Table Of ContentDEUTSCHE AKADEMIE DER WISSENSCHAFTEN ZU BERLIN
ZENTRALINSTITUT
FÜR ALTE GESCHICHTE UND ARCHÄOLOGIE
BIBLIOTHECA
SCRIPTORVM GRAECORVM ET ROMANORVM
TEVBNERIANA
S
LOTUS
Β S Β Β. G. TEUBNER VE R L A G S G E S E L L S CH A FT
1971
M. FABI QYINTILIANI
INSTITVTIONIS ORATORIAE
LIBRI XII
BDIBIT
LVDWIG RADERMACHER
PARS PRIOR
LIBEOS I-VI CONTIN EN S
ED1TIO STEKEOTYPA CORRECTIOR
EDITIONIS PRIMAE
ADDENDA ET CORRIGENDA
COLLEOIT ET ADIECIT
VINZENZ BVCHHEIT
m
LEIPZIG
Β S Β B.G.TEUBNER V E R L A G S G F. S E I, L S C H A FT
1971
BIBLIOTHECAB TEVBNERIANAE
HVIVS TEMPpRIS
REDACTOR: CÜNTHER CHRISTIAN HANSEN
ADMONEBVNTVR, QVI HVNC LIBRVM LEGENT,
VT ADDENDA ET'CORRIGENDA CONSVLANT
LATERCVLO • IN MARCINE AFPICTO
VLN 294 . 3152 / 71 · E S 7 M
6. Auflage (onv. Ν'dr. der S. Auflage von 1965)
COPYRICHT 1971
BSD B.C.TEUBNER VERLACSCESELLSCHAFT LEIPZIG
PRINTED IN THE CERMAN DEMOCRATIC REPUBLIC
BUCHBINDERISCHE VERARBEITUNG:
DRUCKEREI „GRAFIA" KG, LEIPZIG
DRUCK: F.ULLMANN, ZWICKAU
PRAEFATIO.
Eius editionis, quam olim Eduardus Bonnell confece-
rat, redintegrandae officium cum suscepisset, prima operis
initia vixdum egressus Ferdinandus Becher morte
praematura absumptus est, doctus vir et Quintiliani egre-
gie peritus. Cuius in locum postquam substitutus sum,
intercedente Rudolphe Muecke, gymnasii Hfeldiensis direc-
tore, factum est, ut, quascumque ille copias conlegerat,
usui meo adcommodare possem. Erat igitur ad librum
primum commentarius criticus elegantissime elaboratus, in
reliquie vero libris adnotationum farrago maior modo,
modo minor, quibus vel proprias proposuit coniecturas vel
aliorum adnotavit, commendavit, refutavit, librorumque
lectionibus singulis suffragatus est; erant praeterea, quae
grammaticorum scripta in re dubia laudarent aut locos
similes producerent: qualia fere philologi inter legenda
adnotare solemus. Hue accedebant collationis specimina
varia velut Ambrosiani, qua nisus Halmii Meisterique no-
tas hic atque illic corrigere potui, et Florentini codicis,
utilissima vero Parisini Vallensis collatio. Quibus ego
copiis omnibus ita usus sum, ut ex Beçheri adnotatione,
siquidem aliquid novi continere videbatur, quidquid labori
meo utile putavi, nomine appellato proferrem; itaque non
pauca hic leguntur, quae publici iuris nondum fecerat.
De Quintiliano recensendo (quo de opere post Fiervillii
et Petersoni* egregios labores iam licet cogitare nec
* cf. M. F. Fierville, Quintiliani de institutione oratoria
liber primus. Texte latin etc. Paris, Didot 1890 — Peterson,
M. Fabi Quintiliani institutionis oratoriae liber decimus.
A revised text etc. Oxford, Clarendon Presa 1891.
VI QVINTILIANI INST. OR.
tarnen id unus ego absolvere aut potui aut volui) quoniam
peculiari libello agere animum induxi, nisi gravissima
quaedam nunc non proferam. Tribus igitur ad textum
constituendum usus sum librorum generibus, quorum primi
principem esse constat Ambrosianum E 153 saeculi
XI (Λ). Cuius lectiones quo rectius iudicentur, interdum
confirmatae sunt adposita ea scriptura, qua codex Bam-
bergensis correctas (&) et in lacunis suppletus est (G).
Secundae classis codicum mutilorum archetypon (B)
constituí ex libris adhuc conlatis
Bernensi (Bn) num. 351 saeculi X
Bambergensi (Bg) M. 4, 14 saeculi X
Parisino Nostradamensi (iV) s. X vel XI Bibl.
Nat. Fonds latin. 18527*).
Tertii generis libros plerosque recentes magis esse mi-
nusve contaminatos recte meo iudicio Peterson docuit. Sed
in his exstant quidam vitiis communibus atque virtutibus
proprio modo ita distincti, ut ex una stirpe natos esse
omnes appareat: quo e numero Fiervillius producit
hos: Parisinos 7723, 7725, 7726, Gothanum, Yossianum,
Neapolitanum, Escurialensem. Addo Vaticanos latinos 1765,
1766, 1767. Denique eum, qui Turicensem correxit, aliquo
huius propaginis libro usum esse ex varia eius lectione con-
cludo. His ex codicibus cum adcuratius inspexisset Pari-·
sinum 7723, qui olim fuit Laurentii Vallae, (P) quot
locis emendatam exhiberet scripturam, Becherus sta-
tim cognovit, qua de re scripsit programmate gymnasii
Aurichiensis a. 1891.
Multae enim et probae lectiones, quae aut Regio aut
editionibus vetustis tribuebantur, exstant in hoc libro ei-
que (quod iam licet addere) consortibus. Sed quoniam
iidem correcturas partim frivolas et interpolationem haud
raro audacem ostendunt, qua de re dubitali omnino neque
*) Conlationem publici iuris fecerunt Émile Chatelain et
Jules le Coultre, Bibliothèque de l'école des hautes études,
vingtième fascicule Paris 1876.
PRAEFATIO. ΥΠ
potest ñeque fas est, in summo discrìmine res vertitur ac
sane iusta existimará potest suspicio nihil boni antiquitus
in hanc codicum classem pervenisse, quaecumque autem
recta videntur, recentibus litterarum humanarum doctori-
bus deberi. Quam quidem opinionem ipse tarn diu veram
puta vi, quoad vidi locis non paucis libros familiae _P,
dum ab A et Β discrepant, cum Julii Victoris excerptis
congruere. Quod casu factum esse nemo dicet, si, quae
pag. 193, 194, 200, 204, 238, 239, 303 editionis nostrae
adnotavimus, comparaverit, sed forsitan fuerit quispiam,
qui ipsum quoque Victorem a doctis illis interpolatoribus
adhibitum esse existimet eadem ratione, qua Ciceronis
libros evolverunt, ut ea emendarent, quae ex his
exempla Quintilianus protulit. Cui sententiae fortasse non
illud répugnât, quod XIX demum saeculo Victoris ars
in uno libro Romano reperta et edita est. Quid enim obstat,
quominus credamus plures eius codices saeculo XV innotu-
isse, licet eius rei ceteroqui nec vola sit nec vestigium?
Magis mirum est, quod ponere cogimur, interpolatorem
hunc, quem fingimus, a Victore sumpsisse quidem lectio-
nes nonnullas, quibus verba solum mutarentur, minime
emendarentur, cum ea, quae in A et Β sunt, aeque bona
videri possent (cf. e. g. p. 193 quod habet _P cum Vic-
tore praeceptum sit, at AB haud minus recte praeceperim),
eundem vero aliis multis locis, ubi Victor et sine dubio
et apertissime verum exhibet, spreta hac emendan di oc-
casione corruptelas foedissimas, quales eaedem in A et Β
sunt, retinuisse. Tertium addo argumentum, quo rem ab-
solví existimo. Habemus nunc incerti auctoris opusculum
de figuris orationis conpositum, quod Ecksteinius in anec-
dotis p. 20 sq. ex codice Parisino 7530 saeculi VIII.
edidit*); constat autem partim ex libri VETI et IX institu-
tionis oratoriae excerptis. Jam, quod in Victore obser-
vavimus, idem de hoc scriptore dicendum est: scilicet hic
illic _P (hunc nomino, reliquos eiusdem generis complector)
*) cf. Halmji Rhetores lat. min. I p. 71 sq.
Vili QVINTILIANI INST. OR.
et anonymum conspirantes contra A et Β deprendimus.
Ergone etiam illum codicem doctis illis interpolatoribus
ad manum fuisse putabimus? Quales tandem hos homines
fingimus? Immo si quid clarum est, concedendum in illa
classe librorum recentium et sine dubio multis locis in-
terpolatorum tarnen mansisse vestigia antiquae Quintiliani
recensionis. Sane si quid boni exhibent, utrum provenerit
ex antiqua memoria an ex recenti emendatione, saepe
diiudicari nequit, neque quisquam est qui non intellegat
in iis adhibendis semper iudicio, cautione, dubitatione
esse opus, verum tarnen et adhibendi sunt et iuxta A et
Β ponendi, quos locis sescentis emendant. Praecipue vero
memorandum est eos locis nonnullis, ubi Β deest, A verba
socordia omisit, scripturam supplere, qua in re semel con-
spirant cum Julio Victore. Eosdem ad textus interpo-
lation em vetustiorem cognoseendam interdum esse utiles
iam hic occasione data moneo, rem statim exemplo in-
lustraturus. Habes enim
p. 27, 9 ita dictu facta B: ita elidi ι faciuque A ita
dictu et facht- Ρ
p. 93, 4 laeti álacres Β: laeti alacresque A laeti et
alacres Ρ
Quibus locis recte stare asyndeton, multis Quintiliani
exemplis demonstran potest.
Porro
p. 244, 33 multumque iactata sunt, semper tarnen
iactdbwitur Β : et semper tarnen A semper que
tarnen Ρ
p. 267, 2-2 fìngere hoc loco est proponer e Ρ: fìngere
hoc loco id est prop. A fìngere hoc loco hoc est
proponere Β
Quo e genere gravissimus est locus p. 200, 30:
'Sed ut has aliquando non narrandi causas puto.,
sic ab illis disscntio, qui non esse existiment' ita B,
et facile quidem in altero membro 5narrandi cau-
sas' suppletur. Ecce tamen A: Seri ab illis
disscntio, qui non existimant esse narrationem.
PRAEFATIO. IX
et Ρ: Sed — ab Ulis dissentio, qui non essa
narrandum existiment.
Haec interpolaseli libido maxime unum dicendi genus in-
vasit, quo Quintiiianus usus est: qui ubi artis quasdam
definitiones laudat, receptam usu appellationem per paren-
thesin addere consuevit, cuius rei est exemplum omnibus
libris traditum
pag. 289, si id quoque (óbscurum vocant), quod secreto
et sine teste —.
Jam vide
pag. 196, 15: sermonem a persona iudicis aversum
(άποατροφή dicitur) B: quae cat. dicitur Λ
qui àn. d. P.
Qua ex observatione iudicanda est haec lectionis varietas :
pag. 151, 7: negotialem (πραγματιχήν vocat) Λ:
quam ηρ. vocat BP,
pag. 178, 17: miduam accusationcm (άντιχατηγορία
vocatur) Λ: quae άντιχ. vocatur Ή P.
Haec paulo verbosius exsecutus sum, ne quis his simili-
busque locis sine ratione a priorum editionum consuetu-
dine descivisse me existimet.
Codicem Yallensem in quinqué libris prioribus accura-
tissime contulerat F. Becher, in sexto nisi miscellanea
quaedam non adnotaverat. Itaque intercedente Hugone
Eabe, qui locos quoque huius codicis nonnullos mea
causa examinavit, inde a fol. 69v ad fol. 781 imagines
libri luce exceptae (ipse enim roganti mihi concessus non
est) Gryphiam missae sunt, quibus usus adnotationem con-
stituí. Sed cum eius libri haec sit condicio, ut praeter ignoti
correctoris (.Ρ8) operam ab ipso Laurentio Valla adno-
tatione, emendatione, rasuris saepenumero ita vexatus sit,
ut quid prima manu (-P1) scriptum fuerit dinosci non
iam possit, alia eiusdem classis exemplaria arcessenda
erant, quae in dubia lectione consulerentur. Adhibui igitur
unum Parisinum 7725 (Q), quem meo impetrata Gry-
phiam transmissum inspicere atque conferre ipse potui,
unum Vaticanum 1765, Eomae vere anni 1904 a me
χ QVTNTILIANI INST. OR.
conlatum, qui etsi inter Romanos optimus esse mihi vide-
batur, tamen textum exhibet etiam maiore quam Parisini
licentia constitutum, qua re motus raro tantum eius men-
tionem feci. Interdum adposui eas lectiones, quas libri
Turicensis corrector (T2) exhibuit, quem codice aliquo
nostri generis usum esse videri iam supra disi.
Iis denique locis, quibus Β lacunas habet, praeter
haec adiumenta et Bambergensis codicis ex supplemento
scripturam (G) et libri Monacensis (M) lectiones dedi,
ex Halmii apparatu desumptas, novumque induxi codicem
Vaticanum 1762 saeculi XV, quem vere anni 1905 Ro-
mae partim contuli partim luce excipiendum curavi:
hic (F") a librario linguae latinae inperito modo adcuratius
modo neglegentius scriptus originem e contaminatione
librorum classis A et Ρ duxisse videtur, liber cum cautione
adhibendus sed propriis quoque virtutibus excellens; velut
quod semel Gabbae nomen servavit, non parva laus est.
Juin Yictoris excerpta, quae Angelo Mai anno 1831
publicavit, quin ad historiam textus cognoscendam non
minus quam ad rem criticam faciendam plurimum valeant,
dubitali nequit. Quamquam enim ille Victor nonnulla
sponte mutavit, alia neglegenter excepit, alia transvolayit
et inter media omisit, semper tamen hoc tenendum est,
ubicumque ad verbum conspiret cum AJBP vel singulis
vel universis, antiquissimum nos tenere de textu Quin-
tilianeo testimonium. Qui consensus licet fallare possit et
interdum fallat, ne in minutiis quidem neglegendus neque
ab eo discedendum est, nisi gravissima argumenta cogant.
Ceterum occasione data adnoto, quae a Victore omissa
singulis locis tamquam interpolata in editione mea can-
cellis saepta sunt, non ideo me abiecisse, quia a Victore
omittuntur; cui rei tum demum aliqua auctoritas tribuenda
est, si certae quaedam rationes interpolationis suspicionem
moveant haud aliter, ac si verba in libris varie conlocata
non propter hoc delemus sed idcirco, quia glossae suspicio
aliunde conlecta sede vocabuli incerta augetur.
Cassiodorii quae vocantur excerpta (neque enim ipsius
