musa kıssasının paradigmatik yapısı

16 Pages·2010·0.89 MB·Turkish

D01777c8s19y2004.pdf 24.02.2010 15:56:00 Page 144 (1, 2)
EKEV AKADEMİ DERCİSİ Yıl: 8 Sayı: 19 (Bahar 2004)------ 281
MUSA KISSASININ PARADİGMATİK YAPISI
Soner GÜNDÜZÖZ (*)
Özet
Kur 'an- ı Kerfm 'de Yusuf ve Adem kıssalarında da görülen paradigmatik yapıya Mu
sa kıssalarmda da rastlanır. Yusuf kıssası Kur'an'da bütünlük arz ederken, Musa kıssa­
sı dağınıktır. Bu kıssaları, birleştirdiğimizde paradigmatik bir yapı ortaya çıkar.
Paradigmatik yapıdaki anlatıda tıpkı bir soğanın kabukları gibi anlatının bölümleri
birbirine simetriktir. Merkez epizot (bölüm) olaylarm en karmaşık yeridir. Pradigmatik
yapli/ak i lıir anlarula yer alan nesne ve kişiler de birbirine simeırikıir.
Anahtar Kelimeler:Musa kıssası, paradigmatik yapı, aniatı bölümleri
The Paradigmatic Structure of Musa Episode
Abstract
The paradigmatic structure in Yusuf and Ade m episodes can also be noticed in Mu
sa episode. While the Yusuf episode is observed asorganizedin Qur'an, the Musa epi
sode is not organized. When we combine the expressions, a pardigmatic structure will
occur.
In Paradigmatic structure, the expressions are /ike the· layers of an o nion. The ep iso
des oft he expressions are symmetric:io each other. The central episode is the most comp
lex part in the main part of the events. In the expressian of the paradigmatic structure,
the objects and the persons are also symmetric to each other.
Key Words: Musa Episode, Paradigmatic Structure, Episodes.
*) Arş. Gör., Dr., Ondokuzmayıs Üniv, İliihiyat Fakültesi,
(e-posta :[email protected])
i'
/.
D01777c8s19y2004.pdf 24.02.2010 15:56:00 Page 145 (1, 1)
l
~ı
282 1 Dr., Soner GÜNDÜZöz·-------EKEV AKADEMİ DERCİSİ
GİRİŞ:
Nil'de başlayan, Kızıl deniz'e uzanan, iki denizin kıyısında veraya açılan, Musa Pey
gamber'i kah Nil nehrinde bir sandukada, kiih Hızır'la beraber bir gemide, kiih elindeki
asa ile yardığı Kızıl denizin ortasında bulduğumuz ıslak bir öykü, Mısır'daki Tfifiinın,
Tih'teki on iki pınarın, suya gömülen Firavun'un, iki denizin öyküsü. Yeşil Peygamber
(Hızır/Bilge Kul)'in peşinde, fizikle metafizik alemin buluştuğu noktaya, Mecmau'l
bahreyn'e giden, verildan dünyaya bakan Musa Peygamber'in ve her şeyi fiziksel alem
de arayan, Rabbi görebilmek için kule inşa eden Firavun 'un öyküsü. Aslında belki Hz.
. Musa ve Firavun 'un simgeselliğinde tüm insanlığın yaşam öyküsüdür Musa lassası. Öy
künün mekan ve zamanı dünyada geçse de kıssa, varlığın manasının sorgulandığı sem
bolik bir öyküdür.
Bu öykü Kur'an'da çok değişik sureler içerisinde konu edilir. "Hz. Musa, Kur'an'da
en çok adı geçen peygamberdir. 34 sfire, 131 ayet ve 136 yerde kendisinden doğrudan
bahsedilir. Dolaylı liyederin de dikkate alınması biilinde ayet sayısının 502'ye ulaştığı
görülür.1" Kur' an' da bu kadar yoğun, ama bir o kadar dağınık şekilde yer alan Musa kıs­
sa(lar)ının, kronolojik bir düzen içerisinde bir tek metin olarak birleştirilmesi ve ledün
nt Musa-Hızır lassasının da tarihsel Musa anlatılan ile birlikte metine katılması duru
munda Hz. Musa 'ya ilişkin kıssa(lar)da ilginç bir sanatsal sistemin belirginleştiği ve söz
konusu anlatının, aslında Kur'iint vahyin, daha başından sonuna değin sistemli bir plana
oturduğu göri.iHir.
Yusuf lassası ve Adem lassası gibi diğer kıssalann da tabi olduğu bu plan, 'paradig
matik yapı/soğansı yapı' (karşıt yansımalı yapı) olarak anılır. Aniatı bilirnde 'çiastik ya
pı' olarak anılan model de karşıt yansımalı yapıyla çoğunlukla örtüşmektedir. "Çias
tik/chiastik yapıya, anlatının içsel organizasyonu denilebilir. Chiasmus adını bir Grek al
fabesi haifı olan 'den almaktadır. Anlatırnın içsel bütünlüğünü göst!'!ren bir edebi tek
niktir. Şayet anlatım a b c d e f-f' e' d' c' b' a' ... simetrik bir şekilde sistematize ediliyor
sa bu aniatı bütünlük arzediyor demektir.2" Bu modelde merkez epizota yer verilmemek
tedir.
· Çiastik yapıya benzer şekilde paradigmatik yapıdaki bir aniatı da soğanın kabukları
gibi içiçe geçmiş farklı epizot/kısımlardan oluşur. Soğanın ortadan ikiye bölünmesi ile
her iki taraftaki kabukların birbirine simetrik/bakışımlı olduğu görülür. Bunun gibi so
ğansı plana oturtulmuş bir anlatının epizotları da birbirine bakışımlı olacaktır. Öte yan
dan çiastik yapının tersine paradigmatik yapıda, soğanın ortasındaki kısıma benzer şe­
kilde bu aniatılarda izleksel olarak olayın düğümlendiği bir 'merkez epizot' bulunur. An
latıdaki karmaşıklık anlatının başından ·ortasına doğru artar, merkez anlatım biriminde
düğümlendikten sonra anlatının sonuna doğru azaiır3.
I) Bu durumun tespiti için bkz. Elmalı, Abdurrahman, Moise (Musa) et son Message d'apres Le Co
ran et Ses Commentateurs, yayınlanmamış doktora tezi, Paris, 1988, 13-14. Nakleden: Sayı, Ali, Fi
ravun, Hamlin ve Kilran Karşısında Hz. Musa, İz Yayıncılık, İstanbul, 1999, s. I. ·
2) Al bayrak, İsmail, "Kur'fuı ve Anlatı(m) Bilim", Ekev Akademi Dergisi, Ankara, 2002, sayı:l3, s.97.
3) Karabaş, Seyfi, Dede Korkut'ta Renkler, Yapı Kredi Yayınları, İst~bul, 1996, s.9. Karabaş'ın verdi
ği bilgiye göre karşıt yansımalı yapı Homeros'un destanlarında Ilyada ve Odysseia, Dede Korkut,
Sir Gavain and the Green Knight, Gulliver's Travels dördüncü kısmı, Joseph Andrews, The Red
Badge ofCourage, The Ballad of the Sad Cafe ve Çalıkuşu'nda görülür. Karabaş, a.g.e., s.9,l0, ll, 12.
D01777c8s19y2004.pdf 24.02.2010 15:56:00 Page 145 (1, 2)
MUSA KISSASININ PARADİGMATİK YAPISI-------- 283
Musa kıssasındaki ögeler ve kahramanlar arasındaki eşleştirmeler ve sembolik de
ğerlerin birbirleriyle ortaklık ya da zıtlık tekabüliyeti içinde yer alması, kıssada adı ge
çen 'karşıt yansımalı yapı' çerçevesinde gelişen simetrik epizot (kısım)ların anlatım gü
cünü daha da artınr. Belki de bu, Kur'an'ın icazının tarih boyunca karanlıkta kalmış bir
boyutunu bize verir.
1-KISSANIN EPİZOTLARI:
Musa kıssasının simetrik epizotlarını şu şekilde belirlememiz mümkündür:
a'-Musa Peygamber'in MaddiTerbiyesi Epizotu
Sanduka, Kıbunin katli, Bedensel Yardım
A' -Mucize Epizotu (Metamorfoz)
B'-inançlıların Ölümü Epizotu
C'Semavi İnzal Epizotu (Mısır'da Göksel Afetler)
D'-Çıkış (Hurfic)-Gark Epizotu
[ E'-Tfir Epizotu
F-Merkez Epizot/Sfunifi-Buzağı Epizotu .
E"Tfir Epizotu
D" -Giriş Epizotu
C"-Semavi İnzru Epizotu (Tih'te Göksel Lütuflar)
B"-İnançsızın Ölümü Epizotu
A"-Mucize Epizotu (Metamorfoz)
a"-Musa Peygamber'in Manevi Terbiyesi Epizotu
Gemi, Çocuğun Katli, Bedensel Yardım
a'-Musa Peygamber'in Maddi Terbiyesi Epizotu:
1. Anlatım Birimi Sanduka: Saltanatını Nil'in sularının yükselme ve alçalmasının
kontrolü sayesinde kurmuş ve bunu Mısır' ın mevcut kül tü içinde kendisine bir tanrılık
atfederek pekiştirmiş olan Firavun, Tann Kral kimliği içerisinde her dediğini yaptınr. O
Mısır'ın en büyük adamı olduğu gibi, Mısır'daki tannlar panteonunun da en büyük tan
nsıdır4. Tıpkı petrol gibi, idaresi, güçlü bir erki gerekli kılan Nil, Firavun'a saltanat ve
4) "Ben sizin en büyük tannnızım" ifadesi için bkz. Naziat 79/24. Bu Firavun'un kimliğine ilişkin çe
şitli görüşler ileri sürülmüştür. Tevriit açıkça Hz. Musa'nın, sarayında büyüdüğü Firavun ile Hz. Mu
sa'nın inanmaya çağırdığı ve Kızıl Deniz'de ölen Firavun'un farklı kişiler olduğunu belirtir. Bkz.
Eski Ahid, Çıkış, 4/18-20; Buna göre İlk Firavun 19. Hanedan'ın üçüncü Firavunu II.Ramses
(M.Ö.I279-1212) ve ikincisi Merneptah (M.Ö. 1212-1202i olmalıdır. Maurice Bucaille ve kimi bi
lim adamları Kur'fuı'daki Firavun'un da Tevrat'ta belirtildiği gibi iki ayn Firavun olduklarını ve bu
Firavunların II.Ramses ve Merneptah olduğunu söylerler. Fakat onların bu tezinde Tevrat'ın, Mu
sa'nın Firavun'u davet ettiği zaman seksen, öldüğünde ise yüzyirmi yaşında olduğuna ilişkin riva
yetine da);andıkları görülür. Bkz. Bucaille, Maurice, Kitab-ı Mukaddes Kur'an ve Bilim "La Bible
/.
D01777c8s19y2004.pdf 24.02.2010 15:56:00 Page 146 (1, 1)
284 /Dr., Soner GÜNDÜZÖZ-------EKEV AKADEMİ DERCİSİ
hatta tannlık vermiştir. Fakat Firavun'un, bu saltanatın, elinde sürekli kalması konusun
da endişeleri vardır. Firavun bir taraftan Mısır'da çağalmakta olan İsrailoğullarının de
mografik yapısını kontrol etmek, diğer taraftan İsrailoğullannın arasından çıkacağını bil
diği peygamberin gelişini geciktirmek için İsralloğullannın dünyaya gelen erkek çocuk-
lannı düzenli olarak katlettirir5. .
Bu hengamede annesi, Firavun'un askerlerinden korumak için, Hazkıyel adındaki bir
marangoza6 yaptırdığı sanduka içerisine bebek Musa'yı koyar ve sandukayı lqyıda bir
yere iple bağlı alduğu halde Nil'in açıklanna salar. Bir gün askerlerin kontrolü sırasında
bebek Musa'nın içine kondu ğu sanduka, bir rivayete göre; annesinin ipi bağlamayı unut
ması sonucu7, -Kur'an'ın delaletiyle anneye gelen bir vahye müstenid olarak-s Nil'in
akışına kendini kaptınr.
Sanduka, Firavun'un Nil kenanndaki sarayının kıyısında bir ağacın dibine takılır. Fi
ravun'un kızı9 belki de hanımı Asiye'nin hizmetkarlan bebeği bulurlarlO. Firavun du
rumdan haberdar olur ve bebeği öldürtmek ister. Asiy e gizli bir muvahhittir ve bu bebe
ğin ikisi için de göz aydınlığı olacağı yolundaki sözleri ile kocasını bu karanndan vaz
geçirir! ı. Hatta müteakip defalar Firavun sudan gelen bu çocuğu öldürtmek istese de
Asiye hep onu bu düşüncesinden alıkoyar12. Suda ağacın dibinde bulunan bu çocuğa Fi
ravun'un sarayında, Kıpticede su anlamına gelen 'mu' ve ağaç anlarnma gelen 'sa' keli
melerinin birleşimi olan 'Musa' adı verilirl3. Firavun'un saltanatını borçlu olduğu Nil,
le Coran, et la science", çev. Suat Yıldınm, TÖV., İzmir, tsz. s. 343. Bu görüşe karşı çıkaı:ak
Kur'an'daki Firavun'un tek Firavun olduğunu ve bunun tarihsel gerçeklerle uyuştuğunu, söz konu
su Firavunun 67 yıl saltanat sürmüş olan II.Ramses'ten başkası olmadığını söyleyenler de vardır.
Bkz. Fatoohi, Louay, Al-Dargazelli, Shetha, Musa & Firavun Çıkış Kitabı, Gelenek, s. 122-124. ...l';
5) Katil ve zebh olayı için bkz. Bakara, 2/49; A'raf, 7/127, 141; İbralıim, 14/6; Kasas, 28/4; Mü'min
(Gafır), 40/45; Eski Ahid, Çıkış, 1/15. Bunun bir katil olmayıp Kur'an'da geçen zebh eyleminin bir
kastrasyon/iğdiş operasyonu olduğu da söylenir. Bkz. Sayı, a.g.e., s.32. Karın tokluğuna çalışan nü
fusu kaybetme endişesi ile Firavun'un bu uygulamayı birer yıl ara ile yaptığı ve Musa Peygamber'in
kardeşi (Tevrat'a göre ağabeyi) Harun Peygamber'in Hz. Musa'nın bebekken yaşadıklanndan bu
yolla kurtulduğu için bkz. Taberi, Ebi\ Ca'fer Muhammed b. Cerir, Cami'u'l-Beyan 'an Te'vUi Aya
ti'l-Kur'an, Mısır, 1954, I, 272
6) Sa'lebi, Ebi\ İshak Ahmed b. Muhammed, Araisu '1-Mecalis, tsz, s.149, 166. Nakleden: Sayı, a.g.e .•
s.37.
7) İbn Kesir, Ebi\'1-Fida İsmiiii b. 'Umer, Tefsiru'l-Kur'ani'l-'Azim, thk. Muhammed İbrahim el-Ben-
na, vd., İstanbul, 1985, VI, 232.
8) Kasas, 2817.
9) Eski Ahid, 2/5-6; Taberi, a.g.e., XX, 32.
10) Taberi, a.g.e., XVI, 165.
ll) Kasas, 28/9.
12) Sayı, a.g.e., s.43-44.
13) Sayı, a.g.e., a.yer. Tevrat'ta "Firavun'un kızı 'Onu sudan çıkardım'diyerek adını Musa koydu." türn
cesi yer alır. Bkz. Eski Ahi d, Çıkış, 215-10; Musa kelimesinin etimolojisi ile ilgili başka görüşler de
ileri sürülmüştür. Yurco'ya göre Mısır dili kökenli Musa adı Ramses dönemi kaynaklarında sıklıkla
görülür. Bkz. Fatoohi, a.g.e., s.54. Musa kelimesinin kutsal kitaptaki etimolojisinin yarılış olduğunu
söyleyenler vardır. Bkz. Fatoohi, a.g.e., s.ll8. Kimi bilim adamianna göre Musa adı ilk unsuru bir
tann adı olan Mısır dilindeki bir ismin kısaltılmış biçimidir. Bkz. Fatoohi, a.g.e., s.38.
D01777c8s19y2004.pdf 24.02.2010 15:56:00 Page 146 (1, 2)
MUSA KISSASININ PARADİGMATİK YAPISI-------- 285
bu sefer ona saltanatını ve hatta hayatını kaybettirecek bir oyun oynaınıştır. Ona Musa
Peygamber'i getirmiştir. Bu, döngüsel olayların da başlangıcıdır.
Musa Peygamber'in annesine, korkmaması ve bebeğinin tekrar kendisine döneceği
şeklindeki Kur'ani vahiy14 gerçek olmuştur. Bebek Musa hiç bir süt anneyi kabul etmez,
Musa'nın abiasının Firavun'un sarayına giderek annesini sütanne olarak tavsiye etmesi
sonucu anne, süt anne olarak saraya alınır15. Hatta rivayetler doğru ise anne işlerini ge
rekçe göstererek sütten kesilenekadar Hz. Musa'ya kendi evinde bakar16. Buraya kadar
gerçekleşen olaylar Kur'an'ın anlatımının destekleyicileri olarak Tevrat, tefsirler ve ri
vayetlerin ışığı altında incelenirse, kıssada ilginç eşleştirmeler ortaya çıkar. Hz. Musa'yı
Nil'e bırakan anne onu gideceği yere kadar izlemesi için kızı Meryem'i yollar17. Asiye
nin ve kızının bebeği bulduğu rivayetine dayalı olarak diyebiliriz ki Hz. Musanın anne
si (bebeği Nil'e bırakan), kızı Meryem (bebeği Nil boyunca izleyen) ve Firavun'un sa
rayında Hz. Musa'ya ikinci bir annelik yapan Asiye (bebeği bulan), Asiye'nin ve Fira
vun'un kızı (bebeği bulan) birbirleriyle işlevsel olarak eşleşirler.
2. Anlatım Birimi Kıptfnin Kat/i: Musa Peygamber genç bir adam olur. Ona henüz
peygamberlik görevi verilmemiştir. O, Firavun'a karşı nankörlük etmek ile sıbtilere uy
gulanan baskıya karşı çıkmak arasında bocalamaktadır.
Genç Musa sudan gelen biri olması ve süt annesinin (ki gerçek annesi odur) bir sıb­
tl (fsralloğullarından hiri) olması nedeniyle İsrailoğullarına yakın bir konumdadır. Bir
gün Hz. Musa bir sıbt1 ile bir kıbt1 (Mısır'ın yerli Fir'avni halkından olan kişi)nin kav
gasına tanık olur. Bu kavgada sıbtınin yanında yer alan Hz. Musa vurduğu bir yumruk
la istemeden kıbtıyi öldürür. Korkuya kapılan Hz. Musa bu korkusunda haksız da sayıl­
maz. Şehrin uzak tarafından (olayın geçtiği yerin şehrin içi olduğu düşünülürse saray
dan) gelen bir inançlı kişinin "kaç, yoksa Firavun bu suçtan dolayı seni öldürecek" şek­
lindeki ikazıyla Hz. Musa, Mısır'ı terk etmek zorunda kalır18.
3. Anlatım Birimi Karşılıksız Bedensel Yardım: Hz. Musa yanına hiç bir azık alına­
dan Mısır'i terk eder, Medyen'e kadar gider19. Medyen Firavun'un hükümran olmadığı
bir bölgedir. Orada bir meraya varır. Merada iki kız, sürülerine çobanlık yapmakta, su
başındaki izdiham nedeniyle, ancak erkek çobanlar sürülerini çektikten sonra hayvanla.:.
rını sulayabilmektedirler. Hz. Musa onların bu çilesini farkederek hiç bir maddi karşılık
beklemeden onların hayvanlarının sulanmasını sağlar20. Rivayete göre çok güçlü bir fı­
ziğe sahip olan Hz. Musa bir su birikintisini örten kayayı kaldırır ve hayvanları sular21.
14) Kasas, 28/7.
15) Kasas, 28/12.
16) Taberl, a.g.e., XVI, 165.
17 ) Kasas, 28/11.
18) Kasas, 28/20-21.
19) Kasas, 28/22.
20) Kasas, 28/23-24.
21) Taberi, ale., XX, 64.
/.
D01777c8s19y2004.pdf 24.02.2010 15:56:00 Page 147 (1, 1)
286 /Dr., Soner GÜNDÜZÖZ-------EKEV AKADEMİ DERCİSİ
Bu kıziann babalan Şuayb Peygamberdir22. Çok yaşlı olan Şuayb Peygamber, kızla­
n suya yalnız göndermek zorundadır. Hz. Musa'nın bu iyiliğini öğrenen ve büyük kızı-·
nın onun güçlü ve güvenilir biri olduğuna ilişkin sözleri ve onu yanlannda işe almalan
şeklindeki önerisi23 doğrultusunda, Şuayb Peygamber Hz. Musa'dan, sekiz yılı bu kızı
ile evliliğine mehir olmak üzere, iki yılı da Hz. Musa'nın gönlünden koparsa karşılıksız
olmak üzere 8-10 yıl yanlannda kalmasını ister. Hz. Musa teklifi kabul eder, Şuayb Pey
gamber'in damadı olarak yıllarca yanında çalışır24.
A'-Mucize Epizotu (Metamorfoz): Hz. Musa Medyen'den 8-10 sene sonra aynlır.
Rivayetlere baKılırsa Sina üzerinden Mısır'a dönmektedir25. Mevsim kıştır, Hz. Musa ve
ailesi yollannı kaybederler26. İleride bir ateş gören Hz. Musa, ailesine ısınacak bir ateş
götürmek ve ateşin başında bir kılavuz bulmak ümidiyle ateşin yanına vanr27. Ona mü
bfirek bir bölgedeki ağaçtan seslenilir28. "Ayakkabılannı çıkar. Sen kutsal Tuva vadisin
desin."29 denir. Kendisine peygamberlik verilen Hz. Musa'dan, Firavun'a giderek onu
doğru dine davet etmesi istenir30.
Burada Allah ile Hz. Musa arasındaki ilginç bir diyaloğa da yer verilir. Allah, Hz.
Musa'ya elindekinin ne olduğunu sorar. Hz. Musa'nın elinde asası vardır. Hz. Musa ce
vap olarak "kah dayandığını, kah davanma yaprak indirdiğim değneğirn. Başka yararla
n da var" der31. Allah'ın onu yere atması emrine uyarakdeğneğini yere atan Hz. Musa
onun bir yılana dönüştüğünü görür32. Bu mucize Hz. Musa'ya verilen beyaz el mucize
siyle beraber iki büyük mucizeden biriciir33. Hz. Musa 'yahu iki mucize dışında yedi mu
cize daha verilmiştir34. Hz. Musa'nın, dilindeki kekemelik nedeniyle Allah'tan kardeşi
Harun'u kendisine vezir/destekçi yapması konusundaki talebi, Allah tarafından kabul
edilir35. Hz. Musa vahyi alıruş olarak Mısır'ın yolunu tutar. ·
B'-İıiaçlılarm Ölümü Epizotu: Hz. Musa Firavun'un sarayına vanr. Firavun'u doğ­
ru dine davet eden Hz. Musa Firavun'un tepkisi ile karşılaşır. Nevruz günü Mısır'ın si
hirbazlan ile Hz. Musa arasında bir yanşma yapılmasına karar verilir36. Amaç Hz. Mu-
22) Kur'an'da 'kocamış ihtiyar' olarak geçer. Bkz. Kasas, 28/23. Tevrat'ta ise Midyan (Medyen) Kahi-
ni Yetro olarak anılır. Bkz. Eski Ahid, Çıkış, 2/16-22, 3/1, 18/l.
23) Kasas, 28/26.
24) Kasas, 28/27-29.
25) Eski Ahid, Çıkış, 2/23.
26) Taha, 20/10; Kasas, 28/29.
27) Taha, 20/10; Nemi, 27/8; Kasas, 28/29.
28) Taha, 20/12; Nemi, 27/8-9; Kasas, 28/30.
29) Taha, 20/12; Eski Ahid, Çıkış, 3/5.
30) Taha, 20/13, 43; Şuara, 26/10-ll; Kasas, 28/32; Niiziat, 79/16-17.
31) Taha, 20/ 17-18.
32) Taha, 20/19-20, Kasas, 28/31.
33) Taha, 20/22; Nemi, 27/l2; Kasas, 28/32.
34) Nemi, 27112.
35) Taha, 20/29-30; Kasas, 28/34.
36) Nevruz olduğu söylenen gün, Kur'an'da "Zinet Günü/Bayram Günü" olarak geçer. BkZ. Taha,
20/59. Yanşmanın yapıldığı yer Pi-Ramesse şehri olmalıdır. Fatoohi, a.g,e., s.97.
D01777c8s19y2004.pdf 24.02.2010 15:56:00 Page 147 (1, 2)
MUSA KISSASININ PARADİGMATİK YAPISI-------- 287
sa'nın yenik düşürülerek, iddiasında başansızlığa uğramasıdır. Ama işler Firavun'un
beklediği gibi gitmez.
Yanşmada sihirbazlar Hz. Musa'ya; Hz. Musa ise onlara öncelik verir. Sihirbazlar bu
jeste uyarak yanşmada Hz. Musa' dan önce h ünerlerini göstermeye başlarlar, ellerindeki
asalan ve ipleri yere atarlar. Asalar ve ipler yılanlara dönüşür. Oysa bu sadece bir iliz
yondur. Ama çok başan ile sahnelenen bu ilizyon, bir ara Hz. Musa'nın bile yüreğine
korku verir. Derken, Hz. Musa asasını yere atar ve asası gerçek bir yılana dönüşerek si
hirbazlann sahte yılanlannı yutar. Sihirbazlar Hz. Musa'nın bir sihirbaz olmayıp gerçek
bir peygamber olduğunu anlayınca secdeye kapanırlar. Firavun, kendisi izin vermeden,
onlann Hz. Musa'ya uymalannı ve Hz. Musa'nın Rabbine iman etmelerini büyük bir suç
olarak niteler. Onlar Firavun'a kafa tutarlar ve imanlannda sehat ederler. Firavun, sihir
bazlann ellerinin ve ayaklannın çaprazlama olarak kesilmesini ve asılmalannı emre
der37. Rivayete göre daha sonra sihirbazlan Nil kenannda astınr38.
Bu süreçte Firavun, Haman'dan, tuğla pişirterek kendisi için yüksek bir kule yapma
sını ister39. Amacı bu kuleye çıkarak Hz. Musa'nın Rabbini görmektir.
C'-Semavi İnzal Epizotn (Mısıi'da gökten gelen afetler): Firavun ve kıptiler, küfür
lerinde ısrar etmeleri nedeniyle gökten gelen birtakım iifetlerle cezalandınlırlar. Firavun
ve kıbtiler yıllarca kıtlığa maruz kalırlar. Afetierin başında gökten gönderilim tı1fiin ge
lir40. cerad/çekirge sürüsü de41 Mısır halkının maruz kaldığı iifetlerdendir. Çekirge sürü
sü Hz. Musa'nın duası sayesinde garb yeli vasıtasıyla Mısır'dan hertaraf edilif42. Bu se
fer üzerlerine kummel!böcek, defiidi'/kurbağa ve dem/kan43 gönderilir. Kan, Mısirlıla­
nn içme sulannın kana dönüşmesidif44. Söz konusu afet yedi gün sürer45. Mısırlılar,
ricz/feliiket olarak an dıklan bu afetlerden kurtulmalan için Hz. Musa' dan, Rabbine du
ada bulunmasını isterler, Hz. Musa'nın duasıyla bu afetler hertaraf edilif46. Mısır'da ya
şanan beş Metin Kur'an'da Hz. Musa'ya verildiği bildirilen dokuz ayete47 dahil olduğu
bildirilmektedir48. Bu süreçte Firavun ve mele'/seçkin zümresinin başına gelen bir fela-
37) A'rnf, 7/106-126; Taha, 20/60-73; Şuanl., 26/38-51.
38) Taberi, a.g.e., IX, 23.
39) Kasas, 28/38; Mü'min (Gatir), 40/36.
40) Taberi, a.g.e., IX, 30, 31, 34. Tfif'an'ın Yemen dilinde taun demek olduğuna ilişkin bkz. İbn Kesir,
Tefslr, m, 458.
41) A'rnf, 71133.
42) Eski Ahid, Çıkış, I0/18-19.
43) A'rnf, 7/133.
44) Taberi, a.g.e., IX, 35. Dem olayırun burun kanaması olduğu da söylenir. Bkz. Taberi, a.g.e., IX, 39.
45) Eski Ahid, Çıkış, 7/25. Bu afet Eski Ahid'te de yaklaşık olarak Kur'an'daki gibi ele alırur. Bkz. Çı­
kış, 7/15-25.
46) A'rlif, 7/134-135; Zuhruf, 43/50. Ricz kelimesinin genel olarak tfiffuı, cernd, kuminel, detadi', ve
dem lifetlerini ifade ettiğine ilişkin bkz. Sayı, a.g.e., s.155. Bu felaket Kur'an'da azab kelimesi ile
de ifade edilir. Bkz. Zuhruf, 43/50.
47) İsrn, 17/I01; Nemi, 27112.
48) Taberi, a.~,;e., XV, 171.
/.
D01777c8s19y2004.pdf 24.02.2010 15:56:00 Page 148 (1, 1)
288 /Dr., Soner GÜNDÜZöz·-------EKEV AKADEMİ DERCİSİ
ket de tams/paralann taşlaşması. olayıdır. Bu, Hz. Musa'nın Firavun ve adamlannın pa
ralannın taşa dönüşmesi için yaptığı dua sayesinde olmuştuı:49.
D'· Çıkış (Hurôc)-Gark Epizotu: Firavun'un soy kırım (istifzaz)SO yapmasından
kurtulmak için kaçmaktan başka çare bulamayan Hz. Musa ve İsrruloğullan Mısırltiann
paralanndan ödünç alırJar51 ve gece vakti yola düşerler52. Firavun kendine bağlı siteler
den asker toplayarak53 bir sabah vakti sıbtllerin peşine düşer54. Yaklaşık bir-iki hafta
sonra İsrruloğullannı Kızıl denizin kıyısında55 yakalar56. İsrruloğullan paniğe kapıJır57,
Hz. Musa'ya kırıcı sözlerle serzenişte bulunurlar5B. "Önümüzde deniz, arkarruzda Fira
vun, kapana kısıldık" derler59. Hz. Musa ise onlan soğukkanlı olmaya çağınr6°. Hz. Mu
sa vahiy ile asasını denize vurur, deniz yanJır61. İsrruloğullan bu kuru yerden geçer62,
kurtulur. Firavun ve askerleri muhtemelen bu olağan üstü olayı ,Firavt!n'un tannlığına
yorumlayarak63 denizin ortasında oluşmuş yolda ilerlerken64 deniz kapanıverir ve boğu­
lurlar65. Firavunun boğulmasının 10 Muharrem'de olduğu belirtilir66. Firavun öleceğini
49) Yunus, 10/88-89.
50) isra, 17/103.
51) Sıbtllerin kıbtllerden ödünç para almış olduklanna ilişkin bkz. Taha, 20/87. Sayı'ya göre, kıbtiler
başianna gelen bir felliketin kaldmiması karşısında sıbtllere ödünç para vermek zorunda kalmış ol
malıdırlar. Bkz. Sayı, a.g.e., s.172. isrruloğullannıiı bunu Hz. Musa'nın emri ile yapııkianna ilişkin
bkz. Eski Ahid, Çıkış, 12/35; 11/1-3. Tamsolayına rağmen sıbtilerin kıbtilerden para almasını Sa
yı, tamsolayının Firavun'un ve mele'/seçkin zümresinin mallannda gerçekleştiği, oysa sı bulerin bu
paralan Mısır halkından aldıklan ile açıklar. Bkz. Sayı, a.g.e., s.174. Eski Ahid'te de bu durum be
lirtilir. Eski Ahi d. ('ıkı~. ı Jl~: ı 2n5-3fi.
52) Taha, 20n7; Şuara, 26/52; Duhan, 44/23.
53) Şuara, 26/53.
54) Şuara, 26/60. Ayette geçen muşrikln kelimesini n, zaman değil, yön ifade ettiğini düşünenler de var
dır. Buna göre kelime "doğuya doğru" anlamına gelir. Kur'an'daki maşrik "doğu" kelimesi kuzey
den güneye uzanan yanın dairede, doğu, güneydoğu, kuzeydeğuyu içerecek şekilde bütün yönleri
kapsarken; magrib "batı" kelimesi de kuzeyden güneye uzanan yanın dairede batıdaki bütün yön
leri, yani batı, güney batı, ve kuzey batıyı kapsar. İsrruloğullannın kaçışı kabaca güneydoğuya doğ­
ru olduğuna göre, Kur'an Mısırlılann isrruloğullannı "doğuya doğru" takip ettiğini belirtmekle
"doğuya doğru kaçışı tarif etmektedir. Bkz. Fatoohi, a.g.e., s.165.
55) Zemahşerl, Carulliih Muhammed b. 'Umer, el-Keşşfıj 'an Hakfıiki Gavfımidi't-Tenzfl ve 'Uyüni'l
Ekfıvllfi Vuci'ihn-Te'vll, Beyrut, tsz., III, 317; Eski Ahid, İbranilere Mektup, 12/29.
56) Şuara, 26/61-63. Tevrat'taki bilgiye göre, Firavun ve askerleri İsrruloğullanna Pi-halıirot yanında
Baal-Tsefon önünde konaklamakla iken yetişmişlerdir. Bkz. Eski Ahid, Çıkış, 14/9.
57) Şuara, 26/61.
58) A'rM, 71129. Eski Ahid, Çıkış, 14/11-12.
59) Taberi, a.g.e., XIX, 79.
60) A'raf, 7/128-129.
61) Bakara, 2/50; Şuara, 26/63. Olayı volkanik bir sarsıntı şeklinde değerlendirenler için bkz. Mill er, J.
Max well, Hayet, John, H., A History of Ancient lsrael and Judah, s.64-65; Nakleden: Sayı, a.g.e.,
s.190.
62) Taha, 20n1.
63) Taberi, a.g.e., I, 278; XIX, 82.
64) Yunus, 10/90; Taha, 20n8.
65) Bakara, 2/50; Şuara, 26/65-66; Duhan, 44/24.
66) Buhar!, es-Sahfh, Savm, 69. Eski Ahid'te herhangi bir tarih verilm~mekle birlikte bazı tarihi ve ar
keolojik çalışmalara dayanılarak Hz. Musa'nın yaklaşık ol!!fak M. O. XIV ila XIII. yüzyıllar arasın­
da yaşadığı, lsrruloğullannın Mısır'dan çıkışlannın da M.O. XIII.yüzyılın ikinci yansında gerçek-
D01777c8s19y2004.pdf 24.02.2010 15:56:00 Page 148 (1, 2)
MUSA KISSASININ PARADİGMATİK YAPISI-------- 289
anlayınca "İsrailoğullannın iman ettiği Tann'dan başkatann yok, teslim olanlardan ol
dum" deı-67.
İsrruloğullan denizi geçtikten sonra putlara ibadet eden bir topluluğa rastlarlar ve Hz.
Musa'dan onlann putlan gibi bir put yapmasını isterler. Hz. Musa onlan ciihillikle suç
laı-68. Rivayetlere bakılırsa bu topluluğun putlan inek şeklindediı-69. Belki bu olay buza
ğı olayının da habercisi durumundadır.
E'-Tôr Epizotu: Hz. Musa ve İsrailoğullan Kızıl denizi geçerler. Allah onlara
Tur'un sağ tarafını vadeder70. Hz. Musa kavminden yetmiş kişi ile beraberTOr'a doğru
yola çıkar. Acele ederek onlan Tı1r'a yakın bir yerde bırakarak tek başına Tı1r'a çıkar71.
Bu acelesi ile ilahi suiile muhatap olur ve Allah "Neden kavİnini geride bırakıp acele edi
yorsun?"72 diye sorar. Hz. Musa "Onlar benim peşimdeler, ben, sen memnun ol diye he
men geldim" der73. Hz. Musa İsrruloğullannın başında kardeşi Hz. Harun'u bırakmış­
tır74. Mlkat otuz günden on gün eklenerek kırk güne çıkaniır75. İlave son on günde Sa
min, İsrruloğullannı daliilete düşürür76.
Bazı kaynaklarda mlkatın, huruc-gark/çıkış-boğulma olayından yaklaşık olarak on
bir ay sonra gerçekleştiği söylense de77. Tevrat'ta Sina Vahyinin İsrruloğullannın Mı­
sır'dan çıkışlannın üçüncü ayında gerçekleştiği söylenir78. Hz. Musa mikatta Allah'ı
leşti ği iddia edilmektedir. Bkz. Sil ver. D. Jeremy. A Historv of Judaism. Basic Books, New York,
El/4, 1, JY; A.rrı..:a lık.z. Hc:alun, E. \V., TJu; OIJ Tı;~lt.mıelll Prupheıs, Pdi.:an Buuks, &linburglı,
1961, Appendix I, s.172. Nakleden: Sinanoğlu, Mustafa, "Eski Ahid ve Kur'an-ı Kerim'de Sina
Vahyi", İslam Araştırmaları Dergisi, Sayı:2, İstanbul, 1998, s.3. Sina Yalıyine ilişkin Eski Ahit ve
Kur'an mukayesesİ için bkz. Sinanoğlu, agm. s.20. Söz konusu Firavun'un II. Ramses olduğu dü
şüncesi!!deki bilim adamlarına göre Firavun Il. Ramses'in askerleri ile Kızıl Deniz'de boğulma ta
rihi M.O. 1212'dir. Bkz. Fatoohi, a.g.e., s.136.
67) Yunus, 10/90. Firavun'un imanı prpblerni çok tartışmalıdır. Bu konudaki görüşler için bkz. Sayı,
a.g.e., s.193-194. Fakat Kur'an'da Al-i Firavun'un sabah akşam ateşe sunuldukları ve katirlerin du
asının boşa olduğu söylenmektedir. Bkz. Mü'rnin (Giifir), 40/45-50. Bu ifadeler Firavun'un kiifir
olarak öldüğünü doğrular gözükmektedir. Mevlana, Musa ve Firavun'un birer sembol olduklarını
belirterek "Zalıiren Musa yol üzerinde idi. Firavun ise yolunu şaşırmıştı. Hz. Musa Hakk'ın önün
de gündüz ağlayıp sızladı; Firavun ise gece yanları göz yaşı dökerek Hakk'a feryat etti." sözleri ile
Firavun 'un imanından yana gözükür. Mevlana Celiileddin-i Rumi, Mesnevl, Kültür Bakanlığı, An
kara, 1993, I, 35a, by. 2456-2474; Gölpınarlı, Abdülbiiki, Mesnevl ve Şerhi, Ankara, 1989, I, 441-
443; Nakleden: Gürer, Dilaver, Fususu'I-Hikem ve Mesnevl'de Peygamberlerin Öykü/eri, İnsan Ya
yınları, İstanbul, 2002, s.215.
68) A'riif, 7/138.
69) Taberi, a.g.e., IX, 45.
70) Talıa, 20/80.
71) Zemalışeri, a.g.e., III, 80.
72) Talıa, 20/83.
73) Talıa, 20/84.
74) Zemalışeri, a.g.e., a.yer.
75) A'riif, 7/142.
76) Talıa, 20/85; Ankebilt, 29/1-2.
77) Sayı, a.g.e., s. 201.
78) Eski Ahid~ Çıkış,19/3-6.
ı
/.
D01777c8s19y2004.pdf 24.02.2010 15:56:00 Page 149 (1, 1)
l
-~ 1
290 1 Dr., Soner GONDüzöz·------..;..EKEV AKADEMİ DERCİSİ
görmek ister, Allah "Beni asla göremezsin. Dağa bak. Dağ yerinde kalırsa beni görür
sün" der Allah, nuru ile dağa tecelli edince dağ paramparça olur. Hz. Musa bayılır. Son- '
ra kendine gelir79. Bu epizotta Kur'an'da da geçtiği gibi ısrarla Hz. Musa'nın kavmini
geride bırakarak acele etmesinden bahsedilir. İsrailoğullarından pek çoğu Sfurılıi'nin t
yaptığı ve adına 'ıcl denen bir buzağıya tapmaya başlamışlardır. 'Icl!buzağı, 'acele kö-
künden gelir. Hz. Musa'nın acele etmesi ile 'ıcl!buzağı arasında bir bağ vardır. Bu husu-
sa klasik bazı tefsirler de işaret ederSO.
F -Merkez Epizot/Samiri-Buzağı Epizotu: Kendisine emirlerin yazılı olduğu levha
lar verilen Hz. Musa İsrailoğullarının yanına gider, vahiyle önceden kavminin dalalete
düştüğünü öğrenmiş olan Hz Musa bu durumu kendi gözleri ile de görür. Sarnin namın­
daki kişiSI bir buzağı heykeli yapmış82 ve İsrailoğullarından pek çoğu bu buzağıya tap
maya başlarnışlardır83. Hz. Musa Sanıiri'yi kovar ve buzağı yı yakarak küllerini denize
atar84. Hz. Musa İsriüloğullarına nefislerini öldürme cezası vefir85. Kıbt!yi öldürdüğü
olayda Hz. Musa'nın Medyen'e kaçmasına neden olan kişinin bu Sarnin olduğu söyle-
nir86. . .
Bu epizotta ilginç bir eşleştirme ile karşılaşılır. Sfurılıi, Hz. Musa'nın kaçmasına ne
den olmuş, Hz. Musa ise bu olaydan yıllar sonra simetrik bir biçimde onu kovmuştur.
Yani; Sfurılıi Hz. Musa'yı yurdundan uzaklaştırmış; Hz. Musa da Sfurılıi'yi yurdundan
maklaştınnıstır.
E"-Tur Epizotu: Hz. Musa tek başına mikata çıkışından sonra. daha önce Tur'un ya
kı~larına kadar götürüp mikata çıkarmadığı yetmiş kişiyi bu sefer çıkarır. Hz. Musa'ya
çeşitli buyrukların verildiği buluşmada bu yetmiş kişi Allah'ı açıkça görmek isterler, bu
nun üzerine recfe (sarsıntı) ve sa'ika (yıldınm) ile cezalandınlarak öldürülürler. Sonra
79) A'raf, 7/143; Eski Abit'te de "Yüzümü göremezsin, çünkü insan beni görüp de yaşayamaz" ifadesi
geçmektedir. Bkz. Çıkış, 33/l8-20. Tanrı'nın yalın görünmesi (epifani)'nden farklı olarak, varlığı­
nı bulut ya da ateş gibi bir belirti içinden göstermesi ve konuşması durumu "seldne" olarak anılır.
Bkz. Hooke, Samuel Henry, Ortadoğu Mitolojisi, çeviren: Alaeddin Şenel, imge Kitabevi, İstanbul,
2002, s.199. ·
80) Zemahşeri, a.g.e., III, 80. Buzağıya 'ıci denmesini kavminin Hz. Musa'yı beklerneyerek acele et- .
mesi de bir, değişik yorumdur. Bkz. Taberi, a.g.e., I, 282.
81) Taha, 20/83-87, 95-97; A'raf, 7/l42-145.
82) Samiri'nin bu işte yalnız olmayıp elebaşı durumunda olduğunu Kur'an'dan anlıyoruz. Bkz. Taha,
20/88. Buzağının yapım şekli ile ilgili olarak bkz. Taha, 20/96. ... 1!
83) A'raf, 7/142, 148, 150; Taha, 20/86-94.
84) Taha, 20/97.
85) Bakara, 2/54. Bu olayın gerçek bir kıta! olduğu ifade edilir. Olaya Eski Ahid'te de değinilir. Bkz.
Eski Ahi d, Çıkış, 32/26-28. Beydavi'ye göre bu gerçek bir kıta! değil, netisierin arzulannın kontrol
altına alınmasıdır. Bkz. el-Beydavi, Kadı Niisıruddin Ebu Sa'id 'Abdullah b. 'Umer, Envliru't-Ten
zfl ve Esrliru't-Te'vfl, Çağn Yayınlan, İstanbul, tsz., I, 126.
86) Taberi, a.g.e., XVI, 204-205. Tevrat'ta Samiri'den bahsedilmez. Bkz. Sayı, a.g.e., s.217; Tevrat'ta
bu olay Hz. Harun'a yıkılır. Bkz. Eski Ahi d, Çıkış, 32/1-6.