Table Of ContentMY TEŻ
MAMY JUŻ
PRZESZŁOŚĆ
B$C.
SERIA
KJESZONKOWA
Paweł Mościcki
MY TEZ
MAMY JUŻ
PRZESZŁOŚĆ
GUYDEBORD
I HISTORIA JAKO
POLE BITWY
bęc zmiana
SPIS TREŚCI
prolegomena. Stanowisko wobec historii jest historycz
ne (9). Tołstoj: bitwa jako paralaksa (12). Historia nie należy
do nikogo (16). Utajone ciepło obrazu (18). Pole historii jest
polem bitwy (20).
1
język wieku. Mówić pięknym językiem wieku (25). Debord:
wróg swoich czasów (29). Mówienie językami, walka ze spek
taklem (30). Debord i Kraus: dwóch polemistów wieku (32).
stracony czas. Spektakl przeciw czasowi (37). Krótka hi
storia historii (39). Formy alienacji: czas jednorodny, czas cy
kliczny (41). Wywalczyć przemijalność (45).
wrażliwość retrospektywna. Kronika siebie (49).
Pisanie historii jako czynność rewolucyjna (52). Strategicz
ny ikonoklazm (56). Obraz bez obrazu: Agamben, Blanchot,
Daney (58).
CZYN JAKO WSPOMNIENIE. Jak aktywować historię? (63).
Cieszkowski: dialektyka dziejów z przyszłością (65). Czyn jako
synteza (70). Między refleksją a grą: Lukacs i Debord (71).
Archiwum i czyn (73).
użytkowanie historii. Czyste zapośredniczenie (75).
Technika przechwycenia (76). Cytowanie jest działalnością
dywersyjną (81). Komunizm czasu (85).
II
nowe pasaże miejskie. Panoptyczne wizje i błądzenie po
mieście (89). Dryf i psychogeografia (96). Metagrafie, czyli de-
terytorializacja miasta (103). Utopia w heterotopii (117). Wę
drówki przez czas (122). Bojowe epitafium dla Paryża (124).
Archiwalna anamorfoza (128).
płynność RZECZY. Krople wody i płynność czasu (133). Ga
szenie ognia rewolty (138). Źródło i popiół (141). Upojenie cza
sem (142). Plama jako ślad i struktura (145). Harmonijna nie-
koherencja historii (151).
wyklęty lud przyjaciół. Wybrać mroczną stronę histo
rii (157). Wyklęta społeczność: Bartleby jako figura awangar
dy (165). Zapomniane żywoty: Debord i Foucault (168). Warun
ki jawności: przyjaźń i zapomnienie (171). Międzynarodówka
enfantsperdus (174). Legenda zapomnienia (177).
pożądane przypadki. Strategia i myślenie (179). Nadą
żać za własnymi czynami (181). Sytuacja jako miniona spo
sobność (184). Powtórzenie możliwości (185). Los to pożąda
ny przypadek (188). Kriegspiel, los i przykład (192). Wywróżyć
swój charakter (201).
dobra pogoda. Zaburzenia klimatu i bliskość katastro
fy (207). Warunki atmosferyczne rewolucji (208). Piękna po
goda jest zaburzeniem zaburzenia (211). Ocalić zmienność
czasu (216).
Nie chodzi o przeprowadzenie wyraźnej linii
demarkacyjnej między przeszłością a przyszłością,
lecz o spełnienie idei przeszłości. Okaże się wreszcie,
że ludzkość nie rozpoczyna nowej pracy, lecz świadomie
doprowadza do końca swoją starą pracę.
Karol Marks, [Listy z „Deutsch-Französische Jahrbücher"j,
[w:] Karol Marks, Fryderyk Engels, Dzieła, 1.1, przeł.
Edda Werfel, Książka i Wiedza, Warszawa 1960, s. 419.
Historia jest nam potrzebna do życia i do czynu, nie zaś
by odwodziła nas na wygodny dystans od życia i czynu,
lub wręcz upiększała życie samolubne i czyny tchórzliwe
a złe. Chcemy służyć historii, jeśli służy ona życiu: ale
przy pewnej intensywności uprawiania historii i pewnej jej
ocenie życie psuje się i wyrodnieje: widać to po niektórych
osobliwościach naszych czasów, a rozpoznanie tego
fenomenu jest dziś konieczne, choć może być bolesne.
Friedrich Nietzsche, Niewczesne rozważania,
przel. Małgorzata Eukasiewicz, [w:] tegoż,
Dzieła wszystkie, t. la, Officyna, Eódź 2012, s. 247.
Ci jednak, którzy z czasu uczynili swoją broń, wiedzą,
że ten oręż jest również ich panem; i że nie mogą się na
to uskarżać. Czas jest także panem tych, którzy nie mają
broni, i to panem o wiele sroższym.
Guy Debord, Ingirum imus nocte et consumimur igni,
[w:] tegoż, Dzieła filmowe, przeł. Mateusz Kwaterko,
halart, Kraków 2007, s. 156.
PROLEGOMENA
unktem odniesienia większości współczesnych spo
P
rów polityczno-społecznych jest jakiś rodzaj opowie
ści historycznej. Dziś oś antagonizmów stanowią już
nie aktualne różnice w proponowanych ścieżkach rozwoju
czy odmienne wizje przyszłości, lecz pewien rodzaj kulturowo-
-historycznych pakietów, z którymi poszczególne strony się
identyfikują i które określają ich stanowiska. „Powiedz mi,
w jaką historię wierzysz, a powiem Ci, kim jesteś” - tak mo
głoby brzmieć hasło opisujące kondycję współczesnych społe
czeństw. Jeśli spór historyczny opiera się na takich ustalonych
i całościowych pozycjach, to jego strony, choć różnią się mię
dzy sobą diametralnie, podzielają jedno bardzo ważne zało
żenie. Jest to w dodatku założenie, można powiedzieć, prak
tyczne, któremu adwersarze pozostają wierni niezależnie od
treści toczonego sporu. Bazuje ono na przekonaniu, że histo
ria daje się sprowadzić do zbioru faktów, zamkniętych i goto
wych do wykorzystania całości, które można opisać i uszerego
wać, a następnie stworzyć na ich podstawie stabilną tożsamość.
Niejawnym, choć stale obecnym wymiarem sporów histo
rycznych - rzec by nawet można: ich istotą, gubiącą się jed
nak gdzieś w wymianie ciosów - jest pytanie o sam charakter
historii, jej kształt, dynamikę, strukturę czy mechanizm. Po
szczególne zjawiska tworzy nie tylko konkretny zespól faktów,
ale przede wszystkim model ich definiowania, porządkowania
i łączenia między sobą. O to chyba przede wszystkim warto
się kłócić, nawet gdy w zasadzie kłóci się zawsze o coś innego.
Każda toczona na terytorium historii walka, która uwzględnia
ten milczący zespół założeń, musi uwzględniać fakt, że historia
zawsze - wbrew gotowym pakietom tożsamościowym - nam
9
My też mamy już przeszłość
się wymyka. Prawdziwy historyczny antagonizm nie dotyczy
zatem wyłącznie tego, która z opcji w obrębie społeczeństwa
osiągnie przewagę. Jego stawką jest raczej zdefiniowanie histo
rii jako pola możliwego społecznego doświadczenia; określe
nie jego genealogii, ram aktualności i „horyzontu oczekiwań”1.
Historia jest więc takim polem bitwy, na którym zawsze toczy
się kilka równoczesnych bojów: o konkretną sprawę i o cało
ściowy model, o treść opowieści i o pozycję opowiadającego.
Słynne, decydujące bitwy historyczne zawsze miały w so
bie pewien rodzaj uwodzicielskiej siły, fascynowały wysokoś
cią stawki, ogromem cierpienia albo geniuszem strategicznych
manewrów. Były wydarzeniami, które zmieniały bieg dziejów
i jako takie musiały skupiać na sobie uwagę2. W Wojnie i pokoju
Lew Tołstoj opisał jedną z najsłynniejszych bitew nowoczesno
ści, pod Borodino, w której Napoleon, by tak rzec, poniósł zwy
cięstwo, to znaczy zdołał przełamać opór Rosjan i przedrzeć się
aż do Moskwy, choć to właśnie straty poniesione w tej bitwie
mogły odpowiadać za ostateczną klęskę jego kampanii rosyj
skiej, a być może całej polityki imperialnej. W swej powieści
Tołstoj przedstawił jednak bitwę nie tyle jako fragment nar
racji historycznej, ile jako osobliwy przedmiot oglądu, jedno
cześnie poddawany analizie i formujący nowe warunki wiedzy.
W jego powieści walka w pierwszej kolejności jest fascy
nującym, zapierającym dech w piersiach spektaklem. Jeden
1 Na temat dyskusji historycznych i metodologicznych dotyczących
zwrotnych i traumatycznych wydarzeń XX wieku, por. Enzo
Traverso, Historia jako pole bitwy. Interpretacja przemocy w xx wieku,
przel. Światoslaw Florian Nowicki, Książka i Prasa, Warszawa 2014.
Kategoria „horyzontu oczekiwań” pochodzi od Reinharta Kossellecka,
por. tegoż, „Przestrzeń doświadczenia” i „horyzont oczekiwań” - dwie
kategorie historyczne, [w:] tegoż, Semantyka historyczna, przeł.
Wojciech Kunicki, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2001, s. 359-389.
2 O bitwie jako modelu Wydarzenia charakteryzującego się
neutralnością przewyższającą każdą poszczególną pozycję jego
uczestników, por. Gilles Deleuze, Logika sensu, przel. Grzegorz
Wilczyński, PWN, Warszawa 2011, s. 145-146.
10
