Między bezpieczeństwem a tożsamością : rosyjskie, ukraińskie i białoruskie interpretacje idei i koncepcji w polskiej polityce wschodniej (1990-2010)

564 Pages·2013·3.08 MB·Polish

by  Maszkiewicz Mariusz

1
Między bezpieczeństwem
a tożsamością
Rosyjskie, ukraińskie i białoruskie
interpretacje idei i koncepcji
w polskiej polityce wschodniej
(1990–2010)
Klemensowi, Matyldzie, Marcelowi,
Mikołajowi i Maryjeczce
2
Między bezpieczeństwem a tożsamością 3
Mariusz Maszkiewicz
Między
bezpieczeństwem
a tożsamością
Rosyjskie, ukraińskie i białoruskie
interpretacje idei i koncepcji
w polskiej polityce wschodniej
(1990–2010)
Kolegium Europy Wschodniej
im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego we Wrocławiu
Wrocław 2013
4 Rosyjskie, ukraińskie i białoruskie interpretacje idei i koncepcji w polskiej polityce wschodniej (1990–2010)
Copyright © by Mariusz Maszkiewicz, Warszawa 2013
Copyright © by Kolegium Europy Wschodniej
im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego we Wrocławiu, Wrocław 2013
Recenzenci:
prof. dr hab. Eugeniusz Mironowicz
prof. dr hab. Leszek Zasztowt
Redakcja i korekta: Stanisława Trela
Weryfikacja języka rosyjskiego i ukraińskiego:
Małgorzata Heidrich-Sowińska
Opracowanie typograficzne: Agnieszka Gutkowska
Projekt okładki: Maciej Szłapka
Przygotowanie do druku:
Pracownia Składu Komputerowego TYPO-GRAF
Druk i oprawa:
Wrocławska Drukarnia Naukowa PAN
im. S. Kulczyńskiego Sp. z o.o.
ISBN 978-83-7893-140-9 (druk)
ISBN 978-83-7893-096-9 (ePub)
ISBN 978-83-7893-092-1 (mobi)
Kolegium Europy Wschodniej
im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego we Wrocławiu
Plac Biskupa Nankiera 17
50-140 Wrocław
www.kew.org.pl
Książki wydawnictwa Kolegium Europy Wschodniej
im. Jana Nowaka-Jeziorańskiego we Wrocławiu
są do nabycia w księgarni internetowej www.east24.eu
Publikacja została dofinansowana przez
Fundację Niepodległości w Lublinie
Rosyjskie, ukraińskie i białoruskie interpretacje idei i koncepcji w polskiej polityce wschodniej (1990–2010) 5
Gdybym był Polakiem, byłbym przekonany,
że Rosjanie non stop myślą o Polsce.
Kombinowałbym sobie:
co za głupi kraj, tyle mają innych problemów,
i nic, tylko myślą o Polsce…
Wiktor Jerofiejew, Gdybym był Polakiem…
Ze zbioru: Mężczyźni, Warszawa 2006, tłum. M. Buchalik

Spis treści
Podziękowania __________________________________________________ 9
Wprowadzenie ___________________________________________________ 11
Źródła ________________________________________________________ 12
Uwagi metodologiczne i założenia badawcze ______________________ 14
Hipotezy robocze ______________________________________________ 21
1 Zarys najważniejszych idei i koncepcji
dotyczących polskiej polityki wschodniej 25
Wstęp – kryteria, pojęcia i główne osie sporów_____________________ 25
Prehistoria – bezpieczeństwo i tożsamość w II RP __________________ 48
Nurt jagielloński _______________________________________________ 55
Wprowadzenie _____________________________________________ 55
Koncepcja federacyjna _______________________________________ 60
Międzymorze vs. Mitteleuropa? _______________________________ 65
Federalizm „krajowców” _____________________________________ 67
Koncepcja kolonialna ________________________________________ 72
Nurt piastowski _______________________________________________ 74
Neopanslawizm w wersji bolszewickiej ________________________ 79
Koncepcja strefy bezatomowej ________________________________ 91
Nurt euroatlantycki ____________________________________________ 96
Koncepcje „wschodnie” w środowiskach opozycji demokratycznej
lat 70. i 80. __________________________________________________ 105
KPN – idea „Międzymorza” _____________________________________ 110
Inicjatywy nawiązujące do „Międzymorza” i „federacjonizmu”/
/„federalizmu” _____________________________________________ 112
Między „finlandyzacją” a zasadą „dwutorowości” _________________ 119
Partnerstwo Wschodnie, czyli gra o polskie bezpieczeństwo _________ 142
Podsumowanie ________________________________________________ 154
2 Stosunki polsko-rosyjskie. Próba spojrzenia
„z drugiej strony lustra” 157
Wstęp ________________________________________________________ 157
Rosyjska pragmatyka w zderzeniu z polską tożsamością ____________ 174
Polska w rosyjskiej geopolityce, czyli kwestie bezpieczeństwa _____ 194
Polska a kwestie doktrynalne polityki zagranicznej
i bezpieczeństwa FR _________________________________________ 207
8 Spis treści
Pozycja i miejsce Polski – podsumowanie _________________________ 216
Polska a Obwód Kaliningradzki FR _______________________________ 223
Współpraca przygraniczna i regionalna ________________________ 228
Polonia w Kaliningradzie ____________________________________ 235
Polskie interesy wynikające z sąsiedztwa z Obwodem
Kaliningradzkim ____________________________________________ 239
Zagrożenia militarne ________________________________________ 243
Korytarz suwalski ___________________________________________ 253
Kaliningrad jako projekt pilotażowy we współpracy między
FR a UE ____________________________________________________ 261
Polska myśl polityczna wobec Obwodu Kaliningradzkiego _______ 281
Podsumowanie ________________________________________________ 283
3 Ukraińskie interpretacje i konteksty polskiej polityki
wschodniej 295
Wstęp ________________________________________________________ 295
U źródeł politycznych interpretacji _______________________________ 299
Granice i przestrzenie ukraińskiej tożsamości ______________________ 317
Polska w ukraińskich koncepcjach bezpieczeństwa _________________ 335
Pomarańczowa tożsamość vs. niebieskie bezpieczeństwo? ___________ 371
Podsumowanie ________________________________________________ 382
4 Białoruskie rozumienie polskiej polityki wschodniej 391
Wstęp ________________________________________________________ 391
Tożsamość białoruska vs. tożsamość polska? _______________________ 397
Polskie konteksty białoruskiego bezpieczeństwa ___________________ 436
Sposoby interpretacji i recepcji polskości na Białorusi _______________ 457
Historie nieudanych kolorowych rewolucji ________________________ 473
Podsumowanie ________________________________________________ 479
5 Polska mniejszość w polityce wschodniej III RP 481
Wstęp ________________________________________________________ 481
Polska autonomia na Litwie i Białorusi? ___________________________ 483
Skupiska polskie na Wschodzie __________________________________ 487
„Repatriotyzacja” jako próba odbudowy polskiej tożsamości
na Wschodzie ______________________________________________ 498
Między Moskwą a Brukselą _____________________________________ 509
Podsumowanie ________________________________________________ 517
Zakończenie _____________________________________________________ 521
Bibliografia ______________________________________________________ 531
Summary ________________________________________________________ 545
Резюме _________________________________________________________ 547
Indeks osób ______________________________________________________ 549
Podziękowania 9
Podziękowania
W trakcie pisania tej pracy zwracałem się do wielu osób z prośbą o kon-
sultacje, podpowiedzi i sugestie. Jestem bardzo wdzięczny zwłaszcza Profe-
sorowi Mikołajowi Iwanowowi, który przeglądał pierwsze szkice i udzielał
cennych wskazówek. Korzystałem też z inspiracji i podpowiedzi moich przy-
jaciół za wschodnią granicą – Alaksandra Milinkiewicza, Tadeusza Gawina,
Władimira Podgoła z Białorusi; Aleksandra Podrabinka i Pawła Szeremieta
z Rosji. Z Aleksandrem Michalewiczem, białoruskim politykiem żyjącym na
wygnaniu w Polsce i Czechach, odbyłem wiele inspirujących rozmów. Dzię-
kuję za cenne uwagi, krytyczne wskazówki Panom Profesorom Stanisławowi
Konopackiemu z UKSW, Romanowi Baeckerowi z UMK w Toruniu i Julia-
nowi Winnickiemu z Uniwersytetu Wrocławskiego; dziękuję także za su-
gestie Profesorowi Bogdanowi Musiałowi i doktorowi Janowi Szumskiemu
z UKSW. Jestem wdzięczny recenzentom – Profesorom Leszkowi Zasztowto-
wi i Eugeniuszowi Mironowiczowi. Profesorowi Włodzimierzowi Pawluczu-
kowi, mojemu mistrzowi z UJ, dziękuję szczególnie za „wschodnie inspira-
cje”, zwłaszcza na początku mojej drogi akademickiej.
Niezwykle cenne były dla mnie podpowiedzi ekspertów i znawców
zagadnień ukraińskich – Bogumiły Berdychowskiej oraz Tadeusza Ol-
szańskiego z OSW. Wiele zresztą zawdzięczam Ośrodkowi Studiów
Wschodnich, zwłaszcza nieżyjącemu założycielowi Markowi Karpowi.
Dziękuję za liczne uwagi i sporo czasu poświęconego wstępnej wersji
pracy – Dyrektorowi Studium Europy Wschodniej UW Janowi Malickie-
mu. Dziękuję za rozmowy i różnorodne inspiracje Michałowi Jagielle,
Markowi Bućko, Dariuszowi Zalewskiemu, Aleksandrowi Rozenfeldowi;
Agnieszce Iwaszkiewicz za pomoc w redakcji i korekcie.
Podziękowania chcę też złożyć Centrum Marshala w Garmisch-Par-
tenkirchen, gdzie jesienią 2009 roku miałem dostęp do unikatowych źró-
deł, dokumentów i książek.
Przemkowi Omieczyńskiemu i całej Fundacji Niepodległość dziękuję
za życzliwość i wsparcie finansowe publikacji. Nie byłoby możliwe wy-
danie tej monografii bez szybkiej decyzji i zaufania ze strony Jana An-
drzeja Dąbrowskiego z Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka-
-Jeziorańskiego we Wrocławiu.
Wreszcie dziękuję moim dzieciom, którym przez kilka lat kradłem
czas, aby przygotować tę monografię. Ojcu mojemu jestem wdzięczny za
udzielanie schronienia i stworzenie doskonałego azylu w Grzmiącej.
Wszystkim, także nie wymienionym, ogromne dzięki.
10 Spis treści