Table Of ContentHalil İnalcık
Doğu Batı
Makaleler II
T.C. İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ
•0312-w
DR440149 2006
İnalcık. HM. 1916-
Doğu Batı
DOĞÜBÂTI
Halil İnalcık
1916 doğumlu. 1942-1972 yıllarında Ankara UnıverMtcsi DTCF ve SI3Fdc Osmaniı ve İÇİNDKKİLKK
Avrujıa taıihi dersleri vermiştir. 1972’de Chicago Ünr/ersitcsi'nc davet edilmiş ve 1986 yılına Önsöz
kadar Imj üniversitede Tarih bölümünde dere vermiştir. Türkiye ve Türkiye dışında dokuz
üniversite tarafından Fahri doktora unvanı verilmiş olan Halil İnalcık, Türk Dışişleri I. Biilünı: Gaza ve Uçlar
Bakanlığı Yüksek Hizmet Madalyasına ve 2003 yılında Kuttur Bakanlığı Sanat ve Kültür Batı Anadolu'da Gazi Beylikler, Bizans ve 1 (açtılar.................................................11
litıytık Odulunc, 2008 TBMM Onur ödülüne lâyık görülmüştür, (nalcık; uluslararası alanda
Osmaniı Dcvlcti'nde Uc (Serhad)lar..........................................................................45
l>ıtı;nk Akudcmi'nin üyesidir.
Osmaniı Fetih Yöntemleri..............................................................................................61
linklini Ivıcrlrri: Ahilik, Ibplum ve Devlet................................................................................................85
t he Otumun Emptre: The Classical 1300-¡600, 'Londra. 1973) (Ingili/cc don baskısı Çift-Hânc Sisiemi ve Köylünün Vergilendirilmesi...................................................96
yapıldı; yedi Halkan dili ile Arapçaya çevrildi): Fatih Devri Üzerinde Tetkikler ve Vesikalar, Kümeli: Genel Bir Bakış...............................................................................................111
(Ankara, 1954); Hicri835 Tarihli Sureti Defteri Sancak-i Anvnid. (Ankara, 1954); Sn«//«//ı
(filomun Socuıl und Econonıic Hisirny. (tundra, 1%5); The Ottonıan Empin: Conquest, II. Bölüm: Osmaniı Devletinde Kurumlar
(hşumzation, and Economy. (Londra. 1978); The Middle Fası and Balkans under the Ottonınn Osmaniı İmpuratorluğu'ndu Köle Emeği..................................................................123
EnifHre' Essays on Economy and Society, (Bloomington. 1993); Osmanlt İmparatorluğunun Devlet Teşkilâtında Kul Sistemi...................................................................................154
Ektmtmıik ** Sosyal ihrihı, /(İstanbul, 2000).
Adalet.Şikâyet Hakkı: 'Arz-i Hâlve'Arz-i Mahzarlar........................................169
Osmanlt Sultanlarının Unvanları (Titülatür) ve Hgemenlik Kavramı................187
Copyright O Bu kilabınyayım haklan Doğu Batı Yayın an’na aittir.
Hâs Bağçc'dc 'Ayş u Tarâb............................................................................................193
Osmaniı "Frcngislâm”: Galata...................................................................................199
Yayına Hazırlayanlar
II. Meşrutiyet...................................................................................................................203
laşkın Takış
Türk Diplomasi Tarihinin Sorunları..........................................................................210
Sunuy Aksoy
Kapak Kotografı: III. Bölüm: Osmaniı vc Avrupa
Ara Güler Tarihte Avrupa Birliği vc Türkiye..............................................................................217
İspanyol-Türk İlişkilerine Kuşbakışı..........................................................................241
Kapak Tasarımı “Türk Korkusu**............................................................................................................246
Aziz itina I lelenizm. Megali İdea ve Türkiye.........................................................................261
Haskı: Cantckin Matbaacılık IV Bölüm: Modem Türk Tarihçiliği
I. Baskı: Hkim 2008 OsmanlI'da İstatistik Metodu Kullanıldı mı:
Tahrir Sistemi............................................................................................................283
Doğu Batı Yayınlan Modern Türk Tarihçiliği Üzerine Notlar.................................................................289
Selanik Cad. 23/8 Fransız Annales Ekolü ve Türk Tarihçiliği...............................................................3]j
Kızılay/Ankara
Tel:03124256864 425686$ Ekler
e-mail: dügubatiNıyubaiıconı Eki- Impact of the Annales School on
www.dogubaii.oom Ottoman Studies and New Findings...................................................................327
Kk 2- The Shayklrt Story: Told by Himself.............................................................
Doğu Batı Yayınlan-39 İmi ıh ft
ISBN 978-975*8717*42*2 Dizin..................................................................................................................................4(J8
Önsöz
Makalclcr’in bu 1!. cildinde. Doğu Batı dergisinde vc başka yerlerde
yayınlanmış makalelerle birlikle hiç yayınlanmamış bazı yazılarımı,
belli konular etrafında toplamayı ve sunmayı denedim.
I. Bölüm’de, Caza ve Uçlar (scrhad’ler) ve Batı Anadolu'da Bi
zans topraklarında gaza ile yükselen beylikler tarihi ve bu beylikler
den Bizans’a en yakın olanı, Osmanlı beyliğinin hangi yöntemlerle
bir imparatorluk halinde geliştiği açıklanmaya çalışılmıştır.
II. Bölüm’de. Osmanlt Dex’leî-i Vlı/yytf’sinin (İmparatorlu-
ğu’nun) temel kurumlan, kul sistemi, adalet ve tebaanın idarecilere
karşı şikâyet hakkı, padişahların unvanlara yansıyan yüce hüküm
darlık iddiaları. Saray'da sanatların icra alanı olarak ınecUs-i işret.
Osmanlı'nın Batıya açık kapısı; “Frengistan”!: Galata vc nihayet
"anâsır”! (etnik grupları) Anayasa rejimiyle kaynaştırma deneyimi
ve Türkiye'yi Cumhuriyet rejimine götüren II. Meşrutiyet ele alın
mıştır. Son olarak Osmanlı diplomasi tarihinin sorunlanna kısaca
değinilmiştir.
III. Bölüın’de Osmanlı ■ Avrupa ilişkilerine dair genel bir değer
lendirme ve buna rk olatuk Akdeniz’de Osmanlı’nın büyük rakibi
İspanya ite ilişkilerine dtıir soıı zamanlarca ya/.dığıın iki kısa ya/j
eklenmiştir.
IV. Bölüm. Türkiye'de modern tarihçiliğin gelişimi, özellikle
Annales ekolünün etkisi ve yeni akımlar hakkında bir denemeye
ayrılmıştır.
Bu denemeleri okuyanlar, umuyoruz ki, Osmanlı Dcvlct*i
‘Aliyye'sinin ortaya çıkışı ve gelişimi, devlet sistemi ve nihayet ezelî
rakibi I lıristiyan Avrupa ile ilişkileri üzerinde altmış yıla varan araş
tırmalarımın genel çizgisini bulacaktır. Nihayet unutulmamalıdır ki.
tarih yazıcılığı, toplumun belli gelişim dönemlerinde dünyayı ve
kendisini nasıl gördüğü ve görmeye çalıştığını yansıtır.
Bu denemeleri bir kitap halinde, Doğu Batt, Makaleler il olarak
kamuoyuna sunmak konusunda beni leşvik eden dostum Taşkın
Takış’a ve bu cildin hazırlanmasında emekleri geçen Demet Sunay
Aksoy'a burada teşekkürü borç bilirim.
Halil İnalcık
I. BÖLÜM
Gazâ ve Uclcr
Bati Anadolu'da Gâzî Beyi.İklkr,
BİZANS VE HAÇLILAR
1300 tarihlerine doğru Balı Anadolu’da kurulan beylikler kendi hafif
donanmalarıyla, başta Venedik ve Ceneviz olmak üzere Doğu Akde
niz'de Latin egemenliği altındaki adalar için büyük bir tehlike oluş
turdu. Bu deniz gâzîleri (guzâl fi'i-bahr), Ege Denizi’nde ve Balkan
tarihinde yeni bir dönem açacakları gibi, sonradan 14. yüzyıl sonla
rında Osmanlı egemenliği altına girerek Osmanlı deniz gücünün çe
kirdeğini oluşturacaklardır (1389-1390).
1291'dc Papa’nın, Doğu Akdeniz’de İslâm ülkelerine karşı abluka
ilân etmesinden sonra. Hıristiyan donanmaları Anadolu kıyıları bo
yunca karakol gezmekteydiler. 1293 tarihinde 20 kadırgadan oluş
muş bir Venedik donanması Alanya’yı ele geçirdi. Alanya I. Alâeddin
Keykubad taralından fethedilmişti (1223). Karamanlılar kısa zaman
sonra şehri geri aldılarsa da. Latin deniz devletleri, bu arada Ro
dos’ta yerleşmiş olan Hospitallcr savaşçı tarikati, Anadolu kıyıların
da. Tcke’de Makrİ Körfezi'nden Çukurova (Kilikya)'ya kadar birçok
önemli deniz üslerini zapt ettiler. Meselâ. Kaş kasahası karşısında
küçük Meis Adası (Castcllo Rosso). Rodos şövalyeleri tarafından.
Rodos'la bu ileri karakollar arasında ulaştırmayı devamlı şekilde
kontrol etmek için işgal edilmişti. Batı Anadolu'nun 1290-1304 ta
rihleri arasında tümüyle Tiirkmenlerin egemenliği altına düşmesin
den sonra Deni/ kA/İIciiiiiu akutları, büyük ölçüde ve başarılı biçim-
12 Bat t Anadolu 'da Gâzî Beylikler, Bizans ve ilaçlılar Halil İnalcık 1 3
dc, yeniden başladı. Batı Anadolu’daki Gâzî Türkmen beyliklerinin Aydınoğlu Umur Bey ve ilk Osmanlı deniz kuvvetlerinde, donan
ilki olan Menteşe Bcyliği’nin, Güney Anadolu’dan Selçuldu Sahil malarda profesyonel tayfa yerli Rumlardan, savaşçı gâzîler ise Türk-
Beyi {melikli ’s-sevâhit) unvanını taşıyan biri tarafından kurulmuş ol lerden oluşmaktaydı. Batı Anadolu’nun iç bölgelerinde, sınırlardaki
ması kayda değer. Onun, bu Teke kıyılarını daha 1269 yılına doğru yerli Rum tekfurları Türkmen uc beyleriyle işbirliğine gittikleri gibi,
tamamıyla kendi kontrolü altına aldığını, bu arada Strobilos, Stadia bu limanlarda Rum ileri gelenleri ve korsanlan da gâzî beylerle işbir
ve Trachia limanlarını ele geçirdiğini biliyoruz. Bu bölgede Menteşe liğini seçtiler. Aslında, Rumlar olsun Tiirkmenlcr olsun, aynı ortak
Bey, kışlak için her mevsim Toroslar’dan sahil ovalarına inen Türk- düşmana karşı savaşmakta ve yağma akınları yapmaktaydılar. Bu
menleri örgütleyerek, güçlü bir deniz beyliği kurmuştur. Çağdaş bir düşman, Ege adalarını, Mora’yı ve Yunanistan’ı egemenlik altma
Bizans kaynağı olan Geoıgios Pachymeres (eseri 1307’ye kadar ge alan ve sömüren Latin soyundan efendiler Venedik, Cenevizlilerdi.
lir) açıkça yazar ki, Menteşe Bey akmlarmda, Teke (Caria) Yerli Rumlar, Katolik olan efendilerden nefret etmekte ve Girit ada
sında gördüğümüz gibi, sık sık isyan ediyorlardı. Kuşkusuz, Türk
limanlarını kullanmıştır. Daha kuzeyde Ephesus (Selçuk) körfezinde
men beylerinin yerli Rum halkına “istimâletle” uzlaşıcı bir tavır alma
Anaea (Aniya) bu dönemde her menşeden korsanın toplanma yeri
ları, bu Rumların onlarla işbirliğini kolaylaştırıyordu. Beylerin başarı
olup. Türk korsanlan 1278’e doğru burada sağlam bir şekilde yer
lı deniz akınları için Türkmen gazilerini ve Yunanlı gemicileri örgüt
leşmiş bulunuyorlardı.
lemesi, bu limanlarda yeni işlerlik kazanmış bir topluluğun ortaya
Batı Anadolu, Türkmen gazilerinin eline geçmeden önce, Bizans
çıkmasında kesin bir rol oynamıştır.
idaresinde, deniz kuvvetlerinin büyük bölümü, Ege’de, Marmara
1260-1310 döneminde, çökmekte olan Bizans egemenliğinin ye
Denizi’nde ve Karadeniz’de belli limanlarda bulunuyordu. Bu du
rini, işte bu işbirliği sonucu ortaya çıkan Türkmen deniz beylikleri
rum, bu limanların üst tarafında gemi yapımı için gerekli ağacı sağla
doldurmuştur. Şimdi bölgedeki mücadele, bir yandan tüccar çıkarla
yacak ormanların bulunmasıyla belirlenmiştir. Bu limanlarda gemici
rını ve Katolik Latin feodal senyörleri temsil eden İtalyan denizci
ler, korsanlar vc gemi yapımında ustalar toplanmış bulunuyordu.
cumhuriyetleri (ki bunlar klasik haçlı döneminin kalıntılarıydı), öbür
Açıkça görüyoruz ki, Gâzî beylikler kurulduğu zaman onların filoları
yandan demografik ve ekonomik baskılar altında batıya yayılmak için
da, Laskaridler zamanında (1208-1259) olduğu gibi, aynı limanlarda
gazâ yapan Türkmenler arasındaydı. Türkmenler Batı Anadolu’yu
ortaya çıkmıştır. Bu limanlar, sırasıyla Ege Denizi’nde Aniya,
istilâ ederken Cenevizliler Doğu Ege adalarını, Sakız, Midilli ve öteki
Ephesus, Smyrna, Adremittyon; Marmara Denizi’nde ise Karamides
adaları Bizans’tan alıp işgal etmekte ve bir bakıma Bizans devletinin
(Kemer?), Pegai (Kara-Biga), Cyzicus (Aydıncık), Cios (Gemilik,
ekonomik ve siyasî çöküşüne ayrıca katkıda bulunmaktaydılar.1 Bu
Gemlik) idi. 1284 yılında Bizans idaresi tasarruf için bu limanlardaki
Latin devletleri arasında başta gelen iki tüccar ve denizci İtalyan dev
donanmaları kaldırdığı zaman bu Rum gemiciler, gemi yapıcıları ve
leti, Venedik ve Ceneviz arasında Ege deniz yolları için amansız mü
esnaf işsiz kalmışlardı. Gemicilerin çoğu korsan olmuş ve zengin
cadele, korsanlığın görülmemiş derecede artışı ve nihayet yerli Rum
İtalyan tüccar gemilerine karşı korsanlığa başlamıştı. İşte Türk bey
ların Lâtin efendilerine karşı düşmanlığı, Ege dünyasında Türkmen
likleri, deniz akmlarmda bu işsiz güçsüz yerli Ruınlara istihdam, ge
yayılışım hazırlamış ve kolaylaştırmıştır. Ege Denizi’nde adalar ve
çim ve ekonomik faaliyet sağladılar. Onları kendi hizmetlerine aldı kıyı bölgelerinde egemenlik sorunu, 14. yüzyılın ilk yarısında en
lar. Zamanla bunların çoğu efendilerinin dinini kabul ettiler. Bu li önemli milletlerarası sorun hâline gelmiş ve sonuçta haçlı faaliyetle -
manlar, şimdi denizci gâzîlerin üsleri ve aynı zamanda önemli ticaret
merkezleri durumuna geldi. Bu limanlardan Ephesus, Akdeniz’de en
önemli ticaret merkezi hâlini aldı. İzmir o zaman Gâzî Umur Bey’in
1 Enerjik Bizans imparatoru genç III. Andronik’in (1328-1344) Sakız ve öteki adala
deniz akmlarmda bir gazâ üssü durumundaydı. Karşıda Ycni-Foça,
rı, Gâzî Beylikler ile İttifak ederek geri alma girişimi kalıcı bir sonuca ulaşamamış
ticarct limanı olarak faaliyetteydi. tır. bkz. A. l.aiou, Consuıntinople and llıe I.atins, Cambı idge, Mass. 1972.
l/tilıl lıuılcıi 15
14 Batı Anadolu 'da Gâzİ Beylikler. Bizans ve Haçlılar
rinin Suriye, Filistin ve Mısır’dan Ege Denizine kaymasına sebep Ephesus’tan gelen bir Türk filosu 10 Kadırga w 18 kiiçiik gemi
olmuştur. Ceneviz ve Rodos şövalyelerinin birleşik filoları tarafından baskına
Umur Gâzî’dcn önce Türkmenlerin deniz akınlannın hareket uğramış ve tahrip edilmişti. O tarihten başlayarak on yıl içinde, lige
noktalan üzerinde bilgimiz kısıtlıdır; zira bu akınlar hakkında bilgi Denizt’ndeki Venedik kolonilerine vc deniz gidiş-gelişine eıı çok za
rar verenler Türklcr değil. Rum vc Ceneviz korsanlarıydı. Meselâ.
veren tek kaynağımız Batılı raporlar olup bunlarda akın yapanların
nereden geldikleri bildirilmemiştir. Aziz Yahya (Hospitalter) 1307-1326 döneminde, bu yüzden, Venedikliler Bizans İmparatoru
nu. Rumların verdiği zararlar karşılığı bir tazminat ödemeye mecbur
Şövalyeleri’nin Rodos’ta yerleşmesinden önce, bu adanın Menteşe
Türkmcnleri tarafından işgal edilcccği yakın bir olasdık olarak görü eltiler. 1318’den sonra Doıı Alfonso Fudriqac (1317-1330’da Atina
nüyordu. Batı kaynaklarına göre.2 Ege adalarına karşı ilk ciddi Katalan beyliğinin genel valisi) kumandası altındaki Katalanlar İle
Türkmen istilâsı. Kphesus ve Körfez bölgesinde Sasa Bey idaresinde Aydın vc Menteşe Türkleri arasmda işbirliği gerçekleşti. Böylece
Menteşe Türkmenlerinin idaresi kurulcuğu zaman. 1304 yılında Türklcr. Venediklilere karşı faaliyet alanlarım Agriboz vc Girit adala
kendini göstermiştir. Bu şehir vc bölge, az zaman sonra Aydın-ili rına kadar genişletme imkânını buldular. Katalan-Türk İşbirliği,
beyi Mehmet Bey’in idaresindeki Türkrncnlerin egemenliği altına özellikle Agriboz’daki Venedikliler için çok zararlı olmuştur. Türklcr.
geçmiştir; bundan sonra Rodos'un. Sakız'ın ve Midilli’nin Türkmen 1326'daki akııılanııdu uda ¿¡¿etinde Fadriquc’nin topraklarına zarar
vermekten kaçınmışlar ve gemileri Venediklİlercc zapt edildiği zaman
»kınlarına hedef olduğunu göreceğiz. Midilli'nin, 1307’de
“Khlamouz" kumandasındaki Türkmenler tarafından istilâ ve yağma Fadrique’nin arazisine sığınmışlar ve sonra onun gemileri ile Anado
edildiği haberi verilmektedir. Rum kaynaklarında Kulumuz adıyla lu’ya dönmüşlerdir. Olayların çağdaş bir gözlemcisi olan Sanudo
alınan bu bey, açıkça Karasi Türkmenlerinin beyi olan Kalem Torsello. 1327’de Agriboz adasını tehdit eden 6 Kadırga ve 30 kü
çük gemiden oluşmuş güçlü bir Türk filosundan söz etmektedir.
Bey’dir. 1300-1329 döneminde Doğu Ege Deniz’de çökmekte olan
Bizans egemenliğinin yerini almak için yapılan mücadelede. Türk 1327 kışında Türklcr 7 gemi ile tekrar gelmişler. Acgina adasını ve
Mora’da İrinlere ait toprakları yağma etmişlerdir. Venedik’ten
menlerin başlıca rakipleri Cenevizliler »e Rodos şövalyeleriydiler.
Çağdaş tarihli Pachymeres. durumu şöyle anlatır: "halyanlar, II. Agriboz adasının tamamını eie geçirmeyi planlayan Fadrique için bu
Türk akınları yararlı oluyordu. Bu dönemde adaya akın yapan Türk
Andronicus’un Sakız ve Midilli adalarının savunmasında ihmal gös
lcr. başlıca halkı esir edip Anadolu’da satmakla ilgiliydiler. Bu du
terdiğini ve bu adalar Türklerce işgal edilirse kendi durumlarının
kötüleşcccğini gördüklerinden, imparatordan bu adaların gerektiği rum, zamanla adadaki topraklarda tarım faaliyetini ciddi şekilde etki
gibi savunulmasını, eğer bu olmazsa bu adaların gelirleri ile bir do lemiş vc l-âtin feodal beylerin gelirlerine kesft gelmiştir.
Türk ¿¡kınlarına karşı Ege Denizi’ndeki Hıristiyan milletler ara
nanma yaparak savunulması işinin kendilerine bırakılmasını istedi
ler." Sakız, 1304 tarihinde Cenevizli I. Benedetto Zaccaria tarafın smda savunma için bir birlik kurma konusunda ilk temaslar. Vene-
dan işgal edildi. Rodos, bir Ceneviz korsanının işbirliği ile Aziz Yah dik'in girişimi ile daim 1327’de başlamış bu unuyordu. Fakat bu ko
ya şövalyelerinin eline geçti (15 Ağustos 1308). nuda ciddi görüşmeler, ancak 1332’dc Umur Bey’in Bizans ve Ve
nedik topraklarına karşı seferleri başladığı zaman görüldü. Başlan
Türklcr Anadolu tarafını istilâ edip karada yerleşirken gördüler
gıçta bu görüşmelere. BizanslIlar ve Sakız’da Cenevizli Martino
ki. denizde kontrol kurmadan adaları işgal etmek çok tehlikelidir.
I alin milletleri, 23 Temmuz 1310 denk savaşında üstünlüklerini Zaccaria dahil Ege’deki bütün Hıristiyan milletler katılmıştı. Venedik
ilk adım olarak 1324 Kkim'inde. II. Andronicus ile bir mütareke
kanıtlamış bulunuyorlardı. Bu savaşta Mehıned Bey kumandasında
yapmakla işe başladı. O zamana kadar Venedik daima. İstanbul’da
l.alin İmparatorluğu’nu yeniden canlandırarak Levant’taki üstün
llatı vc Bizans kuyruklarına göre en son ııynıılılı ever: Kenneth Scttoıı, The Pa/my durumunu geri almayı ummaktaydı. II. Andronicus ise. Rum uyruk
and the leımıt, I. Philadelphia...? 1*30-1550 dönemi için özellikle, P Icııınlı*. larının duygularını izleyerek Venedik'e karji bir |x>liıika gütmekle.
l.'âminn d'Aydın, ftyramvrı I'Ocadmr, Paris I<tt7
16 Batı Anadolu 'da Gâzî Beylikler. Bizans ne Haçlılar Haiti htaletk 17
dolayısıyla gittikçe daha çok Ceneviz desteğine bağlı kalmaktaydı. Aydınoğulları donanmasını. Ceneviz ve Rodos birleşik donanma
1322’de Bizans diplomasisi tamamıyla ters bir tutuma girdi: Cene sının Sakız açıklarında bozguna uğratması (23 Temmuz 1319).
vizlilere fazlasıyla bağımlı olduklarım ve Türk tehlikesinin büyümekte Türkleri deniz akınlannda ancak geçici bir dönem için engellemişti.
olduğunu gören Bizans İmparatoru, Papa ile görüşmeye başlayıp Kuvvetli bir garnizon tarafından savunulan İzmir kalesi, iki buçuk yıl
kiliselerin birleşmesi politikasını benimsedi: Venedik’c ve öteki Lâtin- dayandıktan sonra sonunda Martino Zaccaria tarafından Umur
Icre yaklaşma politikasını ele aldı. Bey‘e teslim edildi. Aydın Beyi Mehmcd in enerjik oğlu Umur Bey,
Yeni Bizans İmparatoru Hl. Andıonicus (1328-1341). Dngn Martino’yu. destanın anlattığına göre “tavladı", yani bir genel ziya
Hge'de Bizans egemenliğini yeniden canlandırmak ve Türklerin iler fetle onurlandırdı ve Martino ona tabii olarak geri Sakız’a gitti. Des-
leyişini durdurmak için azimli bir politikaya yöneldi. Biliyoruz ki. tan’ın ifadesiyle, “ada ¡İlik“ oldu. İtlik terimi, bu dönem Türk kay
tahla gelişinden az sonra Mayıs I329’da Osmanlılara karşı naklarında Dâru’l-İslâm oldu, demektir. Yani Martino, Umur beyin
Pelakanon'da (Gebze kıyısında) başarısızlıkla sonuçlanan bir savaş bir haraçgiizâr tâbii olmayı kabul etti. P. Lemerl’e göre,4 Doğu
verdi. Bu enerjik politikayı yürütebilmek için Batı Hıristiyan milletleri Ege’de Bizans egemenliğini yeniden kurmaya azimli olan yeni İmpa
ile uzlaşma ve ittifakı zorunlu görüyordu. Aynı zamanda Venedik de. rator III. Andronicus'un entrikalarından kuşkulanan Martino, İzmir'i
Bizans dâhil Ege’deki devletleri bir ittifak hâlinde birleştirmeyi ge bu şekilde boşaltmayı vc orada tuttuğu garnizonu Sakız savunma
rekli görüyordu. Bu amaçla Venedik, n hâyet Papalık ve Fransız sa sında kullanmayı zorunlu görmüştür. Fakat işaret ettiğimiz gibi,
rayı ik* Bizans’a karşı Doğu’da l^tin hâkimiyetini yeniden kurma ve şimdi Sakız’da Martino, Aydın beyliğinin üstün egemenliğini tanı
kiliselerin birleşmesi konularında ısrar etmemeleri noktasında anlaş mıştır. Dâru’l-İslâm’a dahil olan yerlerin savunması Müslüman dev
tı. Torsello’nun anlattığına göre. Ege’de Türk tehlikesi ilk ve en âcil let için bir ödevdir. Başka deyimle, şimd: Martino BizanslIlara karşı
problem olarak görülüyor ve buna karşı genel bir Haçlı seferi örgüt Umur'un ittifak ve himayesini kabul etmiş bulunmaktadır. Bu du
lemek gereği kabul ediliyordu.1 Gerçekte Venedik. Doğu Akde rum. 1329 yılından sonra Umur’un Bizanslılara karşı neden düş
niz’deki çıkarlarını savunmak üzere Ban Hıristiyan dünyasını hare manca hareketlere giriştiğini açıklar. Andronİcus. Martino’yu boz
kete geçirmek için yeni bir politika tespit etmiş bulunuyor ve bu yeni guna uğratıp esir ettikten sonra Sakız’ı doğrudan doğruya Bizans
aşamada ayrılım» (şizmatik) Bizanslüarın yerine 1 urkleri koyuyor idaresi altına soktu. Umur Bey, şimdi Bizans egemenliği altına girmiş
du. bulunan Sakız'a saldırmış vc ondan sonraki yıllarda Bizans’a ait Ge
Daha 1317 yılına doğru, Cenevizli Zaccarialar, Sakız ve İzmir ka libolu ve Trakya'ya (1331) ve Mora'daki Yunan topraklarına (1332)
lesine sahip oldukları için, Türklere karşı deniz akınlarını durdurmak seferler yapmıştır. Kaynağımız Destan'ın açıkça söylediğine göre.
bakımından cn etkin kuvvet »ayılmaktaydı. Diı lıa^tı seferi planı ha Bifconshlarla Umur bey urasındaki düşmanlık. 1329 sonbaharında
zırlamakta başı çeken Dominikcn keşiş Adam de Guillaumc şunu Birgi’de oturan Umur’un babası Mehmet Bey ile İmparator arasında
önermekteydi: Haçlılar ilkin Çeşme (Aerythrca) yarımadasını İşgal bir antlaşma imzalandıktan sonra da devam etmiştir. Kantakuzcnos’a
edeceklerdi. Burası. Türklere karşı Sakız ile beraber Anadolu’nun göre5 Aydınoğlu Mehmet Bey. yıllık bir haraç ödeme vaadi üzerine
yeniden ele geçirilmesi için mükemmel bir üs olabilirdi. İstanbul’da İmparatorun topraklarına saldırmamayı kabul etmiştir. Burada görü
Iütin İmparatorluğu’nu yeniden diriltme planında Philip de Taranto. yoruz ki, Umur bey Aydın Beyliği’nin uc bölgesinde gazâ seferlerini
Sakız’a sahip Martino Zaccaria’yı “küçük Asya’nın Kralı ve Despo örgütleyen vc bağımsız hareket eden bir gazâ lideri durumundaydı ve
tu" olarak adlandırmakta ve onun ülkesine Midilli, Samos, Kos. Saruhanoğlıı ile ittifak hâlinde Bizanslıfera karşı savaşa devam et
Tcncdos. Icaria ve Marmara adalarını katmaktaydı. mekteydi. Umur. Kıbası ile yaptığı tartışmada, kâfirlere karşı gazâyt
Uiou. "Marino Sañudo Torsdlo. Bjvoıntiuın and ihc Turki“. Specuttun. 45 1 l.'i-'mirat d'Aydııı. Hy/nm*1 ol l’lKtııknt“. Paris 1957, 54-58.
(1970). 574-592. * l.cmcrtc. 67.
18 Batı Anadolu 'da Gâzî Beylikler. Hizam iv Haklılar
Halil İnalcık 19
önlemenin Tann’nın emirlerine karşı geline anlamına geleceğini söy
lüyordu. Gâzî Uc beyi ile merkez arasında bu çeşit bir gerginlik. Os- sonuna kadar izlenmiştir. Şimdi Bizans hükümeti. Sakız a karşı
manlı Devletinde Bursa'da oturan Sultan Orhan ile uçların kuman sürmekte olan Ceneviz tehdidi ve o sırada Midilli’nin. Foça hâkimi
danı Rumeli fatihi Süleyman Paşa arasnda aynı biçimde ortaya çık* Domenico Cattaneo tarafından işgali üzerine Umur Bey le bir ant
mıştır. Bundan başka, herhalde Rum ajaıları aracılığıyla, Umur Gâzî laşma yapmaya çalıştı. III. Andronicus. Umur Bey ve kardeşi Hızır
bölgedeki Hıristiyan milletler arasında bir haçlı seferi hazırlıkları ile Çeşme yarımadası yakınında buluşup görüşmeleri başlattı, impa
hakkında haber almış ve Bizans İmparatorunun Türklere karşı ittifak rator, bir anlaşmaya varmak İçin Umur Bey’e büyük bir para (Des
görüşmelerine katıldığını öğrenmişti. tan a göre 100.000 altın) vermeyi önermekteydi. Bu görüşmeler
Umur, babasının İmparator ile uzlaşma politikasına karşı, kendisi hakkında destan bize, bazı ilginç ayrıntılar sağlamaktadır: Umur Bey
Batı Anadolu deniz gazileriyle Gelibolu’da vc Samotraki adasında bu parayı reddetti; onun yerine Sakız ve Alaşehir için yıllık bir haraç
Yunanlılara saldırmış vc Trakya’da Porou’da karaya çıkmıştı (1531 ödenmesi konusunda ısrar etti. Bunun karşılığında Umur Bey, Bi-
veya 1332). Umur. 1332’de Agriboz’a ye Thessaly’da Venedik'e ait ¿ans ile genel bir bartş konusunda gaıanti vermeye ve Bizans ın
Bodonİtsa kalesine karşı seferlerinde, Venedik’e bağlı adalara yaptığı düşmanlarına karşı askeri yardım göndermeye hazır olduğunu bil
akınlarda. Batı Anadolu’dan gelen öbür Türk gazileriyle işbirliği ya dirmekteydi. Sonunda İmparator, Destaa’ın söylediğine göre, "Sa
pıyordu. Şu da ilginçtir ki. Venedik daha 1332 Temmuz’unda Bi kız'ı Umur’a bağışlamayı” vc yıllık bir “mâl-i haraç” ödemeyi kabul
zans ile bir ittifak için görüşmelere başlanış ve lurkmen Gâzî beyle etti. Bu koşulla. İslâm hukukuna göre. Sakız adası tekrar Dâru’l-
rine karşı kurulan ittifaka Bizans da dahil olmuştur. Ege Denizi’nde İslâm’ın bir parçası hâline geliyordu. Ötür taraftan. İmparator İçin
Türklere karşı bu ilk Hıristiyan ittifakı. Venedik’ten başka Rodos, bu garanti, Umur Beyi, adayı Lâtinlcrin saldırılarına karşı koruma
Kıbrıs, Bizans. Papa ve Fransa kralını içeriyordu. Müttefiklerin mey zorunluluğu altına sokmaktaydı. Bizans, bu korumayı sağlayacak
dana getirdikleri 40 kadırgadan oluşan güçlü filo. Karesi uc bölgesi durumda değildi. Destan’ın ifadesiyle, antlaşma “yeminle tasdik"
Bergama emîri Şücaeddin Yahşi-Han’ın 250 gemiden oluşan filosu edildi. Böylece, Umur’un Martino Zaccaria zamanından beri başlıca
nu Edremit körfezinde tahrip etti (1334). Kaynağımız olan Destan. kaygısı olan Sakız sorunu, sonunda Aydın Beyi lehine bir çözüme
Hıristiyan donanmasının İzmir'e çıkarma yapmak için girişimlerde ulaşmış bulunuyordu. Bundan başka, bu dostça görüşmelerin so
bulunduğunu fakat bu saldırıların Türkmen okçular tarafından püs- nunda. Destan’ın anlattığına göre. Umur Bey vc İmparator “kardeş
kürtüldüğünü anlatmakladır. oldular“. Bu olay üzerinde Destan ın verdiği ayrıntılar yanında, Bi
1334 yılında Umur. Ulu-Beg sıfatıyla Aydın Bcyliği’nin merkezi zans kaynakları Greogoras ve Kantakuzenos, Umur Bey ile beraber
Birgi de oturmakta olan babası Mehmed Bev’in ölümü üzerine Ay- Saruhanoğlu’nun da İmparatorla ittifak yaptığını. Foça’yı egemenlik
dm-iii’nin baş hükümdarı olarak tahta geçti. Bu durum, haçlılara altına sokmak ve Midilli'yi Kattanenodan geri almak için İm
karşı beyliğin bütün kuvvetlerini gazâ amacında kullanmak imkânını parator'un çabalarında kendisi ile askerî bakımdan işbirliği yapmaya
sağladığı için onun faaliyetlerinde yeni bir dönüm noktası oluştur karar verdiklerini kaydederler.
maktaydı. O. bir gâzî bey sıfatıyla ilk ödevinin, merkezi Birgi’ye ya Umur Bey açısından bu antlaşma, gerçekten önemli bir diploma
kın bir Bizans şehri olarak kalmış olan Alaşehir’i (Philadclphia) al tik başarıydı. Çünkü, böylece Hıristiyan ittifakının katılımcılarından
mak olduğunu hissediyordu. Şehri kuşattı ve ancak kendisine haraç biri kendisiyle ittifakı hâline geliyor ve Sakız adası üzerindeki ege
ödenmesi şartıyla kurutmayı kaldırmaya la/.ı oldu. Bu sırada Bizans menlik hakkı yeniden tanınmış oluyordu. Bir haçlı »«ferinin tehdidi
diplomasisi bir kere daha yön değiştirdi ve Ege Denizinde egemen altında bulunan Umur Bey için. Bizans ile barışı yeniden kurmak
olan Lâtin milletlerine karşı Türklerle bir ittifak aradı. Bu değişiklik, mantıklı bir siyasetti. Ui/anslılara gelince. Umur ile ittifak değerli bir
kurnaz Büyük Domcstikos loannes. Kantaku/enos’un politikası olup askerî yardım sağladığımla». III. Androricus’a İmparatorluğun baş
onun tarafından bölgedeki Bizans politikasının temel prensibi olarak ka taraflarında Bi/aııs egemenliğini yeniden canlandırma fırsatı ver
miş oluyordu ll»ıvlr»»\ Hi/aııs İmparatoru yalnız Fge'de değil.
