Table Of ContentMicrobiologie en infectieziekten
Microbiologie en
infectieziekten
Onder redactie van:
Prof.dr. I.M. Hoepelman
Prof.dr. J. van der Noordaa
Prof.dr. R.W. Sauerwein
Prof.dr. H.A.Verbrugh
Bohn Stafleu Van Loghum
Houten/Mechelen 2002
©2002 Bohn Stafleu van Loghum,onderdeel van Springer Uitgeverij
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd,op-
geslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand,of openbaar gemaakt,in enige
vorm of op enige wijze,hetzij elektronisch,mechanisch,door fotokopieën,opna-
men,of enig andere manier,zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de
uitgever.
Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van arti-
kel 16b Auteurswet 1912 j°het Besluit van 20 juni 1974,Stb. 351,zoals gewijzigd
bij Besluit van 23 augustus 1985,Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912,dient
men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting
Reprorecht (Postbus 3051,2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een)
gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen,readers en andere compilatiewerken
(artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.
ISBN-10:90 313 3735 8
ISBN-13:978 90 313 3735 4
NUR 876
Ontwerp omslag:Ontwerpbureau NEO,Arnhem
Tekeningen:Hans Brik,Callantsoog
Lay-out en prepress:PrePressMediaPartners,Wolvega
Tweede druk,2002
Tweede druk,tweede oplage,2004
Tweede druk,derde oplage,2008
Bohn Stafleu Van Loghum
Het Spoor 2
3994 AK Houten
www.bsl.nl
V
Redacteuren en auteurs
Redacteuren PROF.DR. R. DEGROOT
Sophia Kinderziekenhuis, Erasmus Universitair
PROF.DR. I.M. HOEPELMAN Medisch Centrum,Rotterdam
Universitair Medisch Centrum,Utrecht
PROF.DR. J.A.A. HOOGKAMP-KORSTANJE
PROF.DR. J. VANDERNOORDAA,EMERITUS Universitair Medisch Centrum St. Radboud,
Academisch Medisch Centrum,Amsterdam Nijmegen
PROF.DR. R.W. SAUERWEIN PROF.DR. J.L.L. KIMPEN
Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Wilhelmina Kinderziekenhuis,Utrecht
Nijmegen
PROF.DR. J.W.M. VANDERMEER
PROF.DR. H.A.VERBRUGH Universitair Medisch Centrum St. Radboud,
Erasmus Universitair Medisch Centrum, Nijmegen
Rotterdam
PROF.DR. P. SPEELMAN
Academisch Medisch Centrum,Amsterdam
Auteurs
DR. M. TERSMETTE
PROF.DR. J. DANKERT† St. Antonius Ziekenhuis,Nieuwegein
Academisch Medisch Centrum,Amsterdam
PROF.DR. C.M.J.E. VANDENBROUCKE-GRAULS
PROF.DR. J.E. DEGENER VU Medisch Centrum,Amsterdam
Academisch Ziekenhuis Groningen
DR. P.M.E. WERTHEIM-VANDILLEN
DR. G.J.J. VANDOORNUM Academisch Medisch Centrum,Amsterdam
Erasmus Universitair Medisch Centrum,
Rotterdam DR. H.L. ZAAIJER
VU Medisch Centrum,Amsterdam
VII
Woord vooraf bij de
tweede druk
Voor u ligt de tweede druk van Microbiologie en Het eerste inleidende hoofdstuk is geheel her-
infectieziekten, een leerboek voor Nederlandsta- schreven en er is een paragraaf over de preventie
lige studenten in de geneeskunde en medische van infectieziekten toegevoegd. In ieder hoofd-
biologie. De inhoud is afgestemd op de gewijzig- stuk worden nu bijna alle ziektebeelden geïl-
de eindtermen van de studie Geneeskunde (ver- lustreerd met een patiëntencasus, waarop in de
sie 2001),voor zover het microbiologie en infec- tekst wordt teruggegrepen. Alle hoofdstukken
tieziekten betreft. De eindtermen voor deze vak- zijn herschreven en aangepast aan nieuwe ont-
gebieden staan in Bijlage 1. wikkelingen op het gebied van epidemiologie,
Alhoewel er in vergelijking met de eerste druk op resistentie en therapie van de meest voorkomen-
diverse plaatsen meer aandacht is besteed aan as- de infectieziekten. Alle hoofdstukken zijn voor-
pecten van de afweer, is dit boek niet geschikt zien van een lijst met kernpunten.
om de toekomstige geneeskundige te onderwij- Wij hopen dat deze tweede druk een nog groter
zen in de diverse aspecten van de immunologie. succes zal worden dan de eerste editie, in de di-
Hiervoor zijn diverse leerboeken in de klinische verse curricula met voldoening gebruikt zal wor-
immunologie voorhanden. den en zal bijdragen aan een meer praktijkge-
De eerste editie is voorgelegd aan inhouds- en richte kennisontwikkeling van de toekomstige
onderwijsdeskundigen van Nederlandse en generatie artsen.
Vlaamse universiteiten, hetgeen geleid heeft tot
diverse suggesties voor aanvulling of wijziging.
Hiervan is dankbaar gebruikgemaakt. Namens de redactie,
I.M. Hoepelman
IX
Inhoud
H.A. Verbrugh
1 Inleiding:algemene aspecten van het vakgebied 1
1.1 Inleiding 1
1.2 Pathogene micro-organsimen 1
1.3 Pathogenese van infectieziekten 24
1.4 Epidemiologie van infectieziekten 35
1.5 Preventie van infectieziekten 38
1.6 Klinische aspecten en laboratoriumdiagnostiek 41
1.7 Antimicrobiële therapie en resistentie 46
J.L.L. Kimpen
2 Infecties van de bovenste luchtwegen 53
2.1 Inleiding 53
2.2 Rhinitis,sinusitis en conjunctivitis 55
2.3 Pharyngitis en tonsillitis 58
2.4 Influenza 62
2.5 Ortitis media 64
2.6 Laryngitis 66
I.M. Hoepelman
3 Infecties van de onderste luchtwegen; tuberculose 69
3.1 Inleiding 69
3.2 Diagnostiek 70
3.3 Onderste-luchtweginfectie 71
3.4 Bronchiolitis 79
3.5 Pertussis (kinkhoest) 80
3.6 Tuberculose en andere mycobacteriële infecties 83
I.M. Hoepelman
4 Infecties van de urinewegen 91
4.1 Inleiding 91
4.2 Epidemiologie en pathogenese 92
4.3 Diagnostiek 96
4.4 Bacteriologie 96
4.5 Klinische beelden en therapie 99
X INHOUD
P. Speelman
5 Infecties van het maag-darmkanaal 105
5.1 Inleiding 105
5.2 Epidemiologie 105
5.3 Pathogenese 106
5.4 Gastheerweerstand en virulentiefactoren 107
5.5 Kliniek 108
5.6 Diagnostiek 108
5.7 Algemene behandelprincipes 108
5.8 Preventie 110
5.9 Voedselvergiftiging 111
5.10 Gastro-intestinale infecties door specifieke micro-organismen 111
P.M.E. Wertheim- van Dillen
6. Exanthemateuze aandoeningen 123
6.1 Inleiding 123
6.2 Differentiële diagnostiek 123
6.3 Epidemiologie 124
6.4 Kliniek 125
6.5 Preventie 125
6.6 Mazelen 126
6.7 Rubella (rodehond) 130
6.8 Erythema infectiosum 130
6.9 Exanthema subitum 132
6.10 Exanthemen door enterovirussen 132
J.E. Degener
7 Infecties van huid,fascie,spieren,botten en gewrichten 135
7.1 Inleiding 135
7.2 Infecties van de huid,de fascie en de spieren 135
7.3 Infecties van de botten en gewrichten 148
G.J.J. van Doorum
8 Seksueel overdraagbare aandoening 157
8.1 Inleiding:algemene kenmerken 157
8.2 Infecties met Neisseria gonorrhoeaeen Chlamydia trachomatis 159
8.3 Herpes genitalis 165
8.4 Infecties met Treponema pallidum 167
8.5 Infecties met Haemophilus ducreyi 171
8.6 Infecties met het humaan papillomavirus 172
8.7 Bacteriële vaginose 176
8.8 Infecties met Candida albicans 177
8.9 Infecties met Trichomonas vaginalis 178
8.10 Infecties met Sarcoptes scabiei 179
8.11 Preventie 180
INHOUD XI
M. Tersmette
9 Lymfadenopathieën en aids 183
9.1 Inleiding 183
9.2 Pathofysiologie van de lymfklier 183
9.3 Herpesvirussen 185
9.4 Epstein-Barr-virus 189
9.5 Cytomegalovirus 191
9.6 Toxoplasmose 194
9.7 Humaan immunodeficiëntievirus 197
H.L. Zaaijer
10 Virale hepatitis 205
10.1 Inleiding 205
10.2 Hepatitis A 205
10.3 Hepatitis E 209
10.4 Hepatitis B 210
10.5 Hepatitis C 215
10.6 Hepatitis D 217
10.7 Hepatitis G of GB-virus-C 218
R. de Groot
11 Infecties van het centrale zenuwstelsel 221
11.1 Bacteriële meningitis 221
11.2 Hersenabces 231
11.3 Virale encefalitis 232
11.4 Prionziekten 232
J. Dankert†
12 Intravasale infecties en sepsis 235
12.1 Intravasale infecties 235
12.2 Sepsis,oud en nieuw 237
12.3 Endocarditis 240
12.4 Infecties door S. aurensen coagulase-negatieve stafylokokken 251
12.5 Andere infecties van het hart:myocarditis en pericarditis 257
12.6 Secundaire bloedbaaninfecties 257
J. van der Noordaa
13 Pre- en perinatale infecties 263
13.1 Inleiding 263
13.2 Immunologie van de foetus 264
13.3 Rubella tijdens de zwangerschap 264
13.4 CMV-infectie en zwangerschap 265
13.5 Pre- en perinatale infecties door andere verwekkers 266
XII INHOUD
C.M.J.E. Vandenbroucke-Grauls
14 Ziekenhuisinfecties 271
14.1 Inleiding 271
14.2 Postoperatieve wondinfecties 271
14.3 Lage-luchtweginfecties 274
14.4 Urineweginfecties 275
14.5 Primaire bacteriëmie en sepsis 277
14.6 Preventie en ziekenhuisinfecties 280
J.W.H. van der Meer
15 Infecties bij patiënten met gestoorde afweer 283
15.1 Inleiding 283
15.2 Stoornissen van de humorale afweer 284
15.3 Stoornissen van de cellulaire afweer 287
15.4 Gecombineerde defecten 294
15.5 Gedetailleerde bespreking van enkele belangrijke opportunistische
infecties 296
J.A.A. Hoogkamp-Korstanje
16 Zoönosen 301
16.1 Inleiding 301
16.2 Epidemiologie van zoönosen 301
16.3 Overdracht van micro-organismen op de mens 302
16.4 Borreliose 304
16.5 Leptospirose 309
16.6 Kattenkrabziekte 311
R.W. Sauerwein
17 Import- en reizigersziekten 315
17.1 Inleiding 315
17.2 Malaria 317
17.3 Buiktyfus 323
17.4 Dengue 326
17.5 Reizigersdiarree 327
17.6 Amoebiasis 329
17.7 Schistosomiasis 331
17.8 Echinokokkose 332
Bijlage 1 Eindtermen Geneeskunde volgens Raamplan 2001 betreffende de
infectieziekten335
Register 341
335
Bijlage 1 Eindtermen Geneeskunde volgens Raamplan 2001 betreffende de
infectieziekten
1 Inleiding:algemene aspecten van het vakgebied
Kennis van inentingsprogramma’s in Nederland 2
2 Infecties van de bovenste luchtwegen
Influenza 2
Verkoudheid met koorts 2DT
Conjunctivitis (pasgeborene) 2DT
Conjunctivitis 2DT
Difterie 2
Acute Rhinitis (common cold) 2DT
Chronische rhinitis 2
Pharyngitis acuta 2DT
Tonsillitis acuta 2DT
Peritonsillair abces 2D
Mastoiditis 2D
Acute sinusitis (frontalis,maxillaris) 2DT
Chronische sinusitis 2
Tracheitis 2DT
Laryngitis acuta 2D
Larynitis en tracheitis chronica 2D
Laryngitis subglottica (pseudokroep) 2DT
Acute epiglottitis 2D
Acute bronchiolitis 2D
Otitis media acuta 2DT
Leukoplakie 2DT
Glossitis 2DT
Acuut rheuma 2D
Parotitis epidemica 2D
3 Infecties van de onderste luchtwegen; tuberculose
Acute bronchitis 2DT
Pneumonie 2DT
Longabces 1
Pleura-empyeem 1
Tuberculose 2
Kinkhoest 2
Respiratory Syncitial virus inf. 2
4 Infecties van de urinewegen
Epidydimitis 2D
Pyelonefritis 2D
Cystitis 2DT
Urethritis 2D
Prostatitis 2D
Balanitis 2D
