Table Of Content/ N \
MİMAR SİNAN DÖNEMİ İSTANBUL-BELGRAD
ARASI MENZİL YAPILARI HAKKINDA BİR
DENEME
Yrd.Doç.Dr.Gülçin KÜÇÛKKAYA
M
imar Sinan deyince birçok eseri a- Tablo)
rasmda akla ilk olarak Selimiye Ca
mii gelir. Sinan en gelişmiş Eskilerin 'Terasya ' , -Teraki" (1), Yunan-
çalışmasmı İstanbul'da değil de Edirne'de yap lılann "Thrake", Romalıların "Thracia" (19)
mıştır. İstanbul-Bclgrad bağlantısı üzerinde es dediği TRAKYA; isimlerin lengüistik kaidele
ki menzil yerlerinde kurulmuş Osmanlı rine göre bir kavm ismi olan "Trak" kelimesi
yerleşmeleri arasında Edirne tarihi eserler yö nin asıl kökünden türemiş memleket ismidir
nünden ayn bir yoğunluk taşır. Bunun nedeni (19). 'Trfl*>a"TrakIaria meskun memleket de
belli bir güzergâh üzerinde Edirne'nin başkent mektir (19).
olarak yer almasıdır.
Avrupa'nın Güney D<ığusunda Tuna ve Ka
Mimar Sinan'ın Hassa Baş Mimarı olduğu
radeniz, Ege ve Marmara Denizi ve Rodop
I.Sultan Süleyman, Il.Sclim, [II.Murai dönem
Dağlan ile sınıriandırılan alandır. Asya vc Av
lerinde "Batıda yeni topraklar fethetme" politi
rupa Kıtasının mühim bir birleşme noktasında
kasının paralelinde, Trakya ve Balkanlar'da
yer almasından dolayı pek çt>k vakaya sahne ol
"Yeni menzil yerleri oluşturulması" fikri gelişti
muştur. Halkın sakin bir hayat sürmesi ancak
Dönemin şehircilik faaliyetleri diyebileceğimiz
1361 de Edirne'yi fetheden Türklerden sonra
çalışmalarla, mevcut menzil alanlarına artan ih-
dır (1).
tiyaçlann gerektirdiği ya yeni ilaveler yapılmış
ya da u/ak menziller arasına yenileri ilave edil Mimar Sinan'ın Balkanlarla tanışması Yeni
miştir. Sonunda İstanbul'dan Belgrad'a uzanan çeri olarak katıldığı Belgrad seferinden sonraya
ana stratejik bir hat ve buna bağlanan Trakya rastlar. Sinan daha sonra Prui Nehri üzerinde
ve Balkanlara yayılmış küçük tali yollar Mimar çok kısa sürede yapacağı muhleşcm bir kOprü
sayesinde şöhret olacak vc Kanuni Sulian Sü-
Sinan yapılarıyla donanmışiır. (Bkz şekil 1 ve
184 Yrd. Doç. Dr. Gülçin KÜÇÜKKAYA
leyman zamanında, Hassa Baş Miman Acem İ- de önce Kanuni Sultan Süleyman tarafından
sa'nın ölümünden sonra da Mimarbaşılığa ge Kervansaray, Hamam inşa ettirilmiş, daha son
tirilecektir (21 a). Kaynaidar Mimar Sinan'm ra Sokollu Mehmet Paşa; Mescid, çeşme,
orduda hizmet verdiği 25 yıl içinde mimar! tat dükkânlar ile konaklama (xlalan ilâve etmiştir.
bikatlar yapma, deneyim sahibi olmak için pek- 4 kademeli Bûyükçekmece Köprüsü ise Il.Se-
çok imkanla karşılaştığını göstermektedir. lim tarafından yaptınimıştır.
Mimarbaşılık yaptığı dönemde yetkisini bu de
1 Menzil yeri olarak belirlediğimiz Büyük-
neyim ve bilgileriyle birleştirme fırsau bulacak
çekmece'den sonra kıyı bandı üzerindeki bir
ve 16.yüzyılda Türk toplumunu bütün sosyal,
başka yerleşme noktası da camileri ve krtprü-
psikolojik, ekonomik boyutlarıyla ölümsüzleş-
süyle Silivri Kasabasıdır (Bkz.M.2, sıra no: 1.2).
tirdiği Mimarî şaheserlerini yaratacaktır.
Bu alanda menzil numara<ii vermediğimiz bir
Bu çalışmada, başında da belirttiğimiz gibi yerieşme bölgesi daha vardır ki bu da Evliya
İstanbul-Belgrad arasında askeri, ekonomik ve Çelebi'nin "Yenişehir Kasabası yakınında" (12)
sosyal faaliyetlerin sonunda oluşmuş, ana yol belirlediği Çatakra'dır. Bu ka.sabada Mimar Si
ve ona bağU tali yolları oluşturan Mimar Sinan nan tarafından yapılmış Ferhat Paşa Camii vc
'm bugün çoğu yok olmuş yapıları orijinal bel Hamamı (21c) vardır.
gelerle sergilenmiştir. Bunun için orijinal
3. Menzil Kanuni Sulian Süleyman zama
vakfiyeler taranmış, bölgeyle ilgili belgeler a-
nında Cami, Medrese, İmaret ile ihya edilmiş
yıklanmış, tasnif edilerek tablo üzerinde açık
Çoriu Kasabası olup yazık ki Mimar Sinan dö
lanmıştır. Konu ile ilgili harita üzerinde
nemi bu şaheserlerden hiçbir iz kalmamıştır
(Bkz.Şckil 1) menzil numaralan ile alanlar be
(Bkz.M.3, sıra no: la,lh.Ic,2).
lirtilmiş ve yapıların mevcut durumları işlen
miştir. 4. Menzil, Evliya Çelebi'nin "Çorlu ile Bur-
gaz arasmda çamur deryası içinde seksen sekiz
Çalışmada aynca; Sinan'ın içinde yaşadığı
evli bir kasabadır. Allah korusun kı^ın çamurunu
mimarî çevre, yollar, köprüler ve abideleri ile
fil bile geçemez. Biraz yağmur yağsa hayvanlar
onun uygarlık yaratia'gücünün doğrudan gö
ve yükler batar. Eski hükümdarlar kaldırım dö-
rüntüsünün bir bölümünü teşkil eden Trakya
§emi§lerse de çamura baımı^ıtr. Burgaz toprağın-
abideleri olanak dahilinde, anıtsal boyutlar
dadtr. Kurşun örtülü güzel bir camii, on dükkân
yanında kentsel boyutlarda vurgulanmaktadır.
ve misafirhanesi vardır" diyerek açıkladığı Ka
Amacımız değişen çevrenin tarihi boyutlanna
rıştıran Kasabasıdır (12). Ordunun büyük bir
analitik bir tutumla yaklaşarak, insan yapısı
kesiminin karıştığı yer olmasından dolayı Bü
fiziksel çevrenin değişiminin tarihi aydınlatan
yük Karıştıran olarak bilinen bu mcvkiyc Sad
bu anıtsal referanslanndaki etkisini irdeleye
razam Rüstem Paşa hanlar, tabhancler, cami,
rek, koruma alanının ne denli Süyük boyut
çeşme ve dükkânlar yaptırmış ayrıca arta kalan
larda olması gerektiğini ispatlamaktır.
para ile de hamam yapılmasını emretmiştir
Bu araştırmanın tarih bilinci gelişmemiş şe
(Bkz.M.4,sıra no:la,lb.lcld,lc,10- Bugün Ka-
hir kurucularına da yardımcı olacağını umuyor
rıştıran'da temelleri orijinal bir cami vc buraya
ve menzil alanlannı kısaca açıklıyoruz.
su getirikiigine delatet eden birkaç su kulesin
1. Menzil (Bkz.M.1. Sıra no: 1,2,3,4,5,6) Bü- den başka fazlaca iz yoktur (Bk7.Şckil no:4,5).
yükçckmece Külliyesi olup Sokollu Mehmet
Paşa'nın H.976 tarihli vakfiyesinde (14) "Hav- 5. Menzil Ergene Havzası içinde, eski bir
âss-ı Konsıanıiniyıye de derya kenarında Bilyük- Trak yerleşme merkezi olan Lüleburgaz'dır.
çekmece Nam Karye" olarak adı geçer. Menzil Önceleri "Bergule" olarak adlandırılan bu yer
MİMAR SİNAN DÖNEMİ İSTANBUL-BELGRAD ARASI MENZİL YAPILARI 185
Roma Kralı Adeadius zamamnda yeniden tan
Evliya Çelebi'ye göre •Kanuni Sultan Süley
zim edilerek Arkadiapoiis adını almıştır (12).
man'ın müsdhibdekrinden baştan başa manalı
LMurat zamanında Türklerin eline geçer, za sözlü Hafza Hatun'un oturdu^yer" okluğu için
manla Burgaz, Bergos (21) olarak anılan kasa bu adı alan Hafsa kasabasında Sokollu Mehmet
ba 17. ve 18. yüzyılda Lüleci esnafının çok Paşa: Kâsım Paşa için cami, kervansaray, ima
olduğu bir dönemden itibaren de Lüleburgaz ret, hamam, medrese ve dükkânlardan oluşan
adını almıştır. Mimar Sinan döneminde yapıl büyük bir külliye yaptırmıştır. Bizim sıralama
mış en büyük külliyelerden biri olan Sokollu mızda 7.sırayı alan bu külliye H.1165'deki bü
Mehmet Paşa Külliyesi, Cami, medrese, sıbyan yük zelzelede tahribata uğradıktan sonra da
mektebi, imaret, kervansaray, hamam, köprü ve ihmal edilerek günümüze cami, hamam, çarşı,
dükkünlarıyla bu kasabadadır. Şehrin ilk yerleş dua. kubbesi ve kervansaraya ait bir duvanndan
me merkezinde kurulmuş bu Külliye'ye yine başka bir yapı elemanı gelememiştir.
Sokollu Mehmet Paşa zamanında su getirilmiş
İstanbul-Betgrad arasındaki stratejik yolun
ve Il-Selim'in kalması içinde bir saray yaptırıl
8. ve en önemli menzili Edirne'dir. Eski adı
mıştır. İmar Planında yapılan değişiklikler sıra Adrianapolis olan (16) ve Tuna ile Arda ne
sında her geçen gün biraz daha ihmale uğrayan hirlerinin birleşerek Meriç adını aldığı verimli
külliyenin bugün cami, medrese, hamam, sıb ovanın kenarında kurulmuş ve 1362 de LMu
yan mektebi, köprü ve birkaç dükkânından baş rat zamanında Osmanlı topraklarına katılan
ka yapısı kalmamıştır (Bkz.M.5, sıra (15) Edime, Sinan'dan önce de itibar görmüş,
no:la,lb,lc,ld,lf,lg,lk.ll.lm), (Şekil no:6). önemi gün geçtikçe artmış ve imar faaliyetleri
olgunlaşmıştır.
Lüleburgaz'dan sonra Babaeski'de de Sad Edirne'de Sinan'dan önce Çelebi Sultan
razam Semiz (Cedid, Semin) Ali Paşa Vakfın Mehmet Döneminde Eski Cami, Bedesten 11.-
dan Mimar Sinan'a yaptırılmış Cami, Medre Murat zamanında ve sonraları Muradiye Külli
se, Kervansaray, Hamam ve dükkânlardan yesi, Darüihadis ve Üç Şcrefcli Cami,
müteşekkil bir külliye daha vardır. Evliya Çe- Tahtakale ve Topkapı Hamamları yapılmıştır.
lebi'ye göre (12); XIII. yüzyılda yaşamış Türk Fatih, Edirne'de doğmuş ve yetişmiştir. İstan
lerin Trakya'da egemen olmaiannda büyük e- bul'u başkent yaptıktan sonra da Edime Sara-
meği geçmiş, Alp Erenlerden San Saltuk Bey- yı'na sık sık gitmiş ve pek çok imar
'in gömüldüğü yer olduğu için, Bâdi Efendiye çalışmasında bulunmuşiur (2). lI.Bcyazıi, cami,
göre (1); Fatih Camii haziresinde gömülü imaret, darüşşifa, medrese ve köprüden oluşan
Ahmet Baha'dan dolayı. Kırklareli İl Yıllığı'- külliyesini yaptırmış, Avrupa'da akıl hasialan-
na göre (27b); Balaban Bey adlı bir zata bağlı nın yakıldığı dönemlerde II.Bcyazıi Külliyesin
olarak Baba-yı Atik olarak adlandırılan kasa de "su ve müzik sesiyle tedavi ", Osmanlının
ba, daha sonra Türk dilindeki değişikliklere medeniyetteki seviyesini belgeleyen kanalar ol
uyarak Babaeski olarak bugünkü ismini al muştur.
mıştır, Fatih döneminden yapılaşma örnekle Sinan'ın Edime ile ilk tanışması 1514'ıc o-
rine de sahiptir. Bugün Ali Paşa'nın ölümün lur. Yavuz Sultan Selim Edirne'yi çok sevmek
den sbnra, kiralan toplamakla görevli Kasım tedir. Fırsat buldukça Edirne'ye gelir ve
Bey tarafından yaptırılmış, Cedid Ali Paşa yapmak istediği seferlerin planını hep burada
Külliyesinden, cami, medrese izleri ve ha yapardı. Nitekim Sinan'ın v^ccmi Ocağı Neferi
mamdan başka yapı kalıntısı yoktur (Bkz.M.6, olarak katıldığı ilk .sefer olan Çaldıran Seferine
sıra no la,lb,lc,ld,le). ve daha sonra Mısır üzerine Edirne'den hare-
186 Yrd. Doç. Dr. Gülçin KÜÇÜKKAYA
ket edilmiştir (23). Deniz yoluyla gelen a.skeri ve ticari yükün
Belgrad-tstanbui ana güzergahına bağlandığı
Sinan'ın Mimarbaşı olduğu Kanuni devrin
tali yolun başlangıcındaki Tekirdağ'da cami,
de de Edirne yine gözden dOşmemiştir. İstan
medrese, hamam, imaret, kervansaray, bedes
bul'da devlet işlerinden yorulan padişah
tenden oluşan muhteşem bir Sinan Külliyesi
maiyetiyle birlikte Edirne'ye gelir, aylarca bu
daha vardır. Tepede camisiyle denize doğru u-
rada kalır, kentin etrafındaki kışlık av sahasın
zanan kademeli dik yamaç üzerinde yerleşmiş
da avlanırdı (27a). Hatta yabana elçileri bile
Rüstem Paşa Külliyesinden bugün cami, med
Edirne'de kabul ederdi. Çünkü Edime Şehri o
rese, hamam ve bedestenden başka yapı elema
zamanlar dost düşman herkesin gözünü kamaş
nı kalmamış kıyı bandının doldurulmasıyla da
tıracak vaziyette pek mamur idi
denizden oldukça uzaklaşım||ir (Bkz.M.12, sıra
Sinan'ın en gelişmiş mimarhk ürünü olan no.la, lb,lcld,le,IO.
Selimiye Camii Külliyesi Edirne'de oluşmuştur.
13. Menzil Sinan dönemi köprü ile Alpullu
Sinan Şair Sai'ye hikaye ettiği Tuhfetü'l-Mi'ma-
(Sinanlı), (m.l3, sıra no 1).
rin'de Selimiye Camii için "Direksiz kubbenin
alımda el-hakk Ayasofya gibi bir kubbe asla .. 14. Menzil Mescid ve mekıcbiyle bugün ül
oluhdur kubbesi andan muazzam'' diyerek, Aya- kemiz sınırları dışında kalan Dimctoka
sofya'dan geniş bir kubbe uygulaması yaptığını (Bkz.M.14, sıra no. la,lb).
açıklamaktadır (21c). Selimiye Camii gerçekten
15. Menzil Kervaasarayı ile meşhur İpsala
kubbeyi vurgulayan iç ve dış mimari düzenle
(M. 15, sıra no.l).
meleriyle Sinan'ın mühendislik bilgilerini, mi
16. Menzil, 17. Menzil. 18. Menzil, 19. Men
marlık yeteneğini sergileyen en büyük eseridir.
zil, 20. Menzil olarak belirlediğimiz menziller
Sinan döneminde Edirne'de yapılmış birçok e-
ise, muhtelif yapılarıyla Bosna, Hersek, Sela
serin arasında başlıcaları Ali P&şa Külliyesi,
nik, Varna ve Budin'dir.
Rüstem Paşa Kervansarayı, SokoUu Mehmet
Paşa Hamamı ve Taş Han olup günümüze ge Ülkemiz sınırlan içinde ya da dışında ....
lemeyen yapılar da vardır (Bkz.M.8, sıra no 1- Balkan ve Trakya topraklannın bir bütün ola
22). rak değerlendirdiğimiz Mimar Sinan dönemi
Mimarisini araştırdığımız bu çalışma bir envan
Bugün ülkemiz sınırlan dışında Bulgaristan
ter çalışması olarak kabul edilebilir.
toprakları içinde kalan, buna mukabil eski kay
Gerçekler şu ki, sadece Sinan'ın değil bir
naklarda "£<//me'(i!e" olarak bahsi geçen
çok ünlü mimann tarihi ve sosyal değerler ta
9.menzil Sivilingrat'tır. "Mustafa Pa§a " olarak
şıyan eserlerini korumaya verilecek öncelikle
da anılan bu mevkiye Mimar Sinan döneminde
rin bir yapı ekonomisini harekete geçirecek
cami, imaret ve muhteşem bir de köprü yapıl
olanaklar olduğu ve yapı kapitalinin sağlıklı
mıştır (Bkz.M.9, sıra no, la,lb,lc).
kullanılmasının sadece bugün için değil gele
Rumeli'nin eski merkezi Solya'da (12) 2 ca
cek için de gerekli olduğu düşünülmeksizin
mi, 1 medrese ve bir köprü vardır (Bkz.M.10).
müdahale edilmektedir.
Külliyeler yok edilmekte, yerine başkaları
11. menzil ve son durak. Evliya Çelebi'nin yapılmakta, yeni yapılanlar da kısa bir süre son
"Rumeli'nin Mam " (12) olarak tanımladığı ra yıkılarak yerine yenileri yapılmaktadır. Esa
Bclgrad'dır. Burada da Mimar Sinan dönemin sen Koruma alanının sorunlanna değişik daha
de ya|)ilmı.^, cami, imaret, kervansaray, bedes genel bir düzeyde yaklaşma zorunluluğu, insan
ten, han ve dükkânlar vardır (Bkz.M.11). yapısı fiziksel çevrenin değişmelerine özel ko-
SİNAN DÖNEMİ İSTANBUL-BELGRAD ARASI MENZİL YAPILARI 187
ruma sorunlarını çözmek için değil değişmenin
süpüren.
genelde işleyişini anlamak için yaklaşıldığı za Femnd= Oğul - Çocuk.
man ortaya çıkar ve sorun doğru boyutianyla FevkAnis Üst katı olan, ü:.:tcki.
G
ortaya konamadığı için uygulamada başarısız o-
Gallat= l)Zahireler 2)Tahıllar 3)Yiyccek şey
lunur.
ler.
H
Biz şimdilik bu yapılan kaynaklara dayana
Hav4M= [Has. hassa]- l)Nıtelikler, keyfiyet
rak ortaya koyuyoruz. Çalışma bir başlangıç o-
ler 2)İlerlemiş ileri kimseler 3)Okumuş-
larak kabul edilerek derinlemesine araştırma
1ar, bilginler 4)Pa(lişaha aynimış gelir
yapılması gerekliği unutulmasın. Bu derleme
kaynaklan.
resioratörlere, şehircilere, plancılara ışık tut
i
sun yol göstersin. Yalnız Trakya ve Balkanların
tntiM= Birine mensup G..r.a, birinin adamı
değil her taşın toprağın bir arkeolojik alan ö- olma.
zelliği taşıyabileceği de unutulmasın. Çünkü İsticAr= Kira ile tutma, kiralama.
İstigUİ= Geliri karşılığı gösterilerek yapı. tarla
her bir manzumenin yaşatılabilmesi arkeolojik
gibi malın rchtc tutulması.
bir endişenin hissedilmesini gerektirir.
K
Karye = Köy.
Kurb= Yakınlık, yakın bulunma.
FAYDAIANllACAK OSNUNUCA M
TERİMLER SÖZLÜĞÜ (22) Mağfur» Tann bağışlamasına kavuşmuş olan
veya nail olması için dua edilen kimse.
A
Mahruse= Muhafaza olunan.
Ab= Su
Matbah= Mutfak, yemek pişirilen yer.
Âliye= Yüce
Menzil= l)Konak yeri 2)Ev 3)Bir günlük yol,
Asiyane= l)Kuş yuvası, 2)Ev
konak 4)Mesafc, adım.
B
Mesalih= Sınırlar, geçit yeıler.
Bûb= l)Kapı, 2)Sığınılacak, başvurulacak yer
Merkade= Yatacak yer.
Birûn= l)Dışan, 2)Aşın
Merkum = Adı yukarda geçen.
C
Me2bur= Ank ve zayıf olan, Adıgcçen, yuka-
Cubi=: Evkaf kiralarını ve zekâtı toplayan tah
nda denilmiş olan
sildar
Mezbure= Yukanda denilmiş olan
Canib= Yan taraf, yön
Muhawat= Etrafında duvar veya perde çevril
Cedid= l)Yeni, 2)Yeni çıkma
miş olan.
Cevaıni= l)Camiler 2)Toplu şeyler 3)İçinde
Muhdes= Sonradan çıkma, yeni şey, cwclcc
çok şey bulunan kitap veva nesneler
olmayan şey.
D
Mütusıl= fVtel'danl= l)Biıişik, başka bir şe
Dar-ı tâlims Eğitim yapısı
ye ulaşmış.
Debistan= Okul
Muvazi= Biri öbürünün karşısında olarak bi-
Dehre= l)Zaman 2)Cihan 3)Devir 4)Dünya
ribirine yaklaşıp uzakbşmadan
Dekâkin= Dükkanlar
Müntehi= l)Son dereceyi bulan 2)Bilcn. sona
Diikuşâ= İç açıa, yüreğe ferahlık veren
eren 3)Son, cn son 4)Hcr şeyi tamamlayan.
E
MQntesib= Birine çatmış, birinin adamı olmuş,
Eimmes İmamlar
birbiriyle ilgili
Enderun= l)îç yürek 2)Büyük bir kimsenin
Müstağni- l)Gözû tok 2)Çckincn, nazlanan
konağının iç tarafı ?>) Sarayın harem dairesi 3)Gerekli bulunmıyan
kısmı Müstemü= Sanan, kavrayan.
Ercemend^ Şerefli, sayılı olma Müstevfa= Yeler, jrtişin lam, mükemmel.
Eyyaoıs Günler Müşarünileyh* İşaret olunan, adı geçen.
EyyiiB= Kuvvetli, güçlü P
F Peyker= Yüz, surat.
Fahir«= l)C>vünülccck 2)Parlak. şanlı güzel. S
FeiT«ş= l)Hizmct gören 2)Yatak, kilim seren Sikaye= Su içilecek kab
188 Yrd. Doç. Dr. Gûlçin KÜÇÜKKAYA
SQkıuı= Oturulan yer (14) - GökbUgin Tayyip; XV. ve XVI. Asırda E-
SaUes İnsan toplulıigu, kalabalık. t dime ve IJvası, Vakıflar MOlUer Mu-
Şeaihancs Balmumu, mum yapılan yer kataalar, İstanbul Üniversitesi Yayını, No.
T 508, İstanbul, 1952, s.486-519.
Tablnnes l)Kış evi, kış odası 2)Hastane (15) - İlgürcl Sevim; "Hıbrî'nin EnisO l Müsami-
Tahtaais Aşağıda bulunan rin'i", GOney-Doğu Avrupa Araştırmaları
Tevabi = Bir merkeze bağlı olan yerler. Dergisi, Cl-2-3, Edebiyat Fakültesi Yavmı
İstanbul, 1972, S.137-158.
BİBLİYOGRAFYA (16) - İndciyan P.L.; "Osmanh Rumelisi", Gü-
(1) - Ahmet Bâdi Efendi; Riyaz-i B«We-l Edlı^ ney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi,
ne, Cl-II-III, Edime, 1932. C.2-3, İstanbul, 1974, S.29-36.
(2) - Aslanapa Oktay, Osmanlı Devri Mimarisi, (17> Jirecek C; Die Ileerstrasse von Bdgrad
İstanbul, 1986. ' Nach Constantinopel.
(3) - Andreasvan Hrand; Polonyalı Simeon'un (18) - Keskioğlu Osman; Bulgariaan'da Ban
Scyahatnânıesi(l608-1619), İ.Û.Edebiyat Türk Abideleri ve Vakıf Eserieri", Vakıflar
Fakültesi Yayınları, No: 1073, İstanbul, Delgisi", S.Vin (1%9), S.309-322.
1964. (19) - Mansel Arif MüHd; Tral^a'nın Kültür ve
(4) - Kuran Aptullah; Mimar Sinan, İstanbul, Tarihi, Edime Yöresi Eski Eserleri Seven
1985. ler Kummu yayını. Sayı 5, İstanbul, 1938
(5) - Ayverdi Ekrem Hakkı; "Yugoslmya'da (20) - Meriç Rıfkı McIül; "Edime nin Tarihi ve
Türk Abideleri ve Vakıfları ", Vakıflar Dergi Mimari Eserieri Hakkında", Türk Tarihi A-
si, S.in, Ankara. 1956. raştırma ve İncelemeleri. C.1, İstanbul Gü
(6) - Ayverdi Ekrem Hakkı; Avnıpada Osmanlı zel Sanatlar Akademisi Yavınlan I,
Mimari Eserleri; Romanya, Macaristan - İstanbul, 1963 S.439.5.36.
; l.Cilt, Ankara, 1977; Yogoslavya; CIÎI, İs- (21) - Mimar Sinan; Mimar Sinan Hayatı Eser
tanbul 1981, Bulgaristan, Yunanistan, leri, (Minar Sinan'ın Hayatına, E.serierine
Arnavutluk; IV.C 4-5-6. kitap, İstanbul Fe Dair Metinler). Ha/ıriayan; Rıfkı Mclül
tih Cemiyeti Yayını, İstanbul, 1982. Meriç, Türk Tarih Kurumu Yayınları VI,
(7) - Çeçen Kâzım; "Sinan'ın Yaptırdığı Köprü Seri No 1. Ankara 1%5.
ler", Mimar Sinan, CI, Vakıflar Genel Mü (21a)- Mimar Sinan; "Adsa Risale", "a.g.e.-
dürlüğü Yavını, Ankara,1987, 5.429-439. . S.5-7.
(8) - Çulpan Cevdet; TOrk Taş KOpriileri (Or (22b)- Mimar Sinan; "Risaletûd-Mi'mariyye",
taçağdan Osmanlı Devri Sonuna Kadar- "a.g.e.", S.11-1Z
, Türk Tarih Kurumu Yayını, VI, Dizi-s.l6, (21c)- Mimar Sinan; "Tııhfeıü l-Mi'marin ", "a.-
Ankara, 1975. g.e.", S.15-55.
(9) - Demir Ataman; 'Bosna'da Sokollu Meh (21 d)- Mimar Sinan; "Tezkiretü'l-Ebniye", "a.-
met Paşa Köprüsü", Mimar Sinan Dönemi g.e.", S.56-129.
TOrk Mimarlığı ve Sanatı, Türkiye İş Ban (22) - Özön Mustafa Nihal; ROyük Osmanlıca-
kası Yayını, İstanbul 198& TOrkçe Sözlük, İstanbul, 1%5.
(10) - Hasandediç Hıvziya; "Mosiar'ın Türk (23) - Peremeci Osman Nuri; Edime Tarihi, E-
Devri Kültürel ve Tarihi Anıtları" Çeviren İs dime Yöresi Eski Eserieri Sevenler Kuru
mail Eren, Vakıflar Dergisi, Sayı VII, İstan mu Yayınlarından. Sayı 6. İstanbul, 1939.
bul, 1968, s.215-235. (24) - Tozyavizade Rıfat Osman; Edime Rehnu-
(11) - Erdoğan Muzaffer; "Osmanh devrinde ması. Yayınlayan A.Rıza Ataktürk Edirne,
Trakya Abidelerinde Yapılan İmar Çalışma- 1936, (1971-1972 yıllannda Edirne'nin Sesi
lan". Güneydoğu Avrupa Araştırmaları
Gazetesi'nde yayınlanmıştır).
Dergisi, C.6-7, İsianbul, 1978. (25) - Tuncel Mehmet; Babaeski, Kırklareli ve
(12) - Evliya Çetebi; Seyahatname, C.I-X, İstan Tekirtlağ Camileri, Ankara, 1974.
bul, 1938 (H.1314); Yayınlayan Mehmet (26) - Vakıflar Genel Müdürlüğü Vakfiyeler Ar
Zillioglu, Cl-12, İstanbul, 1970. şivi;
(13) - Gökbilgin Tayyip; Edime Hakkında Ya (26 a)- Cedld Ali Paşa Vakflyesi; 585 numaralı
zılmış Tarihler ve EnLs-ül MOsâmirin**, E- Vakfiye Defterinden 16. Sayla; Cemazilahi-
dime'nin 600.Yıldönümü Armağanı Kitabı, re 973 tarihli Arapça Vakfiyesinin ayet ve
Türk Tarih Kurumu Yavını, VM. Scri-S.43, hadis ve dua cümleleri hariç Yeni Defter No
Ankara, -1965, s.75-n7. 1961, S.441-452 deki Türkçe tercümesinden.
MİMAR SİNAN DÖNEMİ İSTANBUL-BELGRAD ARASI MENZİL YAPILARI 189
(26 b)- Rfistem Paşa Vakfiyesi; 635 numarada No.442-458 deki Türkçe tercümesinden.
mahfuz Mihrimah Ayşe Valide Sultan ve (27)- Yıllıklar,
Rûstem Paşa'ya Ait Defterden. (27 ay Edirne İl Yılü^ı, 1973.
(27 b)- KırklareU İl YıUıi^ 1967.
(26 c)- Sokollu Mehmet Paşa Vakfiyesi; 6.6.944 (27 c)- Tekirdağ İl Yıllıjiı 1973.
tarihli örneği 1760 numaralı defterin 365 (28> Yücel Erdem; 'Bavûkçekmece 'de Türk E-
sayfa ve 261 sırasında kayıth U.No=371- seHeri ", Vakıflar Dergisi. Sayı IX, Vakıflar
, H.No-2 olan. Yeni Defter no. 2104 Savfa Genel Müdürlüğü Yaymı, Ankara.
rt*
Foto No 1: Bıiyıikçekmece Ken-ansarayı (Bkz Tablo, Menzil No:l)
_ , »
Foto No 2- Büyûkçekmece Köprüsü Bir Öölümü (Bkz Tablo, Menzil No:!)
İCTijVNBÜL-mGjRAp ARA^ ^MİM^^
o
MEVCUlj O
i z
DURUMU VE
o
ŞULUNDU(&U YAPIUŞ GEÇİRDİĞİ 00
H
En "ESEUİN-ADT YER TARİHİ ^ARIM O AÇIKLAMA VE NOTLAR
44 SOKO LrLU- - BÜYÜKÇEIİU MiııaresLjn£!ı'cyj '^'Büyükçekmece'de köprü kürtündeki mescid" (12c)
MEHMETPAŞA NİECE Hasljjr (kitabesi) BitŞş mescid yenilen \'Büyükçekmece'de merhum Mehmet Pasa Mescidi^
MESCİDİ (21b) K!azası(26c), Tarihi 1557, ^. miş. (12d). Sokotlu Mehmet Paşa'mn Edirne'deki vakfmaj
(2bc)(21d) Köprü Büyükçclcmece 975(7). dair H.976 tarihli Edirne Evkafı Tahrir Defterinde!
Başı Mescidi (28) Köprüsüne Sokollu'ya ait vakfiye kaydında "Havâss-i
y^kın(2). KostanUKiyye'de derya kenarında Bûyükçekmece nâm
kasabada hir mescid bina ettUer"(\A) denmektedir,
SokoUu Vakfiyesinde dükkânlara yakın mescididen
bahsedilmiştir(Bkz. Dükkânlar sıra no:4) (26c).
iKervârısaray'a karşı avlu içinde çarpık konumdaki
mescid, klasik çizgilerini kaybetmiştir. Minaresi
yapıdan ayn olup açık bir minber görünümündedir.
Minareye 11 basamakla çıkıtmaktadır(Bkz.Foto 4)
SULTAN BÜYÜKÇEK- 1566(2) 1566-1567, Mevcut, yeni bir f'Merhum Sultan Süleyman'nın Bûyükçekmece
SÜLEYMAN MECE H. 975(4). işlevle restore! e- kürtünde bina eyledi^ kervansaray" (21c) (21d).
KERVANSARAYI dilmektedir. Şokullu Vakfiyesinde "Kervansaroy-ı cedide mutta-
(21b) (21c)(21d)j nl 3 tab dükkân" (26c) olarak bahsi geçer (Bkz.
Kurşunlu Han(2.<$).
nra no: 4). Daha önceleri de bazı dönemlerde res
torasyona tabi tutulduğu anlaşılan yapının giriş
bölümü muhdcs olup ana yapı sağlam durumdadır
Çatısı ahşap beşik çatıdır. Üçgen ahnlıklı, orijinal
ajurlu pencerelere sahip bir cephesi bugün
imitasyon ögclcriyle olabildiğince Sinan dönemi
çizgilerini sergilemektedir. Bu tipte kervansarayların
gelişmiş örneklerine 16. yüzyıl Osmanlı mimarîsnde
rastlamak mümkündür (Edirne Ekmekçioğlu Ahmcf
Paşa Kervansarayı, Harmanlı Siyavuş Paşa
Kervansarayı gibi). i
4
H|-\MAM BÜYÜKÇEKİ 1563(2) larihli nıi;\xui dc^iii So kollu Va k live si ndc ; Uiiyitkiii'kmccc'dc
mcscıd leva pil nlifj 'fuinidinvtlar sakin ()lııuısı\\ıiıı hiıuı cııik/cri nıemildir
olması muhicm ;l. ki.." (26c) demektedir. Buna yöre dükkânlar
yapılırken hamam d^ı vardır (Bkz. sıra n():4) Eski
Belediye Planlarmda'n lemin edilen hamam planı,
vuzilet planına i.'^lenmi.'j olup, bugün halen ia^aalı
devam eden kubbeli hamamın Sinan mimarîsi ile
iıKlkası yoklur (Bkz. Şekil No;2)
SOKOl.l 1 • lUlYÜKÇEKME- 1563(2) larilıl i Dükkânlar hududlarıyla vakliyedc şöyle
Mİ.-.I İMİ I l'A^A l I-; Kcrvansarşıy ' mosciddcn soıuıi zikredilmekledir: "...ve bir bölılğU dahi
(;AR,ŞI,S). u' Mcscid yapıln)!.'} olması Büyükçekmcce'de vaki olmıifiıır. Ânlardan bazı
IMiKKANLAI-i! (^v\rosindc(26c). muhlcmel. dört bah birbirhe muttasıl dükkânlar ki hududunun bir
farafı taıik-i amme bir tarafı mîrtçepıeye muttasıl ve
bir taraf vâkıf nıü^an'inileyhin mevzi-i mecburda vaki
olan mescidi şeriflerine ve bir tarafı dahi vâkıf-ı
mumaileyhin orada vaki olan vakıf odalarına muttasıl
ve biri dahi iki hab biribirinc muttasıl evli odalarıdır,
fnqka başka havlıları vardır. İkisinin hududu bir taraf
ının elhac Hai. bini Kasım milkine ve bir taraftan
larik-i amme ve bir taraftan mescidi mczbure ve bir
taraftan dahi vâkıfı müşarünnileyh hazretlerinin
vakıf furttıuma ve dükkânına müntehidir ve bin dahi
bir hah dükkânla bir ekmekçi furunudur ki. Hududu
hir taraftan tarik-i amme ve bir taraftan mezour mı
rî çeşmeye ve bir taraftan mezbur Hızır Bin Kasım
milkine ve bir taraftan dahi mezbur evli odalarına
mııiıasıldır ve biri dahi mevzi-i mezburda vaki olan
mîrîkâihaıısarav-ı cedide nmttasıl üç bab dükkândır
ki fuıdııdıınıın hir canibi deryaya ve iki tarafı tarik-i
amme ve hir canibi kârbansaray-ı mezbure muttasıl
dır ve biri, dahi iki babdükkândır ki Hacı Bayram
Kârhansarayı demekle maruf kârbansaraya
muttasıldır. İki canibi kârbansaray-ı mezbure ve iki
tarafı tarik-i amme müruehidir ve biri dahi dekâkin-i
mezhureyi muttasıl bina olunan fevkani ve tahtanı
yedi ban aükkandır. Vakıf-ı müşaünileyh hazretlerine
intima ile şöhret bulup tahdit ve tariften müstağni
dir ve birr dahi hir evdir
u
2
MEVCUT
"J
2
•I—« DURUMU V4
N
2 Bl^LUNDUĞl YAPIUŞ GEÇİRDİĞİ ^ 2
w 55 ESERİN ADI YER TARİHİ ONARIM- O AÇIKLAMA VE NOTLAR
ti bv yer odasını ve bir furunu ve bir su kuyusunu ve
bir bahçeyi müjiemildir. Hudud-u vaKif-ı müşarüni
leyhin vakfina ve bir canibi Hürrem Bey milkine ve
bir canibi Yorgi veledi Yuvan Mülkine ve bir canibi
târik-i amme müntehidir" (26c). Bugün bu mülk ve
dükkânlardan eser yoktur.
BÜYÜKÇEKMECE BÜYÜKÇEKME- H.975 Muharremi Mevcut.Halen "Sultan Selim Han-ı Sani 975 Muharreminde
KÖPRÜSÜ./2İC) efe (1) restorasyon de Büyükçekmece Köprüsü hitabı mürabesesi ile
(21d) Sultam Bİiyükçekmece 1567(2)(8) .Kitabe- vam etmektedir. İstanbul'dan Edirne tarafına hareket ve köprüden
Süleymân köprüsü ile Mimar Sinan si( 28): "Hazret-i Kitabe 1970'lerde mürûr ettikte ahalisine bahşişler ihsan eyledi"( J)^
Köyünü Karayolları tara- "Köprü tekdir filpa üzere, bazı gözleri sel alıp tekrar
Sultan Süleyman
birleştirmektedir fmdan onanlniış- kılmıştır" (21 c)(21 d)
kim ana,
(28). tır(28). 635.57 m. uzunluğunda 9.17 m. genişliğinde, inişli
Şahrâh
ola Sırat-ı çıkışlı dört kısımdan oluşan köprünün yerinde bir
müstakim. başka köprü olduğu ve köprüye ait izlerin var olduğu
Bağladı bu hayn. bilinmektedir (28). tnşası sırasında büyük tulum
olmadın temâm, balarla gölün suyu çekilmiş iki üç insan boyundaki
Kıldı azm-i sâ-yi kazıkların arasına kurşun akıtılarak birleştirip
cennatü'n-nâim. miştir(28). , ;
Geldi anı zıll-i Hak Istanbul-Edirne E5 Karayolu bu köprüye paraleil
Sultan Selim f olarak yapüdıf^mdan bugün köprü fazlaca
Etli tekmil kullanılmamaktadır. Halen Karayollan tarafında^
oldu bir cisr-i azim. 1980'lerde başlatılmış olan restorasyon devam et
Dedi târihin Hüdâyi mektedir.
oltaman.
Yaptı âb
üzere bu cisri seh
selâm".
Ketebehu Derviş M|ihammcd
Description:ya da u/ak menziller arasına yenileri ilave edil miştir. Sonunda İstanbul'dan Belgrad'a uzanan ana stratejik bir hat ve buna bağlanan Trakya.
