mesleki yaşamda bedensel faaliyet ile kitle sporu ilişkisi

320 Pages·2008·4.2 MB·Turkish

302

2. Çimen,O., Cicioğlu, İ., Günay, M., Erkek ve Bayan Türk
P-119
Genç Milli Masa Tenisçilerinin Fiziksel ve Fizyolojik Profilleri, Beden
Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, II (1), 9,1997.
3. Fox,E. L., Bowers, R. W., Foss,M. L., (Çeviri, Cerit, M., ), MESLEKİ YAŞAMDA BEDENSEL FAALİYET İLE
Beden Eğitimi ve Sporun Fizyolojik Temelleri, Bağırgan Yayımevi, KİTLE SPORU İLİŞKİSİ
290, Ankara, 1999
4. Hoare, DG., Predicting success in junior elite basketball
players--the contribution of anthropometic and physiological attributes, AMMAN, M. T. *; KARAHÜSEYİNOĞLU, M. F. **; YAPRAK, P. **;
Journal of Science and Medicine in Sport, Sports Medicine Australia, ŞAHİN, S. **
december; 3 (4): 391-405, 2000
* Marmara Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksek Okulu
5. Kalkavan, A., Çocuklarda Beceri Öğrenimi Ders Notları, D.
** Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü
P. Ü. Besyo, Kütahya, 71, 2005.
6. Kalkavan, A., Çocuklarda Psikomotor Gelişim Ders Notları,
ÖZET
D. P. Ü. Besyo, Kütahya, 32, 2004.
7. Moğulkoç, R., Baltacı, K., A., Keleştimur, H., Koç,S., Mesleki faaliyet ile spor arasındaki olası ilişkiler, gelişmiş toplum-
Özmerdivenli,R., 16 Yaş Grubu Sporcu Genç Kızlarda MaxVO2 ve larda meslek çeşitlerinin on binleri aşan sayıda olması nedeniyle
Bazı Solunum Parametreleri Üzerine Bir Araştırma, Beden Eğitimi ve yeterince incelenmeyen bir konudur.
Spor Bilimleri Dergisi, II (1), 9,1997 Bu araştırma, meslek ile spor arasındaki ilişkinin öncelikle iş haya-
8. Muratlı, S., Çocuk ve Spor, Bağırgan Yayımevi,Ankara, 60, tında bedenin kullanım yoğunluğu ile bağlantılı olduğu varsayımından
1998 yola çıkılarak tasarlanmıştır. Mesleki çalışma biçimleri “sürekli ayakta”,
“çoğu zaman ayakta”, “çoğu zaman oturarak” ve “sürekli oturarak”
9. Özer, K. M., ,Özer, D. S., Çocuklarda Motor Gelişim, Ka- olmak üzere dört kategoriye ayrılmış; bu kategoriler ile spora katılım;
zancı Kitap Tic. A. Ş., 230, İstanbul, 2000 spor yapanların düzenli yapıp yapmadıkları, yaptıkları sporlar, yapma
10. Öztin, E., Erol, E. A., Pulur, A., 15-16 Yaş Grubu Basketbol- amaçları ile spor yapmayanların yapmama nedenleri arasındaki ilişki-
cularda Uygulanan Çabuk Kuvvet ve Pliometrik alıştırmaların Fiziksel ler incelenmiştir.
ve Fizyolojik Özelliklere Etkisi, Gazi Üniversitesi Gazi Beden Eğitimi Araştırma grubunu, İstanbul’da yaşayan 20 yaş üstü okur yazar
ve Spor Bilimleri Dergisi, Cilt VIII, sayı 1, 42, 2003 evreni temsil etmek üzere yaş, cinsiyet ve eğitim kotalarıyla seçilen
11. Savucu, Y., Polat, Y., Ramazanoğlu, F., Karahüseyinoğlu, 1626 kişiden oluşmaktadır. Analizler çalışmadığını belirten katılımcıla-
M. F., Biçer,Y. S., Alt Yapıdaki Küçük, Yıldız ve Genç Basketbolcula- rın dışlanmasıyla kalan 737 kişilik grup üzerinde yapılmıştır. Dışlanan
rın Bazı Fiziksel Uygunluk Parametrelerinin İncelenmesi, Fırat Üniver- grubun yoğunluğu, örneklemin yarısını oluşturan kadınların % 65’inin
sitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2004, 18 (4), s. 205 “ev hanımı” olmasından ve bu gruptaki kadınların çoğunluğunun
“çalışmıyorum” seçeneğini işaretlemesinden kaynaklanmaktadır. Spor
12. Sevim, Y., Basketbolda Kondisyon Antrenmanı, Bağırgan
yapanlar % 49, yapmayanlar % 51 olarak belirlenmiştir.
Yayımevi, 29,Ankara, 1999
Araştırmada işte bedensel çalışma ile spora katılım arasında an-
13. Sevim, Y., Antrenman Bilgisi, Nobel Yayın Dağıtım,
lamlı bir ilişkinin olduğu (p<0. 05); spor yapanlar grubunda düzenli
349,Ankara, 2002.
spor yapma, spor branşlarının ve spor yapma amaçlarından bazıları-
14. Şen, C., Basketbol Teknik, Bağırgan Yayımevi,Ankara, 41, nın işte bedensel çalışmadan bağımsız (p>0. 05) olduğu belirlenmiştir.
2000 Spor yapmayanlar grubunda yapmama nedenleri ile işte bedensel
çalışma arasında anlamlı ilişki (p<0. 05) bulunmaktadır.
15. Tiryaki Sönmez, G., Egzersiz ve Spor Fizyolojisi, Birlik Mat-
baacılık Yayıncılık,Ankara, 235, 2002 Anahtar Sözcükler: Kitle sporu, Mesleki faaliyet, Bedensel çalış-
ma.
16. Tsunwake, N., Tahara, Y., Moji, K., Muraki, S., Minowa, K.,
Yukawa, K., Body Composition and Physical Fitness of Female
Volleyball and Basketball Players of the Japan Inter-high School THE RELATIONSHIPS BETWEEN PHYSICAL
Championship Teams, Journal of Physıologıcal Anthropology and ACTIVITIES AND MASS SPORTS IN PROFESSIONAL
Applied Human Science, 22, 195, 2003. LIFE
17. Yücetürk, A. Y., Antrenman Kavramı Prensipleri Planı, Op-
timum tanıtım ve İletişim LTD., 73, 1993. SUMMARY
The relationships between physical activities and mass sports
have not been assessed since the number of professions is over tens
of thousands in developed societies.
This research was planned by the hypothesis that the relationship
between profession and sport is related to the density of the using of
body in professional life. Types of professional life depart four catego-
ries such as, “permanently standing”, “mostly standing”, “mostly sit-
ting” and “permanently sitting”. The categories mentioned above are
evaluated with taking part in sports, whether the participants take
parts in sports regularly or irregularly, the types of sports, the relation-
ships between the aims of the participants and the non-participants’
reasons that determine their not taking part in sports.
The representative sample of this research includes 1626 indi-
viduals who are over 20 years old literate and live in Istanbul. The
analysis was conducted on data taken from 737 of this number since
the rest of the participants informed that they do not work, so they
were excluded.
The reason of the higher number of the people which were ex-
cluded comes out that % 65 of the sample are “housewives” and most
of them marked the choice “I do not work”.
303

It is determined that the rate of the sport participants is % 49 and Tablo 1: İşte Bedensel Aktivite
the rate of the non-participants is % 51. There is a meaningful rela-
s % Geçerli %
tionship between physical work and taking part in sports (p<0. 05);
Sürekli ayakta çalışıyorum 326 20,0 20,6
and also regularly participating in sports, some branches of sports and
Çoğu zaman ayakta çalışıyorum 202 12,4 12,8
the aims of participated sports are independent in the group of the
Bazen ayakta, bazen oturarak 347 21,3 22,0
sport participants (p>0. 05).
Çoğu zaman oturarak çalışıyorum 103 6,3 6,5
There is a meaningful relationships between the reasons of not Sürekli oturarak çalışıyorum 106 6,5 6,7
taking part in sports and physical work in the group of non-participants Çalışmıyorum 496 30,5 31,4
(p<0. 05). Cevapsız 46 2,8 -
Toplam 1626 100. 0 100. 0
Key Words: Mass sport, Professional activities, Physical work.
Araştırmaya katılanlardan çalışma özellikleriyle ilgili tablo1’de su-
nulan altı seçenekten kendilerine uygun olanı işaretlemeleri istenmiş;
GİRİŞ
yaklaşık üçte birinin sürekli ya da çoğu zaman ayakta çalışmakta
Gelişmiş toplumlarda mesleki faaliyet geleneksel toplumların aksi- olduğu, beşte birinin bazen ayakta, bazen oturarak çalıştıkları, %
ne artan bir çeşitlilik arz eder. Sanayi, ticaret ve hizmet sektörlerinde 13’ünün çoğu zaman ya da sürekli oturarak çalıştığı belirlenmiştir.
her geçen gün yeni iş alanları açılmakta, ana ve ara mesleklerin sayısı “Çalışmıyorum” seçeneğini işaretleyenlerin % 31 gibi yüksek bir oran-
sürekli artış göstermektedir. Bu durum mesleki sınıflandırmaların da çıkmasının nedeni, ev hanımlarının önemli bir kesiminin bu seçe-
karmaşıklaşmasına, mevcut sınıflamalarda güncelleştirme çalışmala- neği işaretlemiş olmalarından kaynaklanmıştır.
rının yoğunlaşmasına yol açmaktadır. Değişik ülkelerde bu amaçla Araştırmada tablo 1’deki 1, 2, 4 ve 5. satırlarda yer alan kategori-
çeşitli sistemler geliştirilmektedir. Kuşkusuz ülkelerin sosyal ve eko- lerin (s= 737) değerlendirilmesiyle yapılmıştır (tablo 2).
nomik durumlarına göre değişiklik gösteren, esnek kategoriler olan
meslek sınıflamaları sporla ilişkiler söz konusu olduğunda fazla işlev-
Tablo 2: İşte Bedensel Aktivite
sel olamamaktadır. Türkiye’de yapılan araştırmalarda meslek sorusu
bazen memur, işçi, serbest meslek, emekli vb. ana gruplar halinde s %
sorulmakta; bazen de açık uçlu olarak sorulmaktadır. Her iki durumda Sürekli ayakta çalışıyorum 326 44,2
da analiz güçlüğü söz konusudur. İlkinde belirsizlikler, ikincisinde ise Çoğu zaman ayakta çalışıyorum 202 27,4
ortaya çıkan çeşitliliğin belli başlı kategoriler altında toplanma güçlüğü, Çoğu zaman oturarak çalışıyorum 103 14,0
araştırmacıları meslek ekseninde analiz yapmaktan çekinmelerine Sürekli oturarak çalışıyorum 106 14,4
neden olmaktadır. Toplam 737 100. 0
Kitle sporu serbest zaman faaliyeti olma özelliği ile çalışma haya- İncelemeye alınan 737 kişilik grubun % 72’sini oluşturan çoğu za-
tından arta kalan vakitlerde yapılan bir spordur. Bu nedenle mesleki man veya sürekli ayakta çalışanlar evrenin bütününe oranla % 33’lük
faaliyetin yoğunluğu kitle sporunu doğrudan ilgilendirmektedir. Özellik- bir gruptur. % 28’ini oluşturan çoğu zaman veya sürekli oturarak çalı-
le mesleki faaliyette bedenin kullanımı spor açısından önemlidir. Daha şanlar ise evrenin bütününe oranla % 13’lük bir grup oluşturmaktadır.
çok bedensel aktivite gerektiren işlerde, çalışmanın spora katılımı Bu iki grubun spor katılımı incelendiğinde anlamlı bir farklılık görül-
azaltması beklenen bir durumdur. mektedir (p<0. 01). Ancak spora katılımın “sürekli ayakta” kategorisin-
den “sürekli oturan” kategorisine doğru artış göstermesi beklenirken
“çoğu zaman ayakta” çalışanlarda spor yapma oranı % 61 ile en fazla
AMAÇ VE YÖNTEM
olduğu belirlenmiştir (tablo 3).
Araştırma meslek ile kitle sporu ilişkisini, çalışma hayatında bede-
ni kullanma yoğunluğundan hareketle incelemeyi amaçlamaktadır. Tablo 3: Spora Katılım
Meslek ile spor arasındaki ilişkinin öncelikle iş hayatında bedenin
Ayakta % Oturan %
kullanım yoğunluğu ile bağlantılı olduğu varsayımından yola çıkılmış,
SA ÇA ÇO SO Toplam %
böylece mesleklerin binlerle ifade edilen çeşitliliğinden kaynaklanan
Spor Yapanlar 39,0 61,4 54,7 49,5 48,8
analiz zorluğunun aşılması hedeflenmiştir.
Spor Yapma- 61,0 38,6 43,5 50,5 51,2
Mesleki çalışma biçimleri “sürekli ayakta”, “çoğu zaman ayakta”, yanlar
“çoğu zaman oturarak” ve “sürekli oturarak” olmak üzere dört katego- Toplam 44,2 27,4 14,4 14,0 100,0
riye ayrılmış; bu kategoriler ile spora katılım; spor yapanların düzenli X² = 26,952 S. D: 3 P= 0. 000
yapıp yapmadıkları, yaptıkları sporlar, yapma amaçları ile spor yap-
Araştırmada spor yapanlara ne sıklıkla spor yaptıkları sorul-
mayanların yapmama nedenleri arasındaki ilişkiler incelenmiştir.
muş; “her gün”, “gün aşırı” ve “3-4 günde bir” diyenler “düzenli”;
Anket tekniğiyle yapılan araştırmanın evrenini, İstanbul’da yaşa- “hafta sonları”, “fırsat buldukça”, “yaz aylarında” cevabını veren-
yan 20 yaş üstü okur yazar kişiler oluşturmaktadır. Örneklem grubu bu ler “düzensiz” spor yapanlar olmak üzere iki grup altında topla-
nüfusu temsil etmek üzere yaş, cinsiyet ve eğitim kotalarıyla seçilen narak yapılan ki-kare analizinde anlamlı ilişki bulunmamıştır (p>0.
1626 kişiden oluşmaktadır. Analizler çalışmadığını belirten katılımcıla- 05). Gerek sürekli, gerekse çoğu zaman ayakta çalışanların dü-
rın dışlanmasıyla kalan 737 kişilik grup üzerinde yapılmıştır. Dışlanan zenli spor yapma oranının, oturarak çalışanlardan yüksek olduğu
grubun geniş olması; örneklemin yarısını oluşturan kadınların % görülmektedir (tablo 4).
65’inin “ev hanımı” olmasından ve bu gruptaki kadınların çoğunluğu-
nun “çalışmıyorum” seçeneğini işaretlemesinden kaynaklanmaktadır. Tablo 4: Düzenli Spor Yapma
Ayakta % Oturan %
BULGULAR
SA ÇA ÇO SO Toplam %
Düzenli spor yapanlar 31,5 30,1 25,9 23,5 29,0
Araştırma İstanbul’da yaşayan 20 yaş üstü okur yazar evreni tem-
Düzensiz spor yapanlar 68,5 69,9 74,1 76,5 71,0
sil etmek üzere yaş, cinsiyet ve eğitim kotaları uygulanarak seçilen
Toplam 35,8 34,6 15,2 14,4 100,0
1626 kişilik örneklem üzerinde yapılmıştır. Yarısı kadınlar, yarısı
X² = 1,443 S. D: 3 P= 0. 696
erkeklerden oluşan araştırma grubunda 21-30 yaş ve 31-40 yaş grup-
ları yaklaşık olarak üçte birlik iki dilimi oluşturmaktadır. 41-50 yaş
grubu % 23, 51-60 yaş grubu % 10, 61 ve üstü % 5; bekarlar % 22, Tablo 5: Spor Branşları
evliler % 68,5, eşinden ayrılmış olanlar % 3, eşi ölmüş olanlar % 7; Ayakta % Oturan %
okula gitmemiş olanlar % 4,5, ilkokula gitmiş olanlar % 42, ortaokula SA ÇA ÇO SO P
gitmiş olanlar % 10, liseliler % 21, üniversiteliler % 18 ve lisansüstü Yürüme 15,6 32,7 28,3 28,2 P= 0,000
eğitim görmüş olanlar % 4 oranında temsil edilmiştir. Futbol 17,2 26,2 18,9 14,6 P= 0,036
Fitness 8,0 7,4 8,5 13,6 P= 0,290
Koşu 5,5 13,4 9,4 6,8 P= 0,015
Yüzme 4,3 10,4 4,7 13,6 P= 0,003
304

Araştırmada en fazla yapıldığı belirlenen beş spor branşına katılım rinde “bireysellik” yönelimi daha fazla olan bir kesimdir. “Üşenme” ve
ile çalışma hayatında beden kullanımı ilişkisi incelendiğinde yürüme, “arkadaş bulamama” nedenleri ile spor yapmama bu grupta dikkat
futbol, koşu ve yüzmede anlamlı bir ilişkinin olduğu (p<0. 05), fitnessta çekmektedir. Ayakta çalışanlar yine muhtemelen görece daha çok
anlamlı bir ilişkinin olmadığı (p<0. 05) tablo 5’de görülmektedir. Yüz- çalışmakla birlikte daha az kazanan, spor yapmaya daha elverişsiz
delik dağılımlara göre oturarak çalışanlarda yürüme, fitness ve yüz- semtlerde oturan kimseler olabilir. “Vakit bulamama”, “semtimde spor
meye katılım daha fazla, futbol ve koşuya katılım ise daha düşük yapmaya uygun yer yok”, “maddi imkansızlıklar” ve “spordan hoşlan-
düzeydedir. mama” nedenleri ile spor yapmama bu grupta ön plana çıkmaktadır.
Tablo 6: Spor Yapma Amaçları
Ayakta % Oturan %
SA ÇA ÇO ÇO P
Mutlu olmak 91,5 92,3 93,0 SO P= 0,227
Eğlenmek 84,2 76,4 67,3 82,6 P= 0,070
Stres atmak 95,0 90,3 98,2 82,6 P= 0,168
Zinde olmak 94,8 97,4 100,0 95,9 P= 0,317
Fazla kiloları vermek 62,7 62,2 83,3 95,8 P= 0,035
Vücudumun düzgün olması 64,0 77,6 92,9 68,1 P= 0,000
Sağlığı korumak / iyileştirmek 94,0 95,0 100,0 80,9 P= 0,127
Yaşlanmayı geciktirmek 64,9 73,1 65,5 89,6 P= 0,108
İşte beden kullanımı ile spor yapma amaçları ilişkisi incelendiğinde
“fazla kiloları vermek” ve “vücudun düzgün olması” dışında anlamlı
ilişki görülmemektedir (tablo 6). Bu iki amaç söz konusu olduğunda
oturarak çalışanlarda bariz bir farklılık göze çarpmaktadır. Diğer amaç-
larda birbirine yakın olan yüzdelerin kilo verme ve düzgün vücut arzu-
sunda oturarak çalışanlarda öne çıkması dikkat çekicidir.
Tablo 7: Spor Yapmama Nedenleri
Ayakta % Oturan %
SA ÇA ÇO SO P
Vakit bulamıyorum 50,3 34,2 26,4 40,8 P= 0,000
Üşeniyorum 23,6 14,4 27,4 26,2 P= 0,017
Semtimde spor yapmaya 23,9 14,9 6,6 17,5 P= 0,000
uygun yer yok
Spor yapacak arkadaş bula- 10,4 4,0 13,2 16,5 P= 0,002
mıyorum
Maddi imkansızlıklar 13,5 5,4 7,5 6,8 P= 0,010
Spordan hoşlanmıyorum 8,0 1,5 3,8 3,9 P= 0,008

Araştırma grubunun yaklaşık yarısını oluşturan spor yapmayan-
larda yapmama nedenleri ile çalışma hayatında beden kullanımı ilişkisi
anlamlı sonuçlar (p<0. 05) vermiştir. Yüzdeler incelendiğinde “vakit
bulamama”, “semtimde spor yapmaya uygun yer yok”, “maddi imkan-
sızlıklar”, “spordan hoşlanmama” nedenlerinin ayakta çalışanlar gru-
bunda, “üşenme” ve “spor yapacak arkadaş bulamama” oturarak
çalışanlar grubunda önde gelmektedir (tablo 7).
TARTIŞMA VE SONUÇ
Araştırmada çalışma hayatında bedensel çalışma ile spora katılım
arasında anlamlı bir ilişkinin olduğu (p<0. 05); spor yapanlar grubunda
düzenli spor yapma, spor branşlarının ve spor yapma amaçlarından
bazılarının işte bedensel çalışmadan bağımsız (p>0. 05) olduğu belir-
lenmiştir. Spor yapmayanlar grubunda yapmama nedenleri ile çalışma
hayatında bedensel aktivite arasında anlamlı ilişki (p<0. 05) bulun-
maktadır.
Araştırma bu yönde yapılacak yeni ve daha kapsamlı incelemeleri
davet edici sonuçlar içermektedir. Beklenenin aksine spora katılımın
“çoğu zaman ayakta” çalışanlarda en yüksek oranla çıkmış, “düzenli
spor yapma” söz konusu olduğunda da anlamlı farklılık bulunmamıştır.
Modern yaşam tarzı işte bedensel çalışmayı artan bir biçimde kısıtlar-
ken, spor ihtiyacı daha fazla olan bu kesimde spora düzenli katılımın
artmaması düşündürücüdür.
Ayakta çalışanlar grubunda futbol ve koşuya katılımın daha fazla
olması bu grubun yaş ortalamasının daha düşük olmasıyla ilişkili
olabilir. Oturarak çalışanlarda “fazla kiloları vermek” ve “vücudun
düzgün olması” açmalarıyla spor yapma oranlarındaki yükseklik bek-
lenen bir sonuçtur.
Spor yapmayanlar grubunda yapmama nedenleri ile işte bedensel
faaliyet arasında görülen anlamlı ilişkilerin modern yaşam tarzının ve
gelir düzeyi farklılıklarının yansımaları olması olasıdır. Oturarak çalı-
şanlar muhtemelen gelir düzeyi daha yüksek ve sosyal çevre ilişkile-
305

tral quarters in urban centers. It seems that people whose education
P-120
and income levels are higher and who are born and grown up in urban
areas just like to the young generations by comparison to the older
ones appropriate the modern values more easily.
WOMEN AND SPORT IN MODERNIZING TURKEY
As sports are intrinsic to the modernity, woman is also an actor
that appears in social sphere with the emergence of modernity. There-
-An Empirical Study in Istanbul- fore, it is possible to consider woman as a subject and sport as a fact
as defining elements of modernity. Women living in house under the
AMMAN, M. T. *
control of man at the position of father or husband throughout the
* Marmara Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksek Okulu history, began to appear as individual in public sphere with the mod-
ernity. She is no longer an inferior species under the shadow of man
but a being who can live on her own. She demands equality in all
SUMMARY
social spheres and has a keen interest in sports that was an activity
This questionnaire-based study relating sports participation of historically specific to man.
women to the modernizing process was conducted on 733 adult, non- The historical image of traditional sports as being specific to man
athlete women living in Istanbul who regularly exercise in a fitness in Turkey reflects to modern sports as well. Sport is still a masculine
club. activity for masses. The distance between social genders, traditional
Modern sports were introduced to Turkey as part of the “modernity positioning of woman in house, religious and traditional restrictions on
project”, which is different from the historical development in Western clothes and cooperation between man an woman are determining
countries. The participation of women to public sphere is an integral factors on the orientation of women to sports. Therefore, sport is an
part of this project. Therefore, the developmental state of the moderni- activity inclined by those who distance themselves from the effects of
zation process in Turkey and similar countries can be determined by tradition and religion and participate into the modernization process
evaluation of relations between women and sports. more such as people whose education and income levels are higher
and the young and urban population.
Our results show that women who participate regularly in sports
belong to social categories with higher involvement in the moderniza-
tion process and have a distance from religious and traditional values. OBJECT AND METHOD
These women are characterized by having higher income and higher
This questionnaire-based field study aiming to determine the rela-
education level, maintaining metropolitan life style, being single
tion between woman and sport on the basis of modernity has been
woman by higher percentage, wishing to participate in the public
conducted on adult, non-athlete women who regularly exercise in a
sphere, getting married by their own individual decisions neglecting
fitness club. We mean those who exercise as a leisure time activity
traditional norms, having only one or two children, demanding to
with the expression of ‘non-athlete women who regularly exercise’.
reduce the social differences between men and women, and
accepting identification with general ideological values of moderniza- Districts which present different social characteristics were deter-
tion like democracy and secularism. These women adhere also to mined and questionnaires were conducted in sports centers address-
ideological values reflecting the special modernization process in ing to high, middle and low income groups in order to create a repre-
Turkey like Kemalism. sentative sample of Istanbul. For this reason, private and public sports
centers has been chosen in the districts of Bahçelievler, Beykoz,
Keywords: Turkey, Modernization, Women, Sport.
Beyoğlu, Kadıköy, Küçükçekmece, Maltepe, Pendik and Şişli.
A sum of 1100 questionnaire form was distributed to women ac-
INTRODUCTION
cepting to participate into the study, with necessary explanations. The
Macro-social processes such as modernization are very compli- participants were asked to fill up the questionnaires in their home
cated and for this reason open to different approaches. Therefore it is because of the inadequate conditions in sport saloons and bring them
not possible that one of these approaches negates the others. The back in following meeting. The distributed questionnaires were col-
theoretical studies aiming to explain modernization in sociological lected almost in a period of two weeks. The respondent rate of ques-
literature increased in the second half of the twentieth century. These tionnaires is % 69. 9. 36 of the questionnaires from collected one were
studies which present some differences from each other but can be excluded from the evaluation and the rest were evaluated.
categorized under one single title as ‘modernization theory’ in terms of
their common characteristics, were invalidated by the criticism di- FINDINGS
rected against them in later periods and lost their scientific values to a
considerable extent. The % 75 of the participants is over the age of 20-35, %20 is over
the age of 36-50 and % 5 is over the age of 51.
However, it is difficult in sociology for a theory to become a topic
of the history of sociology from being the topic of sociology. It is It is determined that % 52 of the sample is university graduate, %
possible that these old theories can constitute a basis for the new 36 is high school graduate, % 7 is secondary school graduate and % 5
discussions with new approaches. is primary school graduate. These rates are very higher than both the
average of Turkey and Istanbul.
The theoretical aspect of this study includes a partial return in the
direction of modernization theory. Modernism as a new social model is % 8 of the participants state that their income levels are very high
an historical fact intrinsic to the Western societies. The non-western whereas % 44 of them state that their income levels are high. Another
societies are trying to become modern both by the political % 41 of them state that their income levels are medium whereas only
oppressions of the Western world and by the power and attraction of % 11 of them state that their income levels are low.
modernism. As different from the west that produce the modern with Istanbul is an urban center of mass migration. Therefore, people
their inner dynamics, the non-western societies are trying to be mod-
who were born in Istanbul constitutes only one third of the total popu-
ern taking the west as a model; this situation somewhat identifies the
lation. This rate was found as 1/2 in study sample.
concept of modernization with the westernization.
Occupational distribution of study sample demonstrates that one
It seems that there are three-separate-Turkey in Turkey that de-
fifth of women are housewives whereas the other four fifth actively
fines itself as “modern”. These can be mentioned such as: Turkey
participate into professional life. Seven of each ten women are
which is dominantly traditional, Turkey living in a complicated unity of
housewives in Istanbul.
tradition and modernity and modern Turkey. These three-Turkey can
be generally called as similar to a lemon. That is to say, Turkey is a Half of the study sample are single whereas the other half are
country whose traditional and modern sections are narrow whereas married. Four of each five married woman got married in a modern
the sections which are in the process of modernization are wide. way (flirting) whereas the rest got married in a traditional way (with the
Modern Turkey appears more evident as we go from the east to the decision of parents). % 95 of married women have one or two chil-
west, from rural to urban areas and from new settlements to the cen- dren. The rates of being single and getting modern way of marriage
306

are over the averages in Istanbul and Turkey whereas the number of The ideological identities are asked to people in study sample in
children is under the average of Istanbul and Turkey. an alphabetical order. It is clearly stated that more than one category
can be chosen to express the ideas having similarities and results are
It is found that people in study sample regularly and consciously
presented in Table 1. The question is asked half open-ended consid-
exercise. The branches of sports exercised are various but the most
ering the possibility of the existence of different ideas. The categories
frequent of them are swimming, fitness, walking, tennis and apparatus
in the last three rows of the Table named as humanist, anarchist and
work.
environmentalist reflect the answer given to the category of “other”.
The aims of exercising are being healty and energetic and owning The sum of answers is over the number of 100 because of the possi-
a fit body respectively. Relieving stress, being happy, having a good bility of choosing more than one category. The identities with which
time, losing weight are secondary aims. women ’have sympathy’, reflect their religion, ideology or worldview
are Kemalist, secular, democrat, nationalist, social democrat, reli-
Table 1. Ideological identities gious, liberal, socialist, conservative, Islamist, capitalist, communist,
humanist, racist, anarchist and environmentalist respectively. It is
N %
evident that Kemalism, secularism and democracy are the common
Anarchist 2 0,3
grounds of women who exercise. That is to say, women who are
Capitalist 35 4,8 exercising are the people who appropriate the modernizing policies of
Communist 19 2,6 Republican Turkey and modern values.
Conservative 56 7,6
The question aiming to determine the opinions of people in study
Democrat 466 63,6
sample concerning the participation of women in public sphere, is
Environmentalist 2 0,3
asked in rows varying from modern to traditional presenting five de-
Humanist 18 2,5
grees for each row. This design is aiming to control indirectly as well.
Islamist 44 6,0
It is expected that the respondents who say “I agree” or “I exactly
Liberal 79 10,8
agree” in the first row, will say “I disagree” or “I exactly disagree” in the
Kemalist 545 74,4 fifth row.
Nationalist 266 36,3
The % 93 of the study sample agree that ‘’women should partici-
Racist 4 0,5
pate in all spheres of professional life’’. The rate of those who agree
Religious 170 23,2
that ’’house is the only place of woman and she should not work
Secularist 493 67,3
outside’’ is only % 3. The rate of those who agree that ‘’the coopera-
Socialist 75 10,2
tion of women and men in workplace is disapproved’’ is % 5 whereas
Social Democrat 173 23,6
the rate of those who disagree is % 88.

Table 2. The views about the participation into public sphere
1 2 3 4 5
Women should participate in all spheres of professional life. 80,3 12,9 6,3 0,3 0,3
Women should work in professions appropriate to them. 11,9 21,8 24,3 21,5 20,6
The cooperation of men and women in workplace is disapproved. 1,8 3,7 6,4 20,2 68,0
House is the only place of women but if necessary she can work outside. 3,3 2,8 9,6 15,1 69,1
House is the ony place of woman, she should not work outside. 1,5 1,3 3,0 8,2 85,9
(1= Exactly agree 2= Agree 3= Possible 4= Disagree 5= Exactly disagree)
Another question with the same aim is asked again limited to sports in the study (Table 3). The aim is that to what extent the views about
the position of woman in public sphere reflect to the views about sports. The propositions in rows are prepared from modern to traditional just as
in Table 2; it is expected that the respondents saying “I agree” or “I exactly agree” to the propositions in the first row, will say “I disagree” or “I
exactly disagree” in the fifth row.
Table 3. The views about the man-woman cooperation in sports
1 2 3 4 5
It is not appropriate for men and women exercising together. 5,9 4,3 12,6 21,5 55,7
Family members and relatives can exercise together. 31,9 22,3 41,1 3,0 1,8
Families who have intimate relations can exercise together. 33,3 25,0 36,7 3,3 1,8
Workplace friends can exercise together. 37,0 30,5 29,2 2,4 0,9
Women and men sharing the same pleasure can exercise together. 55,1 22,7 17,3 2,4 2,4
(1= Exactly agree 2= Agree 3= Possible 4= Disagree 5= Exactly disagree)

traditional norms, having only one or two children, demanding to
The rate of people who say “I agree” or “I exactly agree” to the
reduce the social differences between men and women, and
view that ‘’It is not appropriate for men and women exercising to-
accepting identification with general ideological values of moderniza-
gether’’ is % 10 whereas the rate of people who disagree or exactly
tion like democracy and secularism. These women adhere also to
disagree is % 77. The rate of people who agree or exactly agree to the
ideological values reflecting the special modernization process in
view that ‘‘Women and men sharing the same pleasure can exercise
Turkey, like Kemalism
together” is % 78 while the rate of people who disagree or exactly
disagree is % 5. Results are almost same with Table 2. It is evident that the women who exercise, participate into the pub-
lic sphere, reflect this participation to sports activities, see no any
CONCLUSION obstacles to exercise together with men, disagree the views distancing
the genders from each other. In summary, it is understood that these
Our results show that women who participate regularly in sports women appropriate the values ‘’intrinsic to modernity’’.
belong to social categories with higher involvement in the moderniza-
Findings have confirmed the basic hypothesis of the research.
tion process and detachment from religious and traditional values.
The great majority of non-athlete women living in Istanbul and exercis-
These women are characterized by having higher income and ing in sport centers take place in the ‘modern one’ of “three Turkey”.
higher education level, maintaining metropolitan life style, being single
woman by higher percentage, wishing to participate in the public
sphere, getting married by their own individual decisions neglecting
307

Eritropoetin (EPO)
P-121
EPO gen terapisine ilişkin çeşitli yaklaşımlar tanımlanmıştır (24,
9). Bunlardan belli başlı iki strateji; EPO’yu şifreleyen bir gen ihtiva
SPORTİF PERFORMANSIN SONU MU YOKSA eden virüsün kas içine enjekte edilerek doğal biçimde gen transferi;
MUCİZE Mİ: GEN DOPİNGİ yada alıcı organizmaya ardışık olarak nakledilmiş hücrelere dışardan
gen transferi şeklindedir (1, 24).
Araştırmacılar EPO genlerini farelere ve maymunlara başarılı bir
ORHAN, Ö. *; HAZAR, M. *; şekilde vermişlerdir. Hayvanlardaki Hematokrit (kırmızı kan hücrele-
rinde üretilen kan hacim oranı) %80 oranında arttırılmıştır (27). Ama
* Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu
EPO’dan türeyen ana gene tepki veren otobağışıklık sistemi bazı
hayvanlarda ciddi kansızlık problemine sebebiyet vermiştir. Bu yanlış-
ÖZET lıkla meydana gelen otobağışıklık diğer çalışmalarda gözlenmemiştir,
ama şayet insanlarda da aynı şekilde görülseydi ciddi problemler
Sporda performansı arttırmak amacıyla gen dopinginin olası kulla-
ortaya çıkabilirdi. Bu beklenmedik yan etkilerden dolayı, EPO gen
nımı, mevcut anti doping stratejilerine karşı bir başkaldırı örneğidir
tedavisinin klinik çalışmalarla değerlendirilmesi çok zaman alacaktır
(23). Gen yada hücre dopingi Dünya Doping Karşıtı Kuruluşu (WADA)
(24).
tarafından "atletik performansı arttırma kapasitesi olan genlerin, gene-
tik maddelerin ve hücrelerin tedaviye yönelik olmayan kullanımı" Svensson ve diğerleri, EPO şifreleyen bir adenovirüsün farelerin
olarak tanımlanmıştır. 2003 yılında IOC ile WADA gen dopingini ya- kas içine yapılan bir enjektesi sonucunda hematokritlerde %49’dan
saklı uygulamalar listesine dahil etmiştir (24). %81’e yükselme görüldüğü ve bu etkinin bir yıl devam ettiğini bildiri-
yorlar (24).
Gen terapisinin esası, bir hücreye mevcut olmayan yada anormal
bir geni telafi edebilecek bir tedavi edici gen verilmesine dayanır. Gen Aşırı hematokrit seviyesinden kaynaklanan sağlık risklerinden
terapisi yalnızca ciddi hastalıkların tedavisi için değil sporcuların daha başka, gen terapisinin genel güvenlik sorunları da henüz tam anlamıy-
iyi performans elde etmek için vücutlarını yeniden yapılandırmak la çözümlenmiş değildir (13).
amacıyla da uygulanabilir (8). İnsülin Benzeri Büyüme Faktörü IGF-1
Bu çalışma "gen dopingi nedir" sorusuna cevap aramak, gen do- İnsülin benzeri büyüme faktörü IGF-1, kaslarda olduğu gibi karaci-
pingi yöntemleri, belirlenmesi ve riskleri hakkındaki gelişmeleri ortaya ğerde de üretilir ve yapıcı metabolizmal etkileri vardır. Konsantrasyonu
koymak amacıyla yapılmıştır. büyüme hormonunun (GH) konsantrasyonuna bağlıdır (7). Diğer adı
Anahtar Kelimeler: Gen dopingi, Sportif performans, Gen terapisi kas büyüme faktörü olan IGF-1, kas irileşmesine sebep olur ve kas
kaybı gibi bozuk kas hastalığı olan hastalara güç kazandırmak için
kullanılır. Bölgesel olarak etki yapar (21).
GİRİŞ
IGF-1 farelere genle enjekte edildiğinde kas yığınında artmaya
Sporcuların performanslarındaki çok küçük bir gelişim müsabaka sebep olmaktadır. Bu sonuç herhangi bir antrenman programı uygu-
sonucundaki sıralamada belirgin değişikliklere sebep olmaktadır. Bu lamadan çıkmıştır (6).
olgu, antrenman yöntemlerinin yanı sıra sporcu, antrenör ve bilim
Pennyslvania Üniversitesinden genetikçi Lee Sweerey’ın yürüttü-
adamlarını performans geliştirici yöntemler aramaya yönlendirmiştir.
ğü deneye göre IGF-1 adı verilen insüline benzeyen bir hormonu
Sporcular geçmişten günümüze kadar daima kendilerini rakiplerine
enjekte ettiği denek hayvanlar iki hafta sonra diğerlerine göre daha
göre daha avantajlı duruma getirecek her türlü arayışa girmişlerdir
fazla yük taşıyabildiklerini ortaya koymuştur. Sweeney’e göre bu
(25).
tedaviyi atletler ve halterciler uygulayabilir (21, 22).
Kazanma, daha iyi olma isteği sporcuları yasaklı yöntemlere ve
Gealfy Goldspink farelere enjekte ettiği büyüme hormonunun fare-
maddelere yöneltmiştir. IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi) yasak-
lerin kas kuvvetini 3 haftada %30 arttırdığını ortaya koymuştur (17).
lanmış madde ve yöntemlerin sporcu tarafından bilinçli veya bilinçsiz
kullanımını "doping" olarak tanımlamıştır. Son yıllarda genetik mühen- Damarsal Büyüme Faktörü (VEGF)
dislikte elde edilen başarıyla birlikte gen dopingi de yasaklanmış
Gen terapisi yeni kan damarlarının oluşmasına yardım etmede
metotlar listesine eklenmiştir (24).
kullanılabilir. Bu terapi türü oksijen gereksiniminin yeterince karşıla-
Spor dünyasına büyük bir belirsizlik içinde giren gen dopinginin, namaması nedeniyle doku ölümlerinin görüldüğü hastalıklara koroner
yapılan araştırmalarda performans arttırıcı etki gösterdiği ortaya çık- bypass yaratmak amacıyla geliştiriliyor. Gen kodlayan damarsal bü-
mıştır. Ancak asıl sorun gen dopinginin saptanıp saptanmayacağı ve yüme faktörü (VEGF) yada diğer faktörler yeni damarların yapılmasını
saptanırsa bunun kolay olup olmayacağıdır. Araştırmacılar, bu günkü sağlayabilirler (18, 24).
teknolojinin gen dopingiyle savaşmak için yeterli olmadığını belirtiyor-
Yapılan çalışmaların sonucunda anjin hastalarında, çevresel atar-
lar (28).
damar hastalarında yararlar görmüşlerdir. Yeni damar üretimindeki
Gen Dopingi artış, kalbe, karaciğere, kaslara, akciğerlere ve diğer organlara daha
fazla kan akışı anlamına gelir ki bu da yorgunluğu erteler. Bu gen
Gen terapisi, önemli hastalıklara karşı kullanılan ve deneysel yönü
terapisi kan damarlarının üretimini iyileştirmek için sporcularda kullanı-
ağır basan bir iyileştirme yöntemidir. Klinik veriler gen tedavisinin
lırsa sonuç, dokulara normalden çok daha fazla miktarda oksijen ve
hastalarda x- bağıntılı ciddi bağışıklık yetersizliği hastalığında ve
besin maddesi taşınması olabilir (19).
hemofili hastalarında cesaret verici sonuçlar ortaya koyduğunu gös-
termektedir (21). Bu erken olumlu sonuçlara rağmen, gen tedavisinin Myostatin Geni
bu hastalıkların standart bir tedavi yöntemi olabilmesi için yıllar gerek-
Etkisini kalp ve iskelet kaslarında gösteren bu madde, kas hücre-
lidir. Gen terapisinin esası, bir hücreye mevcut olmayan yada anormal
lerince sentezleniyor; ancak fizyolojik rolü hala belli değildir. Myostatini
bir geni telafi edebilecek bir tedavi edici gen verilmesine dayanır. Gen
engelleyen maddelerin verilmesi, kas liflerinin sayısını ve liflerin kalın-
terapisi yalnızca ciddi hastalıkların tedavisini için değil; aynı zamanda
lığını arttırarak iskelet kaslarının kütlesinin artmasına; kas dokusunda-
sportif yaralanmaların iyileştirilmesi ve sportif performansı artırmak
ki yağ ve bağlayıcı doku oranının azalmasına neden oluyor. Lee ve
amacıyla sporcuların vücutlarını yeniden yapılandırmak için de kullanı-
Mc Pherron (2001), Bagdanovich ve ark. 2002 yaptıkları çalışmalarda
labilir (2, 8).
bu yargıyı desteklemektedirler. Bu durumda myostatin engelleyicilerin
Gen dopingi; kişiye, suni genin verilmesi esasına dayanır. Hücre antrenman yapmadan kasları geliştirdiği söylenebilir. Gelecekte,
içinde kendine uygun RNA’yı oluşturarak uygun protein sentezini myostatin salgısını etkileyici gen dopingi yöntemleri de geliştirilebilir
sağlamasından dolayı, kas içine DNA’nın (modifiye edilmiş hücrelerin) (12, 26).
direk enjeksiyonu ve virüs ile verilmesi şeklinde, iki türlü uygulanabilir.
Leptin Geni
Eritropoetin (EPO) geni, İnsülin Benzeri Büyüme Faktörü (IGF-1),
Myostatin, Vasküler Endotelial Büyüme Faktörü (VEGF) ve Leptin Leptin açlıkla ilgili önemli bir hormondur. Obez farelere leptin üre-
Geni, potansiyel gen dopingi örneklerini oluşturmaktadır (24). timini teşvik eden gen enjekte edildiğinde kilo kaybı gözlenmiştir.
308

Murhpy ve arkadaşları (1997) yaptıkları çalışmada leptin geni taşıyan ve olimpiyat ruhunun sonu olacaktır. Gen dopinginin sporda kullanıl-
bir virüs enjekte edilen obez farelerin kilo kaybettiğini göstermişlerdir ması ihtimali bile başlı başına bir tehlikedir.
(14).
Sportif mücadele insanların doğal yapılarıyla ve insani değerleriy-
Gen Dopinginin Belirlenmesi le, özgürce, barış içinde ve eşit şartlarda yapıldığı sürece değerlidir.
Aksi takdirde, genetik yapısıyla oynanmış biyonik insanlar ve onların
Spor camiasında, özellikle doping kuruluşları arasında gen do-
elde ettikleri rekorlar, sadece asaletin ve yeteneğin esas olduğu spo-
pinginin belirlenmesi büyük bir soru işaretidir. Amerikan Anti Doping
run değil, gelişen bilim ve teknolojinin utancı, insanlığın da yüz karası-
Kuruluşunun toksiloji ve test uzmanı Larry Bowers’a göre mevcut
dır.
teknoloji ile gen dopinginin test edilmesi için hiçbir yol yoktur. Amerika-
lı yazarlar Anderson ve arkadaşları şu sonuca varıyorlar; "niyetler ve Sporcuların sağlığını korumak ve eşit yarışma ortamları sağlamak
amaçlar ne olursa olsun, gen dopingi test edilemeyecektir. Gen dopin- için çalışan WADA, gen dopingini engellemenin en iyi yolunun yasak-
ginde kullanılan ajanların belirlenmesi mümkün olmayabilir, ama lamalar, eğitim ve araştırmadan oluşan bir bileşim olduğunu belirtmek-
sonuçları ölçülebilir. " Gen dopingi gen transferini yükseltmek için tedir.
kimyasallarla yada kimyasallar olmadan DNA içeren bir taşıyıcı ile
yada bir viral taşıyıcı ile uygulanacaktır. Kas temelli terapiler enjeksi- KAYNAKLAR
yon bölgesine yada yakınındaki dokuya karıştırılacaktır. Bu yüzden
kas temelli gen teknolojilerinin pek çoğu, şu anda yapıldığı gibi idrar 1. Abruzze RV., Godin D., Mehta V., Ligand- dependent regulation
veya kan testleri ile tespit edilemeyebilir. İlgili kimyasalların yada of vascular endothelial growth factor and erythropoietin expression by
partiküllerin ortaya çıkarılması kullanışlı olabilir ama bu doku örneği a plasmid- based autoinducible genes witch system,. Mol Ther Sep; 2
gerektirir. Bunun içinde kas biyopsisi yapılması gerekir. Biyopsinin (3): 276-87, 2000.
uygulanışı göz önüne alındığında sporcuyu bu işleme ikna etmek
2. Adam D., Gene therapy may be up to speed for cheats at 2008
mümkün olmayacaktır (4,16, 24, 27).
olympics, Nature Dec 6; 414 (6864): 569-570, 2001.
Gen Dopinginin Riskleri
3. Atina Doping Oyunları, Aksiyon haftalık haber dergisi www. ak-
Son zamanlarda hayvanlara uygulanan deneylerde EPO geni ve- siyon. com. tr/file: //A: \a3htm [ 05. 05. 2006 tarihinde alınmıştır]
rilmesi ile bazı hayvanlarda ciddi anemi gelişmiştir (27).
4. Barton- Davis E. R., Shouturma D. I., Muaro A., Viral mediated
Gen terapisinin bilinen diğer yan etkileri çoğunlukla grip benzeri expression of ınsulin- like growth factor. 1 blocks the aging related
semptomlardır. loss of skeletal muscle function, Proc. Natl. Acad Sci. USA; 95 (26):
15603-7, 1998.
Gen dopinginde harekete geçen belirli proteinlerle ilişkili sağlık
riskleri, diğer doping biçimindekilere benzemektedir. Kendi EPO dü- 5. Gaudard A., Varlet- Marie E., Bressalle F., Drugs for ıncreasing
zeylerini doğal olmayan biçiminde artıran sağlıklı insanlar kalp krizi ve oxygen and their potential use in doping, Sports Med, 33 (3): 187-212,
felç ihtimalini yükseltirler; çünkü kırmızı kan hücreleri ilave etmek kanı 2003
yoğunlaştırır. Kan yoğunlaştıkça kalbin dokulara kan pompalaması
6. Genetik Dopinginin Kapısı Aralandı, www. aksam. com.
zorlaşacaktır. Bu da artan yoğunluğu damarların telafi edemediği
yerlerde pıhtılaşmaya neden olur (5, 15, 23, 28). tr//file: //A: \a4htm
[01. 05. 2006 tarihinde alınmıştır]
Gen terapisi alan sporcular, genetiği değiştirilmiş hücrelere veya
gen transfer taşıyıcısı içeren salgıya sahip olabilirler. Bu sporcu ile 7. Goldspink G., Research on mechano growth factor: ıts potential
yakın temas halinde olan insanlar için potansiyel risk teşkil edebilir. for optimising physical training as well as misuse in doping, Br J
Çünkü o insanlar o gene maruz kalabilirler. Mevcut gen terapisi de- Sports Med; 39: 787-788, 2005
nemelerinde viral gen terapisi taşıyıcıları ile tedavi edilen hastalar, gen
8. Haısma H. J. Gene Doping: A Report from the Netherlands
terapisi taşıyıcılarını etrafa saçmamaları için yakından izlenirler ve
Centre for Doping Affairs, 2004.
çoğu durumda hastaneden ayrılmadan önce kanda, dışkıda, idrarda,
meni yada tükürükte belirlenebilen gen terapisi taşıyıcılarına sahip 9. Haisma H. J., Han O., Gene doping, Int J Sports Med Apr. 27
olmamalıdırlar (10, 11). (4): 257-66, 2006.
IGF-1 geninin kullanımı yada myostatin geninin organizmadan çı- 10. Johnson J., Tazelaer J., Rivera V. M., Regulated expression
karılması kasta farklılaşmaya sebep olur. Kaslar oransız bir şekilde or erythropoietin from an AAV vector safely ımproves the anemia of
güçlenip kirişlerin ve kemiklerin etraflarını sarıp, yırtıklara ve kırıklara beta- thalassemia in a mouse model, Mol Ther Apr; 7 (4): 493-7, 2003.
sebep olabilirler (23). 11. Kandarakis D. E., Konstantinopoulos P. A., Erythropoietin
abuse and erytropoietin gene doping, detection strategies in the
SONUÇ genomic era, Sports Med. 35 (10): 831-840, 2005.
12. Laure P. C., Binsinger L., Lecerf T., General practitioners and
Asırlar boyunca insanoğlu iş verimini arttırarak başarıya ulaşmak
doping in sport: attitudes and experience, Br J Sports Med., 37: 335-
ve zaferler kazanmak için çaba harcamıştır. Tarihin çok eski dönemle-
338, 2003.
rinden itibaren insanlar fiziksel güç ve performansı arttırdığına inanılan
çeşitli maddeler kullanmışlardır. 13. Mccrory P., Super athletes or gene cheats?, Br J Sports Med
Jun; 37 (3): 192-3, 2003.
1960 Roma olimpiyat oyunlarında bisikletçi K. Jensen’in aşırı am-
fetamin alımı ile ölmesi büyük sansasyon yaratmıştır ve doping ciddi 14. Murphy J. E., Zhou S., Giese K., Long term correction of
anlamda spora yansımıştır. 1968 Mexico City olimpiyatlarında bir obesity and diabetes in genetically obese mice by a single
sporcuda doping çıkarken 2004 Atina Olimpiyatlarında 18 sporcuda ıntramuscular ınjection of recombinanat adeno- associated virus
dopinge rastlanmıştır. Doping yapılmasının nedenleri ne olabilir? Adı encoding mouse leptin, Proc Natl Acad Sci USA; 94 (25): 13921-6,
duyulmamış bir ülkenin sporcusu olimpiyatlarda elde ettiği başarıyla 1997.
ülkesinin adını duyurmaktadır. Sporun gücü bu anlamda önemlidir.
15. Olimpiyatlarda Doping Alarmı, [01. 06. 2006 tarihinde alınmış-
İşte kazanma isteği, daha fazla başarı, sunulan maddi imkanlar ve
tır]
tanınma arzusu gibi faktörler sporcuları yasaklı madde ve yöntemleri
kullanmaya teşvik eden nedenler olabilir. file//C: \Documents and Settings\CC\Desktop\gen\gen1htm.
Günümüzde gen dopinginin kullanıldığı yada yakın gelecekte, en 16. Oxford Bio Medica. Succesful Preclinical Results for New
geç 2008 Çin Olimpiyatlarında kullanılacağı çok kuvvetli bir ihtimal Anemia Product http: //www. oxfordbiomedica. co. uk/news/2002-
olarak düşünülmektedir. Sporda gen terapisinin kullanılması, başarıyı ob-05-htm, [05. 05. 2006 tarihinde alınmıştır]
ve kırılan rekorları çok yüksek noktalara çekecektir. Bu durum elde
17. Pincock S., Feature: gene doping, The Lancet, December: 18-
edilen derece ve rekorların biraz daha ileriye götürülmesi açısından
19, 2005.
hoş karşılanabilir. Ancak; insanın doğal yapısına müdahale ederek
eşitlik ilkesini ve sportif erdemi ortadan kaldırmasından dolayı, sporun
309

18. Rankinen T., Pervise L., Ravramaa R., The human gene map
P-122
for performance and health related fitness phenotypes: the 2001
update, Med Sci Sports Exerc; 34 (8): 1219-33, 2002.
19. Roetart P. E., Are we dopes to ıgnore gene doping, Natioanal DÜZENLİ EGZERSİZİN KEMİK MİNERAL
Strength and Conditioning Association 27 (1): 36-37, 2002. YOĞUNLUĞU VE VÜCUT KOMPOZİSYONU
20. Savulescu J., Foddy B., Clayton M., Why we should allow ÜZERİNDEKİ ETKİSİ
performance enhancing drugs in sport, Br J Sports Med; 38: 666-670,
2004.
21. Sweeney H. L., Gene doping, Scientific American, July, 2004. HELVECİ, G. *; YALÇIN, H. B. *; YÜKTAŞIR, B. *;
SÖZBİR, K. *; AYDIN, K. *;
22. Sweeney H. L., Gene doping. Gene therapy for restoring
muscle lost to age or disease is poised to enter the clinic, but elite * Abant İzzet Baysal Üniversitesi, BOLU
athletes are eyeing it to enhance performance. Scientific American
(New York), July: 291 (1): 62-69, 2004. ÖZET
23. Unal M., Unal O. U., Gene doping in sports, Sport Med. : 34
Bu çalışma; düzenli egzersizin kemik mineral yoğunluğu (KMY),
(6): 357-362, 2004.
vücut kompozisyonu, vücut ağırlığı ve boy üzerindeki etkileri incelen-
24. WADA, Confrence shelds light on the potential of gene doping. miştir. Çalışmanın araştırma grubunu 8 bayan voleybolcu (16,50 ±
Conference on Gene Doping: Mar 20: New York, 2002. 1,07 yaş), sedanter grubunu düzenli spor yapmayan 8 sağlıklı bayan
(16,38 ± 1,19 yaş) oluşturmuştur.
25. Wadler G., Hainline B., Drugsand athlete, F. A. Davis
Company, Philadelphia, 1999. İstatistiksel analizler için betimsel istatistik ve parametrik olmayan
testlerden bağımsız değişkenli t-testi uygulanmıştır. Verilerin istatistik-
26. Ye X., Rivera V. M., Zoltick P., Regulated delivery of
sel analizi sonucunda, voleybolcu ve sedanterlerin kemik mineral
therapeutic proteins after in vivo somotic cell gene transfer. Science
yoğunluğu (sağ femur ve bel omurgası), vücut yağ yüzdesi, boy ve
Jan 1; 283 (5398): 88-91, 1999.
vücut ağırlıkları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılıklar bulun-
27. Zhou S., Murphy J. E., Escobedo J. A., Adeno- associated muştur (p<0. 05). Voleybolcuların kemik mineral yoğunlukları, boy
virus- metiared delivery of erythropoietin lead to sustained of uzunlukları ve vücut ağırlıkları sedanterlerden önemli ölçüde yüksek
haemotocrit in nonhuman primates. Gene ther; 5: 665-70, 1998 bulunmuştur. Diğer taraftan voleybolcuların vücut yağ yüzdeleri
28. Zülal A., Sporun karanlık yüzü doping, Bilim ve Teknik Dergisi, sedanterlerden daha düşük bulunmuştur.
Aug: 44-47, 2004. Sonuç olarak, voleybolun kemik gelişimi ve vücut kompozisyonu
üzerinde etkisinin olduğu görülmüş ve ileri ki yaşlarda şişmanlık ve
osteoporozun önlenebilmesi için bireylerin egzersiz yapmaya yönlen-
dirilmesi gerektiği ifade edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Kemik mineral yoğunluğu, vücut yağ yüzdesi,
voleybol
THE EFFECTS OF REGULAR EXERCISE ON BONE
MINERAL DENSITY AND BODY COMPOSITION
HELVECİ, G. *; YALÇIN, H. B. *; YÜKTAŞIR, B. *; SÖZBİR, K. *;
AYDIN, K. *;
* Abant Izzet Baysal University, BOLU
ABSTRACT
In this study, the effects of practicing volleyball on bone mineral
density (BMD), body composition, height and body weight of young
females are examined. Experimental groups of this study were 8
females volleyball players (age 16,50 ± 1,07) and 8 healthy sedanter
females (age 16,38 ± 1,19) who did not exercise regularly.
Non – parametric independent t-test was used in statistical
analyses. As a result of analyses: there are statistically significant
differences (p<0. 05) among bone mineral density (lumbar spine and
right femur), body fat percent, height and body weight of volleyball
players and sedanter group were found. Bone mineral density (lumbar
spine and right femur), height and body weight of volleyball players
were found to be significantly higher than the sedantary group (p<0.
05). On the other hand body fat percent of volleyball players were
found to be significantly lower than the sedantary group (p<0. 05).
In conclusion, practicing volleyball affects bone development and
body composition favourably. To prevent obesity and osteoporosis in
older ages, physical activity habits should be gained during teenage
years.
Keywords: Bone Mineral Density, Body Fat Percent, Volleyball
GİRİŞ
İnsanların bir yerden başka bir yere hareket etmesi, atlayıp, zıpla-
yabilmesi, kaslar, kemikler ve kemikler arasında bağlantıyı sağlayan
310

eklemlerin uyum içinde çalışmasıyla gerçekleşir (18,13). Kemikler vücu- Boy ve Vücut Ağırlığı:
dun en sert yapılarından biri olmasına rağmen dinamik bir dokudur ve
Deneklerin boyları; çıplak ayakla, duvara sabitlenen boy skalası
kendisine uygulanan kuvvetlere göre şeklini değiştirebilmektedir
ile vücut ağırlıkları ise 0. 1 kg duyarlılığında olan tefal marka dijital
(20,3,13). Kemik dokunun en önemli özelliği; yaşam boyu metabolik
baskülle ölçülmüştür.
olarak aktif bir doku olmasıdır (22,19,16,5). Kemiğin dinamizmi, sağlıklı
olması ve kırılma eşiğinin durumu, yıkım süreci ile yapım süreci ara- Vücut Yağ Yüzdesi:
sındaki dengenin korunması ile ilgilidir. Yapım sürecinin uzaması, yapı Derialtı yağ ölçümü 0. 2 mm hassasiyete kalibre edilmiş Skinfold
maddelerinin eksikliği ya da uyarıcı ve inhibitör faktörlerin eksikliği ve Kaliper ile suprailiac ve üst bacak olmak üzere iki bölgeden yapılmış-
fazlalığında kemik kırılganlığı artabilir, direnç düşebilir (22). tır. Ölçüm değerleri Pollock ve Arkadaşlarının vücut yoğunluğu ve
Teknolojik gelişme ile yaşam kalitesi artarken, insanlara az hare- vücut yağ yüzdesi formülü ile hesaplanmıştır (Tamer, 2000).
ketli, sedanter ve kolay bir yaşam biçimi sunulmaktadır. Böylelikle Vücut Yoğunluğu, gm / ml= 1. 0852 – 0. 0008 (suprailliac SF) – 0.
osteoporoz ve sonuçlarından etkilenen insan sayısı her geçen gün 0011 (sağ üst bacak SF)
artmaktadır. Osteoporoz, kemik kırılganlığında ve kırık riskinde artışa
SE= 0. 0091 Yağ %’si= (4. 95– 4. 5) x 100
yol açacak ölçüde düşük kemik kütlesi ve kemik dokunun
mikromimarisinde bozulma ile karakterize sistemik bir iskelet sistemi Yoğunluk
hastalığıdır (19). Hastalık ekonomik zararının yanı sıra kırık riskleri
Kemik Mineral Yoğunluğu Ölçümleri:
nedeni ile yaşamı tehdit edici de olabilmektedir. Yapılan araştırmalar-
da aktif olarak spor yapanların kemik kütlelerinin daha fazla, vücut yağ Kemik mineral yoğunluğu ölçümleri; Dual Enerji X - Ray
oranlarının ise daha az olduğu gösterilmiştir (11,6,21,14,10,4,1,7,17,9). Absorbtiometri (DEXA) tekniği ile Hologic QDR - 4500W (S / N 48403)
cihazı kullanılarak katılımcıların sağ femur ve omurgalarından yapıl-
Dünya nüfusunun yaşlanmasıyla ve giderek yaşlanmaya bağlı ola-
mıştır. Ölçümler esnasında katılımcıların üzerinde metal eşya olma-
rak ortaya çıkan sağlık problemlerinin artması ülkeleri bu sorunlara
masına dikkat edilmiştir. Omurga kemik mineral yoğunluğu ölçümleri;
karşı önlemler almaya yöneltmektedir. Bu açıdan bakıldığında sportif
katılımcılar sırt üstü uzanmış, kollar yanda, ayaklar birbirinden 15 cm
aktivitenin kemik yoğunluğuna etkisinin saptanması ile bu konuda
kadar açık pozisyonda iken yapılmıştır. Sağ femur kemik mineral
alınacak önlemlerin belirlenmesi, daha sağlıklı bir toplum oluşturulma-
yoğunluğu ölçümleri ise; katılımcılar sırt üstü uzanmış, kollar yanda,
sında yarar sağlayacaktır.
ayaklar birbirinden 15 cm kadar açık ve 45 derece yukarıya kaldırılmış
Bu çalışmada; farklı hareket şekilleri içeren voleybol branşının pozisyonda yapılmıştır.
kemik mineral yoğunluğu ve vücut kompozisyonu üzerindeki etkisini
Veri Analizi:
belirleyerek sporculara ve topluma ışık tutacaktır.
Uygulama sonunda toplanan veriler SPSS - 11. 0 paket programı
kullanılarak analiz edilmiştir. Elde edilen veriler SPSS – 11. 0
METOD
programına girildikten sonra değerlerin aritmetik ortalama, standart
Denekler: sapma, minimum, maksimum ve yüzde dağılımları hesaplanmıştır.
Voleybolcu bayanların ve sedanter bayanların ölçülen değişkenlerinin
Çalışmaya 15-18 yaşları arasında olan 8 voleybol oyuncusu ve 8
arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olup olmadığına
sedanter toplam 16 bayan gönüllü olarak katılmıştır. Voleybolcu grup;
parametrik olmayan testlerden bağımsız değişkenli t-testi ile bakılmış
son 2 yıl süresince Bolu Belediye Voleybol Spor kulübünde haftada 3
ve anlamlılık seviyesi 0,05 esas alınarak değerlendirilmiştir.
gün, günde en az 90 dakika voleybol antrenmanı yapan 15 bayan
arasından rasgele seçilen 8 gönüllü voleybol oyuncusundan meydana
gelmiştir. Sedanter grubu oluşturan katılımcılar; aktif ve düzenli bir BULGULAR
şekilde herhangi bir spor branşı ile uğraşmamış ve düzenli fiziksel
aktivitede bulunmayan Bolu Sağlık Meslek Lisesi Okulu 2004-2005 Tablo 1: Voleybol Oyuncularının ve Sedanterlerin Yaş, Boy ve Vücut
eğitim öğretim yılında 9–10–11–12 sınıflarının A ve B şubelerinde Ağırlıklarına Göre Dağılımları.
okuyan ve çalışmaya katılmak isteyen 120 öğrenciye anket uygulama-
Yaş (Yıl) Boy (cm) Vücut Ağırlığı
sı yapıldıktan sonra voleybol grubunun özelliklerine denk olarak seçil-
Gruplar N (kg)
miştir. Sedanter grup; yaş ortalaması 16,38 ± 1,19 yıl olan 8 gönüllü ± SS ± SS
bayandan oluşturmaktadır. ± SS
Voleybol 8 16,50±1,07 172,13±5,49 58,04±5,00
TESTLER
Sedanter 8 16,38±1,19 155,88±5,06 48,51±5,65
Kemik Mineral Yoğunluğunda Bireysel Farklılıkları Belirleme
Anketi: Toplam 16 16,44±1,09 164,00±9,81 53,28±7,13
Yapılan araştırmada katılımcıların kemik mineral yoğunluğunu ve
vücut kompozisyonunu etkileyecek etmenlerin kontrol altında tutulma-
Araştırmaya katılan voleybolcuların yaş ortalaması 16,50 ± 1,07
sı için “Kemik Mineral Yoğunluğunda Bireysel Farklılıkları Belirleme
yıl, boy uzunluğu ortalamaları 172,13 ± 5,49cm, vücut ağırlıkları orta-
Anketi” uygulaması yapılmıştır. Araştırmacı tarafından geliştirilen
lamaları 58,04 ± 5 kg’dır. Bunun yanında sedanter katılımcıların ise
anket formu 2 uzman görüşü alındıktan sonra, anket sorularının an-
yaş ortalamaları 16,38 ± 1,19 yıl, boy uzunluğu ortalamaları 155,88 ±
lamca açıklığını denetlemek için 2 Türkçe öğretmeni tarafından kontrol
5,06 cm, vücut ağırlığı ortalamaları 48,51 ± 5,65 kg’dır.
edilmiş, 35 öğrenci üzerinde bir ön çalışma yapılmıştır. Ön çalışmada
öğrencilerin verdikleri dönütlere göre ankete son hali verilmiştir.
Tablo 2: Voleybolcuların ve Sedanterlerin, Sağ Femur ve Omurga Kemik Mineral Yoğunluğu (KMY) Sonuçları ile Vücut yağ yüzdeleri.

Sağ Femur Kemik Voleybol (n=8) Sedanter (n=8) Toplam (n=16)
Mineral Yoğunluğu En En En En Yüksek En Düşük En Yük-
(KMY) (g / cm2) Düşük Yüksek Düşük Değer Değer sek Değer
± SS Değer Değer ± SS Değer ± SS
Neck 0,93 ± 0,11 0,70 1,05 0,73±0,07 0,60 0,78 0,83±0,14 0,60 1,05
Trochanteranter 0,80± 0,09 0,65 0,90 0,66±0,05 0,59 0,71 0,73±0,10 0,59 0,90
Ward’s Triangle 0,86±0,10 0,69 0,95 0,69±0,11 0,48 0,80 0,77±0,13 0,48 0,95
311

Toplam Femur 0,97±0,11 0,78 1,15 0,82±0,07 0,68 0,89 0,90±0,12 0,68 1,15
Omurga Kemik
Mineral Yoğunluğu
(KMY) (g/cm 2)
L 1 0,97±0,07 0,90 1,12 0,79±0,11 0,64 0,95 0,88±0,13 0,64 1,12
L 2 1,07±0,07 1,01 1,22 0,85±0,11 0,64 1,01 0,96±0,14 0,64 1,22
L 3 1,06±0,08 0,94 1,19 0,88±0,12 0,65 1,05 0,97±0,14 0,65 1,19
L 4 1,04±0,11 0,85 1,22 0,86±0,10 0,71 0,98 0,95±0,13 0,71 1,22
Toplam Omurga 1,04±0,08 0,93 1,19 0,85±0,11 0,66 0,99 0,94±0,13 0,66 1,19
Vücut Yağ Yüzdesi 20,92±1,84 18,35 23,23 24,72±4,35 16,10 30,96 22,82±3,78 16,10 30,96

Tablo 3: Voleybolcuların ve Sedanterlerin Boy Uzunlukları ve Vücut Ağırlıkları Ortalamalarına Ait t-testi Sonuçları.
N Ortalama Sıralamaların Z P
Sırası Toplamı
± SS
Voleybol
ANTROPOMETRİK Boy Uzunluğu 8 172,13±5,49 12,38 99,00 -3,260 0,000*
DEĞERLER (cm) Sedanter 8 155,88±5,06 4,63 37,00
Toplam
16 164,00±9,81 0 0
Voleybol
Ağırlık (kg) 8 58,04±5 11,63 93,00 -2,627 0,007*
Sedanter 8 48,51±5,65 5,38 43,00
Toplam
16 53,28±7,13 0 0
p<0,05*
Tablo 4: Voleybolcuların ve Sedanterlerin Vücut Yağ Yüzdeleri Ortalamalarına Ait t-testi Sonuçları.
N Ortalama Sıralamaların Z P
Vücut Yağ Yüzdeleri Sırası Toplamı
± SS
Voleybol 8 20,92±1,84 5,50 44,00
POLLOC -2,521 0,010*
Sedanter 8 24,72±4,35 11,50 92,00
Toplam 16 22,82±3,78 0 0
p<0,05
Tablo 5: Voleybolcuların ve Sedanterlerin Sağ Femur Kemik Mineral Yoğunluğu (KMY) Ortalamalarına Ait t-testi Sonuçları.
N Ortalama Sıralamaların Z P
Sırası Toplamı
± SS
Voleybol
Sağ Femur Neck 8 0,93 ± 0,11 11,75 94,00 -2,73 0,005 *
Kemik Mineral Sedanter 8 0,73±0,07 5,25 42,00
Yoğunluğu Toplam 16 0,83±0,14 0 0
(KMY) (g/cm 2)
Voleybol
Trochanter 8 0,80± 0,09 11,75 94,00 -2,73 0,005 *
Sedanter 8 0,66±0,05 5,25 42,00
Toplam 16 0,73±0,10 0 0
Voleybol
Ward’s Triangle 8 0,86±0,10 11,38 91,00 -2,42 0,015 *
Sedanter 8 0,69±0,11 5,63 45,00
Toplam 16 0,77±0,13 0 0
Voleybol
Toplam Femur 8 0,97±0,11 11,75 94,00 -2,73 0,005 *
Sedanter 8 0,82±0,07 5,25 42,00
Toplam 16 0,90±0,12 0 0
p<0,05*