Table Of ContentT.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
MEVLÂNA ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ
MEVLÂNA VE MEVLEVİLİK ARAŞTIRMALARI
ANABİLİM DALI
MEVLÂNA’NIN MESNEVÎ’SİNDE YER ALAN BİTKİ VE
MEYVELERİN TASAVVUF DÜNYASINDAKİ SEMBOLİK
ANLAMLARI
Aliye Serap İNCİDAĞI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Danışman
Doç. Dr. Ali TEMİZEL
KONYA-2015
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
MEVLÂNA ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ
MEVLÂNA VE MEVLEVİLİK ARAŞTIRMALARI
ANABİLİM DALI
MEVLÂNA’NIN MESNEVÎ’SİNDE YER ALAN BİTKİ VE
MEYVELERİN TASAVVUF DÜNYASINDAKİ SEMBOLİK
ANLAMLARI
Aliye Serap İNCİDAĞI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Danışman
Doç. Dr. Ali TEMİZEL
KONYA-2015
ii
iii
iv
ÖN SÖZ
Bu çalışmada Mevlâna’nın Mesnevî adlı eserinin altı cildinde yer alan meyve ve
bitkiler, Veled Çelebi İzbudak’ın Mesnevî Tercümesi adlı eseri esas alınarak türlerine göre
tespit edilmiştir. Bu türler ilk olarak Ahmet Avni Konuk’un Mesnevî Tercümesi ve Şerhi adlı
eseri esas alınarak incelenmiş. İkinci olarak Şefik Can’ın Mevlâna Konularına Göre
Açıklamalı Mesnevî Tercümesi adlı eseri ve son olarak da Abdülbâki Gölpınarlı’nın Mesnevî
Tercümesi ve Şerhî adlı eserinden faydalanılarak konularına göre sınıflandırılması yapılarak
tasavvuf dünyasındaki sembolik anlamları hakkında bilgi verilmeye çalışılmıştır. Farsça
beyitler, Rainold A. Nicholson tarafından hazırlanan Mevlâna’nın Mesnevî’nin neşrinden
alınmıştır. Mesnevî’de genel anlamda kullanılmış olan ot ve ağaç gibi kelimelerin geçtiği
beyitler incelemeye alınmamıştır.
Çalışma üç ana bölümden meydana gelmektedir.
Birinci bölüm: Mesnevî’de yer alan meyve ve bitki beyitleri tespit edilerek türlerine
göre sınıflandırılmıştır. Bu bölümde meyve ve bitki türleri alfabetik sırayla, her türe ait
beyitler o türün ana başlığı altında beyitlerin başında cilt ve beyit numarası belirtilerek önce
Farsça sonra Türkçe tercümesi yazılarak her tür kendi içinde sınıflandırılmıştır.
İkinci bölümde, Mesnevîde yer alan meyve ve bitki beyitleri tek tek incelenmiştir. Bu
bölümde de türlerine göre kendi içlerinde sınıflandırılan beyitler ilk olarak Ahmet Avni
Konuk’un Mesnevî Tercümesi ve Şerhi, ikinci olarak Şefik Can’ın Mevlâna Konularına Göre
Açıklamalı Mesnevî Tercümesi ve son olarak da Abdülbâki Gölpınarlı’nın Mesnevî
Tercümesi ve Şerhî adlı eserlerde yapılan açıklamalarla karşılaştırılmıştır. Bu
karşılaştırılmalar göz önünde tutularak beyitler kendi türlerinin ana başlığı altında, beyitlerde
geçen meyve ve bitkilerin tasavvuf dünyasında hangi konuyu ve neyi sembolize ettiği tespit
edilmiştir. Dikkate aldığımız şerhlerde beyitlerle ilgili açıklama yoksa meyve ve bitkilerin
geçtiği beyitin konu bütünlüğü göz önünde bulundurularak o beyit yorumlanarak sembolü
belirlenmeye çalışılmıştır.
Üçüncü bölümde ise Mesnevî’de yer alan meyve ve bitkilerin geçtikleri beyitlerde
neyi sembolize etmişlerse, her tür kendi ana başlığı altında konularına göre sınıflandırılmıştır.
Bu bölümde, yapılan karşılaştırılmalar sonucunda elde edilen meyve ve bitki sembolleri
türlerine göre neyi sembolize ettikleri, beyitlerin türleri isimlerine göre alfabetik sırayla
v
sıralanmış ve her tür kendi içinde hangi konuyu sembolize etmişlerse o semboller alt başlıklar
halinde yazılarak o sembolle ilgi beyitlerde alt başlıklar altında sunulmuştur.
Yapılan bu çalışmada eksiklerin ve yanlışların olması mümkündür. Bu konuda
hocalarımızın ve ilim adamlarının hoşgörüsüne sığınarak eksiklikleri ve hataları giderici
eleştirilerini temenni ederiz. Yapılan bu çalışmanın Mevlâna’nın eserleriyle ilgili çalışmalara
faydalı olmasını dileriz.
Lisans eğitimimden bu güne kadar üzerimde emeği olan tüm hocalarıma, lisans ve
yüksek lisans döneminde bilgi ve tecrübelerinden yararlandığım ve aynı zamanda Mevlâna
Araştırmaları Enstitüsü’nün kurucu Müdür’ü olan sayın Doç. Dr. Nuri ŞİMŞEKLER’e ve bu
çalışma süresince yardımlarını ve desteklerini benden esirgemeyen danışmanım sayın Doç.
Dr. Ali TEMİZEL’e ve her zaman olduğu gibi beni yalnız bırakmayan ve desteklerini hiç
esirgemeyen dostlarım, iş arkadaşlarım, hocalarım Prof. Dr. Namık AÇIKGÖZ’e ve Yrd.
Doç. Dr. Ümral DEVECİ’ye çok teşekkür ederim.
Serap İNCİDAĞI
KONYA-2015
vi
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Mevlâna Araştırmaları Enstitüsü Müdürlüğü
Adı Soyadı Aliye Serap İNCİDAĞI
Numarası 137201001007
n
i
n
i Ana Bilim / Bilim Dalı Mevlâna ve Mevlevilik Araştırmaları
c
n
e Tezli Yüksek Lisans Doktora
r Programı
ğ
Ö
TTeezz iDn aAnıdşmı anı DMDüoençv.yl âDansrıa.n ’Adnaılnik TiM ESeeMsmnİbZevoEîl’iLsk i nAdnel aYmelraarlıa n Bitki Ve Meyvelerin Tasavvuf
ÖZET
Bu çalışma Mevlâna’nın Mesnevî adlı eserinin altı cildinde yer alan meyve ve
bitkilerin tasavvuf dünyasındaki sembolik anlamlarının türlerine ve konularına göre
sınıflandırılmasını içermektedir.
Üç ana bölümden meydana gelen bu çalışmanın birinci bölümünde Mesnevî’de yer
alan meyve ve bitki türleri, alfabetik sırayla her türe ait beyitler kendi türünün altında
sınıflandırılmıştır. İkinci bölüm, Mesnevî’de yer alan meyve ve bitki türleri ile ilgili beyitler
tek tek incelenerek meyve ve bitkilerin tasavvuf dünyasındaki sembolleri tespit edilmiştir.
Üçüncü bölümde ise meyve ve bitki sembolleri, her meyve ve bitki beyitleri kendi alt
başlıklarında konularına göre tasnif edilmiştir.
Mesnevî de yer alan meyve ve bitki sembolleriyle ilgili 855 beyitte 58 adet sembol
tespit edilmiştir. Bu 58 sembolün yer aldığı beyitlerin sayısı her sembole göre değişiklik
göstermektedir. Tespit edilen tüm bu verilerden elde ettiğimiz sonuca göre sembollerin
konularına göre tasnifinde, farklı sembollerin beş ve beşin üzerindeki beyit sayılarına
baktığımızda 48 beyit olmak üzere en çok” insan-ı kâmil” anlamında kullanıldığı
görülmektedir.
Genel olarak 855 beyitin 107’sinde ilahî bilgi ve ilahî bilginin mekânını sembolize
etmek üzere meyve ve bitkiler kullanılmış olup, 96 beyitte insan-ı kâmil, 90 beyitte nefs ve
nefsle ilgili durumlar, 9 beyitte vahdeti sembolize etmek üzere meyve ve bitkiler
kullanılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Mevlâna, Mesnevî, meyve ve bitki sembolleri, tasnif.
vii
T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
Mevlâna Araştırmaları Enstitüsü Müdürlüğü
Adı Soyadı Aliye Serap İNCİDAĞI
Numarası 137201001007
n
ni Ana Bilim / Bilim Dalı Mevlâna ve Mevlevilik Araştırmaları
i
c
n Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
e
r
ğ Tez Danışmanı
Ö Doç. Dr. Ali TEMİZEL
Tezin İngilizce Adı aTchceo Srdyimngb otoli cS uMfiesamn ing of Plants and Fruits Mentioned in Rumi’s Masnavi
SUMMARY
This study includes the classification of types of symbolic meanings and subjects of
fruits and plants in sufi literature which take place in six volumes of Mevlana’s Masnavi.
This study consists of three main chapters. The first chapter categorizes the fruits and
plant types in Masnavi in an alphabetical order. Each couplet is categorized according to its
own types. The second chapter analyzes the couplets that are realated to fruits and plant types
in Masnavi and symbols of fruits and plants in sufi litetature. The symbols of fruits and plants
and each fruit and plant couplet are classifed under subtitles according to their subjects in
third chapter.
In 855 couplets, 58 symbols about fruits and plants in masnavi are identified. The
numbers of these couplets in which 58 symbols take place vary according to each symbol.
According to the result that is taken from all these studies about the classification of these
symbols, it is obvious that perfect human being is the most used one when the different
symbols in five and more than five couplets are considered.
Generally, in 102 of 855 couplets, fruits and plants are used in order to symbolize
divine knowledge and the centre of divine knowledge. In 96 couplets fruits and plants are
used to symbolize perfect human being. In 90 couplets, they are used to symbolize self and
soul. In 9 couplets, these fruits and plants are used to symbolize unity/uniquness.
Keywords: Rumi, Masnavi, fruit and plant symbols, classification.
iv
İÇİNDEKİLER
BİLİMSEL ETİK SAYFASI ...................................... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
YÜKSEK LİSANS TEZİ KABUL FORMU ............. Hata! Yer işareti tanımlanmamış.
ÖN SÖZ .......................................................................................................................... iv
ÖZET .............................................................................................................................. vi
SUMMARY ................................................................................................................... vii
İÇİNDEKİLER .............................................................................................................. iv
KISALTMALAR ........................................................................................................ xvii
GİRİŞ ............................................................................................................................... 1
1. Mevlânâ ve Mesnevî ................................................................................................. 1
1.1. Hayatı ................................................................................................................. 1
1.2. Eserleri ............................................................................................................... 3
1.3. Mesnevi .............................................................................................................. 3
2. Semboller ve Metaforlar Üzerine ............................................................................. 4
3. Klasik ve Tasavvufî Türk Edebiyatında Meyve ve Bitki Sembolleri ..................... 8
3.1. Ağustos Gülü (Nesteren) ( ﻦﯾﺮﺴﻧ نﺮﺘﺴﻧ ) .......................................................... 8
3.2. Armut ( دوﺮﻣا ﺖﺧرد،دوﺮﻣا ) ................................................................................. 9
3.3. Ayva (ﮫﺑ) ............................................................................................................ 9
3.4. Badem (مادﺎﺑ) ....................................................................................................... 9
3.5. Buğday ( مﺪﻨﮔ) ................................................................................................... 10
3.6. Ceviz ( زﻮﺟ) ...................................................................................................... 11
3.7. Elma (ﺐﯿﺳ) ....................................................................................................... 11
3.8. Erguvan ( Ergavân) (ناﻮﻏرا ) ............................................................................ 12
3.9. Fesleğen, (Reyhân) (نﺎﺤﯾر) ............................................................................... 12
3.10. Fındık ( قﺪﻨﻓ ) ................................................................................................. 13
3.11. Fıstık ( ﮫﺘﺴﭘ ،ﻖﺘﺴﻓ) .......................................................................................... 13
3.12. Gonca (ﮫﭽﻨﻏ ) ................................................................................................. 13
3.13. Gül ( ﻞﮔ).......................................................................................................... 14
3.14. Hurma ( ﺎﻣﺮﺧ ﺖﺧرد ،ﻞﺨﻧ ، ﺎﻣﺮﺧ ) .................................................................... 16
3.15. İncir (ﺮﯿﺠﻧا) ..................................................................................................... 17
3.16. Karanfil ( ﻞﻔﻧﺮﻗ ) ............................................................................................. 17
3.17. Karpuz ( هﺰﺑﺮﺧ ،زﻮﭘ رﺎﻗ ، ﮫﻧاوﺪﻨھ) ...................................................................... 18
3.18. Kavun ( هﺰﺑﺮﺧ) ............................................................................................... 18
3.19. Lale ( ﮫﻟﻻ ) ...................................................................................................... 18
3.20. Menekşe (Benefşe) (ﮫﺸﻔﻨﺑ ) ............................................................................ 20
3.21. Nergis (ﺲﮔﺮﻧ) ................................................................................................. 21
3.22. Nesrîn (ﻦﯾﺮﺴﻧ ) ................................................................................................ 22
3.23. Ney, Kamış, Şeker Kamışı (ﺮﮑﺸﯿﻧ ،ﻰﻧ ) .......................................................... 22
3.24. Nilüfer (ﺮﻓﻮﻠﯿﻧ) ................................................................................................ 23
3.25. Reyhan (Fesleğen) (نﺎﺤﯾر ) ............................................................................. 24
Description:geçen meyve ve bitkilerin tasavvuf dünyasında hangi konuyu ve neyi sembolize ettiği tespit divine knowledge and the centre of divine knowledge.
