Table Of ContentGORDAN DJURDJEVIC
Przetłumaczył i opatrzył wstępem
KRZYSZTOF GRUDNIK
Olsztyn 2009
Tytuł oryginału
The Birth ofthe New Aeon: Magick and Mysticism
of Thelema from the perspective of Postmodern A/Theology
Przekład
Krzysztof Grudnik
Skład i redakcja techniczna
Janusz Niedźwiecki
Copyright © Gordan Djurdjevic, 2008
Copyright © for the Polish edition
by Wydawnictwo 418, 2009
Wydanie I
Nakład 93 egz.
ISBN 978-83-925576-4-7
11
[Aleister Crowley] stanowi odbicie wielu głównych
problemów seksualności i kultury początku dwu
dziestego wieku, zapowiadając kryzys nowoczesno
ści po Drugiej Wojnie Światowej oraz wiele tren
dów we współczesnej myśli postmodernistycznej.
Urban (2006, 17)
od względem historycznym i ideologicznym, zachod
nia tradycja ezoteryczna w dużej mierze uwikłana była
w niełatwą i skomplikowaną relację z abrahamowymi
religiami judaizmu, chrześcijaństwa oraz, w mniejszym
stopniu, islamu1. W 1904 roku brytyjski poeta i okultysta, Aleister
(Crowley (1875-1947)2, oznajmił, że otrzymał krótki proroczy tekst
Księgi Prawa3, zwiastujący narodziny Nowego Eonu symbolizowa
nego przez 'Zwycięskie Dziecię w Koronie', aspekt boga Horusa.
Filozoficzny i religijny światopogląd zawarty w księdze został na
zwany Thelemą, greckim terminem oznaczającym wolę. Crowley
interpretował główne przesłanie książki, zawarte we frazie „Czyń
1. Najsilniejszy wpływ wywarł islam na luźno zorganizowany ruch Tradycjona
lizmu Integralnego, który był głównie XX-wiecznym zjawiskiem. O tradycjona
lizmie zob. inter alia Sedgwick (2004). W kwestii przeglądu głównych trendów
i podstaw zachodniego ezoteryzmu, zob. Faivre (1994), Stuckrad (2005) i bar
dziej przystępny Godwin (2007).
2. Jedyną naukową monografią na temat Crowleya jest publikacja Pasiego
(1999); niemieckie tłumaczenie Pasi (2006). W kwestii rysu biograficznego
zobacz, pośród wielu innych, Kaczyńskiego (2002). [W języku polskim jedyną
pracą omawiająca pokrótce biografie Crowleya jest Dziedzictwo bestii: biografia
Aleistera Crowleya, Geralda Sustera (Okułtura, Warszawa 2002) - K.G.].
.5. Manuskrypt Księgi Prawa (The Book of the Law) lub Liber AL vel Legis (odtąd
oznaczanej jako AL z rzymskim i arabskim numerem oznaczającymi odpowied
nio rozdział i wers) został po raz pierwszy opublikowany przez w Crowley (1912)
oraz wydrukowany w Crowley (1913), po czym doczekał się niezliczonej ilości
przedruków. Został dołączony do pośmiertnej kolekcji wraz z innymi przekaza
mi lub 'świętymi księgami' w Crowley (1983).
12
swoja wolę będzie całym Prawem" (AL I: 40)4, jako nakaz poszu
kiwania i wypełniania swojego prawdziwego celu w życiu, innymi
słowy, by czynić swą Wolę. Utrzymywał, iż najlepszą metodą do
wypełnienia tego zadania jest zajęcie się tym, co nazywał Magiją.
W reinterpretacji Crowleya, Magija jest formą teorii i praktyki,
która obejmuje obie tradycje ezoteryczne, wschodnią i zachodnią,
połączone odgórną orientacją ideologiczną, zakotwiczoną w prze
kazie Księgi Prawa i Prawie Thelemy.
Sądzę, że ideologiczna postawa Thelemy podobna jest do
ogólnej orientacji postmodernizmu w przyznaniu nadrzędnej war
tości relatywnemu (indywidualnemu) doświadczaniu świata i punk
tu widzenia, oraz przyjęciu wielości prawd o naturze rzeczywistości.
Thelema w swym synkretyzmie dystansuje się również od tradycji
monoteistycznej, co jest cechą zbliżoną do światopoglądu ezote
rycznego, a zarazem paralelną z postmodernistyczną ideą pastiszu
i intertekstualności. Hermeneutycznie, thelemiczna perspektywa
zorientowana jest na stwierdzenie śmierci autora, na teorie odczy
tań literatury ukierunkowane na czytelnika, gdyż jej główna księga,
Księga Prawa, odrzuca oficjalny wykład, pozostawiając znaczenie
tekstu do interpretacji „każdemu samodzielnie". Na dodatek The
lema obfituje w wątpliwości do takiego stopnia, że gra sprzeczności
i odwróceń staje się 'kluczem' do Księgi Prawa5. Poprzez uznanie,
że „egzystencja jest czystą radością" (AL II: 9) ideologia ta wydaje
się wcielać to, co Nietzsche6, mający główny wpływ zarówno na
Crowleya jak i postmodernizm, zwał la gaya scienza. Inne koneksje
4. Lokalizacja cytatów z Księgi Prawa, oznaczonych skrótem AL, odbywa
się według schematu - numer księgi: numer wersetu. W tłumaczeniu wy
korzystałem polski przekład Księgi Prawa opublikowany przez HOOR,
http://thelema.pl/al-pl.htm (dostęp 25 lutego 2009). [przyp. tłum.]
5. zob. Frater Achad, Liber Trzydzieści ]eden, Lashtal Press, 2005
6. Wpływ Nietzschego na myśl Crowleya był istotny i zasługuje na osobne zba
danie.
13
z Nietzschem przejawiają poglądy takie, jak wola mocy, gloryfikacja
indywidualizmu, wojenna retoryka i krytyka chrześcijaństwa. Moją
główną tezą jest twierdzenie, że Thelema może być określana jako
postmodernistyczna, post-monoteistyczna, ezoteryczna religia7.
Esej ten bada teoretyczne zasady Thelemy odnoszące się do
problemów postmodernistycznej a/teologii jakie wymienił Mark
C. Taylor (1984): śmierć Boga, zanik jaźni, koniec historii i za
kończenie książki. Nasuwa się natychmiast obserwacja, że hory
zont tych problemów jest opisany przez ideologiczną strukturę
judeochrześcijańskiego światopoglądu8 i jego świecki, filozoficzny
odpowiednik, podczas gdy Thelema w interpretacji Crowleya, ofe
ruje nowy punkt startowy i odmienną religijno-filozoficzną per
spektywę. Obwieszcza narodziny nowych Bogów, pojawienie się
ciągle-zmiennej jaźni, początek Nowego Eonu i otwarcie nowej
księgi. W dalszej części opiszę te cztery tematy, opierając me przy
kłady głównie na pismach Crowleya.
7. Nie oznacza to, że niemożliwe jest alternatywne ujęcie Thelemy.
8. Te cztery teoretyczne / teologiczne 'problemy' są, na przykład, pozbawione
znaczenia w kontekście światopoglądu buddyjskiego.
15
Śmierć Boga i Narodziny
Zwycięskiego Dziecka w Koronie
Teizm to obscurum per obscurius.
(Crowley 1996 b, 26)
Stara definicja Boga przybiera dla nas nowe zna
czenie. Każdy z nas jest Jedynym Bogiem.
(Crowley 1996 b, 27)
Księdze Prawa występują trzy główne bóstwa,
każde z nich reprezentowane (lub przemawiające)
w poszczególnych rozdziałach tekstu. Ich imiona
- Nuit, Hadit, Ra-Hoor-Khuit - pojawiają się
w Egipcie9, lecz nie jest to kwestia wskrzeszenia egipskiej religii,
gdyż są to nowi bogowie. Nuit to Bogini przestrzeni i nieskoń
czony potencjał istnienia. Hadit to atomiczna zasada świadomości,
jej dopełnienie. „Nasza centralna Prawda - obok innych filozofii
- polega na tym, że te dwie nieskończoności nie mogą istnieć od
dzielnie" (Crowley 1996 b, 23). Jest też Ra-Hoor-Khuit, zasadni
czo powiązany z Nowym Eonem, którego początek został zasygna
lizowany przez 'Kairskie objawienie'10, gdyż jest on jego Panem11.
Jednakże natura Ra-Hoor-Khuita (i innych bóstw thelemicznych),
jest taka, że pozwala na olbrzymią wolność interpretacji i pozosta-
9. W kwestii przeglądu roli i wpływu, jaki idea Egiptu miała na Zachodnią Ezo-
terykę, zob. Hornung (2001).
10. Kairskie Objawienie to termin Crowleya określający spisanie Liber AL, które
miało miejsce w tym właśnie mieście 8, 9 i 10 kwietnia 1904 roku.
11. „Wszystko prowadzi do Zwycięskiego Dziecka w Koronie, Horusa, Pana
Nowego Eonu" (Crowley 1988 b, 34).
16
wia możliwość nie-teistycznego podejścia i rozumowania. Z pew
nością narodziny 'Zwycięskiego Dziecka w Koronie', jak określany
jest Ra-Hoor-Khuit w Liber AL, zgadzają się ze 'śmiercią Boga'.
Pozwólcie, że wyjaśnię ten pomysł.
Ra-Hoor-Khuit łączy się z koncepcją śmierci Boga po
przez fakt, że nie jest koniecznie zewnętrznym bóstwem12: każde
zaślubiny pomiędzy Nuit (obiektem) a Haditem (podmiotem)
reprezentują ich 'dziecko' - czyli Ra-Hoor-Khuita. Wynika to
z tego, że każda ludzka istota jest w pewnym sensie Ra-Hoor-Khui-
tem13, tak, jak głosi Księga Prawa, „Każdy mężczyzna i każda ko
bieta jest gwiazdą" (AL I:3). Każdy jest Centrum Wszechświata,
punktem skupienia mandali, który pokrywa się z indywidualnym
doświadczeniem i percepcją świata. „Zatem", pisze Crowley, „ma
cie nieskończoną liczbę bóstw, indywidualnych, równych a przy
tym różnorodnych, każde najwyższe i absolutnie niezniszczalne"
(1996 b, 26; podkr. dodane). Wielość równych, ale i różnorodnych
bóstw jest z jednej strony interesującym przykładem thelemiczne
go henoteizmu, równocześnie jednak reprezentuje szczególną for
mę ateizmu, bo bóg (święty, numinotyczny) jest tu wyraźnie nie
'całkowicie innym' - jak w jednej z klasycznych definicji14. Inność
numinotyczności zostaje więc wykreślona, a świętość rozumiana jest
jako zgodna z osobistym punktem widzenia13 i indywidualną wolą.
12. „Myślę, że zostaliśmy ostrzeżeni przed ideą pleromy, płomienia, którego je
steśmy Iskrami, i do którego powracamy po wypaleniu" (Crowley 1996 b, 32).
13. „Możemy ująć to tak, że ten Solarno-Falliczny Heru-ra-ha [czyli Horus] jest
Każdym Człowiekiem. ... 'Dziecięca' świadomość każdego człowieka jest Gwiaz
dą w Kosmosie Słońca, tak jak Słońce jest Gwiazdą w Kosmosie Nuit" (Crowley
1996 b, 168).
14. Zob. Otto (1958). Podobnie Taylor twierdzi, że „boski Inny jest wiecz
nie poza, zawsze gdzie indziej i absolutnie transcendentny" (1984, 72; podkr.
w oryginale).
15. Crowley nazywa punkt widzenia „jedyną możliwą do utrzymania filozoficz
ną koncepcją Rzeczywistości" (1944, 115).
17
W konsekwencji, można wnioskować, że koncepcja boga jest płyn
na — innymi słowy, bóg jako absolut jest 'martwy' i zrelatywizo-
wany — w stopniu, w jakim Thelema dopuszcza możliwość współ
istnienia monoteizmu, politeizmu i ateizmu16. Zakłada to także,
że (między innymi) pojęcia moralności, sprawiedliwości, piękna
i prawdy są relatywne i indywidualne, stąd przykazanie „Czyń swo
ja wolę będzie całym Prawem" (AL 1:40) jest ich oczywistym na
stępstwem17. Bóg, jako całkowicie inny i zewnętrzny prawodawca,
jest martwy. To, co pozostaje, jest grą androgenicznego dziecka,
którego natura leży w ciągłym akcie aktualizacji, czyli zmiany18.
Ra-Hoor-Khuit jest także dzieckiem, które sprzeciwia się
patriarchalnemu społeczeństwu i jego systemowi wartości. Ten
sprzeciw jest szczególnie ważny w pewnych partiach trzeciego
rozdziału Liber AL, gdzie znajdujemy następujące wersy: „Jestem
w tajemnym poczwórnym słowie, bluźnierstwie przeciw wszystkim
bogom ludzkości. Przeklęci! Przeklęci! Przeklęci!" (AL III: 49-50).
16. Monoteizm: „Każdy z nas jest Jedynym Bogiem" (Crowley 1996 b 27; podkr.
dodane). Politeizm: „Każdy z nas jest jedynym Bogiem" (ibid.; podkr. dodane).
I, skoro tożsamość opiera się na różnicach, jeśli każdy jest Bogiem, wówczas,
w pewnym sensie, nikt nim nie jest.
17. A zatem „każda ludzka istota jest Elementem Kosmosu, samo-decydującymi
i doskonałym, równym wszystkim innym Bogom. Stąd wypływa logicznie Pra
wo 'Czyń swoją wolę będzie całym Prawem'" (1996 b, 25; podkr. dodane).
18. Twierdzenia takie, jak „Każdy mężczyzna i każda kobieta jest gwiazdą" (AL
1:3) i podobne wersy z Księgi Prawa wspierają pogląd, że Thelema akomoduje
śmierć Boga przez rozpoznanie boskości rodzaju ludzkiego. Crowley wreszcie
przybierze jako motto jego magicznego braterstwa Ordo Templi Orientis frazę
„Nie ma boga poza człowiekiem" (zob. Liber OZ w Crowley 1986, 144). Łaciń
ska wersja motta może być odczytana w dwojaki sposób, jako „Deus est Homo",
co sprowadza boskość do poziomu człowieka, oraz jako „Homo est Deus", co
wynosi status ludzkości do poziomu Bogów. Ale główna konsekwencja tej pro
klamacji polega na zatarciu różnic pomiędzy człowieczeństwem a boskością za
pomocą czego rozpada się binarna opozycja między nimi. W tym sensie, Bóg
jest martwy.
18
„Bahlasti! Ompehda! Pluje na wasze nędzne wyznania" (AL III:
54). Świętokradczy i anty-metafizyczny ton tych i podobnych pro
klamacji jest szczególnie interesujący i istotny, gdy Ra-Hoor-Khuit
jest rozumiany jako metafora współczesnego Zeitgeist. Taylor nie
jest jedynym, który uznaje i rozumie, że współczesny, krytyczny
trend w nauce, którego być może najbardziej typowym przykładem
jest dekonstrukcja autorytetu i metafizycznych założeń zachodniej
kultury, to tylko kolejny aspekt śmierci Boga. „Dekonstruktywny
krytycyzm odsłania rdzeń większości zachodniej teologii i filozofii.
... [D]ekonstrukcja to 'hermeneutyka' śmierci Boga" (Taylor 1984,
10, 6; podkr. w oryginale). Tak więc mamy ważny szereg analo
gicznych metafor (retorycznych wyborów): duch czasu, śmierć
Boga, anty-autorytaryzm, dekonstrukcja i Ra-Hoor-Khuit. Innymi
słowy, jeśli Ra-Hoor-Khuit jest znakiem współczesnego Zeitgeist,
wówczas jedna z jego ekspresji polega na dekonstrukcji religijnych
autorytetów: narodziny Zwycięskiego Dziecka w Koronie są odpo
wiednikiem śmierci Boga.
19
Zanik Jaźni i Wyłonienie się
Bezosobowej Tożsamości
Poznaj Siebie na Swój Sposób.
(Crowley 1944, 254)
ojęcie jaźni splata się z szeregiem tradycyjnych założeń
zachodniej metafizyki. W twierdzeniu Taylora „wie
dza o jaźni pośredniczy w wiedzy o Bogu" (1984, 14),
podczas gdy postmodernistyczna perspektywa, nieufna
wszystkim metanarracjom19, włączając te o sobie i Bogu, rozbija
pewność i zaufanie dla owych kotwic tożsamości. Jaźń jest dziś
zwykle widziana jako konstrukt, nieodłączny produkt społecznych,
psychologicznych i historycznych okoliczności, pozbawiony stałej
istoty. Główna narracja ujednoliconej jaźni, rządzonej racjonalny
mi decyzjami wolnego przedstawiciela, zostaje ukazana jako fikcja.
Ostatecznie człowiek jest owładnięty chwilowością i podległością
względem stanu nietrwałości i zmiany „obalających tożsamość, ce
lowość, obecność i posiadanie osobowości. Ten przewrót faktycz
nie wywłaszcza podmiot" (Taylor 1984, 14).
Crowley posiada głęboką świadomość tego, że natura oso
bowości jest uwarunkowana, choć ci, których określa mianem
niewtajemniczonych postrzegają ją bezkrytycznie. „Niewtajemni
czony jest 'Ciemną Gwiazdą której Wielkim Dziełem jest spra
wienie by jej zasłony stały się przeźroczyste, poprzez 'oczyszczenie
ich'" (Crowley 1996 b, 32)20. W wyniku tego procesu osoba osta-
19. Zdaniem Lyotarda.
20. Podobnie i jako dodatkowy przykład, Crowley zapewnia, że osoba „może
osiągnąć świadomość tego, że człowiek jest zaledwie pojedynczym 'dzieckiem'
