MUKADDİME I İbn Haldun

713 Pages·2016·9.44 MB·Turkish

Şark - İslâm Klasikleri
MUKADDİME I
tbn Haldun
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI: 481
BİLİM ve KÜLTÜR ESERLERİ DİZİSİ: 54
Şark - İslâm Klasikleri: 4
Kitabın adı
MUKADDİME 1
Yayın Kodu
97.34. Y.0002.231
ISBN 975.11.0358.4 (Tk. No.)
ISBN 975.11.0359.2 (1 Cilt)
Baskı yılı
1997
Baskı adedi
5.000
Dizgi, baskı, cilt
MİLLÎ EĞİTİM BASIMEVİ
Yayımlar Dairesi Başkanlığının
27.11.1997 tarih ve 692 6 sayılı yazılan ile
dördüncü defa 5.000 adet basılmıştır.
Şark - İslâm Klasikleri
MUKADDİME
I
İbn Haldun
Çeviren
ZAKİR KADİRİ UGAN
fepOll
İSTANBUL, 1997

ÖNSÖZ
Eseri Yazanın Hal Tercümen
İbni Haldun, tarihinin son cildini teşkil eden 7e-
dinci cildinde kendi hal tercümesini ye Üstatlarının hal
tercümelerini (379 - 465. sahifelerinde) tafsilli bir su­
rette yasmıştır. Biz üstadın hal tercümesini kendi eliyle
yazmış olduğu bu eserinden kısaltarak nakledecek ye
bundan sonra bu eserinin ilmi kıymetini anlatmaya ça­
lışacağız.
Veliyyüddin lâkabım taşıyan Ebu Zeyd Abdurrah-
man bin Muhammed bin Muhammed bin Haşan bin Mu-
hammed bin Câbir bin Muhammed bin İbrahim bin
Muhammed bin Abdurrahman İbnl Haldun 783 hicri
Ramazan ayımn başında (1334 M. 19 Martta) Tunu»
şehrinde doğdu. Çocukluk çağından olgunluk yaşına ge­
linceye kadar babasının nezareti altında terbiye gördü»
Babasından ilim tahsil etti. İlkönce Kur’anı ezberledi. O
çağın en tanınmış kıraat âlimi olan Şeyh Ebu Abdullah
Muhammed bin Bezzal-i Ensarfden Kıraat-İ Seb’a
“Kurbanı Arabm yedi lehçesine göre yedi şekilde9* oku­
mayı Öğrendi. Kıraat ilmine dair olan Şatibiyye ye
Râ*iyye kasidelerini ezberledi. Kur’anı 21 defa yedi kı­
raat üzerine hatmetti. Arap dili ye edebiyatını adı geçen
üstadı ile Ispanya’nın İşbilye şehrinden olup da sonra­
dan Tunus’ta yerleşmiş olan babası Muhammed VabilT-
den ye Şeyh Muhammed El-Arabt El-Hasayidi ye Şeyh
Muhammed Şeyraş El-Mezazî ye Şeyh Ebu Abbas Ah-
tned bla Kassar’dan »grendi. Edebiyat amini, Um-1 Ke­
11 İBNİ HALDUN MUKADDİMESİ I.
l&m ve edebiyatın uzmanı olan Şeyh Ebu Abdullah
Muhammed bin Bahr’den okudu. Bu büyük edibin tav­
siyesiyle Hamase divanım ve Muallekatı (belagat]eri ile
diğer şiir ve kasidelerden temayüz ettiği için Kabe du­
varına asılan yedi kaside) ve Mütenebbî, Eganî şiirle­
rinden bazılarım ve bunlara benzer birçok şiirler ez­
berledi. Fıkıh ve hadis ilmini Şeyh Şemseddin Ebi Ab­
dullah Muhammed bin C&bir ile Şeyh Ebu Abdullah Mu­
hammed bin Abdullah Ceyyanî ve Şeyh Ebu Kasım Mu­
hammed Kusayr’dan öğrendi. Gitgide aklî ve nakli ilim­
lerde geniş bilgi sahibi oldu. O çağın meşhur bilir ki­
şilerinden ve ileri gelen fazilet sahiplerinden Şeyh Ebu
Abdullah Muhammed bin Süleyman Sattî ve Şeyh Mu­
hammed bin İbrahim Eyll ve Kadı Şeyh Ebu Abdullah
Muhammed bin Abdüsselâm’ların meclislerine devam
edip, bilgi ve faziletlerinden istifade etti» her birinden
icazetnameler aldı. Eyll akit ilimlerde üstat idi.
Büyük üstadın büyük babası Muhammed bin Haşan
komutası altındaki askeri ile Ispanya'nın İşbiliye şehrin­
den gelerek Tunus’ta yerleşmişti. Orada şeref ve asalet
Üzerine Emir olarak yaşadı. Orada nesilleri çoğaldı. Ne­
sepleri Tanrı elçisinin arkadaşlarından Va’ile ulaşmak­
tadır. Va’il, Yemen’in Hazre-Mevt ülkesindedir. Ende-
liıs’ün Ok fethi sıralarında, o, askeri ile Hazre-Mevt’ten
gelmiş ve Karmuna’da yerleşmişti. Orada tbni Haldun
diye tanınmıştır. Oradan İşbiliye’ye göç etti. Hıristiyan-
iar üstün gelerek birçok yerleri İsl&mların elinden al­
dıktan sonra babası îbni Haldun ailesi ile Sebte’ye indi.
Birçok hâdiselerden sonra ailesi Tunus’a geldi. Üstat
Tunus’ta doğdu. Yukarda anlattığımız gibi fazilet sa­
hibi olarak yetişti. O, Batı devletlerinde memuriyet­
lerde bulundu. Tunus sahibi Sultan Ebu İshak'a intl-
sabettİ. Günler geçtikçe şöhreti arttı, herkesçe tanındı.
Fas hükümdarı Sultan Ebu İnan, İbni Haldun’un soh­
betine rağbet edip, 750 hicri ( = 1849 M.) de büyük
üstadı Fas’a çağırtmış, ona o çağın büyük memuriyet­
lerinden biri olan Sultanın emir ve hüküm ve yarlıkla-
ÖNSÖZ m
«m damgalamak (tuğra) memuriyetini re saltanat da­
iresi sekreterliğini verdi. Ab bir müddet içinde Sultanın
.yakın adamları sırasına geçmişti. Fakat üstadın bu de­
recede yükselişini kıskananlar» aleyhinde Sultana her çe­
şit şikâyetlerde bulundular. Bu şikâyetlerin bir sonucu
olarak suçsuz olduğu halde hapse atıldı. 709 hicri
(1890 M.) de adı geçen sultan ölünceye kadar mahpus
•kaldı. Ölen sultanın fazilet sahibi olan veziri büyük üs­
tadı hapisten çıkartarak hil’yat giydirdikten sonra, eski
.görevi başına geçirdi. Hükümet idaresi Sultan Ebu Sa-
lim’in eline geçtikten sonra hükümdar, üstadı Önce sek­
reterliğe, sonradan zabtiye ve dâvalara bakmak memu­
riyetine tâyin etti. Sultan Ebu Salim öldükten ve vezir
•Ömer bin Abdullah saltanat tahtına sahip olduktan son­
ra aralarında soğukluklar husule geldiğinden üstat Fas
şehrinden ayrıldı. Endelüs’e gitmek üzere yola çıktı. Ebu
Abdullah bin Ahmer, gelmekte olduğunu işittiğinde şay­
ağı göstererek İbni Haldun’u alay ve törenle karşıladı.
^Üstadı saraylarından birine indirdi. Katına çağırtarak
•saygı gösterdi, hil’yatler giydirdi, bağışlarda bulundu. Sul­
atan 766 hicri (1866 M.) yılında Kaştale kıraiı ile barış
hususunda konuşmak üzere üstadı îşbiliye’ye gönderdi.
Kıral, Alfons konuşmalar esnasında üstadın büyük me-
rziyet ve fazilet sahibi olduğunu anlıyarak İşbiliye’de ata
*ve babalarından kalma bütün mülklerini kendisine iade
etmek şartiyle, yanında kalmasını teklif etti ise de üs­
tat mazeretler beyan ederek ve bahaneler göstererek ki­
ralın tekliflerini kabule yanaşmadı. Kıra) üstada kıy­
mettar armağanlar verdikten sonra Sultan İbni Ah-
mer’in yanma dönmesine müsaade etti. Üstat bu arma­
ğanları Sultan İbni Ahmer’e sundu. Sultan bunun bir
karşılığı olmak üzere Üstada Garnata ilindeki mâmur
'köylerden birini bağışladı. Bu sıralarda Becaye sultanı
Ebu Abdullah, yanına gelmesini rica ederek üstada mek-
*tup yazmıştı. Üstat sultanın daveti üzerine Becaye’ye
.geldiğinde törenle karşılandı. Sarayda kendisine son de-
rrece büyük saygı gösterildi. Sultan, memleketinin bti-
IV ÎBNİ HALDUN MUKADDİMESİ L
tün idaresini Üstada teslim ettL Dağlarda yaşayu
Berber uruğlan birkaç yıldan beri İsyan haiinde olup,
▼ergi vermiyorlar, hükümetin emirlerine karşı geliyor­
lardı. Üstat bizzat kendisi bu uruğlann üzerine yürüdü.
Bazan yumuşaklık ve şefkatle, basan şiddetle muamele­
de bulunarak &si uruğlan hükümete boyun eğdirdi. Üs­
tat hükümetin idaresini ve memleketi ıslah etmek üzere
iken Sultan Ebu Abdullah amcasının oğlu Sultan Ebu
Abbas tarafından hainane bir surette öldürüldü Bu sı­
rada Tilmisan sahibi Ebu Hamu katına gelmesini rica
ederek üstada mektup gönderdi. Üstat Sultanın çağrı­
sım kabul edip 769 hicri (1371 M.) de Beskere’ye geldi.
Sultanın maksadı bazı köy ve uruğlan üstadın idaresine
▼ererek bu köy ve uruğlann halini düzeltmekti. Fakat
üstat» Mindas tarafına vardığında bu görevden istifa
edip Urayf oğullanndan Kezul dağında yaşıyan uruğla­
nn yurduna gitti, üstat onlar tarafından saygı ile kar­
şılandı. Beni Tucın ilinde “Selâme Oğullan Kalesi**
adiyle tanınmış olan Şehre İndi. Devlet memuriyetlerini
bırakarak bir köşeye çekilerek İstirahat ettL Bu kalede
dört yıl kaldı, bu müddet içinde çağımızda dahi bütün
ilim Alemince takdir ve tarafımızdan pek çok emek sar-
fedilerek tercüme edilmiş olan “Mukaddime” sini yazdı.
Üstat dünyaca tanınmış olan bu eserini alarak 780 hicri
(1378 M.) yılında Tunus’a geldi, eserini Tunus Sultam
Ebu Abbas’a sundu. Büyük sosyolog “Mukaddime” si­
nin önsözünde bundan bahseder. Adı geçen sultan “Mu­
kaddime” de incelediği metotlar çerçevesi içinde bir ta­
rih kitabı yazmasını rica ettiğinde üstat umumi tarihin!
yazdı. Tarihinin bir nüshasını adı geçen sultanın ve di­
ğer bir nüshasını Sultan Ebu Faris Abdülaziz’in kütüp­
hanesine verdi ki “Mukaddime” sine yazdığı önsözünde
bundan bahseder.
Ulu üstat bundan sonra 784 hicri (1881 M.) de
Hacca gitmek maksadıyle Şaban ayının ortasında "'Ola
çıktı. Bu sıralarda Mısır’da hükümet süren Kıpçak
Türkleri hanedanı hükümet başından çekilerek onların
ÖNSÖZ V
terbiyelerinde yetişmiş azatlılarından olan ve çer*
fcez neslinden gelen sultan Berkok, Mısır devleti tahtına
«çıkmıştı. Üstat, Berkog’un tahta cülusundan on gün
•sonra İskenderiye’ye ve bu yılın silkaade ayında Kahi-
re’ye geldi. Talebelerin riçasiyle Camii Ezherde ders
•okutmaya başladı. Az bir vakit içinde büyük bir bilgin
•olarak tanındı, medreselerden birine profesör olarak tâ­
yin olundu. Gittikçe adı ve sam yükseldi, 786 hicri
(1884 M.) de maliki mezhebi kadılığına tayin olundu.
İki yıl kadar bu görevin başında kaldı adaleti hâkim kil­
idi, büyük bir İslâm hukukçusu olarak tanındı. Büyüklü
fctiçüklü, derece ve rütbe sahiplerinin'iltimaslarına ve şe­
faatçilerin hatır ve ricalarına riayet etmeden adaleti hâ-
4cim kıldığı için ulema ve fetvacılar sınıfı başta olduğu
Jhalde hakkında sultana şikâyet edenlerin sayısı çoğaldı.
Su şikâyetlerin bir sonucu olarak sultanın katında üsta-
«dın muhakemesine karar verildi, ulemadan mürekkep bir
meclis toplandı. Üstat basımlarının iddialarını kati de­
lillerle çürüttü. Kötü maksatlarına eremiyen hasımlan
Tezil oldu. Fakat üstadın hatın kınldı, malik! mezhebi
{cadılığından İstifa edip, ilim ve ders okutmakla meşgul
-oldu. 789 hicri (1884 M.) de hacca gitmek istediğinde
triitün ihtiyaçları Sultan Berkok tarafından mükemmel
f>ir surette temin edildi. Haçtan Mısır’a döndü. Bu sı­
ralarda Timur orduları Şam’ı ele geçirmişti. Nasireddln
Yerec, Timur’la karşılaşmak üzere yola çıktığında 808
Vıicride (1400 M. de) İbni Haldun da bu zefere İştirak
«etti. Barış hakkında Timur’la konuşmak üzere Şam bil­
ginlerinin ve ileri gelenlerinin başlarında olduğu halde
Timur’un katına geldi. Bilginlere kıymet biçmesini bilen
Timur çehre ve hareket tarzını ve kıyafetini, bu cüm­
leden üstadın hafifçe bir sarık sarmış olduğunu ve kı­
yafetinin güzelliğini gördüğünde üstada iltifat etti, üs­
tattan sorular sormağa başladı, üstadın sözlerinin derin­
liğini ve verdiği cevaplarında kullandığı hikmetli İfade­
leri anladı ve üstadı kendi yanında alıkoydu, üstat, Ti­
mur’un elinden kurtulmak Üzere birçok bahanelere baş