MERVE ALICI-Geleneksel Japon Konutu

24 Pages·2017·1.39 MB·Turkish

T.C. KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

İÇ MİMARLIK ANASANAT DALI

GELENEKSEL JAPON KONUTUNDA İÇ MEKÂN
TASARIMININ BİÇİM YÖNÜNDEN İNCELENMESİ

Merve ALICI

DERS YÜRÜTÜCÜSÜ: DOÇ.DR. DİDEM ERTEN BİLGİÇ

KOCAELİ 2017
İÇİNDEKİLER
ÖZET ................................................................................................................................. 4
GİRİŞ ................................................................................................................................. 5

BİRİNCİ BÖLÜM
GELENEKSEL JAPON KONUTUNUN MEKANSAL VE YAPISAL ÖZELLİKLERİ
1. PLANIN OKUNMASI ................................................................................................................6
2. KESİTİN OKUNMASI ...............................................................................................................9
3. KÜTLENİN OKUNMASI ...................................................................................................... 120
4. MALZEME KULLANIMI ..................................................................................................... 121

İKİNCİ BÖLÜM
İÇ MEKAN TASARIMI VE BİÇİM İLİŞKİSİ
1. MEKAN KAVRAMI ................................................................................................................. 12
2. İÇ MEKAN TASARIMINDA BİÇİMSEL BOYUT .............................................................. 12
2.1. Biçimleniş İlkeleri.......................................................................................... 12
2.1.1 Eksen ....................................................................................................... 12
2.1.2 Simetri ..................................................................................................... 12
2.1.3 Hiyerarşi .................................................................................................. 13
2.1.4 Datum ...................................................................................................... 13
2.1.5 Ritim ....................................................................................................... 14
2.1.6 Dönüştürme .............................................................................................. 15
2.2. Görsel Algı .................................................................................................... 15
2.2.1 Basitlik ..................................................................................................... 16
2.2.2 Benzerlik .................................................................................................. 16
2.2.3 Yakınlık ................................................................................................... 17
2.2.4 Tamamlama ............................................................................................. 17
2.2.5 Süreklilik ................................................................................................. 18
2.2.6 Şekil-Zemin İlişkisi .................................................................................. 18

2
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
GELENEKSEL JAPON KONUTUNU İÇ MEKANININ BİÇİM YÖNÜNDEN
İNCELENMESİ
1.GELENEKSEL JAPON KONUTU İÇ MEKANININ BİÇİMLENİŞ İLKELERİNE GÖRE
İNCELENMESİ ........................................................................................................................................ 20
2.GELENEKSEL JAPON KONUTU İÇ MEKANININ GÖRSEL ALGI İLKELERİNE
GÖRE İNCELENMESİ ........................................................................................................................... 21
KAYNAKÇA ................................................................................................................... 23

2
ÖZET

Tasarımcı ve kullanıcı arasında bir iletişim aracı işlevi gören mekân; bir biçimleniş
organizasyonu sonucunda oluşur. Bu çalışmada, geleneksel Japon konutu iç mekân tasarımı; bu
organizasyon çerçevesinde çözümlenmiştir.
Birinci bölümde, geleneksel Japon konut tasarımı, mekânsal ve yapısal özellikleri
çerçevesinde; plan, kesit ve kütlenin okunması ile malzeme kullanımı alt başlıklarında
incelenmiştir.

İkinci bölümde, mekân ve iç mekân tasarımının temellerini oluşturan biçim kavramları
incelenmiştir. Mekân tasarımında biçimsel boyut; bu konu ile ilgili çalışmalar yürüten bilim
adamlarının sınıflandırmaları çerçevesinde, biçimleniş öğeleri ve ilkeleri doğrultusunda ele
alınmıştır.

Üçüncü bölümde, geleneksel Japon konutunun, insan-çevre ilişkileri göz önünde
bulundurularak, biçimsel analizi yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler: İç Mekân, Tasarım, İç Mekân Tasarımı, Biçim, Geleneksel Japon
Konutu, Japon Evi

4
GİRİŞ

İnsanoğlu varoluşundan bu yana, doğa şartlarından korunmak için, bir mekân oluşturma
eğiliminde olmuştur. Korunma ihtiyacından doğan mekân, zamanla kültür ve birikimlere göre
şekillenmiş, bir karaktere bürünmüştür. Mekân kurgusal ve biçimsel olarak bir bütündür.
Mekânın kendisinin formu ve biçimi olmasa da, içerdiği elemanların, mekânın kendisiyle
ve birbirleriyle oluşturdukları görsel ilişkiler ile onu algılayışımızda biçim ve tanım kazanır.
Formsuz ve akışkan bir boşluk olarak tanımlayabileceğimiz mekânın alanına dahi bir eleman
yerleştirildiğinde, mekânla eleman arasında görsel anlamda bir ilişki oluşur. Aynı şekilde
mekândaki eleman sayısı arttıkça, bunların birbirleriyle ve mekânla olan görsel ilişkileri
artmaktır (Ertek, 1994).
Bir adalar ülkesi ve konumu itibari ile izole bir ülke olan Japonya; zengin kültürünü
yüzyıllardır korumaktadır. Japon milleti için büyük önem taşıyan konut, Japon kültürünün bir
yansımasıdır. Dini ve kültürel etkiler doğrultusunda şekillenen geleneksel yapılar halen varlığını
korumaktadır.
Japon konut biçimlenişinde en belirgin özellik, doğa ile arasındaki uyumdur. Doğayı ve
doğalı kutsal kabul eden Japon inanışına bağlı olarak yapı, doğayla bir bütün gibidir. Öyle ki,
konutla doğa arasında bir geçiş alanı olan, çatı saçaklarının altındaki verandalar, dışarıdan
bakıldığında konutun; içeriden bakıldığında doğanın bir parçası gibi algılanır (Erdemir, 1993).
Yapıda kullanılan malzemeler gibi ışık da doğaldır.
Yalın iç mekân biçimlenişine sahip Japon konutunda; konut ve odalar kendi içinde bir
bütündür. Odalar, günlük ihtiyaçları karşılayacak donanımdadır. Buna rağmen, kargaşadan
uzak, sade mekânlardır. Japon yaşam felsefeleriyle ilişkilendirilen bu sadelik, konutta işlevi
olmayan hiçbir şeye yer verilmemesinden kaynaklanmaktadır.

5
BİRİNCİ BÖLÜM
GELENEKSEL JAPON KONUTUNUN MEKÂNSAL VE YAPISAL ÖZELLİKLERİ

Konut; Japon kültürünün merkezindedir. Balamir’in (2000) tabiriyle, doğal yüzeyi
değiştirerek araziye sıkıca yerleşmek yerine, bir mobilya zarafetiyle yere hafifçe dokunan Japon
yapı geleneğinin biçimlenişinde doğa, en önemli etmenlerdendir (Şekil 1). Tanyeli (2000) bu
uyumu, Tadao Ando yapıları örneği üzerinden, Şinto duyarlılığı ile ilişkilendirmiştir.

Şekil 1. Geleneksel Japon Konutunun Doğayla İlişkisi (URL-1-2)

Greenbie’e göre, geleneksel Japon konutu; batı konutunun aksine bir kutu değil, katlanır
bir mekân sistemidir. Bu sistem; sadece mevsimsel değil, günün saatlerinde bile mekânın
dönüşmesiyle işler (Erdemir, 1993). Japon konutunda mekânların ne birbiriyle ne de doğayla
arasında katı sınırlar yoktur. Mekânı sınırlayan kayar paneller, işlev ve ihtiyaca göre
kaldırılabilir; mekânlar birbirine dönüştürülebilir veya eklenebilir.
Kültürel ögelerinin etkisi çokça görülen Japon konutunun özünde; Japon kültüründe
oldukça önemli olan ‘’Ma’’ felsefesi yatmaktadır. Kelime anlamı olarak ‘’boşluk’’ olarak
çevrilen Ma; yalnızca konutta değil, bahçe tasarımı, müzik, şiir ve benzeri alanlarda da
karşılaşılan bir yaşayış biçimidir (URL-3). Yüzeysel olarak bakıldığında minimalizm ile
ilişkilendirilebilen Ma; Japon konutundaki dinginliğin sebebidir. Mekânda bilinçli boşluklar
bırakılmasını savunur (URL-4).

1. PLANIN OKUNMASI
Japon konutunda girişinin işlevi kadar, sembolik bir anlamı da vardır. Genkan; kelime
anlamı olarak, gizli geçit anlamına gelmektedir. Dış dünyadan, kişinin özel alanına geçiş alanı
olan genkan; ayakkabıların çıkarıldığı, eve girilen yerdir (Şekil 2). Yere diz çökme geleneği
dolayısıyla yerler hasırla kaplı olduğu için içeriye ayakkabıyla girmeye izin verilmez. Belki de
genel alandan özel alana geçişi vurgulamak için, genkandan yaşam alanına geçişte ahşap bir
basamak vardır (Erdemir, 1983). Engel (1964)’e göre, en küçük evlerde bile, mekânın %10’u bu
alana ayrılmıştır. Japon halkının konuta verdiği önem burada da görülmektedir.

6
Şekil 2. Genkan (URL-5)

Ueda’ya göre; Japon evi iç mekân biçimlenişi, arı peteği gibi, benzer boyuttaki odaların
birbirine eklenmesiyle büyür. İki tür oda planlaması var; Jo ve Tsubo. Jo’da odanın büyüklüğü
tatami adı verilen mat sayısına göre ayarlanır. Tsubo’da iki kolon arası mesafe tatamiye göre
ayarlanır (Erdemir, 1993).
Japon konutunda odalar tatamilerle büyür (Şekil 3). Tatami, 5-6 cm kalınlığında, 90 cm
eninde, 180 cm boyunda, lif ve sap gibi doğal malzemeyle boyuna dokunmuş, üst yüzü ince bir
hasır örgüyle kaplanmış; kenarları kumaş bir bordürle bastırılmış bir döşeme malzemesidir.

Şekil 3. Tatamilere Göre Oda Ölçüleri (URL-4)

Ailenin oturma, yemek hazırlama ve yeme, dinlenme gibi günlük ihtiyaçlarını çok
fonksiyonlu olan yaşam odası (i-ma) karşılamaktadır. Bu ihtiyaçları karşılayan hareketli eşyalar
‘’oshiire’’ denilen gömme dolapların içinde depolanır. Smith’e göre, günlük yaşam odası, ısı
yalıtımını sağlamak için evin merkezine yerleştirilmiştir (Erdemir, 1993). Bu yerleşim, kayar
7
panellerin kaldırılmasıyla, günlük odanın etrafındaki odalarla birleşmesini de sağlamaktadır
(Şekil 4).

Şekil 4. Mekânın esnekliği (URL-8)

‘’Shoji’’ veya ‘’fusuma’’ olarak adlandırılan, odaları birbirinden ayıran kayar paneller
opak kâğıttan yapılmıştır. İç mekân bölümlenmesinde kullanılan bölücüler gerektiğinde
yerinden çıkarılarak, odanın bir köşesinde üst üste muhafaza edilebilir.
Konutta odalara bir işlev yüklenmemiştir; tıpkı geleneksel Türk evinde olduğu gibi,
hemen her oda aynı işlevleri karşılayabilir. Japon konutuyla, doğa ile uyum, dinsel etki,
sürdürülebilirlik gibi birçok yönden benzerlik taşıyan Türk evinde oda; Sedad Hakkı Eldem’in
tabiriyle, daima kendi başına bir varlık, bir bütündür (Azezli, 2009). Her iki yaşam biçimimde
de oda; oturma, dinlenme, yeme-içme, temizlenme, uyuma gibi günlük ihtiyaçları karşılayacak
donatıya sahiptir. Bu eylemler Japon konutunda yerde; Türk evinde de yer kotuna yakın olan
sedirlerde veya yerde gerçekleştirilir. Her iki konutta da çok fonksiyonluluğun getirdiği
kullanılmayan eşyaları depolama ihtiyacı, gömme dolaplarla karşılanır (Şekil 5). Fakat Türk
evinde her oda ayrı bir ailenin yaşayabileceği şekilde, birbiriyle bağlantısız düzenlenmişken;
Japon konutunda odalar birbiriyle iç içedir.

Şekil 5. Safranbolu Evi ve Geleneksel Japon Konutu (URL 6-7)

Japon konutunda vurgulanmış bir alan yoktur. Her oda aynı malzemeler kullanılmış, aynı
kalitede yapılmıştır. Günlük yaşam odasında ‘’tokonoma’’ denilen onur ve sanat başköşesi
bulunur (Şekil 6). Tokonoma kelimesi; ‘’yer’’ anlamına gelen toko ve ‘’boşluk’’ anlamına gelen
ma kelimelerinden oluşmuştur. Evde bir şey sergilenen tek alan olan ‘’tokonoma’’, duvarda bir
girintidir (Erdemir,1993). Bu girintinin bir kısmında, ikebana adı verilen, Japonya’ya özgü
çiçek düzenlemeleri ve posterler sergilenir. Bir basamakla mekândan koparılmıştır ve bu alan
kutsal sayıldığı için, bu basamağa çıkılması yasaktır. Duvarın bir kısmı da, çay kapları, küçük
tepsiler, tütsüler, kitaplar gibi küçük objelere ayrılmıştır. Bu objeler, chagai-dana (farklı raf)
8
denilen şaşırtmalı raflara ve kayar kapaklı küçük dolaplarda depolanır, sergilenir (Güvenç,
2010).

Şekil 6. Tokonoma Örnekleri (URL 8-9)

Tokonomanın önüne, doğal ışık alan bir aile masası konulur. Bu masa yemek sırasında
kullanıldığı gibi, Japon kültüründe önemli bir yeri olan geleneksel çay törenlerinde de kullanılır
(Güvenç, 2010).

2. KESİTİN OKUNMASI
Geleneksel Japon konutunun en belirgin özelliklerinden biri, tek katlı olmalarıdır. Ufuk
çizgisi esas alınmış, yayılım yatay düzlemde yapılmıştır. Yatay mekân tanımlayıcıları sadece
zemin ve tavan olduğundan dolayı, vurgu; düşey tanımlayıcılar olan, kolonlar ve kayar
panellerdedir.
Tek katlılığın sebebini Ayverdi ‘’yere bakma kültürü’’ olarak tanımlamaktadır
(Demirarslan, 2016). Burada ikinci bir kat olsa dahi, vurgu birinci kattadır ve merdiven
gizlenmektedir. Yazar, buna ‘’ikinci katın ve merdivenin yokumsanması’’ demektedir (Yürekli
2007).
Japon konut tasarımında, tavanlarda dikkat çekici öğeler kullanılmaz. Tavan arası, ahşap
tavan bölmesiyle gizlenerek mekân insani ölçeğe indirgenmiştir. Erdemir (1993)’e göre; tavan
yüksekliği, mekândaki tatami sayısına göre belirlenir. Küçük odalar alçak tavanlı, büyük odalar
yüksek tavanlıdır. Standart bir oda için tavan yüksekliği, yerde yatan insanın boşluktan rahatsız
olmaması için, 2.40 m’dir.
Heino Engel’e dayanan Alexander’a (1977) göre; odaların tavan yüksekliği
hesaplanırken,
6’3’’ (1.905 metre) + (3,7 x odadaki tatami sayısı)
Bağıntısı kullanılır. Yani 12 mattan büyük bir odanın tavan yüksekliği 9’11’’ (3.023 metre); 3
mattan oluşan küçük bir odanın tavan yüksekliği 7’2’’ (2.184 metre)‘ dir.
Japon konutunda bodrum yoktur. Zemin katları yoldan birkaç basamak ya da yarım kat
yukarıdadır (Şekil 7). Güvenç’e göre (2010) bunun sebebi yağış miktarıdır. Öyle ki, on günlük
bir dönemde yağışlı gün sayısı üçün altına düşerse, halk kuraklık olduğunu düşünür. Buna
rağmen, sel olmaz, evleri su basmaz. Erdemir’e (1993) göre ise; bu kot farkı, nemli yaz
aylarında havalandırmanın gerçekleşebilmesi için sağlanmıştır.

9
Şekil 7. Japon Konutu Kesiti (URL-10)

Hareketli düşey bölücüler, mekânda kapalılık hissini azaltır. Cephedeki bölücüler ise,
rüzgâr ve güneşin yönüne göre değiştirilerek, mekânın doğadan koparılmamasını sağlar (Şekil
8).

Şekil 8. Konutun doğa ile ilişkisi (URL-11)

3. KÜTLENİN OKUNMASI
Güvenç, Japon yapı tekniğinin; en yalın örneklerinin güney denizlerinin tropik
ormanlarında görülen, ot kaplı çardak çatılarından geldiğini söylemektedir. Bazı erken
örneklerde, yapı ya bir beşik ya da zemine oturtulmuş çatıdır. Sonraki örneklerde, yapı bir
‘’dikme-kiriş’’ birimine dönüşmüş, çatı bunun üzerine oturtulmuştur. ‘’Dikme-kiriş’’ birimi, iki
ağaç dikmeye bağlanmış yatay bir kirişten oluşur (Güvenç 2010).
Japon mimarların ‘’Kivari’’ adını verdiği ilkeye göre, yapı elemanları taşıdıkları yüklerle
doğru orantılı olarak büyür ya da küçülür. Türlü mekân boyutlarında kullanılması en uygun
dikme kiriş ve silme kesitleri bellidir (Güvenç 2010).
Japon mimarlığında çatıların periskobik olarak birbirinin içinden çıkması (Şekil 9), altında
yer alan mekânların değiştiği yerleri belirler (Yürekli 2007).

10