monitorimi i cilësisë së ajrit në shqipërinë lindore me metodën e biomonitorimit me myshqe

119 Pages·2013·5.03 MB·English

REPUBLIKA E SHQIPËRISË
UNIVERSITETI I TIRANËS
FAKULTETI I SHKENCAVE NATYRORE
DEPARTAMENTI I KIMISË

MONITORIMI GJENDJES MJEDISORE TË ZONAVE
VERIORE DHE LINDORE TË SHQIPËRISË
NËPËRMJET MONITORIMIT TË AJRIT DUKE
PËRDORUR MYSHQE SI BIOINDIKATORË

KANDIDATI UDHËHEQËS SHKENCOR
LIRIM BEKTESHI PROF.DR. PRANVERA LAZO

TIRANË 2013
DISERTACION
i paraqitur nga
MSc. LIRIM BEKTESHI
udhëhequr nga
Prof. Dr. PRANVERA LAZO
Për marrjen e gradës shkencore
DOKTOR

Tema: “MONITORIMI GJENDJES MJEDISORE TË ZONAVE
VERIORE DHE LINDORE TË SHQIPËRISË NËPËRMJET
MONITORIMIT TË AJRIT DUKE PËRDORUR MYSHQE SI
BIOINDIKATORË”

Mbrohet më dt ……./……./ 2013 para jurisë

Kryetar …………………………………………
Anëtar (oponent) ………………………………..
Anëtar (oponent) ………………………………..
Anëtar ……………………………………………
Anëtar ……………………………………………
MONITORIMI I GJENDJES MJEDISORE TË ZONAVE VERIORE DHE LINDORE TË
SHQIPËRISË NËPËRMJET MONITORIMIT TË AJRIT DUKE PËRDORUR MYSHQE
SI BIOINDIKATORË

Falenderime

Dëshiroj të falenderoj të gjithë ato që më kanë ndihmuar gjatë punës për realizimin e
këtij punimi. Dua të shpreh falenderime të veçanta për udhëheqësen e këtij punim Prof.
Dr Pranvera Lazo, që me udhëzimet, këshillat dhe përkushtimin e saj më ka ndihmuar
gjatë gjithë punës për realizimin e saktë të objektivave të punimit.
Falenderoj për bashkëpunimin në realizimin e këtij punimi prof Trajçe Stafillov, prof
Lubçe Barandovski të Universitetit të Shkupit.
Gjithashtu dua të shpreh falenderime dhe mirnjohje për Departamentin e Kimisë të
FSHN. që më mundësoi kryerjen e analizave të nevojshme në laboratorin shkencor të
Kimisë Analitike.

1
MONITORIMI I GJENDJES MJEDISORE TË ZONAVE VERIORE DHE LINDORE TË
SHQIPËRISË NËPËRMJET MONITORIMIT TË AJRIT DUKE PËRDORUR MYSHQE
SI BIOINDIKATORË

PERMBAJTJA

Falenderime faqe 1
Përmbajtja e lëndës 2
Hyrje 4

Kapitulli 1

Pjesa teorike

1.1 Vlerësimi i cilësisë së mjedisit faqe 5
1.2 Ndotja e mjedisit 7
1.3 Burimet e ndotjeve 9
1.4 Erozioni 10
1.5 Reduktimi i efekteve të ndotjes 12
1.6 Bioakumulimi 12
1.7 Biomagnifikimi 12
1.8 Biomonitorimi 13
1.9 Kriteret e zgjedhjes së biomonitorëve 13
1.10 Myshqet 14
1.10.1 Karakteristikat fizike të myshqeve 15
1.10.2 Cikli i jetës së myshqeve 16
1.10.3 Mjedisi i myshqeve 16
1.10.4 Përdorimi i myshqeve si biomonitor 18
1.11 Krahasimi i myshqeve dhe likeneve si biomonitor 19
1.12 Faktorët që ndikojnë në akumulimin e elementeve nga myshqet 22
1.13 Kapja e nutrienteve nga myshqet 23
1.14 Shkëmbimi i kationeve 24
1.15 Aftësia e kapjes së nutrienteve 28
1.16 Sezonaliteti 29
1.17 Grimcat atmosferike 29
1.18 Depozitimi i grimcave atmosferike 30
1.19 Përbërja e aerosoleve 31
1.20 Metalet e rënda 32
1.21 Metalet esenciale 35
1.22 Ndotja mjedisore në zonën e Elbasanit 37
1.23 Probleme mjedisore dhe ndotja e ajrit në Shqipërinë Lindore 40

2
MONITORIMI I GJENDJES MJEDISORE TË ZONAVE VERIORE DHE LINDORE TË
SHQIPËRISË NËPËRMJET MONITORIMIT TË AJRIT DUKE PËRDORUR MYSHQE
SI BIOINDIKATORË

Kapitulli 2

Studimi i depozitimeve atmosferike të metaleve të rënda në Shqipërinë lindore dhe
veriore me metodën e biomonitorimit duke përdorur myshqe

2.1 Qëllimi i studimit faqe 45
2.2 Përmbledhje e studimit 45
2.3 Hyrje 46
2.4 Materiale dhe metoda 47
2.5 Analiza statistikore 50
2.6 Rezultate dhe diskutime 50
2.7 Përpunimi statistikor i të dhënave 55
2.8 Analiza multivariate dhe e korrelacionit të të dhënave 66
2.9 Normalizimi gjeokimik i elementeve duke marrë Li si referues 76
2.9.1 Analiza e korrelacionit të të dhënave 78
2.10 Përfundime 83

Kapitulli 3
Teknika e biomonitorimit me myshqe e depozitimeve atmosferike në zonën e
Elbasanit

3.1 Qëllimi i studimit faqe 84
3.2 Përmbledhje e studimit 84
3.3 Shkarkimet e metaleve të rënda në atmosfere 85
3.4 Materiale dhe metoda 86
3.5 Rezultate dhe diskutime 89
3.6 Vlerësime sipas stacioneve 93
3.7 Përpunimi statistikor i të dhënave 95
3.8 Efektet e metaleve të rënda në myshqet e ekspozuara 97
3.9 Analiza multivariable dhe e korelacionit të të dhënave 98
3.10 Studimi i faktorit të akumulimit 104
3.10.1.Analiza multivariable e të dhënave FA 107
3.11 Përfundime 111

Literatura 112

3
MONITORIMI I GJENDJES MJEDISORE TË ZONAVE VERIORE DHE LINDORE TË
SHQIPËRISË NËPËRMJET MONITORIMIT TË AJRIT DUKE PËRDORUR MYSHQE
SI BIOINDIKATORË

Hyrje

Ajri është pjesë e mjedisit që mund të ndotet lehtë nga ndotësit inorganikë ose organikë. Në
grupin e ndotësve inorganikë krysore janë metalet e rënda. Bazuar në faktin se ato janë të
padegradueshëm në natyrë, si dhe toksicitetin e tyre, ndotja e ajrit nga metalet e rënda paraqet
problem global. Burimet natyrore të këtyre komponimeve përfshijnë vullkanet, zjarret e pyjeve,
proceset e dekompozimeve biologjike dhe oqeanet. Ndërsa burimet antropogjene lidhen me
shkakimet nga aktivitetet e ndryshme industriale Niveli dhe shtrirja në të cilën shkarkimet
përhapen varen p.sh. nga lloji i burimit të emetimit, përbërja e shkarkimeve dhe kushtet
atmosferike. Shumica e shkarkimeve mbeten afër burimit të shkarkimit, por disa mund të
përhapen me mijëra kilometra. Kontributi kryesor në ndotjen nga metalet e rënda u përket
ndotjeve industriale gjë që identifikohet edhe në studim.
Cilësia e ajrit mund të monitorohet duke matur përqëndrimet e ndotësve drejtpërdrejt në ajër ose
në depozitime, duke ndërtuar modele që përshkruajnë përhapjen e ndotësve ose duke përdorur
biomonitorë. Meqenëse metodat klasike të monitorimit të ndotjes së ajrit janë të kushtëzuara nga
kostot e larta dhe vështirësitë në kryerjen e monitorimeve të gjera në kohë dhe hapësirë, ka patur
një rritje të interesit në përdorimin e metodave indirekte, siç është përdorimi i organizmave që
veprojnë si biomonitorë. Myshqet (së bashku me likenet) konsiderohen si bimët më të mira për t’u
përdorur si biomonitorë të ndotjes së ajrit. Myshqet janë bimë që nuk kanë rrënjë të vërteta, si
rrjedhim ata kanë një marrëdhënie të ngushtë me atmosferën, e marrin ushqimin e tyre nga
depozitimet e lagështa dhe të thata atmosferike.
Myshqet janë indikator të dobishëm për monitorimin biologjik të depozitimeve atmosferike në
rang rajonal, prandaj edhe në këtë studim (që përfshin zonën e Shqipërisë lindore e veriore) është
përdorur specia e myshkut Hypnum cupressiforme (mjaft e përhapur në zonën e studimit).
Studimi i ndotjes nga metalet e rënda, si rezultat i depozitimeve atmosferike, nëpërmjet teknikës
së biomonitorimit, e shoqëruar me teknika analitike, kryhet për herë të parë në vendin tonë. Ky
studim ka interes pasi bëhet vlerësim i ndotjes nga metalet e rënda të një zone ku kanë ushtruar
aktivetetin e tyre një numër i madh operatorësh të rëndësishëm për nxjerrjen e mineraleve dhe
përpunimin industrial të tyre. Si rezultat i aktivitetit dhjetra vjeçar të këtyre operatorëve, një
pjesë e të cilëve vazhdojnë aktivitetin e tyre, në këtë zonë dallojmë disa rajone më të ndotura nga
metale të ndryshme si rajoni i Elbasanit, rajoni Bulqizë-Burrel dhe rajoni Librazhd-Prrenjas-
Guri i Kuq.
Rajoni i Elbasanit i cili paraqitet më i ndotur nga metalet e rënda është studjuar veçanërisht duke
përdorur metodën e biomonitorimit aktiv “moss bag”
Përdorimi i metodave statistikore për përpunimin e të dhënave ka ndihmuar në paraqitjen e një
tabloje të qartë të burimeve të ndotjes si dhe zonave më të ndotura.

4
MONITORIMI I GJENDJES MJEDISORE TË ZONAVE VERIORE DHE LINDORE TË
SHQIPËRISË NËPËRMJET MONITORIMIT TË AJRIT DUKE PËRDORUR MYSHQE
SI BIOINDIKATORË

KAPITULLI I

PJESA TEORIKE

1.1 Vlerësimi i cilësisë së mjedisit

Që nga mesi i viteve 1800 botanistët vunë re se myshqet dhe likenet filluan të zhdukeshin
në zonat rreth qyteteve të mëdha. Ato nisën të kërkojnë për shkaqet e mundshme të këtij
fenomeni, dhe konstatuan se emetimi i ndotësve të ndryshëm në ajrin e zonave urbane si
rezultat i aktiviteteve industriale ndikonte në rritjen e këtyre bimëve.
Në 1866 William Nylander (Finlandë) ishte i pari natyralist i cili bëri lidhjen e zhdukjes
së likeneve dhe ndotjes së ajrit. Ai vërejti se disa specie likenesh, të cilat ishin prezente
në parkun e qytetit, mungonin në pjesë të tjera të tij, dhe këtë ndryshim e lidhi me
cilësinë e ajrit.
Përveç likeneve edhe myshqet pësuan të njëjtin fenomen nga fundi i viteve 1800.
Megjithëse myshqet dhe likenet mund të gjenden edhe në mjedise me klimë ekstreme si
në shkretëtira apo në zonat polare, shumë specie të tyre janë mjaft të ndjeshme ndaj
ndotësve të ajrit. Ka pak specie të këtyre bimëve që u mbijetojnë kushteve të ndotjes
relativisht të lartë të ajrit apo dhe specie që zhvillohen në kushtet e një ndotjeje të
moderuar të ajrit. Bazuar në ndjeshmërinë e këtyre specieve si dhe prezencën e tyre në
zona të ndryshme ne mund të gjykojmë reth nivelit të ndotjes së ajrit.
Pse myshqet apo likenet janë të ndjeshëm ndaj ndotësve? Përderisa tek këto bimë
mungon sistemi rrenjor, absorbimi me anë të sipërfaqes së gjetheve të cilat janë në
kontakt me ajrin, është mënyra e vetme e përfitimit të elementeve ushqyes të tretur në
ujin e shiut apo drejtpërdrejt nga depozitimet atmosferike. Nga ana tjetër, myshqet dhe
likenet kanë mungesë të shtresës mbrojtëse (kutikula) e cila ndalon futjen krahas
elementeve ushqyes edhe të ndotësve të ndryshëm në to.
Myshqet asimilojnë shumicën e elementeve ushqyes dhe të ujit nëpërmjet gjetheve të tyre
të holla (Rűhling & Tyler 1968, Puckett 1988). Ndryshe nga gjethet e bimëve më të larta
të cilat janë të mbuluara nga një shtresë dyllore të hollë (kutikula) tek myshqet kjo shtresë
mungon. Kjo bën që myshqet të marrin me shpejtësi ujin nëpërmjet gjetheve në kohë shiu
apo dhe në kushtet e lagështisë së lartë të ajrit dhe ta nxjerrin jashtë shumë lehtë kur ajri
është i thatë. Kjo mënyrë marrje të elementeve ushqyes është e dëmshme në rastin kur
ajri është i ngarkuar me ndotës të ndryshëm.
Meqenëse specie të ndryshme myshku kanë ndjeshmëri të ndryshme ndaj niveleve të
ndotjes, ato përdoren me sukses si monitorues të ndotjes së ajrit por dhe si indikatorë të
cilësisë së ajrit.
Kjo metodë vlerësimi të cilësisë së ajrit paraqet mjaft interes pasi metodat e drejtpërdrejta
instrumentale të matjes së niveleve të ndotjes së ajrit japin një vlerësim të ndotësve në
momentin e matjes, por ato nuk mund të vlerësojnë nivelin e ndikimit të këtyre ndotësve
5
MONITORIMI I GJENDJES MJEDISORE TË ZONAVE VERIORE DHE LINDORE TË
SHQIPËRISË NËPËRMJET MONITORIMIT TË AJRIT DUKE PËRDORUR MYSHQE
SI BIOINDIKATORË

në organizma të ndryshëm. Sipas Hermens (2008) (Qendra për Ekologji dhe Hidrologji,
UK) myshqet janë indikatorë të besueshëm, se si ndotja e ajrit ndikon në ekosisteme, për
arsye se ato marrin shumicën e ushqyesve drejtpërdrejt nga ajri dhe shiu. Gjithashtu
myshqet janë ideale për monitorimin e trendit të depozitimit të ndotësve në kohë, si dhe
vlerësimit e krahasimin të niveleve të ndotjes në zona të ndryshme. (Hermens et al 2008).
Vlerësimi i cilësisë së ajrit realizohet në dy metoda:
- vlerësimi i drejtpërdrejtë,
i cili bazohet në mbledhjen e aerosoleve në filtra special. Kjo metodë jep një rezultat të
vlerës së ndotjes së mjedisit nga metalet apo dhe ndotës të tjerë gjatë kohës së marrjes së
mostrës. Analizimi i ndotësve sipas kësaj metode kërkon pajisje speciale të cilat janë të
shtrenjta.
- vlerësim duke përdorur bioindikatorë ku si të tillë përdoren myshqe, likene,
alga,levore pemësh, halat e pishave etj
Metoda e dytë, ajo e përdorimit të bioindikatorëve, është mjaft e përdorur sot për arsye të
lehtësisë së mbledhjes dhe përpunimit të mostrave ashtu dhe për shkak të kostos së ulët të
alizimit të tyre. Me anë të kësaj metode mund të bëhen matje të njëkohëshme për shumë
ndotës në ajër (Puckett 1988).
Sot pothuaj në të gjitha vendet e Europës, por dhe më gjerë, po përdoret kjo metodë
sidomos në përcaktimin e ndotjes së ajrit nga metalet e rënda.
Monitorimi i depozitimeve të metaleve të rënda nga atmosfera në Europë ka filluar që
prej vitit 1990. Ndërsa prej vitit 2000 Vlerësimi Europian me Myshqe, (European Moss
Survey), është drejtuar nga një program special (ICP Vegetation) i cili kordinon
veprimtarinë me Qendrën për Ekologji dhe Hidrologji në Mbretërinë e Bashkuar.
Monitorimi i drejtpërdrejtë i ndotësve në ajër kërkon marrje të vazhdueshme të mostrave
të ajrit dhe, për arsye të kostos, mund të kryhet në një numër të kufizuar vendesh. Ndërsa
monitorimi duke përdorur myshqe është më i thjeshtë, pasi mund të merren mostra në
qindra stacione në gjithë Europën. Si rezultat analizimit të mostrave të myshqeve çdo 5
vjet në vendet Europiane është përfituar një informacion i dobishëm lidhur me trendin e
ndotjes së mjedisit në zona të ndryshme (European Moss Survey 2005).
Kështu p.sh në Europë pas studimit të vitit 2005 (myshqet u morën në afërsisht 6000
pika në 28 vende të Europës) lidhur me përmbajtjen e metaleve të ndryshëm në ajër me
metodën e biomonitorimit me myshqe, është vënë re një ulje e përqendrimeve për
arsenikun 70%, vanadiumin 60%, kadmiumin 52%, hekurin 45% ndërsa ulje të
përqendrimeve në vlera më të ulta kemi për zinkun 29%, bakrin 20%, nikelin 20%. Për
mërkurin dhe kromin ulja është e vogël respektivisht 12% dhe 2%. Pra mund të themi se
ka një ulje, në përgjithësi, të depozitimit të metaleve të rënda në Europë, por në rajone të
veçanta kemi devijime nga trendi i përgjithshëm duke mos patur ulje por në disa raste ka
rritje të përqëndrimit të tyre (European Moss Survey 2005).
Përqëndrime të ulta të metaleve të rënda në myshqe vëmë re në rajonin e Skandinavisë,
vendeve Balltike apo në Angli, megjithëse vlera të larta, në këto vende mund të vihen re
pranë burimeve lokale. Përqëndrime të ulta të hekurit, mërkurit, nikelit dhe vanadit u
vunë re në vendet e Europës Qëndrore. Europa Lindore dhe Belgjika kanë përqëndrime të
larta të metaleve të rënda por janë prezente edhe rajone me përqëndrime të ulta.
Gjatë shekullit të fundit bota njohu një zhvillim të madh industrial. U zhvilluan shumë
sidomos industritë e prodhimit të çelikut dhe automobilave. Prodhimi dhe përdorimi i
6
MONITORIMI I GJENDJES MJEDISORE TË ZONAVE VERIORE DHE LINDORE TË
SHQIPËRISË NËPËRMJET MONITORIMIT TË AJRIT DUKE PËRDORUR MYSHQE
SI BIOINDIKATORË

automobilave njohu një rritje të madhe, duke çuar në rritjen në përmasa shqetësuese të
ndotjes së ajrit sidomos në zonat e mëdhe urbane. Ndërsa prodhimi i energjisë, duke
përdorur si lëndë djegëse qymyret apo lëndë të tjera fosile, u përhap në të gjitha vendet.
Kërkesat gjithmonë në rritje për mirëqenie çuan në ngritjen e industrive të ndryshme që
lidhen me ndërtimin si ato të prodhimit të çimentos apo materialeve të ndryshme
ndërtimore.
Shfrytëzimi pa kriter i pyjeve ka çuar në krijimin e zonave të tëra të ekspozuara ndaj
errozionit i cili konsiderohet si faktur ndotës, kjo pasi ujrat e shirave marrin me vete sasi
të mëdha dherash duke i transportuar dhe ndotur zona të gjera. Po ashtu në kohë të thatë
pasojë e ekspozimit ndaj diellit toka thahet dhe era merr me vehte grimcat e dheut të
sipërfaqes duke i transportuar në gjithë zonën përreth.
Nga ana e ambientalistëve dekada më pare është shprehur shqetësimi lidhur me ndotjen
gjithnjë në rritje të ajrit por kërkesat e tyre nuk u vlerësuan nga qeveritë. Sot mbrojtja e
mjedisit është një nga prioritet e qeverive në shumë vende të zhvilluara të botës. Për këtë
qëllim janë ngritur e funksionojnë organizma të ndryshëm, të cila, bazuar në punën e
madhe kërkimore, hartojnë politika dhe programe për mbrojtjen e mjedisit.

1.2 Ndotoja e mjedisit

Ndotësit përfshijnë të gjithë komponimet apo elementet kimik të cilët çlirohen në
atmosfere kryesisht nga aktiviteti njërëzor të cilët shkaktojnë ndryshime të gjendjes
mjedisore si dhe dëme në organizmat e gjalla (Moriarty 1999).
Ndotja e mjedisit e ka shoqëruar njërzimin gjatë gjithë peiudhave të zhvillimit të tij, që në
periudhat prehistorike kur njëriu përdori për herë të parë zjarrin. Nga studimet e kryera në
shpellat prehistorike, që shërbenin si ambiente jetese për njërzit e lashtë, janë gjetur
gjurmë bloze e cila lidhet nivelin e lartë të ndotjes për shkak të mungesës së ventilimit të
tyre.
Nga studimet e shtresave në akullnajat e Greonlandës, janë gjetur të dhëna për ndotjen
nga metale të ndryshme, që lidhen me përpunimin e metaleve në periudhat e civilizimit
Grek, Romak apo Kinez. Në këto periudha niveli i ndotjeve ka qenë i ulët dhe i
supertueshëm nga natyra, por problemet mjedisore me të cilat ndeshemi sot, fillimet e
tyre i kanë me revolucionin industrial, i cili u shoqërua me ngritjen e fabrikave të
ndryshme që përdornin për prodhim energjie sasi të mëdha qymyri. Sasive të mëdha të
shkarkimeve kimike në këtë periudhë ju shtua dhe rritja mbetjeve të patrajtuara urbane.
Format kryesore të ndotjes së mjedisit janë:

a- Ndotja e ajrit
Ndotësit kryesor të ajrit janë shumica e metaleve të rënda, komponimet e squfurit dhe të
azotit si dhe komponimet e klorflorkarbonit (CFC). Ndotësit e këtij grupi, në pjesën
dërrmuese, çlirohen në atmosfere si rezultat i aktivitetit njërëzor, i cili lidhet me aktivitete
industriale apo dhe përdorimi i produkteve të ndryshme që kanë në përbërje të tyre
metalet e rënda (Pitcairn et al 1995, Pacyna &Pacyna 2001).

7
MONITORIMI I GJENDJES MJEDISORE TË ZONAVE VERIORE DHE LINDORE TË
SHQIPËRISË NËPËRMJET MONITORIMIT TË AJRIT DUKE PËRDORUR MYSHQE
SI BIOINDIKATORË

Figura 1.2.1. Kombinati Metalurgjik Elbasan

Proceset natyrore të emetimit të ndotësve në atmosfere janë të lidhur me aktivitetet e
vullkaneve ku si rezultat i shpërthimeve vullkanike çlirohen në atmosfere sasi të
konsiderueshme gazrash sulfurorë apo hi vullkanik i cili në vetvete përbëhet nga grimca
pluhuri me përmbajtje të ndryshme metalore (Nriagu 1989). Gjithashtu këtu përfshihen
djegia e pyjeve, të cilat përfshijnë sipërfaqe të konsiderueshme çdo vit, dhe si pasojë në
atmosfere çlirohen gaze të ndryshme (si CO2 apo okside të azotit NOx). Hiri dhe bloza që
krijohen nga djegia, transportohen nga era në distanca të largëta, duke ndotur ajrin me
metale të ndryshëm të cilat kanë qenë të depozituar në drurë gjatë aktivitetit të tyre
jetësor. Përsa i përket aktivitetit të dekompozimit biologjik kemi ndotje kryesish nga gaze
(kryesisht metan) që çlirohen pasojë e këtij procesi.
Niveli dhe shtrirje e përhapjes së ndotjes në ajër varet nga përbërjë e emetimit, kushtet
atmosferike dhe ato topografike. Shumica e ndotësve mbeten në afërsi të burimit të
shkarkimit, por disa mund të përhapen me mijra kilometra (Wittig 1993)

b- Ndotja e tokës
Ndodh si rezultat i precipitimit të ndotësve të ndryshëm me prejardhje nga shkarkimet e
ndryshme industriale apo përdorimit të pesticideve dhe herbicideve. Ndotës kryesor të
tokës janë metalet e rënda, hidrokarburet e ndryshme si dhe komponime organike të
klorinuara. Toka në vetvete shërben si një mjedis ku ndodh depozitimi i vazhdueshëm i
ndotjeve të ndryshme organike dhe inorganike. Ideja se teka ka aftësi të vetrigjenerohet
nuk ka bazë, pasi ndotës si metalet e rënda, ndryshe nga ndotësit organik (që degradohen
si rezultat i proceseve kimike që ndodhin) janë ndotës të qëndrueshëm. Tokat me
ngarkesë të lartë të metaleve të rënda ( për arsye të aktiviteteve industriale) mund të
konsiderohen burim potencial për ndotjen e ajrit dhe ujrave sipërfaqësor dhe nëntoksor.

c- Ndotja e ujit
Kjo lloj ndotje ndodh ai pasojë e shkarkimeve të ujrave të papërpunuara urbane dhe
industrial, që mund të jenë të detyrueshme apo aksidentale, në ujrat e lumenjve, liqeneve
ose deteve. Gjithashtu ndotja e ujrave ndodh si pasojë e shplarjes nga shirat të pesticideve
apo plehrave të ndryshme të përdorura në bujqësi. Vendshkarkimet e mbetjeve urbane
janë tjetër burim ndotjeje për ujrat sipërfaqësor por edhe nëntoksor.

8