maden arama ve sondaj

81 Pages·2012·7.88 MB·Turkish

MMAADDEENN AARRAAMMAA VVEE
SONDAJ
MMIINNEERRAALL EEXXPPLLOORRAATTIIOONN AANNDD DDRRIILLLLIINNGG
Dünyamızdan hammadde temini insanlık tarihinin başlamasıyla başlamış sonrasında
uygarlık tarihinde hammaddelerin temin edilme metodu devirlere adını vererek
uygarllaşmanın en bbelliirlleyiicii unsurllarınddan bbiiriisii ollmuşttur. UUygarllıkk ttariihhiiniin bbaş
döndürücü gelişimi özellikle kömür ve demirin sanayide kullanılmaya başlaması ile son iki
yüz yıl içerisinde üstel olarak hızlı bir ivme ile artmıştır. Günümüzde de geçerli olmak
üüzzeerree iinnssaannllııkk ttaarriihhiinniinn eenn bbüüyyüükk ssaavvaaşşllaarrıı hhaammmmaaddddee kkaayynnaakkllaarrıınnıı eellee ggeeççiirrmmeekk iiççiinn
yapılmış/yapılmaktadır. İçinde bulunduğumuz yüzyılda ise madencilik faaliyetleri olmadan
insan yaşamının sürdürülebilmesi olası değildir. Bu gün, kullanıldığımız arabalardan içinde
yyaaşşaaddıığğıımmıızz eevvlleerree, bbiillggiissaayyaarrllaarrddaann tteelleeffoonnllaarraa kkaaddaarr yyaaşşaammıımmıızz iiççiinn vvaazzggeeççiillmmeezz oollaann
hemen her şey, madencilik etkileri sonucu elde edilen ürünler sayesinde varlık
kazanabilmektedir. Yine, madencilik faaliyetleri olmaksızın tarımsal üretimin yada elektrik
eenneerrjjiissii üürreettiimmiinniinn bbuulluunndduukkllaarrıı ddüüzzeeyyiinn ççookk aallttıınnddaa oollaaccaakkllaarrıı aaççııkkttıırr.. BBuu bbaakkıımmddaann
madencilik sektörü günümüzde olduğu gibi gelecekte de uygarlık için vazgeçilmez
konumunu sürdürecektir.
2
En genel tanımı ile madencilik, yerkabuğundan minerallerin elde edilmesi 
iişşlleemmiiddiirr. BBiirr mmiinneerraall, bbeelliirrllii bbiirr kkiimmyyaassaall bbiilleeşşiimmii vvee aayyrrıı ffiizziikksseell öözzeelllliikklleerrii 
olan ve tabiatta doğal olarak bulunan bir maddedir. Cevher ise, içerisinden 
değerli bir madenin ekonomik olarak elde edilmesi mümkün bir mineral yada 
miinerallller bbiilleşiimiiddiir. 
Mineraller ,temel bileşenleri ve kullanım alanlarına göre ,genellikle üç ana 
grupta toplanırlar. Metalik cevherler, metalik olmayan cevherler ve enerji 
mineralleri. Metalik cevherler; ferrometaller (demir, manganez, molibden, 
tungsten gibi), baz metaller (bakır, kurşun, cinko, kalay gibi), değerli metaller ( 
altın, gümüş, platin gibi) ve radyoaktif metaller ( uranyum, toryum, radyum 
gibi) oluşur. Metalik olmayan cevherler fosfat, potas, taş, kum, çakıl, sülfür, 
ttuuzz,, ffeellddssppaatt ggiibbii eennddüüssttrriiyyeell mmiinneerraalllleerrii iiççeerriirr.. 
3
GGeenneell oollaarraakk mmaaddeenncciilliikk, aarraammaa ffaaaalliiyyeettlleerrii iillee bbaaşşllaayyaann, cceevvhheerr üürreettiimmii‐
zenginleştirilmesi ile devam eden ve çalışılan madenlerin kapatılması ve çevre 
düzenlemesi ile son bulan bir süreçler bütünüdür. Madencilik süreçleri genel 
ollarakk ddöört ana saffhhadda topllanmakktaddır. 
Arama (Prospection)
Araştırma (Exploration)
Geliştirme (Mining Operation)
Üretim (Mineral Processing)
4
Arama (Prospection) işlemi, mineral yataklarının araştırılması işlemdir. Araştırma 
ggörsel inceleme,, jjeolojjik ççalışşmalar,, hava fotoğğrafları,, haritalama ggibi doğğrudan 
yöntemler yanında, jeofizik  ve jeokimya gibi dolaylı yöntemler ile yapılır. 
5
Araştırma safhasında (Exploration) ise mineral yatağının boyut, şekil, lokasyonu
ve ekonomik değğeri pprosppeksiyyon safhasında kullananlara benzer,, ancak daha 
detay ve finansal analizleri de içerecek şekilde belirlenir. Arama safhasında 
mostradan alınan yada kuyu, galeri veya sondajlardan elde edilen temsili 
nnuummuunneelleerr, kkiimmyyaassaall, ssppeekkttrrooggrraaffiikk, rraaddyyoommeettrriikk vvee bbeennzzeerrii aannaalliizzlleerree ttaabbii 
tutularak cevher yatağının yayılımı ve kalitesi hakkında daha kapsamlı ve detaylı 
bilgiler elde edilmeye çalışılır. Geçmişte yüzeyde mostra vermeleri nedeniyle, 
ggöörreellii ddaahhaa kkoollaayy, ssııkkllııkkllaa ddaa tteessaaddüüffeenn bbuulluunnaann cceevvhheerr ddaammaarrllaarrıınnıınn aarraannmmaassıı, 
günümüzde modern teknoloji ve ekipman gerektirmekte, farklı disiplinlerden 
oluşan bir ekip tarafından yapılabilmektedir.
6
Birbirlerinden kesin çizgilerle ayrılamayan arama (prospeksiyon) ve 
araştırma safhaları ile maden yatağının belirlenmesi tamamlandığında 
eessaass üürreettiimm iiççiinn ggeerreekkllii oollaann vvee yyaattaağğaa uullaaşşmmaakk aammaaccııyyllaa yyaappııllaaccaakk oollaann 
hazırlık işlemlerini kapsayan geliştirme (Mining Operation) safhası başlar. 
Prospeksiyon ve araştırma safhalarında elde edilen bulgular, aynı zamanda 
hhazırllıkk çallışmallarının kkapsamı ve cevhher kküütllesiine ullaşmadda kkullllanıllacakk 
yöntem ile cevherin üretim yöntemi konularında bilgileri de içermektedir. 
Üretim (Mineral Processing)safhasında ise mineralin yerkabuğundan 
alınarak işlenmesi söz konusudur. Üretim cevher kütlesinin boyutu Ya da 
yyüzeyye olan yyakınlığğı ggibi ççeşşitli faktörlere bağğlı olarak, örneğğin kamyyon ve 
ekskavatörler kullanmak suretiyle açık ocak kazısı yada eğer cevher 
derinde ise kuyu ve tüneller kullanılarak yeraltı işletmeciliği ile yapılır. 
7
Birbirlerinden kesin çizgilerle ayrılamayan arama (prospection) ve 
araştırma safhaları ile maden yatağının belirlenmesi tamamlandığında 
eessaass üürreettiimm iiççiinn ggeerreekkllii oollaann vvee yyaattaağğaa uullaaşşmmaakk aammaaccııyyllaa yyaappııllaaccaakk oollaann 
hazırlık işlemlerini kapsayan geliştirme (Mining Operation) safhası başlar. 
Prospeksiyon ve araştırma safhalarında elde edilen bulgular, aynı zamanda 
hhazırllıkk çallışmallarının kkapsamı ve cevhher kküütllesiine ullaşmadda kkullllanıllacakk 
yöntem ile cevherin üretim yöntemi konularında bilgileri de içermektedir. 
Üretim (Mineral Processing)safhasında ise mineralin yerkabuğundan 
alınarak işlenmesi söz konusudur. Üretim cevher kütlesinin boyutu Ya da 
yyüzeyye olan yyakınlığğı ggibi ççeşşitli faktörlere bağğlı olarak, örneğğin kamyyon ve 
ekskavatörler kullanmak suretiyle açık ocak kazısı yada eğer cevher 
derinde ise kuyu ve tüneller kullanılarak yeraltı işletmeciliği ile yapılır. 
8
Ülke ekonomileri bakımından son derece büyük önem taşıyan madencilik sektörü ,diğer herhangi bir 
ekonomik sektörden farklı kılan ve tek başına ayrı bir sektör  şeklinde düzenlenmesini gerektiren 
temell öözelllliikkllerii bbullunmakktaddır. SSööz kkonusu öözelllliikkller
1. Mineral kaynakları tüketilebilir kaynaklardır
2. Çoğunlukla yerkabuğunun derinliklerinde bulunan yatak oluşumları büyük belirsizlikler taşır
33. Maaddeen üüreettiminin yyaappılddığğı yyeer,, ççooğğuunluuklaa aalım ssaattımın yyaappılddığğı ppiyyaassaalaarddaan yyaa ddaa kuullaanılddığğı 
yerlerden uzaktır
4. Üretilen cevherin satılabilir ürünlere dönüştürülmesi, genellikle cevherin bir ön işleme tabi 
tutulmasını gerektirir
55. ÜÜrettiim ööncesii ffaalliiyettller, ddiiğğer sekkttöörllere nazaran çokk ddahha uzun süürellii, kkapsamllı, zorllu ve 
maliyetlidir
6. Madencilik yatırılmalarında arama maliyetleri son derece yüksek olup, büyük risk taşır. Bir çok 
durumda,, katlanılan yyüksek arama maliyyetlerine karşşın,, ekonomik olarak işşletilebilecek bir 
mineral varlığının belirlenememe olasılığı söz konusudur
7. Madencilik süreçlerinin her safhasında risk unsuru mevcuttur. Arama riskinin yanında, pek çok 
cevher için fiyat dalgalanmaları da diğer sektörlere göre çok daha büyüktür. Her an bulunabilecek 
ya dda ffiiyatt avanttajjı elldde eddiillebbiillecekk aynı yadda iikkame bbiir cevhher kkaynağğının rekkabbettii ollasıddır.
8. Madencilik sektörlerinde ölçek ekonomisi, diğer sektörlere göre çok daha büyük önem 
taşımaktadır.
9. Madencilik üretimlerinin ggenellikle yyerleşşim yyerlerinden uzakta yyappılması zorunluluğğu,, altyyappı 
inşaat maliyetlerinin diğer sektörlere göre çok daha yüksek olmasına neden olmaktadır.
10. Madencilik faaliyetleri aramalardan madenin kapanmasına kadar olan her safhasında, gerek çevre 
gerekse yapıldığı yerdeki yerleşim yerleri ve yerel halk üzerinde olumlu yada olumsuz ciddi etkiler 
olluştturabbiilliir. 
9
MMAADDEENN AARRAAMMAA vvee AARRAAŞŞTTIIRRMMAA
Yeraltı kaynaklarının yerin oluşumundan itibaren farklı jeolojik
devirlerde,farklı ortamlarda oluşmaları, bunların bulunuş şekilleri, yankayaç
türlleri, cevhher yankkayaç illişkkilleri, tekktonikk ollayllarddan etkkillenme dderecelleri,
yatakların parajenezleri, tenör ve rezervlerinde de belirgin farklılıkların ortaya
çıkmasına yol açmıştır. Bu durum yüzlerce farklı bileşimli hammadde türü
yanı sıra, tek bir hammadde türü içinde söz konusudur. Örneğin sadece demir
cevherleri ele alınırsa bunların, magmetik segregasyon,skarn, pnömatolitik,
hidrotermal,, ekshalatif‐ sedimanter,, sedimanter ve metomorfik süreççlerin
etkin olduğu farklı dönemlerde oluştukları anlaşılır. O halde maden
yataklarının aranmasına geçmeden önce veya aramalar sırasında maden
yyaattaakkllaarrıı vvee eennddüüssttrriiyyeell hhaammmmaaddddeelleerr iillee iillggiillii bbiirr ççookk kkaayynnaağğıınn ttaarraannmmaassıı
zorunludur.
10