Medytacje o pierwszej filozofii

507 Pages·2001·16.96 MB·Polish

by  René Descartes

RENE DESCARTES
MEDYTACJE
O PIERWSZEJ FILOZOFII
ZARZUTY UCZONYCH MĘŻÓW
I ODPOWIEDZI AUTORA
ROZMOWA Z BURMANEM
Przełożyli:
MARIA I KAZIMIERZ AJDUKIEWICZOW1E
STEFAN SWIEŻAWSKI
IZYDORA DĄMBSKA
Kęty 2001
Wydawnictwo ANTYK

PODSTAWA TŁUMACZENIA
- Oeuvres de Descartes, Paris 1897-1910, t. VII
- Rene Descartes, Entretien avec Burman, manuscript de Góttingen,
Paris, Boivin et C-ie 1937, wyd. Ch. Adam
© 2001 by Wydawnictwo Antyk
Przełożyli: Medytacje o pierwszej filozofii - Maria i Kazimierz Ajdukiewiczowie
Zarzuty uczonych mężów oraz odpowiedzi autora - Stefan Swieżawski
Rozmowa z Burmanem - Izydora Dąmbska
Skład i łamanie tekstu: Dariusz Loranc
Korekta i indeksy: Katarzyna Szeliga-Juchnik
Projekt obwoluty: Studio „Cicero", Bielsko-Biała
Druk i oprawa: Cieszyńska Drukarnia Wydawnicza
ul. Pokoju 1, 43-400 Cieszyn
ISBN 83-88524-16-X
Wydawnictwo ANTYK - Marek Derewiecki
ul. Szkotnia 29a, 32-650 Kęty
Tel./fax [phone], [phone], 0602434217
E-mail: [email protected]
Dystrybucja: Firma Dystrybucyjna ANTYK, tel. [phone]
SPIS TREŚCI
OD WYDAWCY 5
SŁOWO WSTĘPNE DO WYDANIA PIERWSZEGO 7
BIBLIOGRAFIA 22
Medytacje o pierwszej filozofii
List do profesorów Sorbony 31
Przedmowa do czytelnika 35
Przegląd treści sześciu poniższych Medytacji 38
Medytacja pierwsza: O czym można wątpić 42
Medytacja druga: O naturze umysłu ludzkiego. Że jest on bardziej znany
niż ciało 48
Medytacja trzecia: O Bogu: że istnieje 57
Medytacja czwarta: O prawdzie i fałszu 73
Medytacja piąta: O istocie rzeczy materialnych i raz jeszcze o Bogu,
że istnieje 82
Medytacja szósta: O istnieniu rzeczy materialnych i o realnej różnicy
między umysłem i ciałem 89
Zarzuty kilku uczonych mężów
dotyczące Medytacji wraz z odpowiedziami autora
Zarzuty pierwsze 105
Odpowiedź autora na zarzuty pierwsze 112
Zarzuty drugie 125
Odpowiedź autora na zarzuty drugie 130
Zarzuty trzecie wraz z odpowiedziami autora 158
Zarzuty czwarte 176
4 R. Descartes, Medytacje o pierwszej filozofii
Odpowiedź autora na zarzuty czwarte 191
Zarzuty piąte 217
Odpowiedź autora na zarzuty piąte 280
Zarzuty szóste 309
Odpowiedź na zarzuty szóste 315
Zarzuty siódme wraz z uwagami autora, czyli rozprawa o pierwszej filozofii.. 333
List do ojca Dinet 413
Rozmowa z Burmanem
Słowo od tłumacza 443
Spis rzeczy ułożony przez wydawcę francuskiego 447
Odpowiedzi Rene Descartesa od niego samego zaczerpnięte na niektóre
wątpliwości z jego Medytacji, Zasad filozofii i Rozprawy o metodzie
Kwestie dotyczące Medytacji 451
Kwestie dotyczące Zasad filozofii 473
Kwestie dotyczące Rozprawy o metodzie 484
Indeks pojęć 489
OD WYDAWCY
Niniejszym tomem pragniemy rozpocząć wydawanie dzieł Rene Des-
cartesa, bez wątpienia jednego z największych myślicieli w historii filozo­
fii nowożytnej. W najbliższym czasie ukażą się także Zasady filozofii oraz
Namiętności duszy.
Chcielibyśmy w tym miejscu podziękować za wyrażenie zgody na
przedruk Medytacji o pierwszej filozofii wraz z Zarzutami i odpowiedziami
autora oraz Rozmowy z Burmanem Państwu: profesorowi Stefanowi Swie-
żawskiemu, profesor Marii Dąmbskiej i Panu Bron Ajdukiewiczowi.
Mamy nadzieję, że lektura dzieł Kartezjusza przyniesie Czytelnikom
wiele duchowych uniesień i przyczyni się do poszerzenia zainteresowania
filozofią w ogóle.
Kęty 3 maja 2001 r.

SŁOWO WSTĘPNE DO WYDANIA PIERWSZEGO
Fakt wznowienia polskiego przekładu Medytacji o pierwszej filozofii Rene
Descartes'a w niespełna dziesięć lat po jego wydaniu w r. 1948 przez Polską
Akademię Umiejętności1 powinien być bliżej wyjaśniony i naświetlony.
Meditationes de prima philosophia2, czyli medytacje metafizyczne lub roz­
ważania nad filozofią czy teorią bytu, są niewątpliwie jednym z najbar­
dziej podstawowych tekstów filozoficznych w twórczości Kartezjańskiej
i dlatego spełniają rolę kluczową przy lekturze zmierzającej do zapozna­
nia się z głównymi założeniami tej filozofii; dlatego też zapotrzebowanie
na ten tekst, w ułatwiającym jego zrozumienie tłumaczeniu polskim, bę­
dzie trwało nieprzerwanie wraz z utrzymywaniem się i rozwojem kultu­
ry filozoficznej w Polsce. Oto jeden z argumentów przemawiających za
ponownym wydaniem tego tekstu. Ważniejszy jest argument drugi, który
oparcie swe znajduje w tym, że Medytacje stały się, zaraz po ukazaniu,
tematem żywej wymiany poglądów pomiędzy samym Descartes'em
a szeregiem współczesnych mu uczonych i że owoc tych sporów w po­
staci Zarzutów i odpowiedzi (Obiectiones et responsiones\ jak najściślej ze­
spolony z Medytacjami i do nich wciąż nawiązujący, od samego początku
ukazywał się w druku łącznie z raz po raz powtarzającymi się wydaniami
samych Medytacji. Konieczność pojawienia się przekładu Medytacji wraz
z całym zespołem Zarzutów i odpowiedzi stawała się coraz bardziej paląca.
Biblioteka Klasyków Filozofii postanowiła już dość dawno potrzebę
tę zaspokoić, zwłaszcza że jasny i poprawny przekład Marii Ajdukiewi-
czowej z r. 1948 wzbudził z pewnością u wielu czytelników zainte­
resowanie dla filozofii Kartezjańskiej; do przekładu tego jednak nie dołą­
czono żadnych zarzutów i odpowiedzi. Przystąpiono więc do pracy nad
1 Rene Descartes, Medytacje o pierwszej filozofii, tłumaczyła Maria Ajdukiewiczowa,
przekład przejrzał Kazimierz Ajdukiewicz, P A U, Kraków 1948.
2 Prima philosophia, czyli „filozofia pierwsza", to nic innego jak arystotelesowska nazwa
filozofii bytu, czyli metafizyki lub ontologii, którą sam Arystoteles nazywał najchętniej
r| TrpcÓTrj <piAoao(pia.
8 R. Descartes, Medytacje o pierwszej filozofii
pierwszym w Polsce tłumaczeniem tej związanej z Medytacjami dyskusji.
Przy tej okazji dokonano również ponownej rewizji przekładu Marii
Aj dukiewieżowej z uwagi na konieczność uzgodnienia wszystkich przy­
toczeń Medytacji w Zarzutach i odpowiedziach (są to bądź dosłowne cytaty,
bądź parafrazy), uwzględnienia odchyleń pomiędzy tekstem łacińskim
Medytacji a przejrzanym i ponoć całkowicie przez Descartes'a aprobowa­
nym tłumaczeniem francuskim księcia Ludwika Karola d'Albert de Luy-
nes (przekład polski oparto ostatecznie na oryginalnym tekście łacińskim)
oraz ujednolicenia terminologii samych Medytacji, Zarzutów i odpowiedzi
oraz dołączonej w niniejszym wydaniu Rozmowy z Burmanem, która
ukazuje się w przekładzie polskim po raz pierwszy.
Tekst łaciński samych Medytacji i dołączonej do nich dyskusji, służący
za podstawę tłumaczenia, to tekst ustalony w wydaniu krytycznym Adama-
Tannery'ego3; wydawcy ci za miarodajne uznali wydanie drugie amster­
damskie4 . Przekład Zarzutów i odowiedzi opiera się ściśle na tym tekście
łacińskim i nie uwzględnia chwalonego przez Descartes'a tłumaczenia
francuskiego, dokonanego przez D. Clerseliera, najwierniejszego z jego
uczniów. Można powiedzieć, że umieszczony w wydaniu Biblioteki Kla­
syków zespół tekstów Kartezjańskich w polskim tłumaczeniu jest możli­
wie wierną kopią wspomnianego wydania Adama-Tannery'ego 5; dotyczy
to nawet charakteru i ilości odsyłaczy, które prawie wyłącznie są tylko
odsyłaczami wewnętrznymi.
Umieszczona na marginesach paginacja jest paginacją wydania Adama-
Tannery'ego.
Pośród szeregu wydań tekstu oryginalnego oraz przekładów Medytacji
wraz z Zarzutami i odpowiedziami na różne języki (wymienionych
3 Oeuvres de Descartes, wyd. Ch. Adam i P. Tannery, Paris 1897-1910; tom VII zawie­
ra Medytacje oraz Zarzuty i odpowiedzi.
4 Pierwsze wydanie Medytacji ukazało się w r. 1641 w Paryżu pod tytułem: Renati Des-
Cartes Meditationes de prima philosophia in ąua Dei existentia et animae immortalitas de-
monstratur, Parisiis, apud Michaelem Soły via Jacobea sub signo Phoenicis, MDCXLI. Cum
Privilegio et Approbatione Doctorum. To rzadkie bardzo wydanie posiada np. Biblioteka
Jagiellońska (Philosophia 188); obejmuje ono Medytacje oraz Zarzuty i odpowiedzi I-VI.
Ciekawa i znamienna zmiana w brzmieniu tytułu zachodzi w wydaniu drugim, którego pełny
tytuł brzmi: Renati Des-Cartes Meditationes de prima philosophia in ąuibus Dei existentia et
animae humanae a corpore distinctio demonstrantur. His adiunctae sunt variae obiectiones docto­
rum virorum in istas de Deo et anima demonstrationes cum responsionibus Authoris. Secunda
editio septimis obiectionibus antehac non uisis aucta. Amstelodami apud Ludovicum Elzevirium
1642. Wydanie to posiada również Biblioteka Jagiellońska (Philosophia 187).
5 Do Słowa wstępnego dołączony jest Wykaz tekstów, które stanowią całość wraz
z Medytacjami oraz z Zarzutami i odpowiedziami, a zostały w polskiej edycji pominięte,
aby zbyt nie powiększać objętości tomów.