MALATYA ULU CAMtİNİN ASLÎ PLÂNI VE TARİHİ HAKKINDA Türklerin İslâm âleminde, bilhas sa ...

18 Pages·2014·1.59 MB·Turkish

MALATYA ULU CAMtİNİN
ASLÎ PLÂNI VE TARİHİ
HAKKINDA
M. Oluş A R IK
Türklerin İslâm âleminde, bilhas­ batı revakı. Bunlar aslî hüvi­
sa İran'da hâkimiyet kurmalarıyla pa­ yetlerini ve tuğla yapılarım
ralel olarak, bir orta avlunun dört ya- muhafaza etmektedir.
nmda birer eyvan ile karakterize olan
2. Bunun dışında kalan ve umu­
ve kısaca «dört eyvanlı şema» diye an­
miyetle taştan yapılmış olan
dığımız Ulu Cami tipi iyice benimsenip
kısımlar. Bunlar XIII, Asırdan
yayılır.
beri başlayan tamir ve ilâvele­
Türklerin Anadolu'yu kendilerine rin mahsulüdür.
mâl etme işlemi başladıktan sonra ise,
Camiin bu muhtelif kısımlarında,
bu yeni yurtta, o zamana kadar İslâm
altı muhtelif kitabe vardır:
âleminde teşekkül etmiş enlilemesine
haremli ve ön avlulu tiplerden, Ana­ I) Batı portalindeki kitabe; sa­
dolu'ya has olan derinlemesine mekân- dece bu portalin, II. İzz-üd-din Keykâ-
lı, derinlemesine sahnlan olan avlusuz vus zamanında Şıhab-üd-din İlyas bin
camilere kadar çeşitli tarzlar görüldü­ Şıhab-üd-din Ebûbekir adlı bir kimse
ğü halde, İran'da hâkim olan tip pek tarafından Hüsrev adlı bir sanatkâra
benimsenmemiştir. Ayrıca, malzeme ve 1247 yılında yaptırıldığını belirtir'.
tezyinat yönünden de Anadolu'daki bu
II) Doğu portalindeki kitabeden,
ilk devir verilerinde, İran'daki tuğla
adını bilmediğimiz bir kimsenin, yine
geleneğinin aksine, taş yapılar baş ye­
aynı sanatkâra, yani Hüsrev'e camiyi
ri tutar ve bununla birlikte taş tezyi­
1274 yılında tecdit ettirdiği anlaşüı-
nat büyük önem kazanır. Yâni Anadolu
yor.
fâtihleri, buradaki imar faaliyetlerinde,
birlikte getirmiş olmaları gereken ge­ III) Camiin kuzeymde, âdeta
lenekleri hemen uygulamıyorlar; önce ikinci bir cami gibi görünen kısmın
buranın tarihî ve coğrafî şartlarına in­ avluya bakan cephesindeki kitabe, Sey-
tibak etmiş görünüyorlar. fî Küşlü'nün bu «kaysariye» yi yaptır­
dığını bildiriyor^.
İşte Malatya Ulu Camii, bu yeni
gelişmenin dışında kalan ve İran'daki IV) Bugün Ankara Etnoğrafya
Büyük Selçuklu İmparatorluğu cami Müzesinde bulunan ahşap minberin ki­
geleneğini Anadolu'da temsil eden tek tabesinde bu camiin yapılmasını Ebu'l
örnek olarak önem kazanıyor. Vefâ 'Azizî bin Emir Kiyâ el Kazvinî
Bugünkü hâliyle cami, malzeme
bakımından iki esas kısma ayrılır: 1 — A. Gabriel, Voyages Aroheologlque«
dans la Turqtiie Orientale Paris 1940
1. Kıble tarafındaki kubbe - ey­ No. 145 s. 352
2 — ibid. No. 146
van kombinezonu ile avlunun
3 — ibid, No. 150 s. 353
142 M. OLUŞ ARIK
(veya Alevî?) emretti denilmektedir, münhasıran bu kapının yapılışından
t sim farklı şekillerde okunmuştur^. Ta­ bahsedilmektedir.
rih bulunmamaktadır. Camiin aslî ya­
Şu halde bina gerçekte hangi ta­
pılış zamanına mı aittir, bilmiyoruz.
rihte yapılmıştır; aslî plânı tam olaı ak
Hattâ bu camie ait olduğu dahi şüp­
nasıl şekillenmiştir?
helidir.
Bu sorulann karşılığını bulmak
V) Eyvan kemerinin sağdaki sü-
üzere yapıyı yeniden gözden geçirdiği­
tuncesinin başlığında, Yakub bin Ebû-
mizde, şu hususları tesbit ediyoruz.
bekir el Malatî yaptı denilmektedir'.
VI) Eyvan arka kemerinin köşeli­ A. YAPI ÜZERİNDE MÜSAHE^
ği üstünde, Ahmed bin Ya'kub yazdı DELER :
ibaresi vardır*.
1 — a) Tuğla yapılı aslî kısım­
VII) Kubbe kasnağmdaki sağır
da, yani kubbe-eyvan kombinezonun­
nişte, Ya'kub bin Ebûbekir el Malatî
da, simetrik olarak yanlara ve kuzeye
yaptı denilmekte, «yaptı» kelimesinin
uzanan aslî kemer başlangıçları görül­
alt ve üstünde, bunu Ahmed bin Ya'­
mektedir (1. Şekil: J, K, L, M, N, S, T,
kub yazdı diye ilâve edilmektedir'.
U ve 1.-4. Resimler). Demek ki bugiin
Görüldüğü üzere, taş kısımlardaki aslî tuğla kuruluşu kanatlandıran taj,
kitabeler tamir ve ilâvelere; tuğla kı- kemer ve ayaklar, önceki kuruluşa uv-
sımlardakiler ise, sanatkâr imzalarına gun bir şekilde yapılmıştır. Aynı za­
aittir. Şimdiye kadar aslî tuğla kısmın manda batı duvarında, kıble tarafında­
tarihini ve yaptıranım belirten bir ki­ ki birinci enine sahnın kemer sıraları­
tabe yayınlanmamıştır. Yine bu kısmın nın dışa doğru devam etmesi gerekti­
ne şekilde tamamlandığını gösteren ğini gösteren bir kemer kalıntısı var­
doğru bir restitüsyon da, şimdiye ka­ dır (5. Resim; 1. Şekil: C).
dar yapılmamıştır*.
b) Bu duruma göre eyvan-ku! -
Bu âbide hakkında ilk ve esaslı be kombinezonunun iki tarafında si­
çalışmayı yapan A. Gabriel, tuğla kısım­ metrik olarak ikişer sıra ayak ve ke­
ların, yani kubbe-eyvan kombinezonu merler uzanarak enine sahnlar teşkil
ile batı revakının aslî kısımlar olduğu ediyordu. Doğu kanadında bugün du­
kanaatindedir. En erken tarihli kitabe rum zaten böyledir. Aslında doğu vc
de batı portalinde bulunduğundan, mi­ batı kanatlarının belirttiğimiz gibi si
nare dahil bütün tuğla kısımlarla bir­ metrik düzenlenmiş olması daha akla
likte bu portalin 1247 ye ait olabileceği yakındır. Bugünkü batı duvarı, batı
ihtimalini ileri sürer'. Fakat bizce bu kanadındaki ikinci ayak sırasının ye­
kitabe orijinal tuğla inşaatın başlangı­ rini almış olmalıdır.
cı ile bağıntılı olamaz; zira metninde
c) Şu halde yapıda şimdiye ka­
dar bilinen en eski kitabeyi havi batı
portali, ancak bu taraf herhangi bir
4 — ibid. No. 146 bis; Z. Oral, Anadolu'da
Sanat Değeri Olan Abşap Minberler, sebeple daraltıldıktan sonra yeni cep­
Kitabeleri ve Tarilıçeleri, «Vakıflar heye kurulmuş olabilir.
Dergisi" Ankara 1962, şayi V, S. 50
5 — A. Gabriel, op. clt. No. İAS S. 363 2 — a) Avluda aslî tuğla yapısı­
6 — ibid, No. 149
nı koruyan batı revakı ayaklarının iç
7 — Ibld, No. 147
yüzleri, herhangi bir kemer başlangı­
8 — İbid, 3. 272. &g. 269 deki restltüsyonu
doğru bulmadıgınuzı llerd« gösteriyo­ cına rastlanmaksızm dümdüz yükseli­
ruz.
yor. Bu yüzlere birleşen kârgir tonoz
9 — ibid, s. 271-275, tIg. 200
I^ALATYA ULU CAMİ İNİN ASLÎ PLÂNI VE TARİHİ HAKKINDA 143
ayakları ile araları biraz açıktır. Ara­ 5 — a) Camide birkaç yıldır Va­
dan, tuğla ayakların bu yüzlerinin hâlâ kıflar Genel Müdürlüğünce yürütülen
çinili tezyinat ihtiva ettiği görülüyor onarım çalışmaları devam ederken,
(6. Resim; 1. Şekil: O, Ö). 1966 Ekiminde yapının kıble cephesi
doğu ucunda muhteşem bir portalin as­
b) O halde avlunun iki tarafın­
lî zeminden 1 m. kadar kalabilmiş alt
daki yan sahn kemer ve desteklerinin,
kısmı meydana çıkarılmıştır (10. Re­
aslında bu ayaklara birleşmediğini,
sim; 1. Şekil: A). Kıble duvarından hey­
bunlar ve dolayısıyla bu kısım tonozla­
betli bir taşıntı meydana getiren ve tak­
rının güney-kuzey doğrultusunda u-
riben 6 m. genişliğinde bulunan bu
zandıklarını kabul edebiliriz.
muhteşem portal, kıble tarafının doğu
c) Uzak da olsa bir de şu ihtimal kanadındaki kubbeli bir bölmeye açıl­
akla gelebilir: Avlunun iki tarafındaki maktaydı. Kapı açıklığı sonradan mo­
yan sahnlann (veya revaklann) kiriş­ loz örgüyle kapatılmıştır. Kalıntılar,
gayet olgun bir taş işçiliğiyle tezyin
lere dayanan düz bir çatısı bulunabilir­
edildiğini gösteriyor.
di.
3 — a) Bu aslî avlu revakmm b) Öbürlerinin aksine, bu por-
son ayağı, kuzeydeki «kaysariye» de­ talle hiç oynanmamış gibi görünüyor.
nen muhdes kısma giriyor (7. Resim; Bu bakımdan, ilk inşaatta da mevcut
1. Şekil; P). Bu ayağın içerideki kuzey olan aslî bir unsur diye kabul edebili­
yüzü düz ve temizdir (8. Resim). Yani riz.
buraya bir duvar birleşmiyordu. Şu
c) Bu kapı ya camiin güneyinde
halde revak bu ayaktan kuzeye doğru,
yer alan ve şimdi tamama yakını ha­
aslında en az bir kemer daha devam
rap durumda bulunan medrese ile ba­
ediyordu. ğıntı sağlamak için yapılmıştı; ya da
mahfil kapısı, hükümdar kapısı v.b.
b) Bu durumda, yan eyvanları
gibi bir fonksiyonu vardı.
bulunmayan bu avlunun aslında, A.
Gabriel'in restitüsyonundaki'" gibi de­
B — YENİ BULUNAN KİTABE :
ğil de, bir kuzey eyvanı ve bunun yan
kanatlarıyla tamamandığı düşünülebi­
1) Yeni Malatya'da Saray Ma­
lir. Bu şekilde kıble tarafıyla daha
hallesinde dar bir sokakta, Alibey Ca­
mantıkî bir denge sağlanmış olur.
mii veya Saray Camii denen yeni ve
4 — a) Minare gövdesi Onüçün- basit bir mabet var. Cephesinde pence­
cü Yüzyıldaki diğer örneklerle aynı ka­ relerin altında, yerden 1,5 m. kadar
rakterdedir diyebiliriz. Ama kaide kıs­ yüksekte, büyük bir kitabe bordürü-
mı ile çok oynandığı anlaşılıyor. Bu, nün, 150 X 60 cm. kadar büyüklükte
herhalde sonraki müdahaleler yüzün­ bloklar halinde altı parçası monte edil­
den olmalıdır (9. Resim). miştir (11. Resim). Malatya'da, uzun
zamandır yörenin tarihi ve anıtları üze­
b) Ayrıca, Onüçüncü Yüzyılda
rinde çalışmakta olan sayın Celâl Yal-
çok kere olduğu gibi burada da, ca­
vaç'ın ifadesine nazaran', yaşlı kimse­
miin önce minaresi bulunmadığı, son­
ler bu parçaların «eski Malatya'daki
radan, muhtemelen batı cephesi bu­
Ulu Cami'den getirildiğini söylemekte­
günkü hizada yeniden düzenlendiği sı­
dirler. Kitabe spiral nebatî arabesk
rada bir de minare ilâve edildiği düşü­
nülebilir.
11 — Çaüşmarmza gösterdiği ilgi ve yolla­
dığı bilgiden dolayı kendilerine teşek­
10 — ibid, fig. 200 kürü borç bilirim.
144 M. OLUŞ ARIK
zemin üzerine olgun ve iri harflerden rinde) zayıf kul (yüce Allah) m rah­
müteşekkil güzel bir neshî yazı ihtiva met ve gufrânına muhtaç Mansûr bin
etmektedir. Ya'kub 621 yılı Muharreminin başı ta­
rihinde (emretti).
2) Parçalar buraya sırayla yerleş­
tirilmediği gibi, arada bazı parçalar Tamamlarken yapının cinsini ca­
da eksiktir. Mevcut parçalar sıraya ko­ mi olarak belirtişimiz, yukarıda nak­
nunca şu metni veriyor": lettiğimiz beyanlara göre kitabeyi ko­
numuz olan camie ait kabul etmemize
dayanıyor. Bu durumda yapının tarihi
hakkında şöyle bir teori kurmak müm­
kündür:
^ W>ilvU^^a^^lJy^ (2)
I — Malatya Ulu Camii, 1224 (Hic­
rî 621) yılında, I. Alâ-üd-din Keykubad
(«W) iV.j*gti»j^'-*>' w
zamanında Mansur bin Ya'kub adlı bir
kimsenin patronluğuyla yapılmıştır.
Kubbe-eyvan kombinezonu ve avlunun
batı revakı bu aslî yapının günümüze
kalabilen parçalarıdır.
3) Eksikler çoğunlukla rastlanan II — A. Gabriel tarafından ilk in­
formüllere göre şöyle tamamlanabilir: şâ tarihi kabul edilen 1247 tarihi sa­
dece, II. İzz-üd-in Keykâvüs zamanın­
da, Şıhab-üd-din îlyas bin Şıhab-üd-din
Ebûbekir tarafından Hüsrev adlı bir
^1 jlU-Jiy,>)yıı,/ i)j\X^f.\)^^^-'MA 1 sanatkâra yaptırılan batı portalinin
yapılış tarihidir.
III — 1274 yılında meçhul bir kim­
se aynı sanatkâra, yani Hüsrev'e camii
^ J'^'o:*^'>^»Jl C**">'<'^ ^ ^ ^^
yeniletmiştir. O zamanlar henüz bu­
lunmayan «kaysariye» hariç, esas cami
•Cl;—' a ^A^y —•
bünyesindeki bütün taş kuruluşlar ile
doğu portali bu inşaatın mahsulüdür.
4) Parantez içindeki ibarelerle IV — Muhtemelen 14. Yüzyılın
tahminen tamamladığımız metnin ter­ ikinci yarısında. Memlûk Valisi bulu­
cümesi şöyledir: nan Seyfî Küşlü, «kaysariye» denen
kısmın yapılmasını ısmarlamıştır.
(Bu mübarek camiin yapılmasını
es-Sultan-ül-mu'azzam şâ) hinşâh-ül - Buraya kadar tesbit ve münakaşa
âzam dünya sultanlarının beyi, Arap ettiğimiz inşaî durumlar ile belirttiği­
ve Acemlerin efendisi Alâ-üd-dünya miz tarihî yapı safhalarının ışığı altın­
ve'ddin, Gıyâs-ül-îslâm ve'l-müslimîn da, 1224 yılında yapılmış olması gere­
(Ebu'l-feth Keykubad bin Keyhüsrev, ken camiin aslî plânı şu şekilde tasav­
bürhanı emîr-ül-müminîn devleti günle- vur edilebilir (Şekil: 2) :
Konya'daki Sırçalı Medrese, Kay-
12 — Metni okuyup tercüme ederek tamam­ seri'deki Huand Hatun Medresesi gibi,
layan muhterem Kemal Turfan beye
orta avlunun iki ucunda ana eyvan ile
burda şükranlarımı tekrarlamak vazi­
femdir. Aynca bu metinleri Prof. Dr. karşısında bir giriş eyvanı şeklinde
F. Sümer kontrol ve tashih lûtfunda
denge kurulan bir ana tertip, plânın
bulunmuştur.
MALATYA ULU CAMİİNİN ASLÎ PLÂNI VE TARİHİ HAKKINDA 145
esasvm teşkil etmekteydi. Her iki ey­ var olan, diğeri tasavvurî iki kapıdan
vanın iki yanında, simetrik düzenli eni­ binne ait olmalıdır.
ne sahnlar bulunmaktaydı.
Anadolu Selçuklu camilerinde çok
Avlunun iki tarafında kuzey - gü­ görüldüğü üzere ilk inşaatta minare
ney yönünde uzanan üçer sıra revak yapılmamış olsa gerektir. Yukarda da
vardı. belirttiğimiz gibi, bugünkü minare, ba­
tı cephesi herhangi bir sebeple bir sahn
Doğu ve batı portallerinin muhdes
geri alınıp yeniden düzenlenirken bu­
olduğu düşünülürse, kuzeyde varlığını
raya eklenmiş olmalıdır.
tahmin ettiğimiz giriş eyvanının ucun­
Bu şekilde cami, Anadolu medre­
da, kuzey duvarında yer alan bir por-
selerine has, yan eyvanları tasfiye edil­
talin bulunduğu ve kıblede yeni bulu­
miş, iki eyvanlı ve uzunlamasına şema­
nan potalin medreseyle irtibat sağla­
ya uyarak, hem Anadolu'daki transfor­
yan veya hükümran kimselere mahsus
masyonun bir yankısı, hem de Büyük
bir giriş olduğu akla yakın görünüyor. Selçuklu camilerinin buradaki tek tem­
Yeni bulunan kitabe bu, biri gerçekten silcisi oluyor.
NEU DATIERUNG der GROSSEN MOSCHEE in MALATYA und
RESTITUTION IHRES UHRSPRÜNGLICHEN PLANS
Als die Türken, die durch den Iran, schiedene Inschriften. Diese und cine
der Heimat der Moschee im «vier Ivvan siebte Inschrift an dem heute im F ;
Schema» nach Anatolien hinein ström- nographischen Museum Ankara befind
ten, und in diesem neuen Lande Herr- lichen Mimbar wurden publiziert'. Die
scher gevvorden waren, entwickelte Inschriften an den Steinbauteilen go
sich hier ein neuer Moscheetyp: Die hören zu den Addierungen und Restau-
langsgerichtete Moschee ohne Hor, die rierugen und die an den originakü
auch von manchem als «basiUkal Typ» Ziegel-Strukturen befindlichen verm i i
bezeichnet wird. Gleichzcitig gewinnen tein uns undatiert nur die Künstlcrn;'
ans telle der iranischen Ziegel-Tradition men. Auch auf dem Mimbar fehlt cin.'
die Steinbauten und parallel 7AI diesen Datumsangabe.
das Steinornament grosse Bedeutung.
So besassen wir bis heutc kein D<j
Hier wenden also die Eroberer Anato-
kumcnt fiir das urspriingiiche Bauda
liens bei ihrer Bautatigkeit nicht die
turn.
Tradition an, die sie vom Iran batten
milbringen ki3nnen, sondern passen sie A. Gabriel, der übcr dieses Moni!
den lokalen, historischen Gegcbenhei- ment die erste wesentlichc Arbeit un
ten an. ternahm, behauptet, dass die Ziegcl
Konstriiktion, das heisst Kuppel-Iwan
Nun befindet sich die Ulu Cami
Kombination und westliche Arkade am
von Malatya interessanterweise ausser-
Hof die ursprünglichen Teile sind
halb dieser neuen Entwicklung und ge-
und da die früheste Inschrift sich aui
vvinnt ihre besondere Note dadurch,
dem Westportal befindet, nimmt er an,
dass sie die einzige Vertreterin der
dass alle Ziegel Strukturen inklusiv
Persisch - Seldschukischen Iwan - Mo­
Minaret und West-Portal aus dcm
schee in der Türkei allerdings in abge-
Jahrc 1247 stammen'. Aber diese In
wandelter Form ist.
schrift kann zu der Originalen Struk-
tur keine Beziehung haben, weil sic
Im heutigen Zustand kann man die
ausdriicklich nur von der Portalserbaii-
Moschee in Hinsicht des Materials aus
ung spricht.
zwei Gesichtspunkten betrachten:
I — Kuppel-Iwan Kombination und Nun entsteht die Frage: Wann
westliche Arkaden des Hofes besitzen wurde der Original-Bau tatsiichlich cr-
noch ihre originale Ziegel-Struktur. richtet, und wie war dessen urpsüng-
licher Plan als ganzcs.
II — Die iibrige, hauptsachlich aus
Stein errichteten Teile sind die Ergeb-
nisse der schon im 13. Jahrhundert
1 — A. Gabriel, Voyages Archeologiques tlaus
begonnenen Adierungen und Restaurie- la Turquie Orientate (Paris : 1940) sa.
352-35S
rungen.
Z. Oral, "Anadolu'da Sanat Değeri Olan
Ahşap IVIinberter, Kitabeleri, ve Tarihçe­
In diesen beiden verschiedenartigen leri", Vakıflar Dergisi V, (1962) s. 50
Teilen der Moschee gibt es sechs ver-
2 ~ A. Gabriel, op. cit. ss. 271-275, Fig. 200
NEU DATİERUNG der GROSSEN MOSCHEE in MALATYA und 147
RESTITUTION IHRES URSPRÜNGLİCHEN PLANS
Wenn wir den Bau darauf hin un- c — Es konnte aber auch sein,
tersuchen, sehen wir folgende Tatsa- dass die Westschiffe einmal cine Flach-
chen: decke gehabt hatten.
3 / a — Der nördlich sich befin­
/ — DİE BAUZUSTÂNDE :
dende «Kaissaria» genannte, spater
hinzugefügte Teil zeigt an der Hofseite
1 / a — An dem originalen Ziegel-
einen Pfeiler der originalen Arkaden,
teil, das heisst an der Kuppel-Ivvan
der in der Mauer eingelassen ist (Abb.
Kombination sehen wir die Reste von
7; Fig. 1: P). Die nÖrdliche Seite dieses
Bögen ,die nach belden Seiten und
Ziegelpfeilers innerseits der «Kaissa­
nach Norden verliefen (Abb. 14; Fig.
ria» ist glatt und sauber (Abb. 8). Das
1: J, K, L, M, N, S, T, U). Gleichzeitrg
bedeutet, dass ehemalig hier keine
befindet sich an der westlichen Aussen-
Mauer angesetzt gewesen ist. Im gegen-
mauer der Rest eines Bogens (Abb. 5;
teil ist anzunehmen, dass von diesem
Fig. 1: C).
Pfeiler aus zumindest noch ein Bogen
b — An den beiden Seiten der nach Norden weiter gefiihrt worden
Iwan-Kuppel Kombination befanden ist.
sich ursprünglich also zwei Reihen von
b — Man kann dann vermuten,
Pfeilern. Die ehemaligen Bögen bilde-
dass dieser Hof ohne Seiteniwane nicht
ten quergerichtete Schiffe. Im Westen
wie in Gabriels Restitution' im Norden
woirde die zweite Pfeilerreihe dmxh
abgeschlossen gewesen ist, sondern
die heute dort befindliche Aussen-
sich dort ein Nord-Iwan befunden ha-
mauer abgeschnitten.
ben kann, der wahrscheinlich sogar
c — Der an der westlichen Mauer Seitenraume entsprechend den Seiten -
sich befindende Bogenrest, zeigt an, Schiffen des Siid-Iwans gehabt hatte.
dass die Moschee zum Westen hin brei- In diesem Falle ware eine iiberzeugen-
ter gewesen sein muss, als wir es heute dere Lösung und ein gegengewicht zu
sehen, deshalb ist es anzunehmen, dass dem Kibla-Teil gegeben.
der mit der bisher bekannten altesten
4 / a — Das Minaret zeigt den
Inschrift versehene Westeingang erst
iiblichen Baucharachter des 13. Jahr-
nach der Verschmâlerung dieser Seite
hunderts. Der Sockel jedoch hat viel-
errichtet worden ist.
faltige Spuren verschiedener Herkiinf-
2 / a — Die Pfeiler der originalen te, was von zeitweisen Addierungen
Ziegel-Arkaden im Hof gehen an den und Restaurierungen herriihren mag
Innenseiten glatt hoch. Die an diesen (Abb. 9).
Seiten befindlichen Strebepfeiler des
b — Eine andere Moglichkeit wa­
westlichen Seitenschiffes lassen zu den
re ,dass das Minaret, wie es haufig im
originalen Pfeilern einen Zwischen-
13. Jahrhundert der Fall ist, erst in
raum. An ihm können heute noch
Reste von Fayencedekoration an den spaterer Zeit hinzugefiigt wurde.
Ziegelpfeilern festgestellt werden (Abb.
5 / a — Als im letzten Jahre die
6; Fig. 1: O, Ö).
Schuttablagerungen rund um das Ge-
b — Das heist also das Tonnenge- baude beseitigt wurden, wurden an der
wolbe des westlichen Seitenschiffes ist Kibla-Wand Reste eines prachtigen
mit den originalen Pfeilern nicht ver- Portals gefunden (Abb. 10; Fig. 1: A).
bunden und ist deshalb von Siiden
nach Norden gerichtet.
3 — tbid.
M. OLUŞ ARIK
148
Man konnte fesistellen, dass es in mutmasslichen Ergebnissen übcr die
Erbauung und den Bauverlauf der Ma­
einem sehr reifen Steinmetzstil deko
latya Ulu Cami gelangen (Fig 2):
riert gewesen ist.
b — Dieses Portal könnte dazu 1. Die Moschee wurde im Jahre
gedient haben, die Verbindung zwi- 1224 wahrend der Regierungszeit dos
schen der Moschee und der im Süden Sultans Alâ-ud-din Keykubad 1. nn
befindlichen Medresse herzustcUen. Auftrage von Mansur bin Ya'kub cr-
Oder es wurde als Zugang für die Sul- baut. Die altesten Teile der Moschco,
tane benutzt. die Iwan-Kuppel Kombination und die
westlichen Arkadan des Hofes sind die
// — DIE NEU GEFUNDENE
heute noch erhaltenen Teile des Oi 1,
ıNSCHRıFT :
nal-Baues.
1 / a — Im heutigen Malatya, in
2. Das von A. Gabriel angegcbc u;
ciner engen Gasse im sogenannten «Sa­
Erbauungsjahr 1247 gilt nur für jio
ray» - Viertel befindet sich ein neues
Errichtung des West-Portals, das /.M
und einfaches Gebetshaus, das man
Zeit Izz-ud-din Keykâvus II. von Şi-
«Ali Bey» -oder «Saray»- Moschee
hab-ud-din tlyas bin Şıhab-ud-din M
ncnnt. An der Aussenwand sind in ctwa
bekr dem Künstler Husrev in Aulii-.y
1.50 m. Hühe, sechs Fragmente ciner
gcgeben wordcn ist.
Inschrift-Bordüre in der Grössc von
1.50 X 0.60 m. eingelasscn (Abb. 11-17). 3. Im Jahre 1274 hat cine uns i; ;
Nach Celâl Yalvaç, ein historisch inte- bekannte Persönlichkeit denselli
ressierter Laie aus Malatya, wurden Künstler bcauftrag, die Moschee z.u s >
diese Fragmente von der grossen Mo­ novieren. Ausser dcr damals no., h
schee der alten Stadt hierher gebracht, nicht bestehenden «Kaissaria» gehöı . a
und an der «Saray» Moschee wieder- aile Steinstrukturen und das Osl-Por-
vcrwendet. Auf dem von Arabesken tal diesem Auftrag.
Spiralen gebildeten Hintergrund ste-
hen in schön ausgebildetem Naskhi - 4. Wahrscheinlich um das M.
Duktus grosse Buchstaben. und 15. Jahrhundert wurde durch ei!!--
unter der Mamluken-Herrschaft in ck \
b — Die Fragmente sind nicht
dem Schriftsinn nach montiert, und es Stadt weilende Autoritat namens «Scy-
fehlen sogar einige Teile. Wenn man fi KÜŞİÜ» die Erbaung des «Kaissari;>.
die vorhandenen Fragmente sinnge- genannten Teils gefohlen. Fig. 2, zeigei,
mâss ordnet, und die Textliicken nach
wie ich mir den Plan der originalen
den klassischen Formeln erganzt, erge-
Moschee aus dem Jahre 1224 vorstelle,
ben sich für unsere Untersuchung fol-
indem ich mich auf die vorher angc-
gende Tatsachen :
zeigten Bauzustande und das dam. t
Wahrend der Regierung des Alâ -
verbundene Kommentar stützend. In
ud-din Keykubad des ersten wurde im
dieser Weise ist ein Werk entstandciv,
Jahre 621 der Hecira, das heisst 1224
n. Chr. durch eine Persönlichkeit na- in dem die Gross-Seldschukische Tra­
mens «Mansur bin Ya'kub» der Befehl dition des vier Iwan Schemas umgc
erteilt, die Moschee? zu errichten. foiTOt worden ist, und das eine frühe
Wir können nun, auf unsere Beo- Versuchsphase in der Anatolisch-Tür-
bachtungen am Bau und das wichtigc kischen Moschee Architektur wiedci -
Textdokument gestiitzt, zu folgenden spiegelt.
o. ARIK
A
B
•
7* "Tn
c
1
K
ü i
T
i;ii5 N
D
U4-
0
E
F
H 6
Şekil 1 — Malatya Ulu Camii, bugünkü durum plânı
it
ft
W
4
-1.
' I
•
I I
I 1