Table Of ContentJAROSLAW MAREK RYMKIEWICZ
DOROTA SIWICKA
ALINA WITKOWSKA
MARTA ZIELIÑSKA
EDI A
HORYZONT
Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media
Ksiąžka powstata w Pracowni Literatury Romantyzmu Instytutu Badañ Literackich
Polskiej Akademii Nauk - dzięki srodkom finansowym udzielonym przez
Komitet Badañ Naukowych
Redakcja naukowa i wybór ilustracji
Helena Zytkowicz
Projekt obwoluty i okladki
Cecylia Staniszewska
Na obwolucie
Walenty Warikowicz, Adam Mickiewicz na Judahu Skale, 1828, ol. pi.
(Archiwum Dokumentacji Fotograficznej Muzeum Literatury rm. Adama Mickiewicza w Warszawie)
Na stronie drugiej
Antoine Bourdelle, medal wykonany z okazji
wzniesienia pomnika Adama Mickiewicza w Paryzu (awers), 1929
(Ze zbiordw Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie)
Indeksy zestawila
Teresa Winek
Wykonanie map
Waldemar Wieczorek
Redaktor prowadzticy
Tomasz Jendryczko
Redakcja techniczna
Alicja Jablonska-Chodzen
Korekta
Beata Paszkowska
Copyright © by Jaroslaw Marek Rymkiewicz, Dorota Siwicka, Alina Witkowska, Marta Zielinska
and Bertelsmann Media Sp. z o.o., Warszawa 2001
Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media
Horyzont
Warszawa
Dzial Handlowy
ul. Rosola 10, 02-786 Warszawa
tel. 0-22 645 82 41
faks 0-22 648 47 31
zamowienia @bertelsmann. de
Sklad i lamanie
FELBERG
Druk i oprawa
Lódzka Drukamia Dzielowa SA, Lodz
ISBN 83-7311-012-7
Nr 3097
OD AUTOROW
Ksiąžka nasza j ėst prabą stworzenia pierwszej w Polsce encyklopedii žycia i tworczo-
šci jednego autora. Otwieramy tym samym drogę nowemu u nas gatunkowi tego typu
kompendiow. Musielišmy więc zaprojektowač rowniež i wzor tej encyklopedii. W tym
wypadku oznacza to przede wszystkim, že zdecydowališmy się na hasla autorskie.
Každy z autoraw pisal swoje hasla zgodnie z wlasnymi preferencjami, ze swojego
punktu widzenia i w swoim wlasnym stylu. Liczylišmy, že rozmaitošč naszych postaw
badawczych wzbogaci obraz Mickiewiczowskiego šwiata, tak skomplikowanego i trad-
nego do opisania. Granicą naszej swobody byla interpretacja, ktorej starališmy się
unikač. Ješli pojawia się ona, to jako przytoczenie naukowe, czyjš pogląd wažny
w dziejach sądow o utworze bądž biografu poety, a nie jako nasza interpretacja
zjawiska. Tak wlašnie pojmowališmy rožnicę między historią literatury ujmowaną
w sposobie encyklopedycznym, a historią literatury będącą domeną interpretacji.
Hasla oparlišmy na anahzie materialow žrodlowych, studiach historykow literatury
i badaczy dziedzin pokrewnych. Niejednokrotnie rawniež na dociekaniach wlasnych.
Totež wiele hasel zawiera ustalenia dla istniejącej wiedzy o Mickiewiczu zupelnie
nowe albo tež prostujące dotychczasowe blędy.
W Encyklopedii znalazlo się kilka rodzajow hasel. Jedna ich częšč obejmuje utwory
bądž grapy utworaw, ktore Mickiewicz napisal. Inna - bardzo wažna - to hasla
dotyczące osob, ktore poetą znal, a ktorych obecnošč miala istotne znaczenie tak dla
jego tworczošci, jak ksztaltu biografii. Nie są to jednak pelne biogramy, jak dzieje się
to w slownikach osobowych. Wydobywališmy w nich aspekt Mickiewiczowski - rolę,
znaczenie, typ więzi lączących bohatera hasla z osobą poety. Niestety, z uwagi na
mnogošč kontaktow Mickiewicza, nie wszyscy ludzie, z ktorymi się zetknąl w žyciu,
znaležli się w Encyklopedii. Groziloby jej bowiem gatunkowe zachwianie i zamiana
w coš w rodzaju slownika polskich emigrant6w.
Odmienny rodzaj tworzą hasla opisujące miejsca Mickiewiczowskie, a czasem cale
obszary geograficzne: kraje, miasta i miejscowošci, ale takže gory, rzeki i jeziora oraz
wszelkie inne wažne, porozrzucane po Europie zakątki z osobą poety związane. Grapa
kolejna opowiada o wydarzeniach i przedsięvvzięciach, w ktorych Mickiewicz uczest-
niczyl, oraz o instytucjach czy organizacjach, w ktorych przyszlo mu dzialač i praco-
wač. Są tu tež hasla dotyczące dziejow Mickiewiczowskiego dorobku: wydari dziel,
badaczy jego tworczošci, pozostalych po nim pamiątek czy wizerunkow. Istnieją
5
Od Autorow
i hasla-niespodzianki, ktorych nie da się zaliczyč do žadnego z powyžszych dzialow,
a ktore dla poznania osoby Mickiewicza zdają się wažne: jak wyglądal? со jadl? со
mu się šnilo? Ma to byč bowiem Mickiewicz postrzegany rožnorako - pommkowo
i zwyczajnie, w skali zwyczajnošci vvielkich ludzi, a więc tylko im wlašciwej.
Encyklopedia sklada się z okolo czterystu hasel, opatrzonych selektywną bibliogra-
fią, ktora ma dač czytelnikowi wyobraženie o stanie badan, a takže pomoc w dalszym
samodzielnym zglębianiu tematu. W notach bibliograficznych pominięto kilka podsta-
wowych dziel z zakresu mickiewiczologii, ktore - gdyby decydowač się na ich
przywolanie - naležaloby wymienič niemal przy každym hašle. Chodzi tu o napisany
przez Wladyslawa Mickiewicza Žywot Adama Mickiewicza, powstalą z inicjatywy
Stanislawa Pigonia Kronikę tyčia i tworczošci Mickiewicza (siedem tomow wydanych
w latach 1957-1996) oraz o dwa wydania utworow Mickiewicza - tzn. Wydanie
Narodowe i Jubileuszowe, a takže opublikowane przez Czeslawa Zgorzelskiego tomy
Dziel wszystkich (uwzględniono natomiast te wydania w wypadku, gdy tekst hasla
nawiązywal do uwag edytorskich wydawcy). Encyklopedia zawiera ponadto spisy
pomocnicze: listę hasel wraz z odsylaczami do innych hasel lączących się tematycznie
z danym haslem, jak tež indeksy - osobowy, nazw geograficznych oraz omawianych
lub wzmiankowanych utworow Mickiewicza.
Czytač tę encyklopedię možna dla nauki, korzystając z niej, jak z každej innej
encyklopedii, ale warto takže zaglądač do niej dla przyjemnošci i z zaciekawienia.
Bardzo nam zaležalo na takiej wlašnie lekturze, ktora moglaby trochę poszerzyč krąg
odbiorcow - Polakow zainteresowanych kultūrą wlasnego narodu. Z myšlą o tych
odbiorcach starališmy się nadač haslom pewien tok narracyjny. Dzięki temų encyklo
pedia nasza j ėst częstokroč raczej opowiešcią o wydarzeniach niž rejestracją fakto w,
hasla zaš mają konieczną ku temų obszemošč, przekraczającą zwykle standardy
encyklopedyczne. Rožnice w rozmiarach hasel mogą niekiedy zaskoczyč czytelnika,
zdarza się bowiem, že tematom pozomie mniej istotnym pošwięcono więcej miejsca
niž innym, z punktu widzenia obiegowej wiedzy o Mickievviczu - može wažniejszym.
Такіе jest jednak prawo opowiešci.
Przedsięvvzięcie nasze, wykonane w Instytucie Badan Literackich PAN, wspieral
finansowo Komitet Badan Naukowych.
Adresy paryskie Mickiewicza Middewicz,
a pozniej Mickiewiczowie, podobnie jak inni
polscy emigranci, czçsto zmieniali mieszka-
nia. Nie zapuszczali korzeni, nie wi^zali siç
sentymentami z miejscem, zazwyczaj szukali
lokali tanich, a rodzina Mickiewiczow takze
dostatecznie obszemych, aby pomiescic dzie-
ci i zapewnic oddzielny k^t poecie. Wiçkszo-
éci paryskich adresow Mickiewicza nie ma na
wspoïczesnej mapie Paryza, miasta od tamte-
go czasu gruntownie przebudowanego, znik-
nçty po przebiciu przez Haussmanna nowych
bulwarow, reprezentacyjnych arterii i placow
oraz pochloniçciu przestrzeni „mickiewi-
czowskiej” przez wielkie domy handlowe Au czas pobytu žony w klinice psychiatrycznej
Printemps i Galerie Lafayette. (1839), raz jeszcze powrôcil na Saint-Nicolas-
Dhiga listç adresow otwiera Hôtel de Stras -d’Antin, najmując tu malenką „stancyjkę”.
bourg przy ulicy Richelieu 50, w ktorym poe- Najwyrazniej atutem tej uücy bylo jej polože-
ta zamieszkal po przyjezdzie do Francji, jak nie w centram miasta.
siç okazalo, na pobyt staly. Ulica istnieje, Po decyzji o oženku Mickiewicz wynająl
laczac Luwr z Wielkimi Bulwarami, a jak mieszkanie „rodzinne”. Wybôr padl na ulicç
przypuszcza Janusz Odrow^z-Pieniazek, stoi Pépinière 121, „daleko od šrodka miasta,
rowniez dom, a w nim nadal miesci siç hôtel, w zaciszu, jak na wsi”, informowal brata
choc pod inn^ nazw^. Franciszka. Klementyna z Tanskich Hoffma-
Wyniöslszy siç z hotelu, zamieszkal Mic- nowa uzn^a to mieszkanie za ubogie i ciasne,
kiewicz w tej samej dzielnicy przy Louis-le- gdzie poetą nie mial spokojnego kąta dla
-Grand 24, ale nie zagrzal tu dhigo miejsca siebie. Pozniej przeniešh siç pod numer 60 tej
i juz w marcu nastçpnego roku przeprowadzil samej ulicy. Patrząc na dzisiejszą ulicç Pépi
siç do Ignacego Domeyki w okolice Ogrodu nière, trzeba dužej wyobrazni, aby odtworzyc
Luksemburskiego, w poblize wystawionego sobie te zamiejskie domki z ogrôdkami. Tkwi
przez Ludwika XIV gmachu Obserwatorium. bowiem ta ulica, zabudowana czynszôwkami,
Nie ma sladu po tym domu, slynnym z prze- w oku cyklonu wielkomiejskiego ruchu, jaki
ciqgow, z ktorego Mickiewicza nie tyle wy- ogniskuje Gare Saint-Lazare, najrachhwszy
wialo, ile ponioslo na skrzydlach natchnienia bodaj dworzec paryski.
ku wlasnej izbie, gdzie mögl „kropic” Pana Na dlužej zadomowili siç Mickiewiczowie
Tadeusza. Osiadl przy Saint-Nicolas-d’An- przy ulicy Val-de-Grâce, w okohcach Ogrodu
tin 73, zdaniem Niemcewicza „najciasniejszej Luksemburskiego. Bylo to jednak mieszkanie
i najbrudniejszej ulicy Paryza”. W dodatku smutnej pamiçci, bowiem tu dopadla žonę
mieszkanie bylo poïozone nad stajniami, sk^d poety choroba psychiczna. Trwające godzina-
dochodzil odor zwierzçcy i parskanie koni, co mi krzyki chorej zmusily wlasciciela domu do
Mickiewiczowi bylo dziwnie mile, gdyz przy- wypowiedzenia wynajmu. Tę trudną sytuacjç
pominalo mu wies. Tarn wlasnie napisal Mickiewicz rozwiązal w ten sposôb, že za
glown^ czçsc Pana Tadeusza i utwor ukon- mieszkal z žoną przy l’Allée des Vanves - na
czyl. Kiedy na pocz^tku kwietnia 1834 roku koncu miasta, jak narzekal Niemcewicz - nie
zaczçly z drukami nadchodzic arkusze ko- likwidując dotychczas zajmowanego lokalu.
rektowe poematu, wzi^l na krotko pokoj Gdy uznano, že zona poety jest juž wyleczo-
w hotelu przy rue de Seine 59, aby wspölnie na, cala rodzina powrôcila na Val-de-Grâce.
z mieszkaj^cym tam Bogdanem Janskim za- Stąd tež wyjechali do Szwajcarii w czerwcu
j^c siç ich czytaniem. Parç lat pozniej, pod- 1839 roku.
7
Adresy paryskie Mickiewicza
Widok na Wyspę sw. Ludwika i katedrę Notre-Dame
Po powrocie do Francji (listopad 1840) Wedlug Odrowąž-Pieniąžka dom stoi do dziš,
wynajçli mieszkanie przy me d’Amsterdam 1 choč zmienily się numer i nazwa ulicy: rue
i mieszkali w nim do polowy 1845 roku. Tu- d’Assas 76. Nie mieszkali tu nawet roku,
taj wlasnie rozegral się caly spektakl towia- tym razem Mickiewicz sam wyszukal lokal,
nistyczny: uzdrawianie žony poety przez To- o ktörym pani Celina pisala do corki z entu-
wianskiego, zebrania braci-towianczyków, sta zjazmem, že dom položony w ogrodzie pel-
le nawiedzanie brata Adama przez innych nym kwiatöw, skądinąd wiadomo, že nieda-
braci i siostry. Na emigracji kpiąco trawesto- leko od Ogrodu Luksemburskiego, a więc
wano nazwę ulicy: dam-ster-dam, robiąc alu- wygodnie i elegancko, bo juž wtedy pewną
zję do mesjanistycznego „oblędu” poety. klasę miala ulica Notre-Dame-des-Champs,
Bylo to mieszkanie wygodne, lecz stosun- gdzie osiedli pod numerem 76.
kowo drogie, totež po odejšciu Mickiewicza Stąd w kwietniu 1853 przeprowadzili się
z Collège de France malžonkowie poczęli do službowego mieszkania w Bibliotece Arse
szukač tanszego locum i znaležli je oczywi- nalu. Gmach ten štai, tak jak dziš, przy ulicy
šcie na „batiniolach”, w miejscowošci pod- Sully, obok alei Henri IV, dužego traktu
miejskiej, gdzie dia taniošci byle jakiej zabu- komunikacyjnego lączącego plac Basty Iii
dowy schronienia szukali Polacy. Przyszla z Wyspą šw. Ludwika. Na starych sztychach
dzielnica paryska Batignolles ležala wtedy okna Mickiewiczöw wychodzą na rzekę i jest
jeszcze poza obrębem aglomeracji miej- to szczegöl mylący. Byla to odnoga Sekwany,
skiej. Zamieszkali przy rue du Boulevard 12, požniej zasypana i zamieniona na bulwar
w domku z ogródkiem, gdzie dzieci mogly Morland. Ten wlasnie bulwar ogląda się dziš
trzymač zwierzęta, a pani domu kury. W roku z dawnego mieszkania Mickiewiczöw, nielu-
Wiosny Ludów znów nastąpila przeprowadz- bianego przez rodzinę poety. Niewygodne po-
ka na pobliską ulicę de la Santé 42, takže do koje, bo w ukladzie amfiladowym, latem do-
oddzielnego domku z ogródkiem. O tym mie- bijaly mieszkahcöw nieznošnym upalem.
szkaniu wiemy stosunkowo dužo, opisal je Numer 1 rue Sully jest ostatnim paryskim
bowiem Edward Chlopicki jako „dworkowe”, adresem poety.
urządzone na wzór skromnych siedzib szla-
checkich na Litwie. Poeta miai na górze dwie Edward Chlopicki, W dworku na Batignolles. Ze
wspomnien, „Bluszcz” 1876, nr 27. — Maria Go-
izdebki, w których pracowal, sypial i przyj-
recka, Wspomnienia o Adamie Mickiewiczu opo-
mowal gošci.
wiedziane najmlodszemu bratu, wyd. 3, Kraköw
Wreszcie w lutym 1851 Mickiewiczowie
1897. — Janusz Odrowąž-Pieniąžek, Szlakiem Mic
porzucają Batignolles i wracają do „praw- kiewicza po Paryžu wspölczesnym, w: Mickiewi-
dziwego” Paryža, na ulicę de l’Ouest 44. cziana zbierane po swiecie, Warszawa 1998.
8
Adresy rosyjskie Mickiewicza Adresy wilenskie Mickiewicza
Adresy rosyjskie Mickiewicza Pierwszym wy maja 1827. Wöwczas Mickiewicz z Ma-
rosyjskim adresem, pod ktörym zatrzymal się lewskim wyniešli się na przedmiešcie, na Go-
Mickiewicz (wraz z przyjaciölmi: Jözefem rochowoje Pole, zajmując drewnianą oficynę
Ježowskim i Onufrym Pietraszkiewiczem) po palacu Razumowskich. Tam cieszyli się wiej-
przybyciu do Petersburga (9/21 listopada skim otoczeniem, ogrodem, rzeczką, ale narze-
1824), byl dom Warwaryna na Bolszoj Mie- kali na komary. Jesienne przymrozki wygnaly
szczanskoj. Wskutek powodzi, ktöra nawie- ich w koncu do miasta. Okolo 10/22 pazdzier-
dzila miasto dwa dni wczesniej, z trudem nika 1827 roku wynajęli kwaterę w domu kup-
znaležli tę kwaterę, objechawszy najpierw ca Langa przy uücy Kislowka, na trzecim
dwanascie innych hoteli. Zamieszkali na trze- piętrze, nad drukamią Akademii Medyko-Chi-
cim piętrze („4 etaž”) z widokiem na kanai. rurgicznej. Nie by io tam tanio, za to wszędzie
Placili 30 rubli tygodniowo. Kilkanašcie dni blisko: do Zinaidy Wolkonskiej, Piotrą Wia-
požniej Mickiewicz i Franciszek Malewski ziemskiego i Bonawenturostwa Zaleskich. Za-
wynajęli mieszkanie na tejže ulicy pod nume- placili z göry, więc musieh wytrzymac prze-
rem 21, w domu Jochima, gdzie pozostali až szlo dwa miesiące, choč mieszkanie okazalo
do wyjazdu z Petersburga. się zimne i siedzieü okryci kožuchami.
25 stycznia/7 lutego 1825 nocą wyruszyli W pierwszych dniach grudnia przybyli do
wraz z Jezowskim na poludnie Rosji. W Odes- Petersburga. Zatrzymali się w domu Žrebina
sie stanęli 17 lutego/1 marca. Mickiewicz z Je na placu Nowo-Michajlowskim 30 w kwate-
zowskim jako przyszli nauczyciele liceum Ri rze Mariana Piaseckiego. Po dwöch miesią-
chelieu otrzymali kwaterę na ostatnim piętrze cach Malewski otrzymal posadę, więc pozo
starego gmachu szkoly; mogli tež korzystač stal w stolicy, Mickiewicz zaš 27 stycznia/
z obiadöw razem z innymi profesorami. Ma 8 lutego 1828 odjechal z powrotem do Mosk
lewski, mający objąč posadę urzędnika, mūšiai wy, gdzie 30 stycznia/11 lutego stanąl u Cy-
wynająč sobie stancję prywatnie. Mickiewicz priana Daszkiewicza, ktöry mieszkal przy kan-
zajmowal swoje odeskie mieszkanie do korica torze Moskiewskiego Banku Asygnacyjnego
pobytu w tym miešcie, poza dwumiesięczną na Nikitskim Bulwarze 12. Kiedy 22 kwiet-
przenvą (sierpieri-wrzesieri 1825), gdy podrö- nia/4 maja 1828 poetą znöw zjawil się w Pe-
žowal po Krymie. tersburgu, ponownie wynajęli z Malewskim
Po przyježdzie do Moskwy 12/24 grudnia mieszkanie w domu Jochima na Bolszoj Mie-
1825 zamieszkal Mickiewicz wraz z Malew- szczanskoj 21. Byl to juž ostatni adres rosyj-
skim, Wincentym Budrewiczem i Jezowskim ski Mickiewicza. Stąd wyruszyl w podrož
na Malej Dmitrijewce (Dmitrowce) 7 w domu do Kronsztadu i Europy (w marcu i kwietniu
Nowosilcowa u Lechtnera, prowadzącego męs- 1829 roku gošcil raz jeszcze w Moskwie
ki pensjonat z obshigą i wyžywieniem. Zimno u Daszkiewicza).
i niedobra kuchnia kazaly myšleč przyjaciolom
o wlasnym gospodarstwie. Urządzili je po prze- Korespondencja Adama Mickiewicza, wyd. 4, Paryž
1877-1876, t. HI. — Samuel Fiszman, Mickiewicz
nosinach w lutym (7/19) 1826 roku do do
w Rosji, Warszawa 1949. — Leon Gomolicki,
mu popa Iwanowa w Aleksiejewskim Pierieul-
Dziennik pobytu Adama Mickiewicza w Rosji 1824-
ku 47. Kiedy we wrzesniu tego roku Jezowski
1829, Warszawa 1949. — N. Aszukin, Moskwa
dostal pracę i mieszkanie na uniwersytecie, w žyzni i tworczestwie A. S. Puszkina, Moskwa
kwatera dla dwöch (Budrewicz mieszkal juž 1949. — Archiwum Filomatöw. Na zeslaniu,
wtedy z Pietraszkiewiczem) okazala się za dro- red. Czeslaw Zgorzelski, Wroclaw 1973, 1.1.
ga i okolo 18 wrzesnia przeprowadzili się na
Pokrowski Bulwar (dom generalowej Jakow- Adresy wilenskie Mickiewicza Zaraz po
lewej), za pocztą glowną. Stąd blisko miai przyježdzie do Wilna 12/24 wrzesnia 1815 ro
Mickiewicz na Miasnicką, gdzie mieszkala ku Mickiewicz zatrzymal się w domu przy
Karolina Jaenisch. Ježowski zwlekal z wypro- ulicy Wilenskiej u kogoš, kto nazywal się
wadzką i pozostal z przyjaciölmi až do polo- Michniewicz i byl tarn, jak wtedy möwiono,
9
Adresy wileriskie Mickiewicza
Zautek Bernardynski
Rys. T Dmochowski
murgrabią, czyli dozorcą. Dom ten, wöwczas W domu przy Skopowce Mickiewicz mieszkal
pod numerem 408, sąsiadowal z tak zwanym niemal dwa lata i wyprowadzil się stamtąd tuž
starym teatrem, ale möwiono zwykle: dom przed šmiercią dziekana, zapewne w kwietniu
Bukszy przy Wilenskiej bramie, kiedysbowiem lub w majų 1817 roku. Zamieszkal wtedy, jak
naležal on do wilenskiego piwowara tego na- twierdzono, u Jana Czeczota, ten zaš mial mie-
zwiska (w Kronice ¿yda i twörczosci Mickiewi szkač w domu, ktory štai nie opodal dzwonnicy
cza möwi się, biędnie, o domu Bukszty). Praw- katedralnej, a nazywany byl poseminaryjnym,
dopodobnie juž po czterech czy pięciu dniach konsystorskim, kapitulnym, a takže kamienicą
Mickiewicz przeniösl się do dziekana wydziaiu emerytalną. Klopot polega tu na tym, že bada-
fizyczno-matematycznego, ks. Jozefą Mickie cze mylili się, umieszczając Czeczota w roku
wicza, ktöry mieszkal w tak zwanym domu rek- 1817 w domu poseminaryjnym, gdyž zamiesz
torskim przy Skopöwce. Okna tego mieszkania kal on tam dopiero we wrzešniu roku 1820.
wychodzily, wedhig opinii badacza dziejöw sta- Mickiewicz nie mogl więc mieszkač z nim wte-
rego Wilna, Lucjana Uziębly, „na Skopowkę dy w domu przy dzwonnicy i adres poety mię-
w pobližu wylotu tej uliczki na Zamkową”. dzy majem roku 1817 a wrzešniem 1819, kiedy
10
Adresy wileriskie Mickiewicza
wyjechal do Kowna, pozostaje nieznany. Ucząc mial jednak w tej sprawie žadnych dowodöw,
w szkole kowienskiej, Mickiewicz kilkakrotnie a swiadkowie, starzy wilnianie, na ktörych się
przyježdžal do Wilna, mieszkal tež w Wilnie powdywal, coš na ten temat slyszeli od ludzi
w dragiej polowie roku 1821 i w pierwszej po jeszcze starszych, ale nie wiedzieli nie pewne-
lo wie roku 1822, kiedy to uzyskal czasowe go. Po zwolnieniu z klasztom Bazylianöw, co
zwolnienie od obowiązkow nauczycielskich. stalo się 21 kwietnia/3 maja 1824 roku, Mickie
Wymienia się przynajmniej dwa, može nawet wicz zatrzymal się u Odynca, ktöry mieszkal
trzy jego ówczesne adresy, ale dobrze poswiad- wtedy w domu Wažyriskiego, jak dowiadujemy
czony jest tylko jeden z nich, odnoszący się do się ze Wspomnieri z przeszlosci, „za Ratuszo-
pierwszej polowy roku 1822. Poeta wprowadzil wym placem”. Nie jest to jednak wystarczająca
się wówczas do celi Czeczota w owej kamieni- wskazöwka, poniewaž w tej okolicy Wilna byly
cy poseminaryjnej, która stala w pobližu kate- wöwezas trzy domy Wažyriskiego. Sądzi się
dry. Byl to ogromny, dwupiętrowy (a licząc po jednak, že ten, ktöry mial na myšli Odyniec,
wilensku - trzypiętrowy) budynek, który zbu- znajdowal się przy ulicy Niemieckiej, u jej wy-
rzono podczas przebudowy placu Katedralnego lotu na plac Ratuszowy. W domu Wažynskiego
w roku 1837 lub 1839. O domu poseminaryj- poetą mieszkal, wedle Odynca, „czas jakiš”,
nym przy dzwonnicy mówi wydana w kwietniu zapewne tylko kilka dni, i przeniosl się stamtąd
1822 roku przez rektora Szymona Malewskie- do domu panstwa Macewiczöw, znöw wedlug
go odezwa w sprawie przeprowadzanych wte- slöw Odynca, „gdzie byla Zielona Apteka”. Jo
dy rewizji. Wskazany jest w niej ówczesny ad- anna Macewiczowa byla siostrą Karoliny Ko-
res poety: „Adam Mickiewicz w domu emery- walskiej, ktöra przyjechala wtedy z Kowna, i to
talnym pod katedrą”. W domu poseminaryjnym wlasnie bylo powodem ostatniej przeprowadzki
mieszkali wtedy rowniež (choč nie wszyscy poety. Miejsce, w ktörym znajdowala się Zielo
w tym samym czasie) Jan Czeczot, Józef Je- na Apteka, nie zostalo dotąd ustalone, prawdo-
žowski, Tomasz Zan, Ignacy Domeyko oraz podobnie Macewiczowie mieszkali przy ulicy
Antoni Edward Odyniec. Wyprowadziwszy się Wielkiej, gdzieš w pobližu kramöw zwanych
w maju 1822 roku z kamienicy poseminaryj Imbarami. Tam wlasnie, w domu Macewiczöw,
nej, poeta zamieszkal, jak się uwaza, w domu Mickiewicz otrzymal (jak napisal wtedy pod
Byczkowskiego, który znajdowal się w zaulku sztambuchowym wierszem przeznaczonym dla
Bemardynskim, wówczas pod numerem 147. Ludwiki Mackiewiczöwny) rozkaz „oddalenia
Jak twierdzil Antoni Edward Odyniec, Mickie się z Polski”. jmr
wicz przepisywal tam „na czysto do druku Gra-
žynę”. Upamiętnia to tablica, umieszczona
Antoni Edward Odyniec, Wspomnienia z przeszlo
w zaulku, ale relacja Odynca budzi wiele wąt-
sci opowiadane Deotymie, Warszawa 1884,
pliwosci i wszystko wskazuje na to, že Mickie s. 283. — [Antoni Edward Odyniec, List z 1878 ro
wicz w domu Byczkowskiego nigdy nie miesz ku do Mikolaja Pisaniego w art.] Poköj, w ktörym
kal. Mògi tam jednak zatrzymywac się, przyjež- Mickiewicz w roku 1822 wykonczal „Gratynę”,
džając z Kowna, gdyž u Byczkowskiego wy- „Tygodnik Dustrowany” 1885, nr 135. — Promie-
nišei, filareci i zorzanie. Dokumenty urzędowe do-
najmowal przez pewien czas mieszkanie Józef
tyczące towarzystw tajnych na Litwie (1822-1827),
Ježowski. Jeszcze jednym domem, w którym
wyd. Zygmunt Wasilewski, „Archiwum do Dziejöw
poeta mògi mieszkač między rokiem 1821
Literatury i OSwiaty w Polsce”, Kraköw 1897,
a 1823, jest kamienica przy ulicy ówczesnie t. IX, s. 148. — Lucjan Uzięblo, Pamiątki po Mic-
Swięto-Michalskiej U (požniej przemianowa- kiewiczu w Wilnie, w: Księga pamiątkowa na uez-
nej na zaulek Literacki). Naležala ona do Ka- czenie setnej rocznicy urodzin Adama Mickiewicza,
zimierza Piaseckiego i dlatego nazywano ją Warszawa 1898, t. H, s. 240-250. — Maria Duna-
jöwna, Filomaci w Wilnie, Wilno 1935, passim. —
Piasecką. Wedlug Lucjana Uziębly poeta za
Michal Witkowski, Šwiat teatralny mlodego Mickie
mieszkal w kamienicy Piaseckiego dopiero
wicza, Warszawa 1971, s. 94, 247. — Jaroslaw Ma
w sierpniu 1823 roku i tam tež, w paždziemiku rek Rymkiewicz, Kilka domow, okna, schody,
tegož roku, zostal aresztowany. Uzięblo nie „Tworczošč” 1995, nr 12.
11
