mesafeli satışlarda ürün güvenliği, avrupa birliği ve türkiye karşılaştırması

122 Pages·2017·2.22 MB·Turkish

T.C.
TRAKYA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI
UZAKTAN EĞİTİM
TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI

MESAFELİ SATIŞLARDA ÜRÜN GÜVENLİĞİ,
AVRUPA BİRLİĞİ VE TÜRKİYE
KARŞILAŞTIRMASI

ALPER GÖÇMENOĞLU
1158251139

PROJE DANIŞMANI
DOÇ. DR. ENGİN DEMİREL

EDİRNE, 2017

i

Projenin Adı: Mesafeli Satışlarda Ürün Güvenliği, Avrupa Birliği ve Türkiye
Karşılaştırması
Hazırlayan: Alper GÖÇMENOĞLU

ÖZET

Dünya Ticaret Örgütü, Avrupa Ekonomik Topluluğu ve Gümrük Birliği gibi
ticari örgütlerin oluşturulmasının öncelikli amacı malların serbest dolaşımını
sağlamaktır. Ülkelerin mevzuat ve uygulamalarının birbirinden farklı olması ticarette
teknik engeller sorununu ortaya çıkarmıştır. Bu sorunun aşılması amacıyla insan
sağlığı, hayvan ve çevrenin korunması gibi temel gereklere aykırılık teşkil etmeyen
ürünlerin ticaretinin sınırlanamayacağına ilişkin karar Avrupa Birliği Komisyonu
tarafından kabul edilmiştir. Günümüze kadar olan süreçte ürünlere yönelik teknik
standardizasyon, akreditasyon, risk esaslı piyasa gözetimi ve denetimine yönelik
çalışmalar yapılmıştır.
Avrupa Birliği ile müzakereler yürüten ve Gümrük Birliği’nin bir parçası olan
ülkemizde de ürün teknik mevzuatına uyum ve PGD çalışmaları yapılmaktadır. Her
gün hızla artan internet satışlarının günümüz toplam perakende ticaret hacminin
%7,4’ünü oluşturması, TV reklamları ile direk satış işlemlerinin yaygınlaşması gibi
sebepler mesafeli satışlarda ürün güvenliğinin önemini arttırmaktadır. AB’de dijital
tek pazar politikası çalışmaları yapılsa da mesafeli satışlarda ürünlerin güvenliğine
ilişkin üye ülkelerde farklı PGD uygulamaları olduğu, mesafeli satışlardaki ürünlerin
güvenliğine özel yasal düzenleme olmadığı görülmektedir. Ülkemizde de yürürlükte
olan 4703 sayılı Kanun’un mesafeli satışlarda tüketiciye sunulan ürünlere ilişkin
yeterli koruma sağlamadığı ancak T.C. Ekonomi Bakanlığı tarafından hazırlanan
“Ürün Güvenliği ve Teknik Düzenlemeler” kanun taslağında, özellikle internet
satışlarına yönelik düzenlemeler yapılacağı ifade edilmektedir.
ii

Name of Project: Product Safety on Distance Sales, Comparison of European Union
and Turkey
Prepared by: Alper GÖÇMENOĞLU

ABSTRACT

Major aim of establishing trade organizations such as European Economic
Community, European Customs Union and World Trade Organization is to ensure
free movement of goods. Differences in regulations and applications between
governments bring out technical barriers to trade. In order to overcome this problem,
European Commission take decision that the trade of products which do not
contradict the essential requirements(human healthy and protection of animals and
environment) can not be restricted. Many studies on technical standardization,
accreditation, risk-based market surveillance and supervision for the products in the
process up to the present day are carried out.
In Turkey, negotiating with the European Union and a part of the Customs
Union, compliance with product technical legislation and market surveillance studies
are carried out. Importance of product safety is increasing in the distance sales such
as the rapidly rising internet sales constituting 7,4% of today's total retail trade
volume, the spread of TV commercials and direct selling techniques. Although there
is a digital single market policy in the EU, it seems that there are no specific
regulation for product safety in distance sales, in which member countries have
different market surveillance practices in distance sales. Turkey's product safety
regulation in force (Law No. 4703) does not provide sufficient protection for
products offered to consumers in distant sales. But it is stated in the draft law on
"Product Safety and Technical Regulations" prepared by the Ministry of Economy of
Turkish Republic that regulations for internet sales will be made in particular.
iii

ÖNSÖZ

Tüketicinin korunması, çevrenin ve hayvanların korunması açısından
toplumların güvenlik ve refah seviyelerini yükseltmek, Türk ürünlerinin Avrupa
Standartlarına uyumunu sağlamak ve Türk ürünlerinin ihracatının arttırılması gibi
hususlar ürün güvenliğinin önemini açıklamaktadır.
1996 yılında AB ve Türkiye arasında kurulan Gümrük Birliği’nin yürürlüğe
girmesiyle birlikte Türk toplumunun AB toplumları ile eşit seviyede korunması
prensipleri çerçevesinde Türkiye’de de ürün teknik mevzuatına uyum çalışmaları
hızlanmıştır. Güvensiz ürüne sıfır tolerans prensibi ile ülke sınırlarından giren ve
ülke içinde üretimi yapılan tüm ürünlerin PGDsi önem arz etmektedir. İnternet ağının
yaygınlaşması, teknolojinin gelişmesi ile dünya toplam perakende ticareti zamanla
elektronik ticarete yönelmektedir. Bu sebeple mesafeli satışlarda tüketicilere sunulan
ürünlere yönelik de mevzuat ve PGD çalışmaları yapılması zorunlu hale gelmiştir.
Mesafeli satışlarda ürün güvenliğine ilişkin basılı kitap ve yayın bulmakta
zorluk çekilmiş olup, bu çalışmanın hazırlanmasında çoğunlukla kamu otoriteleri ve
AB Komisyonu tarafından yayımlanmış raporlar ve uzmanlık tezlerinden
faydalanılmıştır. Bu çalışmayı hazırlamama öncülük eden ve katkılar sağlayan
değerli danışman hocam Doç. Dr. Engin DEMİREL’e teşekkürlerimi sunarım.
iv

İÇİNDEKİLER
ÖZET ................................................................................................................................. i
ABSTRACT ..................................................................................................................... ii
ÖNSÖZ ............................................................................................................................ iii
ŞEKİLLER LİSTESİ ..................................................................................................... vi
TABLOLAR LİSTESİ .................................................................................................. vii
KISALTMALAR LİSTESİ ......................................................................................... viii
1.GİRİŞ ............................................................................................................................. 1
2. ÜRÜN GÜVENLİĞİ ................................................................................................... 6
2.1 Ürün Güvenliğinin Dünya'da Önem Kazanması ..................................................... 7
2.2 Ticarette Teknik Engellerin Kaldırılması Çalışmaları ............................................. 8
2.3 Ürün Teknik Özelliklerinin Standartlaştırılması ...................................................... 9
2.3.1 Uluslararası Standardizasyon Kurumu (ISO) ................................................. 10
2.3.2 Avrupa Birliği Bölgesi Standardizasyon Örgütleri ......................................... 11
3. AVRUPA TOPLULUĞU'NDA ÜRÜN GÜVENLİĞİ ANLAYIŞININ
GELİŞİMİ ...................................................................................................................... 14
3.1 Avrupa Birliği Ekonomik Alanı ve Tek Pazarın Oluşumu .................................... 14
3.2 Avrupa Birliği Ürün Güvenliği Politikaları ........................................................... 16
3.2.1 Klasik Yaklaşım .............................................................................................. 16
3.2.2 Yeni Yaklaşım ................................................................................................ 17
3.2.3 Modüler Yaklaşım .......................................................................................... 19
3.2.4 Küresel Yaklaşım ve Akreditasyon ................................................................. 23
3.3 Ürün Sorumluluğu ................................................................................................. 25
4. AVRUPA BİRLİĞİNDE PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİ ......................... 27
4.1 Piyasadaki Ürünlerin Denetlenmesi....................................................................... 29
4.2 Düzeltici Faaliyetler ............................................................................................... 31
4.3 Koruma Önlemi Usulleri ....................................................................................... 32
4.4 Tamamlayıcı Faaliyetler ........................................................................................ 33
4.5 Avrupa Birliği’nde Üçüncü Ülkelerden Gelen Ürünlerin Denetimi ...................... 33
4.6 Ürün Güvenliğine İlişkin Hızlı Bilgi Değişim Sistemleri ..................................... 34
4.7 Avrupa Ülkelerinde Piyasa Gözetimi ve Denetimi Uygulamaları ......................... 35
4.8 Avrupa Birliği’nde Ürün Güvenliği PGD Sonuçlarının Değerlendirilmesi .......... 38
5. TÜRKİYE'DE PİYASA GÖZETİMİ VE DENETİMİ .......................................... 42
v

5.1 Türkiye’de Piyasa Gözetimi ve Denetimi Mevzuatı .............................................. 42
5.2 Türkiye’de Piyasa Gözetimi ve Denetimi Uygulamaları ....................................... 46
5.3 Ürün Güvenliği Faaliyetleri Yürüten Kamu Kurumların Çalışmaları ................... 47
5.3.1 Ekonomi Bakanlığı Ürün Güvenliği Uygulamaları ........................................ 48
5.3.2 Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Ürün Güvenliği Uygulamaları ........................ 49
5.3.3 Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Ürün Güvenliği Uygulamaları ........... 50
5.3.4 Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Ürün Güvenliği Uygulamaları ............. 51
5.3.5 Diğer Kamu Kuruluşlarının Ürün Güvenliği Uygulamaları ........................... 52
5.4 Türkiye’de Ürün Güvenliği Denetim Sonuçlarının Değerlendirilmesi ................. 54
6. ÜRÜNLERDE GÜVENLİK RİSKLERİ ................................................................. 57
6.1 Gıda Ürünlerine İlişkin Riskler.............................................................................. 57
6.2 Sanayi Ürünlerine İlişkin Riskler .......................................................................... 59
6.3 Gıda Dışı Tüketici Ürünlerine İlişkin Riskler ........................................................ 61
7. AVRUPA BİRLİĞİ VE TÜRKİYE’DE MESAFELİ SATIŞLAR VE TÜKETİM
MODELİ......................................................................................................................... 64
7.1 Elektronik Ticaretin Gelişimi ve Önemi ................................................................ 65
7.2 Avrupa Birliği Dijital Tek Pazar Politikası ............................................................ 67
7.2.1 Avrupa’da İnternet Satışlarında Tüketim Modeli ........................................... 71
7.2.2 Türkiye’de İnternet Satışlarında Tüketim Modeli .......................................... 74
7.3 Mesafeli Satışlarda Tüketicinin Korunması Hukuku ............................................. 77
7.3.1 Avrupa Birliği’nde Mesafeli Satışlarda Tüketicinin Korunması .................... 78
7.3.2 Türkiye'de Mesafeli Satışlarda Tüketicinin Korunması.................................. 79
8. MESAFELİ SATIŞLARDA ÜRÜN GÜVENLİĞİ ................................................. 82
8.1 Avrupa Birliği’nde Mesafeli Satışlarda Ürün Güveliği Çalışmaları...................... 82
8.2 Türkiye'de Mesafeli Satışlarda Ürün Güvenliği Çalışmaları ................................. 88
8.3 Mesafeli Satışlarda Ürün Güvenliği Mevzuatına İlişkin Öneriler ......................... 90
9. SONUÇLAR ............................................................................................................... 94
10.KAYNAKLAR .......................................................................................................... 97
12.EKLER .................................................................................................................... 103
12.1 Modüler Yaklaşımda CE İşareti Modülleri ....................................................... 103
12.2 CE işareti iliştirilmesi zorunlu olan ürünler listesi ............................................ 108
12.3 MESAFELİ SATIŞLARDA ÜRÜN GÜVENLİĞİ SÖZLÜĞÜ ....................... 109
vi

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 2.1 Standardizasyonda Avrupa Tüketici Temsilcileri Birliği (ANEC) ............. 12
Şekil 3.1 CE İşareti .................................................................................................... 20
Şekil 3.2 CE İşaretinin İliştirilmesine Yönelik Üreticinin İzleyeceği Yol................. 22
Şekil 4.1 Avrupa Ürün Güvenliği Forumu (PROSAFE) ........................................... 38
Şekil 4.2 Uluslararası Teftiş Ajansları Federasyonu(IFIA) ....................................... 38
Şekil 4.3 RAPEX Sistemine Yıllara Göre Yapılan Bildirimlerin Sayıları................. 39
Şekil 4.4 2015 Yılında Tehlikeli Risk Kategorisindeki Güvensiz Ürün Bildirimleri 40
Şekil 5.1 2015 Yılı İçinde En Çok Denetlenen Ürün Grupları .................................. 55
Şekil 7.1 Ülkelere Göre İnternet Kullanıcı Sayısı ve Toplam Nüfusa Oranı ............. 68
Şekil 7.2 AB’de Faaliyet Gösteren E-ticaret Firmalarının Sektörel Dağılımı ........... 69
Şekil 7.3 Avrupa Birliği Ülkelerinde İnternet Satışlarının ve Toplam Satışların
Yıllara Göre Değişim Grafiği..................................................................................... 70
Şekil 7.4 AB’de Gerçekleşen İnternet Satışlarında Ülke İçinden, Diğer AB Üye
Ülkelerinden ve AB Dışı Ülkelerden Verilen Siparişlerin Toplam Siparişlere Oranları
.................................................................................................................................... 71
(Üste yer alan eğri yerel satıcılardan, ortadaki eğri diğer AB ülkelerinden, en düşük
oranı gösteren eğri AB ülkeleri dışından verilen siparişleri ifade etmektedir.) ......... 71
Şekil 7.5 AB’de Ürün Grupları Bazında Toptan Satışlar İçinde İnternet Üzerinden
Yapılan Satışların Payı (%) ........................................................................................ 72
Şekil 7.6 İnternet Satışlarında AB Tüketicilerinin Kullandıkları Cihazlara Yönelik
Araştırma .................................................................................................................... 74
Şekil 7.7 Türkiye Geniş Bant İnternet Kullanıcı Sayılarının Yıllara Göre Değişimi 74
Şekil 7.8 Türkiye’de Ürün Grupları Bazında Toplam Satışlar İçinde İnternet
Üzerinden Yapılan Satışların Payı (%) ...................................................................... 77
Şekil 8.1 Hollanda İnternet Üzerinden Satılan Mal ve Hizmetlere İlişkin Kalite
İşareti .......................................................................................................................... 86
Şekil 8.2 Almanya’da Kullanılan İnternet Üzerinde Güvenli ve Kaliteli Ürün
İşaretleri...................................................................................................................... 86
Şekil 12.1 Modüler Yaklaşım Akış Şeması ............................................................. 107
vii

TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 4.1 Avrupa Birliği’nde Piyasa Gözetimi ve Denetimi Hukuki Altyapısı ........ 28
Tablo 4.2 Bazı Avrupa Birliği Üye Ülkelerinin PGD Koordinasyon Kuruluşları
İnternet Siteleri ........................................................................................................... 36
Tablo 5.1 Yetkili Kuruluşlar ve Sorumlu Oldukları Ürün Grupları........................... 44
Tablo 6.1 Gıda Güveliğine İlişkin Avrupa Birliği Eylem Çizelgesi .......................... 58
Tablo 6.2 Türkiye’de Sanayi Ürünlerinde Güvensizlik Nedenleri ............................ 60
Tablo 6.3 Gıda Dışı Tüketici Ürünlerinde Riskler ..................................................... 62
Tablo 7.1 Avrupa ve Türkiye’de E-ticaret Hacminin Yıllara Göre Değişimi............ 66
Tablo 7.2 2015 yılı Ülkelerin Ekonomik ve E-Ticaret Verileri ile Büyüme Oranları
Tablosu ....................................................................................................................... 75
Tablo 7.3 Türkiye Hane Halkı Harcama Yüzdeleri Tablosu ..................................... 76
Tablo 8.1. AB Üye Devletleri Mesafeli Satışlarda PGD’de Farkındalık Yaratma
Çalışmaları-1 .............................................................................................................. 83
Tablo 8.2 AB Üye Devletleri Mesafeli Satışlarda PGD’de Görüntüleme ve Tespit
Çalışmaları-2 .............................................................................................................. 84
Tablo 12.1 CE İşareti İliştirilmesi Zorunlu Olan Ürünler Listesi ............................ 108
viii

KISALTMALAR LİSTESİ
AET : Avrupa Ekonomik Topluluğu
AT : Avrupa Topluluğu
AB: Avrupa Birliği
ACCC : Avustralya Rekabetin ve Tüketicinin Korunması Kurumu
AKÇT : Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu
ANEC : Standardizasyonda Avrupa Tüketici Temsilcileri Birliği
B2B : İşletmeden İşletmeye
B2C : İşletmeden Tüketiciye
BDDK : Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu
CE : Avrupa Teknik Mevzuatı Uygunluk İşareti, (Conformité Européene)
CEN : Avrupa Standardizasyon Komitesi
CENEL : Avrupa Elektrik Standartları Koordinasyonu Komitesi
CENELCOM : Avrupa Tek Pazarında Elektrik Standartları Koordinasyon Komitesi
CENELEC : Avrupa Elektroteknik Standardizasyon Komitesi
CPSC : Amerika Birleşik Devletlerinde Tüketici Ürünleri Güvenliği Kurumu
ÇŞB : Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
DGCCRF : Fransa Tüketici İşleri ve Dolandırıcılıkla Mücadele Genel Müdürlüğü
DGCCRF : Fransa Ekonomi, Maliye ve Sanayi Bakanlığı Rekabet, Tüketici
İşleri ve Dolandırıcılıkla Mücadele Genel Müdürlüğü
EA : Avrupa Akreditasyon Birliği
EC : Avrupa Topluluğu
ECC-Net : Avrupa Tüketici Merkezi Bilişim sistemi
EDI : Elektronik Veri Transferi Modülü
EEC : Avrupa Ekonomik Topluluğu
EFSA : Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi
EFSA : Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi
EFTA: Avrupa Serbest Ticaret Birliği
EN : Avrupa Normu
ETSI : Avrupa Telekomünikasyon Standartları Enstitüsü
EU : Avrupa Birliği