Louis Althusser GELECEK UZUN SÜRER

392 Pages·2014·10.66 MB·Turkish

Louis Althusser
GELECEK
UZUN SÜRER
Jss
Türkçesi
İSMET BİRKAN
ÇAĞDAŞ DÜNYA YAZARLARI
Bu kitap, İstanbul’da Can Yayınları’nda dizildi,
Eko Basımevinde basıldı ve ciltlendi. (1996)
ISBN 975-510-672-3
® Les Editions Stock / I.M.E.C / Kezban Akçalı Telif Ajansı /
Can Yayınları Ltd. Şti. (1992)
Louis Althusser
GELECEK
UZUN SÜRER
ÖZYAŞAMÖYKÜSÜ
Fransızca baskıyı yayına hazırlayan ve sunanlar
OLIVIER CORPET ve YANN MOULIER BOUTANG
Fransızca aslından çeviren
İSMET BİRKAN
CAN YAYINLARI LTD. ŞTİ.
Hayriye Caddesi No. 2, 80060 Galatasaray, İstanbul
Telefon: [phone] Fax: [phone]
Özgün adı
L’avenir dure longtemps
suivi de
Les faits
Louis Althusser, çağımızın en ilginç düşünürlerinden biri. 1918’dé
Cezayir’de doğdu, gençliği orada geçti. Annesi, savaşta ölen nişanlı­
sının yerine onun kardeşiyle evlenmiş ve oğluna ölen genç nişanlısı­
nın adını vermişti, ikinci Dünya Savaşının başında Almanlara tutsak
düşen Althusser, savaşın sonuna kadar özgürlüğüne kavuşamadı. 20
yaşından sonra aralıklarla depresyon geçirmeiye başladı; tedavi gör-
düyse de rahatsızlığı sürdü, hatta deliliğe dönüştü. Paris’te Ecole
Normale’de felsefe doçenti olarak görev yaptı. 30 yaşına kadar koyu
bir Katolikti, daha sonra evleneceği Hélène Rhtmann’la tanıştıktan
sonra Komünist Partiye üye oldu. Marx içirt ve Kapital’i Okumak
adlı yapıtlarıyla İrağının aydınlarını etkiledi, bunu Marksist felsefe
üzerine başka çalışmaları izledi. Yapısalcılık, bilgi-kuramcılık ve
Marksizm, Althusser’cı düşüncenin üç temel alanıydı. 1948’den beri
birlikte yaşadığı Hélène Rytmann’la 1976’da evlendi. 1980’nin 18
Kasımında karısını boğarak öldürdü. Ruhsal dengesinin bozukluğu
nedeniyle, işlediği cinayet yüzünden, yangılanmayan Althusser, yine
uzun süre akıl hastanesinde gözetim altında kaldı. 22 Ekim 1990 yı­
lında bir kalp krizi sonunda ölümüne kadar Özyaşamöyküsü olan
Gelecek Uzun Sürer’i kaleme aldı. .
SUNUŞ
■ T puis Althusser’in arşivi, 1991 yılının temmuz ayında,, içer-
I I Idiği malzemenin bilimsel ve yayımsal açıdan değerlendiril-
meşini üstlenen Çağdaş Yayıncılığın Anıları Enstitüsüne
(IMEC) teslim edildiğinde, bu ciltte yayımlanan iki özyaşamöykü-
sel metin özenle korunmuş durumda bulundu.
İki metin tam on yıl arayla yazılmış. Bıı on yıllık sürenin or­
tasında, 16 Kasım 1980 günü, Louis Althusser’in yazgısı ak-
la-gelmez trajik bir döneme girdi; Althusser Paris’te, Ulm sokağın­
daki Yüksek Öğretmen Okulu’nda bulunan dairesinde, karısı He-
lene’i öldürdü. •
Varlıkları -özellikle Gelecek Uzun Sürer’ink'ı- neredeyse efsa­
neye dönüşmüş olan bu iki özyaşamöyküsünü okuyan, Louis Alt­
husser’in yeğeni ve tek mirasçısı François Boddaert, bunların, Alt­
husser Fonunda bulunan birçok yayımlanmamış yazının
ölüm-sonr'ası basımının ilk cildi olarak çıkmasına karar verdi. Bu
basım, söz konuşu iki metinden başka, yazarın 1940-1945 yılları
arasında Almanya’da bir çalışma kampında (stalag) tutsakken yaz­
dığı Tutsaklık Günlüğü ile daha felsefî nitelikte yapıtlarından olu­
şan bir cildi ve son olarak da çeşitli (siyasal, edebî... vb.) yazılarını
ve mektuplarını kapsayacaktır.
Bu basımı hazırlamak için, Althusser’in dostlarından kimi za­
man birbiriyle uyuşmayan birçok tanıklık topladık. Bu yazıları ta­
nıyan; yaşamları herhangi bir nedenle belli anlarda bunların yazılış
süreciyle kesişmiş, bazıları yazılış sürecinin herhangi bir adamasın­
da bunları tamamen ya da kısmen okumuş olan dostlardı bunlar.
Aynı zamanda, çoğu kez çeşitli arşivlerde dağınık durumda bulu­
nan, ancak Louis Althusser’in yararlandığı "kaynaklar1“ hakkında
ipucu verebilecek, kanıt ya da gönderge olarak işe yarayacak her
türden birçok belgeyi de (ajandalar, notlar, gazete kesikleri, yazış­
malar...) bir araya getirdik. Bu basım için hazırlanan dosyanın bü­
tünü, kuşkusuz asıl metinlerle bunların çeşitli değişkeleri ve eklen­
tileri de aralarında olmak üzere, başvuruya ve incelemeye açıktır.
Böylece, uzman araştırmacılar bu özyaşamöykülerinin oluşumunu
•5
inceleyebileceklerdir. Bu nedenle burada yalnızca, metinlerin tari­
hiyle ilgili olarak bu basımı aydınlatan başlıca verileri, yazıların
maddesel özelliklerini ve benimsediğimiz temize çekme ölçütlerini
göstermekle yetindik. Metinlerin kaleme alınış koşullarının, Louis
Althusser’in yaşamöyküsünün1 ikinci cildinde uzun uzun ve ayrın­
tılı biçimde sunulup inceleneceğini unutmuyoruz.
Toplanan belge ve tanıklıkların incelenmesi, şu noktanın ke­
sinlikle ileri sürülebileceğini gösteriyor: bir özyaşamöyküsü tasarısı
öteden beri var idiyse de, Gelecek Uzun Sürer'in yazılış süreci 14
Mart 1985 tarihli Le Monde’da. Claude Sarraute’un "Küçük Açlık"
başlıklı bir yazısının okunması üzerine başlamıştır. Ana içeriği Is-
sei Sagawa adlı Japon öğrencinin bir Hollandalı genç kızı öldürüp
etini yemesi ve yargıdan bağışıklık kararı ile bir Fransız akıl hasta­
nesinde kısa bir bakımdan sonra geri gönderildiği ülkesinde yazdığı
ve suçunu anlatan kitabın kazandığı büyük başarı olan bu makale­
de, Claude Sarraute söz arasında buna benzer başka "vakalara" da
dokunuyordu: "Biz medya adamları ne zaman, şenlikli bir davaya
karışmış Althusser, Orleansİı Thibault gibi anlı-şanlı isimler gör­
sek, hemen bunları alır kahraman yaparız. Ya kurban? Ona üç satı­
rı bile çok görürüz. Bizim için yıldız, suçludur."
Bu yazının çıkmasından sonra birkaç dostu Louis Althusser’e,
oradaki "şenlikli dava" deyimiyle yapılan anıştırma nedeniyle gaze­
teye protestoda bulunmasını salık verdiler. Ama o, başka dostları­
nın görüşlerine katıldı; bunlar gazetenin yaptığını eleştirmekle bir­
likte, Claude Sarraute’un bir bakıma temel -ve Althusser için dra­
matik- bir noktaya parmak bastığı düşüncesindeydiler: bu, "yarar­
landığı" yargıdan bağışıklık kararı uyarınca hakkında "dava" açıl­
mamış olmasıydı. Althusser 19 Mart 1985 tarihinde en yakın dost­
larından Dominique Lecourt’a yazdığı -ama yollamadığı- mektup­
ta, "bu dramla ilgili kendi açıklamalarını; polisçe, adaletçe ve hasta­
nelerce olayın ‘ele alınış biçimini’ ve doğal olarak kökenlerini kap­
sayan bir çeşit özyaşamöyküsü yazarak" başına gelenler hakkında
kendi görüşlerini ortaya dökmeden, "tekrar halkın önüne çıkama­
yacağını" söylüyordu. Gerçi bu özyaşamöyküsü yazma isteği yeni
değildi: örneğin daha 1982’de, cinayet sonrasındaki ilk kapatılma
döneminden çıkışında, "karşılaşmanın materyalizmi" üstüne yazdı­
ğı kuramsal bir metin şöyle başlıyor: "Bu kitabı 1982 Ekiminde, üç
1 Bak. Yann Mouiİer Boutâng, Louis Althusser, une biographie, cilt i, Grasset, 1992.
6
yıllık dayanılmaz bir çilenin bitiminde yazıyorum; kimbilir, belki
bir gün bunun öyküsünü -yani hem olayın oluş koşullarını hem
de kendi çektiklerimi (akıl hastanesi, vb.)- anlatırım; bakarsınız
başka öykülerin aydınlatılmasına yardımcı olur. Çünkü ben, 1980
Kasım ayında, yoğun ve öngörülememiş bir zihin karışıklığı nöbeti
içinde, dünyada benim için her şey olan karımı boğdum. O beni,
bensiz yaşayamadığı için ölmeyi isteyecek derecede seviyordu; ru­
humun ve bilincimin karışıklığı içinde galiba-ona ‘bu hizmette bu­
lundum’; hizmetimi geri çevirmedi, ama bu yüzden öldü işte." Me­
tin bundan sonra bu türden özyaşamsal noktalara dokunmadan,
felsefî ve siyasal görüşler üzerinde sürüp gidiyor.
1985 Martında, bu kez söz ettiği "öyküyü" kendi bakış açısın­
dan 'anlatmaya karar vermiş olan Louis Althusser, yurt dışındaki
birkaç dostuna mektup yazarak onlardan, bulundukları ülkede
1980 Kasımından sonra, yayımlanmış tüm gazetelerdeki kendisiyle
ilgili yazıların kesiklerini istedi. Aynı şekilde Fransız basınını da
taradı ve böylece, kendi eliyle ya da dostlarından rica ederek, gerek
yargıdan bağışıklık kararına ilişkin hukuksal sorunlar ve 1838 ta­
rihli Ceza Yasasının 64. maddesi üzerine, gerek akıl hastalıklarında
bilirkişilik üzerine çok sayıda ve çeşitli belgeler topladı. Bundan
başka, bazı yakın dostlarından, "günlüklerinin" o yıllara rastlayan
bölümlerini kendisine iletmelerini ya da bazı yönleriyle aklından
çıkmış olan olayları kendisine anlatmalarını rica etti. Ruh doktoru­
nu ve psikanalistini, kendisine uygulanmış olan tedavi ve almış ola­
bileceği ilaçlar hakkında sorguya çekti (bazan onların açıklama ve
yorumlarını "temize çekerek" yeniden yazıyordu); dağınık sayfa­
larda ve ajandalarda, gerek olgusal ve kişisel, gerek siyasal ve psika-
nalitik bir yığın gözlem, olay, yorum, düşünce, alıntı, dağınık söz­
ler, kısacası konuyla ilgili ipuçları biriktirdi. Gelecek Uzun Sürer in
yazılmasına yardımcı olan bütün bu hazırlık çalışmasının izleri,
Althusser’in arşivinde açıkça görülür.
Metnin kaleme alınması ve daktilo edilmesi, büyük olasılıkla,
1985 Martının son günlerinden nisan sonuna ya da mayıs başına
dek, ancak birkaç hafta alır. 11 Mayısta herhalde tamamlanmış
olan metni okuması için Michelle Loi’ya vermiş, ve 30 mayısta
"Ne yapmalı?" başlıklı bir kuramsal metnin yeni bir yazılımını
daktilo etmeye başlamıştır. Burada, daha ikinci sayfada, bitirmiş ol­
duğu özyaşamöyküsüne gönderme yapar: "Gelecek Uzun Sürer adlı
küçük kitabımda uzun uzun yorumladığım, Makyavel’in bir temel
7
ilkesini ele alıyorum." Buradaki "küçük" sözcüğü söz gelişi kulla­
nılmıştır, çünkü bu metin üç yüz sayfaya yakın, uzunluktadır ve
bildiğimiz kadarıyla, şimdiye dek yayımlanmış yapıtları kısa risale
ve makalelerden oluşan Althusser’in yazmış olduğu en uzun me­
tindir. 15 Haziranda Louis Althusser şiddetli bir hipomani bunalı­
mına girerek tekrar Soisy’de hastaneye kaldırılır.
Gelecek Uzun Sürer’in yazılış takvimi, anlaşıldığına göre, işte
böylç; bu takvim, metinde geçen kimi olgu ye olayların orada veri­
len tarihleriyle de tastamam uyuşuyor; örneğin: "Dört yil önce,
Mauroy hükümeti zamanında" (s. 23), ya da: "Yalnızca altı ay ön­
ce, Ekim 1984’te" (s. 136) ya da: "altmış yedi yaşındayım" (s. 298),
gibi. Sonradan metinde rötuşlar yapılmışsa bile bunların önemsiz
olduğu görülüyor.
Bu metnin bütününü ya da büyükçe bir bölümünü okuyabil­
miş olanlar yalnızca birkaç yakın dost; bunların arasında Stanislas
Breton, Michelle Loi, Sandra Salomon, Paulette Taïeb, André To-
sel, Hélène Troizier, Claudine Normand öncelikle sayılabilir. Ote
yandan Althusser’in birkaç yayıncıya bu metnin varlığından söz
ettiği, yayımlanması isteğini dile getirdiği, ancak âsla yazılı metni
-en azından bütününü- göstermediği biliniyor. Her şey gösteriyor
ki Louis Althusser, öteki yazılarına ilişkin tutumunun aksine, bu
yapıtın "ortalarda dolaşmaması" için çok sıkı önlemler almıştı. Ar­
şivinde de metnin hiçbir fotokopisi bulunmuyordu. Dostlarından
André Tosel, metni 1986 Mayısında, ancak Althusser’in evinde ve
onun yanında, not almadan, okuyabildiğini anlatıyor.
Şu noktayı da ekleyelim: Gelecek Uzun Sürer 'm kaleme alın­
ması sırasında Louis Althusser’in, özellikle ilk bölümlerde, birbiri­
ne çok yakın iki yazılımını saklamış olduğu ilk özyaşamöyküsü
Olanlar (Les Faits)’dan geniş ölçüde esinlendiği belli oluyor.
Bu cildin ikinci bölümü olarak yayımladığımız bu metin, yani
Olanlar, 1976’da (tarihi birinci sayfada gösterilmiş) ve anlaşıldığına
göre ikinci yarıyılda yazılmış. Louis Althusser bunu, "sıfır" sayısı
ocak 1976’da çıkan Ça ira adlı yeni bir derginin sonraki sayısında
yayımlanmak üzere Régis Debray’ye önermiş ve teslim etmiş, an­
cak iş yürümemiş ve dergi çıkmamış. Louis Althusser’in birkaç ya­
kını tarafından varlığı bilinen bu özyaşamöyküsü de bugüne dek
yayımlanmadan kalmış.
Gelecek Uzun Sürer’in özgün "elyazması", bir kısmı yeşil bir
kısmı beyaz, A4 boyutlarında, on kadarı Yüksek Öğretmen Okulu
antetli, üç yüz yirmi üç yapraktan oluşuyor. Çoğu, genellikle kita­
bın bölümlerine denk düşen "formalar" halinde numaralanmış ve
zımbalanmış. Baştan sona elle yazılmış birkaç sayfa dışında bütün
bu formalar -âdeti olduğu üzere- Louis Althusser tarafından doğ­
rudan doğruya daktiloda yazılmış; yalnız uyarı sayfasının -yazma­
da yer alan-ilk biçimi ile sonraki daha geliştirilmiş yazılımının Pa-
ulette Taieb tarafından başka bir makinede yapıldığı anlaşılıyor.
Elyazılı başlık sayfasına Louis Althusser Gelecek Uzun Sürer
diye yazdıktan sonra Bir Katilin Kısa Tarihi diye bir alt-başlık ekle­
miş, bunu çizip altına Bir Gecenin Şafağı diye yeni bir başlık atmış,
sonra bunu da çizmiş. Bu son başlık altında kitaba bir giriş yazma­
ya başlamış; daktiloda yazılı ilk dokuz sayfası elde olan bu ilk de­
neme, bir cümlenin ortasında kesiliyor.
Gelecek Uzun Sürer’in pek çok sayfasında, daktiloda yazılmış
satırların arasında, kenarlarda, hatta kâğıdın arka yüzünde, elyazı-
siyla birçok düzeltme ve ekleme notlar bulunuyor. Bu eklentilerin
metnin okunuşunu fazla güçleştirdiği durumlarda Louis Althusser
sayfayı yeniden yazmış, ama bunda da yeni düzeltmeler yapmış.
Uyarı sayfası ile cinayeti anlatan iki giriş sayfasının (Bölüm I) dı­
şında, ilk yetmiş bir sayfanın düzeltilmiş yazılımını ayrı bir dosya­
da saklamış. Bir yazılıştan ötekine yapılmış (pek önemsiz) değişik­
liklerin izlenmesine olanak veren bu durum dışmda, Louis Althus­
ser’in arşivinde metnimizin bir tek özgün yazıhmı bulunuyor.
Şu noktamda eklenmeli: Louis Althusser bazan yazmanın say­
faları arasına, gönderme yapılan sayfadaki bir cümleyi ya da düşün­
ceyi ilerde yeniden ele alma niyetini yansıtan bir soru ya da az-çok
kısa bir not içeren Yüksek Öğretmen antetli küçük forma beyaz
kâğıtlar da sıkıştırmıştı. Ayrıca, birkaç yerde sayfa kenarına çoğun­
lukla keçe kalemle yapılmış kimi çizimler de, metinden tümüyle
hoşnut olmadığını ve düzeltmeler yapmayı düşündüğünü gösteri­
yor.
Bu yazma aynı zamanda yazarın, yazdığı metnin bölümlerini
birkaç ayrı düzene göre yerleştirmeyi tasarlamış olduğunu da gös­
teriyor; sayıları dördü bulan ayrı sayfa düzeni söz konusu, ama
bunların uygulanmasıyla ortaya çıkabilecek yeni yazılımları sapta­
mamız mümkün olmadı. Ancak, elimize geçtiği ve şimdi yayım­
landığı şekliyle bu yazma, yazar tarafından Roma rakamlarıyla nu­
maralanmış, birbiris; buna göre izleyen bir dizi bölümden oluşu­
yordu (yazarın başlangıçtaki önemsiz bir unutkanlığını gidermek
9
için biz yirmi bir yerine yirmi iki bölüm numaralamak zorunda
kaldık; bu bölümlemeye göre son haliyle yazmanın sayfaları l’den
276’ya kadar numaralanmış oluyordu. Bu sayfa düzeni, bazı sayfa­
ların yer değişimini ve birkaç eklentiyi hesaba katmıyordu, ki za­
ten bunların yerleri konusunda yazar açık-seçik işaretler bırakmış­
tı). Elinizdeki basım için işte bu yazılım esas alındı.
Son olarak belirtelim ki, Gelecek Uzun Sürer’in bu basımında
"Makyavel" ve "Spinoza" başlıklı iki bölüm yer almıyor.. Louis
Althusser bunları kendisi metinden çıkarıp yerlerine, burada
232-237. sayfalara rastlayan "özeti" koymuştu.1 Fransa’da solun ge­
leceği ve Komünist Partisinin durumu üstüne siyasal analizlere ay­
rılan bölümün (burada XIX. bölüm) son kısmı2 için de durum ay­
nıdır. Louis Althusser’in, kitabından çıkardığı bu sayfalan Gerçek
Materyalist Gelenek konusunda bir başka eserde kullanmak istediği­
ni düşündürecek nedenler var. Ancak, bu yarım kalmış kitap tasa­
rısı hakkında, yukarıdaki adı taşıyan özel bir dosyaya konmuş, alt­
mış bir sayfa tutan bu üç bölümden başka bilgi ya da ipucu yok.
Bu sayfalar, özellikle Makyavel ve Spinoza’ya ilişkin iki bölüm,
ilerde belki yayımlanacaktır.
Sonuç olarak, Gelecek Uzun Sürer’in eldeki metnini, yazarın
sayfa kenarlarına düşüp de asıl metinle bağlantılarını kurmadığı, ve
bizim de dipnotu olarak verdiğimiz eklentilerden başka hemen hiç­
bir değişikliği göstermeksizin yayımlama yolunu seçtik; bu konuda
araştırmacılara, hazırlık dosyasına ya da yazmaya başvurmalarını
öneririz. Geri kalan noktalarda Louis Althusser’in bıraktığı çok
açık-seçik yönergeler (altı çizilecek sözler, yerleri değişecek parag­
raflar, eklentilerin yerleştirileceği noktalar, vb.) dikkatle izlenmiş;
yalnızca cümlelerde eylem zamanlarının uyumu, noktalama işaret­
leri, ve metinde geçen kişi adları gibi alanlarda ufak tefek düzeltme­
ler yapmakla yetinilmiştir. Olan-bitenler ve tarihlerle ilgili yanlış­
ları olduğu gibi bıraktık; bunların "doğrulanması" istenecek olursa,
okurlar, yazarın bu kitapla aynı zamanda çıkmakta olan yaşamöy-
küsüne başvurabilirler. Her şeye karşın birkaç yerde, metnin daha
rahat okunması için, araya bir sözcük ya da deyim sıkıştırmayı ge­
rekli gördüğümüz de oldu; bunları köşeli ayraçla gösterdik.
1 "Ama, sözü Marx’m kendisine getirmeden (...)" (s. 232) diye başlayıp, "İnanıyorum ki, önce­
sinde benzeri olmayan ve ne yazık ki sonu da gelmeyen bu df ¿önceyi tüketmiş olmaktan henüz
uzağız,"(s. 237) diye biten bölüm.
2."(...) bunu onun başına kakmaktan geri durmayacaklardı"dan sonrası (s. 258).
ıo