıl Kısakürek”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü (Doktora Tezi )1993, Şevket Servet Koçer,“Necip Fazıl`da Ölüm ve Ölümsüzlük”,Süleyman
Demirel Üniversitesi, 1997(Yüksek Lisans Tezi) Ahmet Cuma, ,“Rainer Maria ve Necip Fazıl
Kısakürek'in şiirlerinde imgesel anlatım biçimleri” (Yüksek Lisans Tezi) Ankara Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstitüsü, 2002, Ömer Faruk Bakan “Necip Fazıl'ın Şiirlerinde “Ben” Kavramı Fatih
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (yüksek lisans tezi) 2010.
iv
Necip Fazıl’ın şiirlerinin, biçimle ilgili özelliklerin yanı sıra, içerdiği temalar
bakımından da önemli olduğu açıktır. Fakat Necip Fazıl’ın şiirlerinin tematik yapısı,
bütün olarak incelenmemiştir. Elinizdeki tez çalışması bu alandaki eksikliğin
giderilmesi maksadına atfen hazırlanmıştır.
“Necip Fazıl Kısakürek’in Şiirlerinde Temalar” başlıklı bu çalışmada
amacımız, Necip Fazıl’ın şiirlerinde hangi temlerin nasıl yer aldığını tahlîli bir
incelemeyle ortaya koymak ve böylece şairin hayal, his ve fikir dünyasının
özelliklerini sistematik bir yapı dahilinde açıklamaya gayret etmektir.
İlk aşamada Necip Fazıl’ın;“Örümcek Ağı”, “Kaldırımlar”, “Ben ve Ötesi”,
“Sonsuzluk Kervanı”, “Çile” isimli şiir kitaplarında yer alan, kitaplarına giremeyip
gazete ve dergilerde kalmış veya daha sonra kitaplarından çıkartılmış 205 şiiri,
“noktalama” adını verdiği birer beyitten müteşekkil 361 şiiri, ayrıca “Esselâm” adlı
şiir kitabı, kronolojik olarak incelenmiş4 ve her bir şiirde yer alan temalar tespit
edilmiştir. Bundan sonra tespit edilen temalar, sistematik bir bütünlük oluşturacak
şekilde sıralanmış, böylece tezin dayanacağı planın hazırlanması mümkün olmuştur.
Nihayet, tespit edilen temalar, plandaki sıraya göre ele alınmıştır. Her bir temanın yer
aldığı şiir veya şiir parçaları, şiirlerin bütünlüğü göz önünde bulundurularak ve yine
kronolojik bir sırayla tahlil edilmiştir. Tahlilde şiirler esas alınmakla birlikte, şairin
diğer eserlerinde, özellikle hatıra kitaplarında geçen ve söz konusu temle ilgili
olduğu düşünülen anlatımlardan da faydalanılmıştır. Necip Fazıl ve şiiri ile ilgili
yazılmış bazı eserlere de yine aynı gerekçe ile yer verilmiştir.
Giriş bölümünde öncelikle, Necip Fazıl’ın şiirinin teşekkül ettiği
Cumhuriyet’in ilk yıllarında Türk şiirinin durumunu, önemli akım ve şahsiyetler
etrafında incelenip değerlendirilmiştir. Necip Fazıl’ın bu yıllardaki hayatı, şiirle olan
münasebeti, şiire nasıl ve niçin başladığı, ilk şiirlerini nasıl yayımladığı gibi
hususlardan sonra, şairin şiirle ilgili olarak ileri sürdüğü düşüncelerden, yani
poetikasından hareketle nasıl bir şiir anlayışına sahip olduğu belirtilmiş, poetikası ile
şiiri arasındaki münasebet üzerinde durulmuştur. Ayrıca, şairin şiirinin dönemlerine
değinilerek her bir dönemin karakteristik özellikleri açıklanmıştır. Giriş bölümünde

4 Bu inceleme sırasında özellikle İbrahim Kavaz’ın “Necip Fazıl Kısakürek ‘in Şiirlerindeki
Değişmelerin İncelenmesi, Elazığ, 1985 adlı basılmamış yüksek lisans tezinden faydalanılmıştır.
v
son olarak, Necip Fazıl’ın şiir kitapları kronolojik olarak incelenip şiirlerin nasıl bir
tertibe göre sınıflandırıldığı ve Necip Fazıl’ın bütün şiirlerinden müteşekkil
“Çile”sinin zamanla nasıl teşekkül ettiği anlatılmıştır.
Necip Fazıl’ın şiirlerinde yer alan temalar beş ana bölümde incelenmiştir.
“Metafizik ve Din” başlıklı birinci bölüm, bu başlıktan da anlaşılacağı üzere iki
kısma ayrılmıştır. “Metafizik” başlığını taşıyan ilk kısımda, “Endişe –Korku”, “Dert-
Çile”, “Varlık-Yokluk”, “Zaman”, “Aşma, Erme İsteğinin Metaforu Olarak Yolculuk
ve Yolculuğun Varacağı İdeal Durak Olarak Öte” temleri yer almaktadır. “Din”
başlıklı ikinci kısım ise “Allah”, “Peygamber”, “Tasavvuf” ve “İbadet” temalarından
müteşekkildir.
Tezimizin ikinci bölümü “İnsan ve Halleri” başlığını taşımaktadır. Bu
bölümün “İnsan” başlıklı ilk kısmında “Ben”, “ Sevgili ve Âşık”, “Anne” “Anne ve
Sevgili Dışında Kadın”, “Çocuk”, “Genç”, “Yaşlı” temaları ele alınmıştır. İnsan ve
hallerinin söz konusu edildiği ikinci kısımda ise “Aşk”, “Ölüm”, “Ayrılık, Hasret,
Gurbet, Dâussıla”, “Yalnızlık” temleri yer alır.
Üçüncü bölümün başlığı “Mekân ve Eşya”dır. “Kapalı mekân”, “Açık
mekân” ve “Meçhulden Mekânsızlığa: Öte” başlıklarıyla üç kısma ayrılan bu
bölümde mekânla ilgili temler incelenmiştir.
Dördüncü bölümde “Zaman” başlığı altında, Necip Fazıl’ın şiirinde bir tema
olarak zaman, çeşitli boyutlarıyla incelenmiştir.
Tezimizin beşinci ve son bölümünü şairin “Dava ve Cemiyet” teması
oluşturur. Bu konu, “Fildişi Kuleden Cemiyete” “Çıkmaz Sokak ve Kurtuluş Yolu”,
“Ayağa Kalk Sakarya”, “Kahraman Hasreti: Dünya Bir İnkılâp Bekliyor” başlıkları
altında incelenmiştir. Sonuç bölümünde ise giriş bölümünden başlayarak tezin
bütünüyle ilgili genel bir değerlendirme yapılmıştır.
Bu çalışmada benim için çok önemli bir kaynak görevi gören İbrahim
Kavaz’ın “Necip Fazıl Kısakürek’in Şiirlerindeki Değişimlerin İncelenmesi” adlı
kıymetli tezini temin etmemi sağlayan ve tezle ilgili önemli tavsiyelerde bulunan
saygıdeğer hocam Orhan Okay Beyefendi’ye, özellikle tezin planını oluşturma
aşamasında bana yol gösteren ve fikirleriyle beni aydınlatan saygıdeğer hocalarım
Fatih Andı ve Hasan Akay’a, tez danışmanlığını üstlenerek, çalışmalarımı titizlikle
vi
takip eden, teşvikleriyle moral bulduğum, yapıcı tenkitleriyle yol aldığım saygıdeğer
hocam Ali Şükrü Çoruk’a ve manevi desteklerini esirgemeyen sevdiklerime,
özellikle aileme gönül dolusu teşekkür ederim. Bu vesileyle, his ve fikir dünyası
dâhilinde çalışmak bahtiyarlığına ve şerefine nâil olduğum büyük sanatkâr Necip
Fazıl Kısakürek’e Allah’tan rahmet ve mağfiret dilerim.

vii
İÇİNDEKİLER

ÖZ……………………………………………………………………………………ii
ABSTRACT………………………………………………………………………...iii
ÖNSÖZ……………………………………………………………………………...iv
İÇİNDEKİLER………………………………………………………………….…vii
KISALTMALAR LİSTESİ……………………………………………………….xii
GİRİŞ…………………………………………………………………………….…..1

BİRİNCİ BÖLÜM

1.METAFİZİK VE DİN…………………………………………………………...25

1.1.METAFİZİK ……………………………………………………………25
1.1.1.Endişe ve Korku……………………………………………….31
1.1.2.Dert ve Çile…………………………………………………....51
1.1.3.Varlık ve Yokluk…………………………………………........77
1.1.4.Zaman………………………………………………………….91
1.1.4.1.Zamanın İlerleyişi ile Oluşan Değişim, Tahribat ve
Çekilen Istırap……………………………………….93
1.1.4.2.Zamanın Kuşatıcılığı Altında İnsan, Yokluk ve
Yekpâre An ……………………………………........100
1.1.5.Aşma, Erme İsteğinin Metaforu Olarak Yolculuk ve Yolculuğun
Varacağı İdeal Durak Olarak Öte…………………………….110

1.2.DİN (İSLÂM)…………………………………………………………140
1.2.1.Allah…………………………………………………………141
1.2.1.1. Sırrî Olanı Arayış………………………………….141
1.2.1.2.Mutlak Hakikati Kavrayış………………………….144
1.2.1.3. Ruhun Varoluş Yoluna - Allah’a – Davet…………149
vii
1.2.2.Peygamber……………………………………………………163
1.2.3.Tasavvuf……………………………………………………...175
1.2.3.1. Necip Fazıl’a Göre Tasavvuf………………………177
1.2.3.2. Şiir ve Tasavvuf- Şiirlerdeki Tasavvufî Kavramlar ve
Sufiler ……………………………………………..180
1.2.3.2.1. Mürşid-Mürid…………………………....181
1.2.3.2.2. Çile-Belâ………………………………....185
1.2.3.2.3. Nefs……………………………………....190
1.2.3.2.4. Akıl-Gönül ……………………………....196
1.2.3.2.5. Hayret…………………………………....197
1.2.3.2.6. Sır………………………………………...198
1.2.3.2.7. Vücûd-Vahdet-i Vücûd- Tecellî-Kesret-
Vahdet………………………………………………199
1.2.3.2.8. Gölge- Akis-Hayal- Perde- Ayna………..201
1.2.3.2.9. Dünya- Hasret- Vatan- Visâl…………….208
1.2.3.2.10. Dost- Yâr- Murâd- Kurb- Allah Kâfi ….211
1.2.3.2.11. Dua……………………………………..212
1.2.3.2.12. Sabır- Şükür- Tevekkül………………....214
1.2.3.2.13.Aşk- Şevk- Vecd- İlâhi Neş’e- Rızâ…….215
1.2.3.2.14. Sufiler…………………………………..218
1.2.3.2.14.1.Yunus Emre ……….………….218
1.2.3.2.14.2.Hallac- ı Mansur……………....220
1.2.3.2.14.3.Abdülhakîm Arvasî…………....221
1.2.3.2.14.4.Şah-ı Nakşıbend…………….…221
1.2.3.2.14.5. Seyyid Taha ……………….....221
1.2.4.İbadet…………………………………………………223
1.2.4.1.Dua………………………………………….224
1.2.4.2.Namaz………………………………………225
1.2.4.3.Oruç………………………………………...228
1.2.4.4.Sabır, Şükür,Tevekkül, İhlas,Tövbe………..228
1.2.4.5.İbadette Gaflet ve Yobazlığa Yergi………...229

viii