MANHAJKA AFKA SOOMAALIGA EE DUGSIGA SARE. EE Fasalka 11

70 Pages·2016·0.56 MB·Somali

MANHAJKA
AFKA
SOOMAALIGA EE
DUGSIGA SARE.
EE
aad
Fasalka 11

Bogga 1
SOOMAALI

TUSMADA BUUGGA
1. Siiradii nabigeenna (NNKH).
2. Hashu beeg weynaa (gabay)
3. Wadaado iyo wiil- waal
4. Asalka soomaalidii hore. (hees).
5. Deegaannada kala duwan.
6. Tilmaamayaasha hadalka
7. Waa maxay tix iyo tiraab
8. Sida shirarka loo qabto.
9. Caddaaladii cumar bintu al khdaab.
10. Ninkii Reer magaalka ahaa iyo Ninkii reer miyiga ahaa.
11. Qoridda afka- hooyo (gabay).
12. Dhaadaa wax ma dhaafsan (sheeko)
13. Dhisidda Erayada (naxwe).
14. Halista cudurka (AIDS).
15. Tusaala waalid.
16. Dhibaatada bacuhu u geystaan deegaanka.
17. Tashan weydee waa laguu talin
18. Fadliga soonka.
19. Maandeeq(gabay)
20. Qaadaw adigaa leh. (gabay)
21. Nabadaa nolol leh (sheeko).
22. Xumaanle…….. (gabay)
23. Isma -gebe.(sheeko)
24. Heerin(sheeko)

Bogga 2
aad
Cutubka 1
Dhammaadka cutubka ardayga waxa uu awoodi doonaa in uu:
 Akhriyo siirada Nebe Muxammed (NNKH)
 Ka jawaabo su'aalaha siirada ka dambeeya

 Curis ka qoro waxqabadkii Nebiga intii uu noolaa

SIIRADA NABI MUXAMMED (NNKH)
Akhri siirada Nebiga koox koox uga dooda, dabadeedna qora iyada
oo kooban
Nabigeenna Muxamed (nnkh) waxa uu ku dhashay magaalada Maka Al-Mukarama,
sannadka lagu magacaabo caamul fiil, Bishar Rabiixul-awal, ama loo yaqaanno
(Mowliid) 12-keeda, Habeen Isniin ah oo ay taariikhdu ahayd 571 Miilaadi. Intii uu
yaraa waxaa nuujisay Xaliimatu Sacdiya, oo iyadu heshay Nebiga (NNKH) ilaa uu ka
gaaray 4 sano, kadib waxa ay u geysay Hooyadiis Aamina, Hooyana waxa ay heysay
ilaa uu ka gaaro 6 sano. Dabadeed Hoyana wey dhimatay, kadibna waxaa kafaalo
qaaday awowgiis Cabdul-Mudalib, Aoowana wuu dhintay isagoo nebigu (NNKH) jiro 8
sano, Haddana waxaa kafaalo qaaday Adeerkiis Abu Daali. Abu Dhalib waxa uu
jeclaa Nebiga si fiican ayuuna u soo koriyey. Abu Dhaalib ma uusan seexan jirin in
dhinaciisa uu jiifo Nebiga (SCW) maahee, haddii uu meel aadayana wuu wadan jiray
Nebiga (NNKH). Nabiga Adeerkii Abuu-dhaalib waxa uu la joogay ilaa uu nin weyn ka
noqdo, balse nasiib darro waxa uu ku dhintay Gaalnimo waan diiday in uu islaamo.

Nebigu (NNKH) markii uu gaaray 25-sano ayaa uu guursaday Haweeney la yiraahdo
Khadiija Bintu Khuweylid, oo aheyd Haweeney aad u sharaf badan, garoob ah, maal
badanna laheyd, jirtayna 40 sano, waxa ayna u dhashay 6 caruur ah. Nebigu markii
uu gaaray 40 sano ayaa la diray oo laga dhigay Rasuul, waxaana la amray inuu dadka
ugu yeero towxiidka oo ah Ilaahey in ay caabudaan keligiis.

Markii 12 sano uu u yeerayey dadkii deggenaa Maka iyo nawaaxigeeda aysan urmayn
dad badan ayaa la amray Rasuulka in uu u haajiro Maddina, isaga iyo asxaabtii
rumaysay. Waxayna tageen Madiintul-Munawara, si fiican ayaana loogu soo
dhaweeyay. Nebigu markii uu soo galay Madiina dadkii waxay u safteenjidka
dhinacyadiis, iyagoo soo dhaweynaya.

Bogga 3
Nebigu markii uu soo galayey Madiina waxa uu sarnaa Hal Rukuub ah waxa una ku
degay guriga Abuu Ayuubul-Ansaari. Nebigu waxa uu walaalo ka dhigay Asxaabtii la
soo hijrootay iyo asxaabtii Madiina Daganeed, oo la kala dhihi jiray Muhaajiriin &
Ansaar, halkaas ayaa ayna ka dhalatay Dowladd Islaama ah.

Nebigu waxa uu ku dhintay Madiina laguna duugay isagoo jira 63 sano, waxa uuna
nooga tagay Qur'aanka Kariimka ah, oo uusan imaaneyn Baadil hortiisa, iyo
gadaashiisa, waxaana soo dejiyay Allaha (SW) ximadda badan ee lamahdiyo.

ka jawaab Su'aalah soo socda ee ku saabsan siiradii Nebi
Muxammed (NNKH)
1. Xaggee ku dhashay Nabi Muxamed (NNKH)
2. Taariikhdee Miilaadi aheed ee Nebigu dhashay (NNKH)
3. Hooyadii markii ay dhimatay yaa Nebiga (NNKH) ka faalo qaaday?
4. Meeqa kafaalo qaad ayaa uu soo maray Nabigu (NNKH)?
5. Meeqa sano ayaa uu ku dhintay Nebigu (NNKH)

Curis: Curis ka qor waxyaabihii Nebigu u qabta Islaamka intii uu noolaa.

Bogga 4
aad
Cutubka 2

Cutubkaan ardaygu waxa uu awoodi doonaa in uu sheego:
 Sheego adeegsiga waaya aragnimadiisa
 Gudasha waajibka Diiniga ah
 Ilaalinta sharafta madaxtinimada
 Dulucda sheekada kana jawaabo su'aalaha kadambeeya

 dulucda maahmaahdu ay xambaarsan tahay.

HASHU BEEG WEYNAA!
Akhri koox koox uga doodo dulucda sheekada ku jirta
Cutubkan waxaan ku baraneynaa qiimaha xigmadeed ee ku aadan dowrka uu ka
ciyaaro horjooge ummadeed, gaar ahaan marka ay arrintu cuslaato.

Waxaa jiray nin la dhihi jiray Fooleey Aadan Cali Hareeri oo ugaas caan baxay ahaa,
muddo horena ka talin jiray deegaanka Ceel Gaab, Doh iyo Doollo. Waxaa la yiri;

Niman dableey ah oo dadka uu Fooleey Aadan u taliyo ka mid ahaa waxay ay dileen
nin ka soo jeeda deegaaanka Muuse Cawl u talin jiray. Muuse Cawl qudhiisu waxa uu
ahaa ugaas aad caan u ah dhalyo iyo deegaanbana la wadaaga Fooleey Aadan. Muuse
magtii ninkii la dilay ayuu Fooley ugu soo geed fadhiistay. Fooleey waxa uu tolkii
amray in ay magtii si degdeg ah u bixiyaan isaga oo dhalyaha hoose xeerinaya, dhiig
daata oo kale baajinaya, dhawrayana saaxiibtinimada isaga iyo Muuse Cawl ka
dhexaysa. Hase ahaatee, niman jifo u ah gacan ku dhiiglaha ayaa diiday in ay magtii
bixiyaan oo qodo hore oo ay tirsanayeen, tabar badan oo ay isbideen, iyo talo xumo
shaydaan u horseeday ayaa indha saabtay.

Fooleey ayey talo ku ciirtay oo yiri "100 halad kaligaa ma bixisaa, waxa ay ku nuugto
iyo waxay ka nuugtaba ha weydee? Maya, caruurtaada qoor iyo xero ha cayrtayn.
Tolweyne kale arrinta ma u bandhigtaa si nimankan khaldan laguula arko" "Maya, nin
ugaas ah oo sidaada u magac dheer oo raciyadiisii ka amar diiday waa ceeb ee ha is
fadeexaynin." Haddaba sideed tolka ugu kala hagoogtaa, ayuu is weydiiyey?.
Fooleey waxa uu ahaa nin rogrogidda talada iyo ur u bixinta hadba xaajadii la saari
waayo ku caan ahaa, waxa uu goostay in uu xikmadiisa iyo garaadkiisa isticmaalo oo
Bogga 5
rag talo kama idlaatee hawshan xallilyo. "Tolow sideed wax u maaraysaa oo halkeed
ka gashaa?" Allow ur u bixi, ayaa laabtiisa ka huguntay.

Halkaa arrin markii ay ka qandoodsatay, ergadii Muuse Cawlna weli guriga Fooleey
fadhido, ayuu maalindambe waxa uu maqlay hal baadi ah oo ka fakatay jifadii ninka
wax dilay oo niman deegaanka Muuse Cawl ah baadi ahaan ugu tagtay. Dabadeed ay
qasheen. Arrintaa markii uu maqlay ayuu Fooleey faraskiisii jeedladay wajigana
saaray degmadii Muuse Cawl.

Maalintii oo dhan ayuu sii socday. Xilli habaynimo ah ayuu kusoo hagaagay tuuladii
Muuse Cawl oo uu dabadeed tilmaansaday aqalkiisii salaamay oo is ogeysiiyey.
Musena waa kuma iyo waxa uu isku daray bannaanka oo uu aqalka uga soo baxay.
"Waa Fooleey Aadan ee Muuse maxaad sheegtay?" Muusena isha ayuu ku dhufay
Fooleey oo waran iyo Gaashaankiisii ku hubaysan faras fardihiisii caanka ahaa mid ka
ahna ku taagan.

Waraysi kooban ka dib, Muuse Cawl oo og halka uu ka soo gudbay Fooleey si uu u soo
gaaro goobtan uu caawa joogo ayaa weydiiyey waxa uu doonayay. Fooleey ayaa diirka
ka qaaday inuu hal kasoo luntay nin ay isku qoys yihiin oo ay qasheen niman Muuse
Cawl dadka uu u taliyo ka mid ah magteeda doonaayey. "Oo hasha magteedu wa
imisaa Fooleeyow?" ayuu Muuse Cawl warsaday. "Waa 100 neef oo ari ah". ayuu
Fooleeyna ku jawaabay. Muuse Cawl ayaa fahmay dabaaqa Fooleey iyo ujeedada
hoose ee uu ka leeyahay magta uu dalbay.

La is-faham oo laba nin oo isku caqli ah ayey ahaayeen habeenkii oo dhan waa kow
iyo hagaagta guraayaan. Subixii ayuu Muuse Cawl raggiisii shiriyey oo uu weydiiyey
"nin walbow haddii aad maanta Fooleey Aadan aragto maxaad samayn lahayd? Ileen
rag dhiig leh oo boqolle laga dilay aan magtiisii la siinin ayey ahaayeen, colaad ayey u
hayeen Fooleey iyo dadka uu ugaaska u yahayba. Waliba, oqoon daro awgeed,
barkood waxa ay u haysteen in Fooleey la og yahay ragga diiday in ay magtii
marxuumka bixiyaan.

Si uga jawaabo su'aashii Muuse Cawl, mid raggii ka mid ah ayaa la soo booday labaan
ka dhigi lahaa haddii aan maanta Fooley laba indhood saaro. Mid kale walee inaan
Fooleey iyo cid kale mar dambe dhexmarteen oo aan kadabkiisa halkaa ku goyn
lahaa. Mid kale ayaa yiri "ma anigaa Nasiibkaaba leh aan arko". Ninba hadal
gundhigiisu yahay waan dili lahaa Fooleey iyo raciyaddiisaba ciddiiaan ka arko ayuu
ku jawaabay.
Bogga 6
Muuse Cawl oo aan qariibsanin jawaabaha raggu bixiyey maxaa yeelay qaarkood ayuu
uur ogaa ayaa soo celiyey. "Fooleey Aadan aqalkaan aan hor taaga nahay ayuu ku
jiraa oo xalay aniguu marti ii ahaa". Waa la aamusay! Aamuskaa gaaban ka dib ayuu
Muuse Cawl ka codsaday in uu Fooley soo baxo. Fooleey oo doodda Muuse iyo
raggiisa gudaha aqalka kala socday ayaa soo baxay.

Muuse ayaa mar labaad ka codsaday Fooley in uu ujeedada safarkiisa la wadaago
ragga goobta soo xaadiray. Fooleey ayaa haddaba caddeeyey ujeeddada
socdaalkiisa, shaacana ka qaaday in uu doonayey hashii magteedii. Raggii oo aan ka
warqabin wada hadalkii dhexmaray Muuse iyo Fooleey iyo ujeeddada qarsoon ee
imaatinka Ugaaska ayaa ay qaadan waayey weertan dhagahooda ku soo dhacday.

Intaa ka dib ayuu Muuse Cawl mar labaaad Fooleey weydiiyey hasha magteedu inta
ay tahay si uu u maqashiiyo ragga kale. Fooleey ayaa ku jawaabay "waa tiro ari ah".
Muuse Cawl 100 neef oo ari ah ayuu isla goobtii in la isugu keeno amar ku bixiyey,
dabadeed Fooleey iga tiri ku yiri. Fooleeyna ayaa yiri "mar haddii aad adigu tirisay
wuu dhan yahay oo kaa daba tirin maayo ee cid ii kaxaysa igu dar", illeen ugaas ari
kaxeeya lama aragee. Taana wuu ka yeelay oo war ariga haloo xero geliya Ugaaska
ayuu farey raggii.

Fooleey ayaa cagta dhabbaha saaray oo intii uu sii socday in la'eg markii uu soo
socday koonfur ka soo galay. Salaan iyo nabdaadin gaaban ka dibna tiro ari ah ayaa
la daba wadaa oo dadkii fidhi, ci , eedaan iyo laaqin wada socota ayaa badankiisii ku
soo kacay. Ugaas bal warran? War dhafoor buu ku yaalaaye, qoyskii hasha nimanku
qasheen lahaa 100 kan neef ee ariga ah haloo xareeyo! waxaa la yiri "Oo xaggeed ka
keentay? " waxa uu yiri nimankii hasha qashay ayaan magdhow ahaan uga soo qaaday.
Dadkii uu ka dhashay waxa ay yiraahdeen "Cajiib, waa wax aan hore loo arag loona
maqal."

Maalmo ka dib ayuu Fooleey isugu yeeray tolkii oo ujeeddadii uu ka lahaa u
gudagalay. Tolow i maqal, ma nimanka hal ay qasheen aan magteedii idiinka soo
qaaday ee dhalashada oo ay xeerinayaan iyo sharaftayda oo ay dhawrayaan darteed
sidaas iisoo hagaajiyey ayaad isugu darteen in aad qoor iyo xeraale ka dishaan
magtana u diidaan!

Arrintaasi midi qabata ma aha, Muuse Cawl mid qabata ma aha, oo mid tolka kala
qabata ma aha. Si degdeg ah ninka magtiisii aan u bixino oo 100 neef oo geel ah
Bogga 7
halay iisoo tubo saacadan aan joogno. Nimankii way xujoobeen oo si ay wax u diidaan
oo kale garan waayeen, dabadeed 100 halaad ayaa si degdeg ah la isagu keenay mag
ahaana loo guddoonsiiyey Muuse iyo tolkii.

Halkaa ayuuna Fooleey colaad fogaaata iyo ciil wara ku baajiyey isaga oo xikmadii
Alle weyne ku manaystay arrinta ugu cirbixiyey saaxiibtinimadii isag iyo Muuse Cawl
ka dhaxaysana ku badbaadiyey. Ilaahay baan xakiim ah.

Weydiiomo:

1. Qor sheeko la md sheekadaan oo ku saabsan xikmadii ay adeegsan jireen
waxgaradka Soomaaliyeed si ay dhib u baajiyaan.
2. Curis kooban ka qor waxyaabaha aad ka faa'iideysatay sheekadan.
3. Suldaan Fooleey habkaan u adeegsaday Diinta Islaamka xaggee ay ka
waafaqsan tahay?

Maahmaah

Maahmaahda koox ugu dooda

1. Geesi Alle ma xiro.
2. Rag waa kiirog-rogta.
3. Caqli waa se Alle.
4. Gari geed bay kugu xirta.
5. Abaal waa gudis amaahine waa wiilkeed.

Bogga 8
Cutubka 3aad

Wadaaddo iyo Wiil-Waal (sheeko)

Dhammaadka cutubkan aradayga waxaa uu awoodi doonaa in uu:

 Akhriyo sheekada dheer ee wiil-waal

 Curis ka qoro sida sheekda wiil-waal uu u arko (Cabsi Alle (SW) iyo mid

aadami)

 Koox koox uga dooda maahmaahda

Akhri sheekadaan dheer ee suldaan Wiil-waal

Ummad waliba waxay leedhay dhaqan u gaar ah, oo qarannimadeeda, midnimadeeda,
iyo hiddaheedu ku dhisan yihiin. Dhismahaana waxa lagu ilaalin karaa, afka oo la
qoro. Muddadii badneyd ee aan afkeennu qorneyn, tabaalooyin badan baa
hiddaheenna iyo dhaqankeenaba muteen. Waxaynuse ku ayaan badan nahay
qoraalkaa afkeenna aynu qornay, oo daba qabtay murtideenna layaabka leh, kagana
kaban karra wixii inna dhaafay.
Haddaynu u kacno xagga sheekooyinka hiddaha ah waxaynu kala kulmaynaa kuwo
murti qoto dheeri ku jirto, kuwo xifaale ah, kuwo maaweelo iyo madadaallo leh iyo
kuwo halxiraale ku jirto, waxbarasho iyo aqoon tijaabinba leh. Sheekooyinkaas oo
runtii taariikh ahaan muujinay sida dhaqankeennu ahaan jiray, waxaa ka mid ah
sheekada dhex martay Wiilwaal iyo Aw-samatar. Leeddo.

Wiilwaal waxa uu ahaa nin garaad ah oo hal adag. Geesi gacalna ku hiro, nacabna ka
hakado, seeftiisuna aanay galka ku jirin. Oo dood, deeq iyo dagaaalba ku fiican, sida
gabyadiisu muujinayaa:. Gacan iyo in geed laga hadliyo gobanimo sheegtay. Wiilwaal
oo maalin meel maraya, ayaa jidka kula kulmay nin wadaad caalima ah, diintana ku
xeel dheer, dadkuna ku wada yaqaan oo la oran jiray Aw-Samatar leeddo. Wiilwaal
baa ku yiri; "War horta wadaadow, maxad dadka ku waanisaan aad u sheegtaan?"
Aw-Samatar baa intuu garaadkii kor u eegay dhoosha ka qoslay. Kolkaasuu si fudud
u yiri, "Garaad cabsida Ilaahay baannu dadka ku waaninaa".
Bogga 9
Wiilwaal baa cabbaar aamusay. Intuu faraskii ka soo degay oo wadaadkii fool-kafool
isku hor taagay, ayuu waydiiyey, isagoo ilka cadddaynaya waxa uu yiri, "oo wadaad,
Ilaahay mooyee, cid kale oo olaga cobsadaa miyaana uusan jirin?".
Wadaadkii baa naxay oo yaabay oo u qaadan waayey. Gadaal buu u booday sidii uu
dhuxul dab ah ku joogsaday. Waxa uu muujiyey diidmo oo dhabanka qabsaday
kolkaasaas ayuu hoos u yiri; "sidii uu isagu isla hadlayo, "inaa lillaahi waa innaa ileyhi
raajicuun! Garaad cabsida Ilaahay cidna laguma labayn karo. Ilaah mooyee cid kale
oo laga baqaa ma bannaana".
Wiilwaal baa iska dhaqaaqay, faraskiisii dusha uga dhacay oo wadaadkii ku yiri;
"dood baan ka leeyahay ereygaase, bal haddaba wadaaddadiina oo dhami isu qaylo
dirta oo waa in birrito iyo geedkii halkaas ahaa".
Meeshii baa lagu dhaqaaqay. Wadaadkii baa qaylo kula dhax kacay culimadii
degmada . Wiilwaal iyo arrinkiisii buu uga warramay. Halkii abaa laysu wada cid
dirsaday. Kutubtii baa la soo qaatay si wiil-waal looga dhaadhiciyo waxa uu sheegaa
in aysan jirin.
Wiilwaalnaa muxuu sameeyey? Meel ood badan oo dhibba la yiraahdo, jigjigana u
dhow, ayuu geed ka sameeyey ardaa ilaxir leh, irrid keliyana u banneeyey, daaftana
dareemo iyo caws si dabecsan loogu gogley, dacalladna deyr jog nin le'eg yahay.
Aqal-Soomaali weyne, waxa uu ka dhisay ooda bawdka dhabarkeed. Ari wanan soocan
ahaa, meeshii buu keenay. Col frdooley ahna, bowdkii buu gees kastaba laba nin ka
joojiyey.
Wadaadadii oo halkii loo goglay dhaalacayna, kutubtiina geedka u suran tahay,
su'aashii ay filaayeen ee mesha u yimaadeenna u darban, ayaa Wiilwaal oo hareera
socdaan laba nin oo xoog weyne, dharkii dagaalkana huwan, laba seefoodna kala sita,
ayaa wadaaddadii irridda iska soo taagay. Intuu faadhumeystay oo lugba meel
dhigtay giirna iska kiciyey oo kelyaha qabsaday, Wadaaddadiina il xun ku eegay,
ayuu labadiisii nin ku yiri; "qabta" isagoo gufuurka cirka u taagaya.
Labadii nin ee xoogga weynaa, ayaa labadii wadaad ee ugu soo xigay soo qabtay oo
kaxeeyey. Aqalkii bawdka ku dheggenaa bay la galeen. Kolkaasaa qub iyo qac iyo
caacdu yeertay. Wadaaddadii oo yaabsan, oo dhegaha taagaya talana ku furan
tahay, ayaa labadii xoogga weynes soo noqdeen. Wiilwaal bay is hareero taageen
iyagoo seefihii oo dhiigga tifta hayo gacmaha ku sita.
Wiilwaal oo weli afka cirka u tagaya, foolkana uruurinaya, ayaa haddana labadii nin
ku yiri; "qabata" sidii oo kale ayaa laba wadaad lala kala orday, aqalkii lala galay oo
qub iyo qacdu yeertay, seefihii oo dhiig lehna mar kale soo noqday.
Mar Alle markii ay wadaadadii arkeen labadii xoogweyne oo soo noqday ayey ooda
jebiyeen, qabac.. qayb iyaga ka mid ah, ayaa bawdkii intii dhere le'ekaa xagga shishe
iska dhigtay. Colkii fafooleydii ahaa ee debedda tubnaa, ayaa soo qabqabtay wixii
Bogga 10