Modelowanie percepcji transformacji politycznej. Podejście systemowe

306 Pages·2021·17.629 MB·Polish

by  Krzysztof Kasianiuk

Krzysztof Kasianiuk

Modelowanie percepcji
transformacji politycznej.
Podejście systemowe

Wa r sza w a 2 0 2 1
C O L L E G I U M C I V I T A S

Zezwala się na korzystanie z publikacji Modelowanie percepcji transformacji politycznej.
Podejście systemowe na licencji Creative Commons: Uznanie autorstwa – Na tych
samych warunkach 4.0 Międzynarodowe (CC BY-SA 4.0) – pod warunkiem zachowania
niniejszej informacji licencyjnej i wskazania Krzysztofa Kasianiuka, a także Collegium
Civitas jako właścicieli praw do tekstu. Tekst licencji dostępny na stronie internetowej:
https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/legalcode.pl.

Recenzenci:
prof. dr hab. Roman Bäcker – Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
dr hab. Bohdan Szklarski, prof. UW – Uniwersytet Warszawski

Redakcja: Marek Gawron
Redakcja językowa: Julia Gładkowska
Korekta: Magdalena Kopacz
Opracowanie typograficzne i skład: Marek W. Gawron
Projekt okładki: Aleksandra Jaworowska, [email protected]

Publikacja wydana dzięki subwencji MNiSW na utrzymanie i rozwój potencjału badawczego
PB/S/6/2019

ISBN print: 978-83-66386-11-2
e-ISBN: 978-83-66386-12-9
DOI: 10.6084/m9.figshare.13235369

Wydawca: Collegium Civitas Press Druk: Elpil
Pałac Kultury i Nauki, XI piętro 08-110 Siedlce
00-901 Warszawa, plac Defilad 1 ul. Artyleryjska 11
tel.: [phone] e-mail: [email protected]
e-mail: [email protected]
http://www.civitas.edu.pl

Unikatowy Identyfikator Wydawnictwa MNiSW: 19800
Spis treści

Wstęp 9

Rozdział 1.
Percepcja transformacji politycznej jako przedmiot badań politologicznych 17
Wprowadzenie 17
Percepcja transformacji jako problem ciągłości i zmiany 18
Paradoks statku Tezeusza i problemy powiązane 19
Ontologiczne i epistemologiczne problemy analizy transformacji 22
Propozycje rozwiązania paradoksu 25
Między renowacją a budową 28
Tożsamość i transformacja a polityczność 30
Podstawy logiczne podziału na ciągłość i zmianę 33
Percepcja transformacji politycznej jako przedmiot poznania 34
Rola percepcji w różnych nurtach badań 35
Problem wiedzy na temat transformacji politycznej 38
Rola percepcji transformacji politycznej w badaniach empirycznych 41
Teoretyczne i metodologiczne osie analizy percepcji transformacji politycznej 41
Wybrane studia empiryczne nad wymiarami transformacji politycznej 43

Rozdział 2.
Modelowanie systemowe jako procedura badawcza 47
Wprowadzenie 47
Rola uproszczeń w badaniach naukowych 49
Język w analizie percepcji zjawisk politycznych 53
Model jako odwzorowanie i uproszczenie świata politycznego 55
Aktor polityczny jako podmiot modelujący transformację polityczną 58
System jako kategoria analizy transformacji politycznej 60
Teoretyczny i metodologiczny sens pojęcia systemu w naukach politycznych 60
Dualizm podejścia systemowego Davida Eastona 66
Krytyka użycia pojęcia systemu w ujęciu teoretycznym i metodologicznym 67
Modele identyfikacji systemu jako narzędzia badawcze 70
Problem systemu i otoczenia w badaniach naukowych 71
Model czarnej skrzynki 73
Model białej skrzynki 75
Sprzężenia jako relacje między systemami 77
Rozdział 3.
Procedura modelowania transformacji politycznej 83
Wprowadzenie 83
Fazy badania 85
Podstawowe definicje 86
Faza I – przygotowanie 88
Sformułowanie celu modelowania i założeń teoretycznych 88
Dobór materiału źródłowego 90
Faza II – przekład 92
Sformułowanie konceptów i łączników 93
Identyfikacja sprzężeń 100
Faza III – analiza strukturalna 105
Ogniskowanie 107
Pozycjonowanie 110
Opracowanie macierzy sprzężeń 112
Faza IV – analiza funkcjonalna 116
Śledzenie podukładów indukowanych 117
Śledzenie podukładów dedukowanych 118
Łączenie wiedzy o podukładach 119
Faza V – wnioskowanie, walidacja i interpretacja 120
Ustalenie wartości logicznych i wartości statystycznych 120
Ustalenie sprzężeń zwornikowych 122
Ustalenie sprzężeń konstytutywnych 123
Walidacja modelu 123
Interpretacja teoretyczna 124
Podsumowanie 124

Rozdział 4.
Przykład 1. Modelowanie wizji transformacji politycznej zawartej w exposé
Tadeusza Mazowieckiego z roku 1989 127
Wprowadzenie 127
Przygotowanie 127
Cel modelowania i założenia teoretyczne 127
Materiał źródłowy 130
Przekład 132
Koncepty 132
Sprzężenia 142
Analiza strukturalna 149
Ogniska 150
Pozycje 157
Macierz sprzężeń 158
Analiza funkcjonalna 160
Podukłady indukowane 160
Podukłady dedukowane 165
Wnioskowanie, walidacja i interpretacja 171
Wartości logiczne i statystyczne 171
Sprzężenia zwornikowe i konstytutywne 173
Walidacja modelu 174
Interpretacja teoretyczna 174

Rozdział 5.
Przykład 2. Modelowanie czynników warunkujących integrację z Unią Europejską
w raporcie polskiego rządu z roku 2000 177
Wprowadzenie 177
Cel modelowania i założenia teoretyczne 177
Materiał źródłowy 178
Przekład 180
Koncepty 180
Sprzężenia 197
Analiza strukturalna 213
Ogniska 213
Pozycje 230
Macierz sprzężeń 234
Analiza funkcjonalna 236
Podukłady indukowane 236
Podukłady dedukowane 244
Wnioskowanie, walidacja i interpretacja 261
Wartości logiczne i statystyczne 261
Sprzężenia zwornikowe i konstytutywne 264
Walidacja modelu 265
Interpretacja teoretyczna 267

Zakończenie 269
Podziękowania 275

Bibliografia 277

Summary 287

Nota o autorze 289

Spisy rysunków i tabel 291

Załączniki 295
Legenda – oznaczenia używane w grafach 295
Tabele sprzężeń i podukładów indukowanych i dedukowanych 296

Publikacje Collegium Civitas 299
Tacie
Im bardziej się zmienia, tym bardziej jest tym samym
(przysłowie francuskie)
Tylko różnorodność może zniweczyć różnorodność

(Ashby 1963: 8)
Granice mojego języka oznaczają granice mego świata

(Wittgenstein 1997: 64)
Wstęp
W niniejszej pracy zaprezentowano procedurę badawczą pozwalającą na
rekonstruowanie sposobów myślenia aktorów politycznych na temat proce-
sów transformacyjnych. Procedurę tę nazywa się dalej modelowaniem
percepcji transformacji politycznej, procedurą modelowania albo zamiennie
– procedurą czy modelowaniem. Publikacja ma zatem charakter metodolo-
giczny. Nie ma w niej próby odpowiedzi na pytania dotyczące przebiegu lub
charakteru konkretnej zmiany politycznej. Zawiera natomiast wskazówki na
temat sposobu porządkowania obrazu transformacji politycznej komuniko-
wanego przez aktorów politycznych z perspektywy systemowej.
Dla kogo procedura modelowania może okazać się użyteczna? Wydaje
się, że dla wszystkich badaczy polityki rozumianej jako szeroko ujmowany
proces komunikacyjny. Wtedy istotne staje się m.in. kto, co, w jakim kontek-
ście i w jaki sposób odnosi się do procesów politycznych, przede wszystkim
zaś do ciągłości i zmiany politycznej. Jeżeli zatem dla analityka polityki prio-
retytowa jest możliwość odtworzenia sposobu myślenia aktora politycznego
oraz zidentyfikowanie kluczowych czynników z punktu widzenia procesów
transformacyjnych, proponowana procedura modelowania może okazać się
bardzo przydatna.
Czytający znajdą tu treści odnoszące się do kilku poziomów pracy badaw-
czej. Po pierwsze, zamieszczono tu rozważania dotyczące dylematów zwią-
zanych z analizowaniem procesów transformacyjnych. Po drugie, można tu
odnaleźć przesłanki leżące u podstaw różnych sposobów modelowania
stosowanych w nauce oraz rozważania na temat związków modelowania
z problematyką systemową jako pewną formułą poznawania obrazu trans-
formacji politycznej. Po trzecie, opisano tu szczegóły samej procedury mo-
delowania – zestaw operacji prowadzących do uporządkowania tego, co ak-
torzy polityczni komunikują na temat transformacji politycznej. Wreszcie
praca zawiera dwa przykłady analiz szczegółowo ukazujących proponowane
postępowanie badawcze w praktyce, co pozwala zrozumieć źródła i przesłanki

9