lise 3. sınıftaki öğrencilerin kimyasal bağlar konusundaki yanlış kavramaları ve bunların giderilmesi

21 Pages·2004·0.28 MB·Turkish

L(cid:1)SE 3. SINIFTAK(cid:1) Ö(cid:2)RENC(cid:1)LER(cid:1)N K(cid:1)MYASAL BA(cid:2)LAR
KONUSUNDAK(cid:1) YANLI(cid:3) KAVRAMALARI VE BUNLARIN
G(cid:1)DER(cid:1)LMES(cid:1) ÜZER(cid:1)NE YAPILANDIRMACI YAKLA(cid:3)IMIN ETK(cid:1)S(cid:1)

Basri Atasoy* Hakkı Kadayıfçı** Hüseyin Akku(cid:4)***

Özet
Bu çalı(cid:1)mada, lise 3. sınıf ö(cid:2)rencilerinin kimyasal ba(cid:2)lar konusundaki yanlı(cid:1) kavramaları tespit edildi
ve ö(cid:2)rencilerin kimyasal ba(cid:2)lar konusunu anlaması üzerine yapılandırmacı yakla(cid:1)ım ile geleneksel ö(cid:2)retim
yakla(cid:1)ımının etkileri kar(cid:1)ıla(cid:1)tırıldı. Bunun için, 2000-2001 ö(cid:2)retim yılı güz döneminde Ankara/Yenimahalle
Halide Edip Lisesinde 11F1 ve 11F2 sınıflarından biri kontrol di(cid:2)eri deney grubu olarak seçildi. Kontrol
grubunda kimyasal ba(cid:2)lar konusu geleneksel yakla(cid:1)ıma, deney grubunda ise yapılandırmacı yakla(cid:1)ıma göre
i(cid:1)lendi. Ö(cid:2)rencilere ö(cid:2)retimden önce Kimyasal Ba(cid:2)lar Ön Bilgi Testi, Mantıksal Dü(cid:1)ünme Yetene(cid:2)i Testi,
Bilimsel (cid:3)(cid:1)lem Beceri Testi ve Kimyasal Ba(cid:2)lar Kavram Testi, ö(cid:2)retimden sonra ise Kimyasal Ba(cid:2)lar Kavram
Testi uygulandı. Ayrıca, ö(cid:2)renimin ardından, seçilen 13 ö(cid:2)renci ile kimyasal ba(cid:2)lar konusundaki dü(cid:1)üncelerini
derinlemesine incelemek amacıyla her biri yakla(cid:1)ık 45 dakika süren mülâkatlar yapıldı. Kimyasal Ba(cid:2)lar
Kavram Testi ve mülâkatlardan elde edilen veriler literatürün ı(cid:1)ı(cid:2)ında de(cid:2)erlendirildi. Ö(cid:2)rencilerin ö(cid:2)retim
sonrası Kimyasal Ba(cid:2)lar Kavram Testi puanlarına, ö(cid:2)retim yakla(cid:1)ımının ve di(cid:2)er de(cid:2)i(cid:1)kenlerin etkisi belirlendi.

Anahtar Sözcükler: Yanlı(cid:1) kavramalar, kimyasal ba(cid:2)lar, yapılandırmacı yakla(cid:1)ım, geleneksel ö(cid:2)retim
yakla(cid:1)ımı, kavram testi, mantıksal dü(cid:1)ünme yetene(cid:2)i, bilimsel i(cid:1)lem becerisi, ön bilgi

Abstract
The aim of this study was to reveal misconceptions hled by Lyceum III students about chemical
bonding concepts and was to compare the effects of constructivist approach and traditional instruction on the
sududents’ understanding of this topic. One of 11F1 and 11F2 classes in Ankara-Yenimahalle Halide Edip
Lyceum was chosen as control goup and the other class as experimental group. The topic of chemical bonding
was taught with traditional instruction in the control group and with constructivist approach in the experimental
group. Chemical Bonding Pre-knowledge Test, Logical Thinking Ability Test, Scientific Process Skill Test and
Chemical Bonding Concept Test (CBCT) were given to students as pre-test before application, only CBCT was
given as post-test after application. In addition, after application interviews were made with selected 13 students
and determined their deep ideas related to chemical bonding. The results of CBCT and interwiews were
evaluated according to related literature. The effect of the teaching approaches and other variables on the
students’ CBCT post-test scores were determined.

Key words: Misconceptions, chemical bonding, constructivist approach, traditional teaching approach,
concept test, logical thinking ability, scientific process skill

Yazı(cid:1)ma adresi: *Prof. Dr. Basri Atasoy, **Ar(cid:1). Gör. Hakkı Kadayıfçı, ve ***Ar(cid:1). Gör.Hüseyin Akku(cid:1), G.Ü.
Gazi E(cid:2)itim Fakültesi, Kimya Bölümü, 06500 Teknikokullar/Ankara
Ö(cid:2)renciler kendi kavramlarını kendileri in(cid:1)a ederler ve onların kavramları bilimsel anlamından farklı
olabilir. Yapılan çalı(cid:1)malarda ön kavramlar, yanlı(cid:1) kavramalar, sezgisel inançlar, ö(cid:2)renci bilimi gibi terimler bu
ö(cid:2)renci kavramalarını nitelendirmek için kullanılmı(cid:1)tır (Nakhleh, 1992; Boo, 1998). Bu çalı(cid:1)mada, bilim
adamlarının kabullerinden farklı olan ö(cid:2)renci kavramları yanlı(cid:1) kavramalar olarak adlandırılmı(cid:1)tır.

Nakhleh (1992) bazı ö(cid:2)rencilerin kimyayı anlamak için çaba gösterseler de bunda ba(cid:1)arılı
olamadıklarını, bunun da ö(cid:2)rencilerin kimyadaki temel kavramları kafalarında do(cid:2)ru yapılandırmamı(cid:1)
olmalarından kaynaklandı(cid:2)ını ve kimyadaki birçok kavramın e(cid:2)itim sırasında özet olarak sunulmasının da bu
duruma çok etkisi oldu(cid:2)unu belirtmi(cid:1)tir. Ö(cid:2)rencilerin do(cid:2)ru kavramlar olu(cid:1)turmaları için kimyanın üç boyutu
olan makroskobik, mikroskobik ve sembolik boyutlarını tam olarak anlayıp bunlar arasında do(cid:2)ru ili(cid:1)kiler
kurmaları gerekti(cid:2)i ve bunu yapmalarının oldukça güç oldu(cid:2)u da belirtilmektedir (Gabel, 1999).

Son yıllarda kimyanın birçok konusunda ö(cid:2)rencilerin yanlı(cid:1) kavramalarını ortaya çıkaran ara(cid:1)tırmalar
yapılmı(cid:1)tır. Kimyanın en temel konusu olan ve di(cid:2)er konulardaki bazı yanlı(cid:1) kavramaların kökenini te(cid:1)kil eden
maddenin tanecikli, bo(cid:1)luklu ve hareketli yapısı hakkında 8. sınıf ö(cid:2)rencilerinin dü(cid:1)üncelerini inceleyen
Ye(cid:2)nidemir (2000) bu konuda birçok yanlı(cid:1) kavrama tespit etmi(cid:1)tir. Ö(cid:2)renciler madde hakkında sorulan
soruların birço(cid:2)una sezgisel açıklamalarla cevap vermi(cid:1)tir. Akku(cid:1) (2000) kimyasal denge konusunda yaptı(cid:2)ı
çalı(cid:1)mada lise 2. sınıftaki ö(cid:2)rencilerin kimyasal dengenin dinamik do(cid:2)asını anlamadı(cid:2)ını, kimyasal dengeyi
günlük hayattaki statik denge gibi gördüklerini, tek yönlü tepkimelerle çift yönlü tepkimeler arasındaki farkı
açıklayamadıklarını ortaya çıkarmı(cid:1)tır.

Kimyasal ba(cid:2)lar konusundaki ö(cid:2)renci fikirleri hakkında da çalı(cid:1)malar yapılmı(cid:1)tır. Boo (1998)
ö(cid:2)rencilerin birtakım kimyasal olayları açıklamalarını istemi(cid:1) ve yaptı(cid:2)ı mülâkatlar sonunda ö(cid:2)rencilerin
kimyasal ba(cid:2)ların do(cid:2)ası ve kimyasal tepkimelerdeki enerji de(cid:2)i(cid:1)imleri konusunda yanlı(cid:1) kavramaları oldu(cid:2)unu
ortaya koymu(cid:1)tur. Tan ve Treagust (1999) ba(cid:2), örgü, moleküller arası ve molekül içi kuvvetler konusundaki
ö(cid:2)renci yanlı(cid:1) kavramalarını liste hâlinde vermi(cid:1)lerdir. Kovalent ba(cid:2) ve yapı, (Peterson, Treagust ve Garnett,
1989; Birk ve Kurtz, 1999) iyonik ba(cid:2) (Taber, 1997; Butts ve Smith, 1987) konularında birçok yanlı(cid:1) kavrama
tespit edilmi(cid:1)tir.

Ö(cid:2)rencilerin bir kavramı anlamasına etki eden birçok faktör vardır. Ön bilgi, dü(cid:1)ünme yetene(cid:2)i, tutum,
fiziksel ortam, ihtiyaçlar ve ö(cid:2)retim yakla(cid:1)ımı bu faktörler içinde önemli yer tutanlar olarak sayılabilir (White,
1993). Bu çalı(cid:1)mada bu faktörlerden ön bilgi, mantıksal dü(cid:1)ünme yetene(cid:2)i, bilimsel i(cid:1)lem becerisi ve ö(cid:2)retim
yakla(cid:1)ımı ile ilgilenilmi(cid:1)tir.

Ön bilgi ve dü(cid:1)ünme yetene(cid:2)i kavramada önemli etkenlerdir. Gagne (1965) ve Ausubel (1963, 1968)
yeni bir (cid:1)ey ö(cid:2)renirken ilk bilginin önemli bir rolünün oldu(cid:2)unu vurgulamı(cid:1)lardır. Görülemeyen küçüklükte
tanecikleri konu alan kimya dalında birçok konu soyuttur. Piaget’in bili(cid:1)sel geli(cid:1)im teorisine göre (Inhelder ve
Piaget, 1958) ö(cid:2)rencilerin soyut kavramları ö(cid:2)renebilmeleri onların yeterli mantıksal dü(cid:1)ünme yetene(cid:2)ine sahip
olmalarıyla mümkündür.
Ön bilgi, mantıksal dü(cid:1)ünme yetene(cid:2)i ve ba(cid:1)arı arasındaki ili(cid:1)kiyi inceleyen çalı(cid:1)malar yapılmı(cid:1)tır.
Chandran ve di(cid:2)erleri (1987) dü(cid:1)ünme yetene(cid:2)i ve ön bilginin kimyasal hesaplama, laboratuvar uygulamaları ve
kimya içerik bilgisi konusundaki performanslarına anlamlı derecede etki etti(cid:2)ini göstermi(cid:1)tir. Zeitoun (1989) ön
bilgi ve mantıksal dü(cid:1)ünme yetene(cid:2)inin moleküler genetik konusundaki ba(cid:1)arıyı tahmin etmede anlamlı
de(cid:2)i(cid:1)kenler oldu(cid:2)unu ortaya çıkarmı(cid:1)tır.

Ö(cid:2)renciler, sınıftaki tartı(cid:1)malarda bilimsel i(cid:1)lem becerisi adı verilen gözlenen olaylar arasında ili(cid:1)kiler
önerme, önerilen ili(cid:1)kilerle ilgili hipotezleri test edecek deneyler tasarlama, mümkün olan tüm alternatifleri ve
sonuçları belirleyebilme, olayların olasılıklarını dü(cid:1)ünme, zihinsel sonuçlara varma, kanıtları toplama ve onları
çe(cid:1)itli durumları kanıtlamada kullanma gibi birçok sorgulama süreçleri sırasında kullanacakları birtakım zihinsel
dü(cid:1)ünme kalıplarına sahip olmalıdırlar (Stuessy, 1984).

Onwuegbuzie (2000) üniversiteden mezun ö(cid:2)renciler üzerinde yaptı(cid:2)ı çalı(cid:1)mada bilimsel i(cid:1)lem beceri
testinden yüksek not alan ö(cid:2)rencilerin, kavramsal ba(cid:1)arılarının yüksek oldu(cid:2)u sonucuna varmı(cid:1)tır. Akku(cid:1) (2000)
da lise 2. sınıf ö(cid:2)rencilerinin kimyasal denge konusunu anlaması üzerine, ö(cid:2)rencilerin bilimsel i(cid:1)lem
becerilerinin etki etti(cid:2)ini ortaya koymu(cid:1)tur.

Bu çalı(cid:1)manın amacı lise 3. sınıftaki ö(cid:2)rencilerin kimyasal ba(cid:2)lar konusundaki yanlı(cid:1) kavramalarını
tespit etmek ve bu konudaki yanlı(cid:1) kavramalarının giderilmesi üzerine yapılandırmacı yakla(cid:1)ım ile geleneksel
ö(cid:2)retim yönteminin etkilerini kar(cid:1)ıla(cid:1)tırmaktır.

Yöntem

Örneklem
Ara(cid:1)tırma 2000-2001 ö(cid:2)retim yılının birinci döneminde, Ankara’nın Yenimahalle ilçesine ba(cid:2)lı Halide
Edip Lisesinin Lise III sınıflarından 11F1 ve 11F2 (cid:1)ubelerinde yapıldı. Rastgele olarak sınıflardan biri deney
(11F2), di(cid:2)eri kontrol grubu (11F1) olarak seçildi. Deney grubunda 17’si erkek, 21’i kız olmak üzere toplam 38,
kontrol grubunda ise 19’u erkek, 24’ü kız olmak üzere toplam 43 ö(cid:2)renci bulunmaktaydı.
Uygulamadan önce ö(cid:2)rencilere Mantıksal Dü(cid:1)ünme Yetene(cid:2)i Testi (MDYT), Bilimsel (cid:3)(cid:1)lem Beceri
Testi (B(cid:3)BT), Kimyasal Ba(cid:2)lar Ön Bilgi Testi (KBÖT) ve Kimyasal Ba(cid:2)lar Kavram Testi (KBKT) uygulandı.
Bu testlere göre kontrol ve deney grubundaki ö(cid:2)rencilerin B(cid:3)BT ve KBKT puanlarının ortalamaları arasında
anlamlı bir fark olmazken (p>,05), kontrol grubundaki ö(cid:2)rencilerin MDYT ve KBÖT puanları ortalamaları
deneysel gruba göre anlamlı bir (cid:1)ekilde daha yüksekti (p<,05) (Tablo 1).
Tablo 1. Uygulamadan Önce Deney ve Kontrol Grubunun MDYT, B(cid:1)BT, KBÖT ve KBKT-(cid:1)
Puanlarının t-testi (cid:1)le Kar(cid:4)ıla(cid:4)tırılması
Test Grup N ___ SD df t p
X
Kontrol 43 4,70 2,24
MDYT (10 soru) 79 2,50 ,014
Deney 38 3,42 2,34
Kontrol 43 19,14 4,31
B(cid:3)BT (36 soru) 79 1,17 ,248
Deney 38 17,97 4,69
Kontrol 43 26,26 5,90
KBÖT (51 soru) 79 2,03 ,046
Deney 38 23,87 4,50
Kontrol 43 4,26 1,93
KBKT-(cid:3) (33 soru) 79 1,43 ,158
Deney 38 3,61 2,18

Veri Toplama Araçları
Mantıksal Dü(cid:4)ünme Yetene(cid:5)i Testi (MDYT)

Testin orijinali Tobin ve Capie (1981) tarafından geli(cid:1)tirilmi(cid:1)tir. Test de(cid:2)i(cid:1)kenlerin belirlenmesi ve
kontrolü, oran, olasılık ve ö(cid:2)rencinin sentez yetene(cid:2)ini ölçen 10 sorudan meydana gelmi(cid:1)tir. Sorulardan 8 adedi
iki basamaklı çoktan seçmeli soru, 2 adedi ise açık uçlu surudur. Testin güvenirli(cid:2)i a=0,79 (KR21) olarak
bulunmu(cid:1)tur. Çalı(cid:1)mada MDYT ö(cid:2)retimden önce her iki gruba da uygulandı.

Bilimsel (cid:1)(cid:4)lem Beceri Testi (B(cid:1)BT)

Testin orijinali Burns, Okey ve Wise (1985) tarafından geli(cid:1)tirilmi(cid:1)tir. Türkçeye çevirisi ve uyarlanması
Prof. Dr. (cid:3)lker Özkan, Prof. Dr. Petek A(cid:1)kar ve Prof. Dr. Ömer Geban tarafından yapılmı(cid:1)tır. Test, problemdeki
de(cid:2)i(cid:1)kenleri belirleme, hipotez kurma ve tanımlama, i(cid:1)lemsel açıklamalar getirebilme, problem çözümü için
gerekli incelemeler tasarlama, grafik çizme ve verileri yorumlayabilme bölümlerini kapsayan toplam 36 çoktan
seçmeli sorudan meydana gelmi(cid:1)tir. Testin geçerli(cid:2)i yüksek ve güvenirli(cid:2)i a=0,82 (KR21) olarak bulunmu(cid:1)tur.

Kimyasal Ba(cid:5)lar Ön Bilgi Testi (KBÖT)

Tarafımızdan hazırlanan test, ö(cid:2)rencilerin lise 3. sınıfta gösterilen kimyasal ba(cid:2)lar konusuna ön bilgi
te(cid:1)kil eden Lise 1. ve Lise 2. sınıf konularını ne derecede bildiklerini ölçmek için kullanıldı. Test 27 çoktan
seçmeli ve 24 do(cid:2)ru-yanlı(cid:1) olmak üzere toplam 51 sorudan olu(cid:1)tu.

Testin hazırlanması sırasında Kimya I ve Kimya II derslerinin ö(cid:2)retim programları ve liselerde yaygın
olarak kullanılan Kimya I ve Kimya II ders kitapları incelendi. (cid:3)nceleme sonunda ö(cid:2)rencilerin lise 3. sınıfta
gösterilen kimyasal ba(cid:2)lar konusunu ö(cid:2)renmeden önce bilmeleri gereken ön bilgiler sıralandı. Ardından bu ön
bilgilerin varlı(cid:2)ını ölçecek 51 adet soru hazırlandı; hazırlanan sorular ile bulunması gereken ön bilgiler
e(cid:1)le(cid:1)tirilerek ön bilgilerin incelenmesi sa(cid:2)landı.

Belirlenen ön bilgiler ve hazırlanan sorular kimya dalında deneyim sahibi ara(cid:1)tırmacılarca incelendi ve
testin kapsam geçerli(cid:2)i kontrol edildi. Test 81 lise 3. sınıf ö(cid:2)rencisine uygulandı ve güvenirli(cid:2)i a=0,67 (KR21)
olarak hesaplandı. Ö(cid:2)rencilerin ön bilgilerinin kimyasal ba(cid:2)lar konusunu anlamadaki etkisinin belirlenmesi ve
kontrol altına alınması için test çalı(cid:1)madan önce her iki gruba da uygulandı.

Kimyasal Ba(cid:5)lar Kavram Testi (KBKT)

Ara(cid:1)tırmacı tarafından hazırlanan test, lise 3. sınıftaki ö(cid:2)rencilerin kimyasal ba(cid:2)lar hakkında sahip
oldukları do(cid:2)ru ve alternatif kavramları ölçmek için kullanıldı. Treagust’un (1988) önerdi(cid:2)i iki basamaklı çoktan
seçmeli test biçimindedir ve 33 sorudan meydana gelen testteki sorular de(cid:2)erlik elektronu sayısını belirleme,
periyodik cetvel, orbital kavramı, bile(cid:1)ik formülünün ve kimyasal ba(cid:2)ın tahmini, kovalent ba(cid:2), iyonik ba(cid:2),
metallerin yapısı (metalik ba(cid:2)), ba(cid:2) polaritesi, molekül polaritesi, molekül (cid:1)ekli ve ba(cid:2) açısı, moleküller
arasındaki çekim kuvvetleri, faz de(cid:2)i(cid:1)imi konuları hakkındadır.

Avustralya’da 11. ve 12. sınıftaki ö(cid:2)renciler üzerinde Peterson, Treagust and Garnett (1989) tarafından
ö(cid:2)rencilerin kovalent ba(cid:2) ve yapı hakkındaki yanlı(cid:1) kavramalarını ve ö(cid:2)renci fikirlerini belirlemek için iki
basamaklı çoktan seçmeli bir te(cid:1)his testi kullanılmı(cid:1)tır. Bu çalı(cid:1)mada kullanılan te(cid:1)his testinin hazırlanma
basamaklarını Treagust (1988), ayrıntısıyla vermektedir. KBKT hazırlarken tarafımızdan aynı yol izlendi.

Hazırlama a(cid:1)amasında kimyasal ba(cid:2)lar konusundaki yanlı(cid:1) kavramalar hakkında literatür tarandı.
Literatürdeki yanlı(cid:1) kavramaların Türk ö(cid:2)rencilerinde hangi düzeyde bulundu(cid:2)u konusunda fikir sahibi olmak ve
varsa yeni yanlı(cid:1) kavramaları tespit etmek amacıyla kimyasal ba(cid:2)lar konusunu en son lise 3. sınıfta görmü(cid:1) 14
üniversite birinci sınıf ö(cid:2)rencisiyle 1999-2000 ö(cid:2)retim yılı bahar döneminde her biri yakla(cid:1)ık 60 dakika süren
mülâkatlar yapıldı. Literatür ve mülâkatlardan elde edilen verilerle iki basamaklı çoktan seçmeli test hazırlandı.
Testin kapsam geçerli(cid:2)i bu konuda deneyimli ara(cid:1)tırmacılar tarafından onaylandı. Test 81 lise 3. sınıf ö(cid:2)rencisi
üzerinde uygulandı ve güvenirli(cid:2)i a=0,55 (KR21) olarak hesaplandı. Kimyasal Ba(cid:2)lar Kavram Testinde yer alan
iki basamaklı çoktan seçmeli test sorusu örnekleri a(cid:1)a(cid:2)ıda verilmi(cid:1)tir:

Soru 9: H2 molekülünde ba(cid:2)a katılan elektronların hidrojen çekirdekleri etrafındaki yo(cid:2)unlu(cid:2)u nasıldır?
(I) Çekirdekler arasında elektron yo(cid:2)unlu(cid:2)u daha fazladır.
(II) Elektron bulutu molekülün yüzeyinde her yerde e(cid:1)it yo(cid:2)unluktadır.
(III) Elektron yo(cid:2)unlu(cid:2)u çekirdekler arasında daha azdır.
Seçiminizin sebebi a(cid:1)a(cid:2)ıdakilerden hangisidir?
(a) Elektronlar iki çekirdek tarafından da e(cid:1)it kuvvetle çekilmektedir.
(b) (cid:3)ki hidrojen atomu ba(cid:2) yaptı(cid:2)ında hidrojenlerin orbitalleri birbiri içine girer. (cid:3)ki çekirdek arasında elektronlar
birbirlerini daha çok iterler.
(c) Elektron yo(cid:2)unlu(cid:2)unun iki çekirdek arasında daha fazla olması atomların molekül hâlinde bir arada
durmasını sa(cid:2)lar.
(d) 1s orbitalinde elektron bulutu çekirdek etrafında e(cid:1)it da(cid:2)ılmı(cid:1)tır.

Soru 12: Su (H2O) molekülünde O-H ba(cid:2)ı
(I) polardır. (II) apolardır.

Seçiminizin sebebi a(cid:1)a(cid:2)ıdakilerden hangisidir?
(a) Oksijen üzerindeki ba(cid:2)a katılmayan elektron çiftleri oksijenin kısmen negatif olmasını sa(cid:2)lar.
(b) Hidrojen bile(cid:1)iklerinde +1 oksijen –2 yüklü olabilir. Bu yüzden oksijen ile hidrojen arasındaki kovalent
ba(cid:2)da iyonik karakter de vardır. Oksijen d-, hidrojen d+ dir.
(c) Bütün kovalent ba(cid:2)larda ba(cid:2)a katılan iki elektron ba(cid:2) yapan atomlar tarafından e(cid:1)it biçimde payla(cid:1)ılır.
(d) Oksijenin elektronegativitesi hidrojenden daha fazladır.

Soru 17: Katı NaCl’de bir sodyum iyonunun en yakın kom(cid:1)usu 6 klor iyonudur.
Bir sodyum iyonu,
(I) elektronunu verdi(cid:2)i bir klor iyonuyla iyonik ba(cid:2) yapar.
(II) etrafındaki herhangi bir klor iyonuyla iyonik ba(cid:2) yapar.
(II) etrafındaki tüm klor iyonlarıyla iyonik ba(cid:2) yapar.

Seçiminizin sebebi a(cid:1)a(cid:2)ıdakilerden hangisidir?
(a) Katı NaCl’de, bir Na+ iyonu, çevresindeki bir Cl- iyonuyla ba(cid:2) yapar, di(cid:2)er klor iyonlarıyla etkile(cid:1)imde
bulunur.
(b) Soygaz düzenine ula(cid:1)maları için sodyum ve klor atomları arasında elektron alı(cid:1)veri(cid:1)i sonucu Na+ ve Cl-
iyonları meydana gelir. Daha sonra her bir sodyum iyonu ile 6 klor iyonu arasında do(cid:2)an çekim kuvveti sonucu
sodyum klorür olu(cid:1)ur.
(c) (cid:3)yonik ba(cid:2), Na ve Cl elementlerinin, dolu de(cid:2)erlik kabu(cid:2)u elde etmek için, bir sodyumun bir klora elektron
vermesidir.
(d) Sodyum klorür; bir sodyumla bir klor iyonunun olu(cid:1)turdu(cid:2)u sodyum klorür moleküllerinden meydana gelir
ve Na–Cl simgesiyle gösterilir.

Mülâkatlar
Ö(cid:2)renimin ardından bazı ö(cid:2)rencilerle kimyasal ba(cid:2)lar hakkında mülâkat yapıldı. Mülâkatların genel amacı
ö(cid:2)rencilerin kimyasal ba(cid:2)lar konusundaki dü(cid:1)üncelerini derinlemesine tespit etmekti. Mülâkatlarda sorulacak
sorular belirlenirken çalı(cid:1)manın sonunda uygulanan KBKT’de ö(cid:2)rencilerin sorulara verdikleri cevaplar dikkate
alındı.
Mülâkat yapılacak ö(cid:2)rencilerin örneklemi iyi yansıtabilmesi için KBKT’den dü(cid:1)ük not alan 4, orta not
alan 6, yüksek not alan 4 ö(cid:2)renciyle mülâkat yapılması plânlansa da mülâkat yapılacak bir ö(cid:2)rencinin rahatsız
olması nedeniyle toplam 13 ö(cid:2)renciyle mülakat yapıldı.

Mülakat yeri olarak okulun Rehberlik Servisi kullanıldı. Mülakat sırasında mülakatçı ve ö(cid:2)renci
yalnızdılar ve oda, mülâkatlar sırasında daima sessizdi. Mülâkatçı ve ö(cid:2)renci kar(cid:1)ılıklı olarak koltuklara
oturdular, aralarında ö(cid:2)rencinin kâ(cid:2)ıt ve kalem kullanmasına olanak sa(cid:2)layan bir masa vardı. Mülâkatlarda
ö(cid:2)rencinin ihtiyaç duydu(cid:2)unda kullanabilmesi için masa üzerinde “Atasoy Molekül Model Seti”, periyodik
cetvel, elementlerin elektronegativitelerini gösteren çizelge, kâ(cid:2)ıt ve kalem hazır tutuldu. Her mülâkat 40-50
dakika sürdü, günde 2-3 ö(cid:2)renciyle mülâkat yapılarak, mülâkatlar 5 günde tamamlandı.

Mülâkatların mülâkat tekni(cid:2)ine (White ve Gunstone, 1992) uygun yapılmasına özen gösterildi. Mülâkat
sırasında ö(cid:2)renci, mülâkatçının sorularına sesli olarak cevap verdi; zaman zaman anlatmak istediklerinin
modelini yaptı ya da bunları kâ(cid:2)ıda çizdi. Mülâkatta konu(cid:1)ulanlar kasede kaydedildi. Daha sonra bu kayıtlar,
dinlenerek kâ(cid:2)ıda döküldü.

(cid:1)(cid:4)lem
Problem

Bu çalı(cid:1)manın iki amacı vardır. Bunlar:
(i) Lise III. sınıf ö(cid:2)rencilerinin kimyasal ba(cid:2)lar konusunda sahip oldu(cid:2)u yanlı(cid:1) kavramaları ortaya
çıkarmak ve ö(cid:2)rencilerle yapılan mülâkatlarla bu konudaki dü(cid:1)üncelerini derinlemesine incelemek;
(ii) Ö(cid:2)rencilerin kimyasal ba(cid:2)lar konusunu anlamasında ve yanlı(cid:1) kavramaların giderilmesinde
yapılandırmacı yakla(cid:1)ımın etkisini geleneksel ö(cid:2)retim yakla(cid:1)ımıyla kar(cid:1)ıla(cid:1)tırmaktır.

Ara(cid:4)tırma Deseni

Çalı(cid:1)ma 2000-2001 ö(cid:2)retim yılının güz döneminde gerçekle(cid:1)tirildi. Lise 3. sınıf ö(cid:2)rencilerinin kimyasal
ba(cid:2)lar konusunu anlamalarında yapılandırmacı yakla(cid:1)ım ve geleneksel ö(cid:2)retim yakla(cid:1)ımının etkilerinin
kar(cid:1)ıla(cid:1)tırılması amacıyla olu(cid:1)turulan iki gruptan birinde (kontrol grubu) dersler ö(cid:2)retmen merkezli olan
geleneksel ö(cid:2)retim yakla(cid:1)ımına göre (Senemo(cid:2)lu, 1998) i(cid:1)lenirken, di(cid:2)er grupta (deneysel grup) ise ö(cid:2)renci
merkezli olan yapılandırmacı (constructivist) yakla(cid:1)ıma göre (Baker ve Pilburn 1996) i(cid:1)lendi. Bu iki ö(cid:2)retim
yakla(cid:1)ımının etkilerini kar(cid:1)ıla(cid:1)tırmada ara(cid:1)tırma deseni olarak ön-test son-test kontrol grubu deseni kullanıldı.

Ö(cid:2)renimden önce MDYT, B(cid:3)BT, KBÖT ve KBKT (ön test) ö(cid:2)rencilere uygulandı. Ö(cid:2)renimin ardından
ö(cid:2)rencilere tekrar KBKT (son test) uygulandı. Ö(cid:2)rencilerin kimyasal ba(cid:2)lar konusunu kavramaları üzerine
ö(cid:2)retim yakla(cid:1)ımının, kimyasal ba(cid:2)lar konusundaki ön bilgilerinin, mantıksal dü(cid:1)ünme yeteneklerinin ve
bilimsel i(cid:1)lem becerilerinin etkileri incelendi.
Ö(cid:2)retimden sonra uygulanan KBKT sonuçlarına göre ö(cid:2)rencilerde kimyasal ba(cid:2)lar konusunda sıklıkla
bulunan yanlı(cid:1) kavramalar ortaya konuldu. Ayrıca bu ö(cid:2)rencilerin 13’ü ile her biri yakla(cid:1)ık 45 dakika süren
mülâkat yapılarak kimyasal ba(cid:2)lar konusundaki dü(cid:1)ünceleri derinlemesine incelendi.

A(cid:1)a(cid:2)ıda deney ve kontrol grubunda derslerin i(cid:1)leni(cid:1)iyle ilgili bir örnek verilmi(cid:1)tir:

H2 Molekülünde Ba(cid:5)lanma – Kovalent Ba(cid:5)
Deney grubunda ders a(cid:4)a(cid:5)ıdaki gibi i(cid:4)lendi:

Ö(cid:2)retmen tarafından tahtaya a(cid:1)a(cid:2)ıdaki (cid:4)ekil 1 çizilerek, aynı sıcaklık ve basınçta 1. kapta hidrojen gazı,
2. kapta klor gazının oldu(cid:2)u söylendi. Ö(cid:2)rencilerin her iki kabın da e(cid:1)it hacimde oldu(cid:2)una dikkat etmelerini
istendi. 1. ve 2. kaptaki gazın tanecik sayıları kar(cid:1)ıla(cid:1)tırıldı(cid:2)ında ne söyleyebilecekleri soruldu. Ö(cid:2)rencilerden
biri “iki kapta da e(cid:1)it sayıda tanecik oldu(cid:2)unu çünkü iki kap içinde basınç, sıcaklık ve hacmin aynı oldu(cid:2)unu”
söyledi.

P P
V V
Hidrojen Klor
gazı gazı
1. Kap 2. Kap
(cid:3)ekil 1. Aynı Basınç ve Hacimde Hidrojen ve Klor Gazları

Ö(cid:2)retmen tarafından; 1800’lü yıllarda Avogadro’nun da gazların tepkimelerini inceledi(cid:2)i ve “aynı
sıcaklık ve basınçta e(cid:1)it hacimlerde e(cid:1)it sayıda tanecik vardır” hipotezini ortaya attı(cid:2)ı belirtildi.

Avogadro’nun deneylerinden birinde aynı sıcaklık ve basınca sahip, e(cid:1)it hacimli hidrojen ve klor
gazlarını aldı(cid:2)ı ve birbirleriyle karı(cid:1)tırdı(cid:2)ı, gazların tepkimeye girerek; hidrojen ve klor gazlarından farklı yeni
bir gaz meydana getirdi(cid:2)ini fark etti(cid:2)i ö(cid:2)retmen tarafından ifade edildi. Ardından, hidrojen ve klor gazları
hidrojen ve klor atomlarından meydana gelseydi tepkime sonunda olu(cid:1)acak gazın hacminin ne olaca(cid:2)ı soruldu.

Bir ö(cid:2)renci iki gaz karı(cid:1)tırıldı(cid:2)ında olu(cid:1)acak hacmin 2V olaca(cid:2)ını söyledi. Ö(cid:2)retmen herkesin bu
konuda dü(cid:1)ünmesini istedi. Ba(cid:1)ka bir ö(cid:2)renci ise yine hacmin V olaca(cid:2)ını söyledi ve olu(cid:1)acak gazın da tanecik
sayısının aynı olaca(cid:2)ını belirtti. Yapılan tartı(cid:1)mada, hacmin 2V olaca(cid:2)ını söyleyen ö(cid:2)renciler di(cid:2)er ö(cid:2)renciler
tarafından ikna edildi. Ö(cid:2)retmen hidrojen gazının taneciklerini bo(cid:1) küreler, klor gazının taneciklerini de dolu
küreler olarak göstererek tepkimeyi tahtada (cid:4)ekil 2’deki gibi gösterdi.
+

(cid:3)ekil 2. Hidrojen ve Klor Gazları Atomik Olsaydı Olu(cid:4)acak Tepkime

Ö(cid:2)retmen Avogadro’nun tepkime sonunda 2V hacim elde etti(cid:2)ini söyledi ve ö(cid:2)rencilere bu durumu
nasıl açıklayacaklarını sordu. Ö(cid:2)rencilerden biri 1 mol hidrojen gazı ile 1 mol klor gazı tepkimeye girdi(cid:2)inde 2
mol HCl gazının olu(cid:1)ması gerekti(cid:2)ini söyledi ama bunun nasıl olaca(cid:2)ını açıklayamadı. Ba(cid:1)ka bir ö(cid:2)renci
hidrojenin “H2” klorun da “Cl2” oldu(cid:2)unu söyledi ve H2 + Cl2 _ 2 HCl tepkimesini tahtaya yazarak 1 mol H2
ile 1 mol Cl2 tepkimeye girdi(cid:2)inde 2 mol HCl olu(cid:1)aca(cid:2)ını belirtti.

Ö(cid:2)retmen H2 ve Cl2’nin ne demek oldu(cid:2)unu, tepkime sonunda hacmin de(cid:2)i(cid:1)meyece(cid:2)ini nasıl
göstereceklerini sordu ve defterlerine bunu çizmelerini istedi. Her ö(cid:2)renci defterine bu durumu çizdi. Tartı(cid:1)malar
sonunda hidrojen gazının taneci(cid:2)inin iki hidrojen atomunun birle(cid:1)mesinden, klor gazının bir taneci(cid:2)inin de iki
klor atomunun birle(cid:1)mesinden olu(cid:1)tu(cid:2)u sonucuna varıldı. Bir ö(cid:2)renci de tahtaya (cid:4)ekil 3’ü çizdi.

+
H2 Cl2 HCl
(cid:3)ekil 3. Hidrojen ve Klor Gazları Arasında Olu(cid:4)an Tepkime

Ö(cid:2)retmen sınıfa “hidrojen gazının tanecikleri iki hidrojen atomundan nasıl olu(cid:1)mu(cid:1)tur ve iki hidrojen
atomu nasıl bir arada durmaktadır?” sorusunu yöneltti. Ö(cid:2)renciler daha önce ö(cid:2)rendiklerini kullanarak “hidrojen
atomlarının birer elektronu oldu(cid:2)unu ve soygaza benzemek için iki atomun birer elektronunu ortakla(cid:1)a
kullandı(cid:2)ını” belirttiler. Ö(cid:2)retmen iki atomun bir arada nasıl durabilece(cid:2)ini sordu. Tartı(cid:1)malar sonunda artı (+)
yüklü iki çekirde(cid:2)in birbirini itece(cid:2)i ve bu iki çekirde(cid:2)in bir arada durması için aralarında onları çeken bir (cid:1)ey
olması gerekti(cid:2)i sonucuna varıldı. Bir ö(cid:2)renci öyleyse iki çekirdek arasında eksi (–) yüklü olan elektron
yo(cid:2)unlu(cid:2)unun fazla olması gerekti(cid:2)ini söyledi. Tartı(cid:1)malarla iki hidrojen atomunun daha az enerjiye sahip
oldu(cid:2)u durumun aralarındaki çekme kuvvetlerinin en fazla, itme kuvvetlerinin ise en az oldu(cid:2)u bu durumda
olaca(cid:2)ı belirtildi. Hidrojen atomlarının kendili(cid:2)inden bu duruma gelece(cid:2)i söylendi.

Ö(cid:2)retmen tüm ö(cid:2)rencilerin defterine elektron bulutunu ve çekirdekleri göstererek bir H2 taneci(cid:2)i
çizmesini istedi ardından tahtaya (cid:4)ekil 4 çizildi. (cid:3)ki hidrojen atomunu bir arada tutan bu çekim kuvvetinin ne
oldu(cid:2)unu sordu. Ö(cid:2)renciler bu kuvvete kovalent ba(cid:2) denildi(cid:2)ini ve kovalent ba(cid:2)ın bir kimyasal ba(cid:2) oldu(cid:2)unu
söylediler.
çekme çekme
itme

(cid:3)ekil 4. Hidrojen Molekülü ve Etkile(cid:4)im

Ö(cid:2)retmen maddeleri meydana getiren temel taneciklerin isimleri oldu(cid:2)unu söyledi ve ö(cid:2)rencilerden
bildikleri temel tanecikleri söylemelerini istedi. Ö(cid:2)renciler atomların “bir çekirde(cid:2)i ve etrafında da elektronlar
bulunan tanecikler”, iyonların ise “yüklü tanecikler” oldu(cid:2)unu belirttiler. H2 taneci(cid:2)inin ne atom ne de iyon
oldu(cid:2)u sonucuna varıldı. Ö(cid:2)retmen böyle taneciklere molekül denildi(cid:2)ini ve moleküllerin atomların kovalent
ba(cid:2) yapmasıyla olu(cid:1)an yüksüz tanecikler oldu(cid:2)unu belirtti.

Ö(cid:2)retmen sınıfa, “Hidrojen atomları H2 molekülünü nasıl meydana getirebilir ve iki atom bir araya
gelirken elektron bulutları birbirini itmez mi?” diye sordu. Tartı(cid:1)malar sonunda e(cid:2)er iki hidrojen atomu yeterince
hızlı birbirine çarparsa elektron bulutları kayna(cid:1)arak iki çekirde(cid:2)i bir arada tutabilirler sonucuna varıldı.

Kontrol grubunda ö(cid:5)retmen a(cid:4)a(cid:5)ıdaki föye ba(cid:5)lı kalarak hidrojen molekülündeki ba(cid:5)lanmayı
sınıfa izah etti.
1800’lü yıllarda Avogadro, gazların tepkimelerini incelemi(cid:1)tir. Yaptı(cid:2)ı çalı(cid:1)malar sonunda bizim,
Avogadro Yasası olarak bildi(cid:2)imiz
“aynı sıcaklık ve basınçta gazların e(cid:4)it hacimlerinde e(cid:4)it sayıda tanecik vardır”
hipotezini ortaya atmı(cid:1)tır. Avogadro, deneylerinden birinde aynı sıcaklık ve basınca sahip, e(cid:1)it hacimli hidrojen
ve klor gazlarını almı(cid:1) ve birbirleriyle karı(cid:1)tırdı(cid:2)ında, gazlar bire bir tepkimeye girmi(cid:1); hidrojen ve klor
gazlarından farklı yeni bir gazın meydana geldi(cid:2)ini fark etmi(cid:1)tir. Tepkime sonunda olu(cid:1)an gazın hacminin,
ba(cid:1)langıçta hidrojen ve klor gazlarının hacminin tam iki katı oldu(cid:2)unu görmü(cid:1)tür ((cid:4)ekil 5).

(cid:3)ki
gazın
Hidrojen + Klor karı(cid:1)ımı
gazı gazı

(cid:3)ekil 5. Avogadro’nun Deneyi

Ba(cid:1)langıçta her gazın hacmi V, tanecik sayısı da n kabul edilirse, tepkime sonunda hacim 2V oldu(cid:2)una
göre 2n sayıda tanecik olu(cid:1)mu(cid:1)tur. E(cid:2)er kaplarda serbest hâlde hareket eden hidrojen ve klor atomları olsaydı,
bu iki gaz birle(cid:1)tirildi(cid:2)inde her hidrojen atomu ba(cid:1)ka bir klor atomuyla birle(cid:1)erek yine n sayıda tanecik olu(cid:1)urdu