mahmud derviş şiirlerinde dini semboller

235 Pages·2017·2.93 MB·Turkish

T.C.
İZMİR KÂTİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
MAHMUD DERVİŞ ŞİİRLERİNDE
DİNİ SEMBOLLER
Doktora Tezi
EYUP AKŞİT
İZMİR-2017
T.C.
İZMİR KÂTİP ÇELEBİ ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TEMEL İSLAM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI
MAHMUD DERVİŞ ŞİİRLERİNDE
DİNİ SEMBOLLER
Doktora Tezi
EYUP AKŞİT
DANIŞMAN: PROF. DR. SAFFET KÖSE
İZMİR-2017
YEMİN METNİ
Doktora Tezi olarak sunduğum “Mahmud Derviş Şiirlerinde Dini Semboller” adlı
çalışmanın, tarafımdan, akademik kurallara ve etik değerlere uygun olarak yazıldığı-
nı ve yararlandığım eserlerin kaynakçada gösterilenlerden oluştuğunu, bunlara atıf
yapılarak yararlanılmış olduğunu belirtir ve bunu onurumla doğrularım.
Tarih: 06/01/2017
Eyup AKŞİT
12.01.2017
1700004226
ÖZET
Doktora Tezi
MAHMUD DERVİŞ ŞİİRLERİNDE DİNÎ SEMBOLLER
Eyup AKŞİT
İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı
Mahmud Derviş, modern Arap şiirinde sembolizmin temsilcisi sayılan şairler-
den birisidir. Onu önemli kılan husus ise Arap edebiyatına ve dünya edebiyatına yap-
tığı katkılardır. Çünkü Derviş, şiirlerinde sadece Filistin ve Arap kültürüne değil,
insanlığın ortak kültürel mirasına ait unsurlara da değinir. Bundan dolayı Derviş’in
şiirlerinde farklı din ve kültürlere ait çeşitli semboller yer alır.
Sembollerin, çeşitli disiplinlerde geniş bir kullanımı vardır. Edebiyattaki sem-
boller; estetik kaygılar, siyasi otoritenin baskısı, hakikate dair bilginin ehli olmayan-
lardan gizlenmesi vb. maksatlarla kullanılır. Bu bağlamda Mahmud Derviş, önceleri
siyasi nedenlerle daha sonra ise estetik kaygılarla yöneldiği sembolik anlatımı, doğ-
rudan ifadenin bir alternatifi kabul eder.
Derviş’in şiirlerinde belirgin olarak dört tür sembolün yer aldığı görülür: Mito-
lojik, tabiata dair, tarihi ve dini.
Derviş, şiirlerinde öldükten sonra yeniden doğuşu sembolize eden ‘‘Temmuz’’
vb. mitolojik sembollere yer verirken, tabiata dair sebat, süreklilik ve direnişe işaret
eden ‘‘zeytin ağacı’’nı tercih eder. Onun şiirlerinde tarihi sembol olarak ‘‘Endülüs’’
öne çıkar.
Derviş’in şiirlerinde yer alan dinî semboller: Peygamber isimleri, çarmıh, Ka-
bil-Habil kıssası, kurban ve hüthüt kuşudur. Derviş, dini sembolleri genel olarak Fi-
listinlilerin, özel olarak kendisinin de yaşadığı sürgün, baskı, çile vb. sorunları dile
getirmenin bir vasıtası olarak görür.
Tüm bu sembollerle o, işgal altındaki Filistin’in acılarını edebiyat yoluyla dün-
yaya duyurmakta ve hayalini kurduğu özgür Filistin’in inşasına da hizmet etmekte-
dir.
Anahtar Kelimeler: Mahmud Derviş, Sembol, Filistin, Modern Arap Şiiri,
Dini Semboller.
ABSTRACT
Doctoral Thesis
Eyup AKŞİT
RELIGIOUS SYMBOLS IN THE POEMS OF MAHMOUD DARWISH
İzmir Katip Celebi University
Graduate School of Social Sciences
Department of Basic Islamic Sciences
Arabic Language and Rhetoric
Mahmoud Darwish is regarded as one of the prominent poets in symbolism of
modern Arabic poetry. The reason that makes him important is his contributions to
Arab and world literature. In his poems, we are not only seeing the elements of Pal-
estinian and Arab culture, but also elements that belong to the common cultural her-
itage of humanity. Therefore, there are various symbols of different religions and
cultures in Darwish’s poems.
There is an extensive usage of symbols in various disciplines. Symbols in liter-
ature have been used as a type of art for many purposes like aesthetic concerns, being
safe from pressure of political authority, and hiding knowledge from those who are
not apprehender of the the truth, etc. For this reason, Darwish headed to symbolic
expression at first for political reasons, after that for aesthethic concerns. He counts
symbolic expression as an alternative of direct expression.
We consider four types of symbols which are used in his poems. They consist
of mythological symbols, natural symbols, historical symbols and religious symbols.
He used mythological symbols like “Tammuz” in his poems for symbolizing
rebirth, and as for nature he used olive tree for representing persistence, continuity
and resistance. Furthermore, as a historical symbol, Andalusia comes to the forefront
in Darwish poems.
Religious symbols which are in Darwish's poetry comprise of the names of the
Prophet, the cross, the Cain-Abel story, sacrifice and hoopoe bird. He regards reli-
gious symbols as a bridge that reflects Palestinians’ lifes, and in privacy about suffer
and exile which he had exposed in his life.
With the help of all these symbols, he informs pain of Palestine which is under
the occupation of Israel to the world by literature, and serves for constitution of free
Palestine that he dreams of.
Keywords: Mahmoud Darwish, Symbol, Palestine, Modern Arabic Poetry, Re-
ligious Symbols.
İÇİNDEKİLER
YEMİN METNİ ............................................................................................... II
ÖZET ................................................................................................................ II
ABSTRACT ..................................................................................................... II
İÇİNDEKİLER ................................................................................................ V
KISALTMALAR ............................................................................................ IX
ÖNSÖZ ............................................................................................................ IX
GİRİŞ ................................................................................................................. 1
I. KONUNUN ÖNEMİ VE AMACI ............................................................... 1
II. YÖNTEM VE KAYNAKLAR ................................................................... 3
III. KONUNUN KAPSAM VE SINIRLILIKLARI ...................................... 5
IV. ANAHATLARIYLA ARAP ŞİİRİ ........................................................... 7
A. Cahiliye Dönemi ....................................................................................... 8
B. İslam’ın Başlangıç Dönemi .................................................................... 11
C. Emeviler Dönemi .................................................................................... 13
D. Endülüs Dönemi ..................................................................................... 15
E. Abbasiler Dönemi ................................................................................... 17
F. Çöküş Dönemi ......................................................................................... 19
G. Modern Dönem ....................................................................................... 21
BİRİNCİ BÖLÜM .......................................................................................... 25
MAHMUD DERVİŞ VE EDEBÎ KİŞİLİĞİ ................................................ 25
I. HAYATI, YETİŞTİĞİ ÇEVRE VE ESERLERİ ..................................... 25
A. Hayatı ..................................................................................................... 25
1. Doğumu ve Çocukluğu ........................................................................ 25
2. Gençliği ................................................................................................ 27
3. Moskova Günleri ................................................................................. 29
4. Kahire Günleri ..................................................................................... 30
5. Beyrut Yılları ....................................................................................... 32
6. Tunus ................................................................................................... 37
7. Paris Yılları .......................................................................................... 37
8. Ramallah Yılları ................................................................................... 38
9. Ölümü .................................................................................................. 40
B. Yetiştiği Çevre: Kültürel Arkaplan ......................................................... 40
C. Eserleri ve Aldığı Ödüller ....................................................................... 44
1. Şiirleri .................................................................................................. 45
2. Düzyazıları ........................................................................................... 48
3. Makaleleri ............................................................................................ 49
4. Aldığı Ödüller ...................................................................................... 50
II. EDEBİ KİŞİLİĞİ ...................................................................................... 52
A. Şiir Anlayışı ............................................................................................ 52
B. Etkilendiği Şairler ................................................................................... 59
1. Klasik Dönem Arap Şairleri ................................................................ 59
2. Modern Dönem Arap Şairleri .............................................................. 61
3. Batılı Şairler ......................................................................................... 62
4. Doğulu Şairler ...................................................................................... 62
C. Kur’an-ı Kerim’in Etkisi ......................................................................... 63
D. Tevrat’ın Etkisi ....................................................................................... 66
E. Şiirinin Geçirdiği Evreler ........................................................................ 69
VI
1. Birinci Aşama: Direniş Şairi ................................................................ 69
.2 İkinci Aşama: Sürgün Şairi .................................................................. 81
3. Üçüncü Aşama: Yeryüzü Şairi............................................................. 91
4. Dördüncü Aşama: Serbest Temalar Dönemi ....................................... 96
İKİNCİ BÖLÜM ........................................................................................... 109
SEMBOL, SEMBOLİZM VE MAHMUD DERVİŞ ................................. 109
I. SEMBOL.................................................................................................... 109
A. Sözlük Anlamı ...................................................................................... 110
B. Terim Anlamı ........................................................................................ 111
II. SEMBOLİZM .......................................................................................... 115
A. Sembolizmin Ortaya Çıkışı ve Genel Özellikleri ................................. 115
1. Sembolizmin Şiire Yansıması ve Sembolist Şiirin Özellikleri .......... 116
2. Sembolizmin Dünya Edebiyatındaki Temsilcileri ............................. 117
B. Sembolizmin Arap Şiirinde Temelleri .................................................. 118
1. Cahiliye Şiirinde Sembolizm ............................................................. 118
2. Tasavvuf Edebiyatında Sembolizm ................................................... 123
C. Modern Arap Şiirinde Sembolizm ........................................................ 125
1. Lübnan ............................................................................................... 126
2. Mısır ................................................................................................... 126
3. Irak ..................................................................................................... 127
4. Suriye ................................................................................................. 129
5. Filistin ................................................................................................ 130
III. MAHMUD DERVİŞ ŞİİRLERİNDE SEMBOLLER VE TASNİFİ . 133
A. Mitolojik Semboller .............................................................................. 135
1. Anka Kuşu ......................................................................................... 137
2. Temmuz ............................................................................................. 138
VII
B. Tabiata Dair Semboller ......................................................................... 140
1. Zeytin ................................................................................................. 140
2. Buğday ............................................................................................... 142
C. Tarihi Semboller ................................................................................... 144
1. Kızılderililer ....................................................................................... 145
2. Endülüs .............................................................................................. 147
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ....................................................................................... 150
MAHMUD DERVİŞ ŞİİRLERİNDE DİNİ SEMBOLLER ..................... 150
I. PEYGAMBER İSİMLERİ ....................................................................... 151
A. Hz. Âdem Sembolü .............................................................................. 152
B. Hz. Nuh Sembolü .................................................................................. 155
C. Hz. Yusuf Sembolü ............................................................................... 158
D. Hz. İsmail Sembolü .............................................................................. 161
E. Hz. Eyyûb Sembolü .............................................................................. 164
F. Hz. Yeşaya Sembolü ............................................................................. 167
G. Hz. Habakkuk Sembolü ........................................................................ 172
H. Hz. İsa Sembolü .................................................................................... 174
İ. Hz. Muhammed Sembolü ...................................................................... 179
II. ÇARMIH .................................................................................................. 183
III. KABİL VE HABİL ................................................................................ 186
IV. KURBAN ................................................................................................ 189
V. HÜTHÜT .................................................................................................. 193
SONUÇ .......................................................................................................... 199
KAYNAKÇA ................................................................................................. 202
EKLER .......................................................................................................... 218
ÖZGEÇMİŞ .................................................................................................. 223
VIII