Table Of ContentLeven met een piekerstoornis
Van A tot ggZ
De boeken in de reeks Van A tot ggZ beschrijven niet alleen oorzaak,
verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven
ook antwoord op de vraag hoe men met het probleem om moet gaan.
Door de prettig leesbare combinatie van beschouwingen, cartoons en
citaten zijn de boeken niet alleen geschikt voor vertegenwoordigers
van patiëntenverenigingen, behandelaren en mantelzorgers, maar
vooral ook voor de cliënten zelf en de mensen in hun directe omge-
ving.
De reeks staat onder redactie van:
• Fred Sterk, psycholoog-psychotherapeut, werkzaam in eigen
praktijk voor psychotherapie en coaching te Den Haag
• Sjoerd Swaen, psycholoog-psychotherapeut, werkzaam bij PsyQ.
psycho-medische programma’s te Den Haag, afdeling angst-
stoornissen, tevens supervisor en docent in het post-academisch
onderwijs
• Jenny Swart, fondsredacteur, uitgeverij Bohn Stafleu van
Loghum
Voor een actueel overzicht van de reeds verschenen titels zie www.a-ggz.nl.
2
Leven met een
piekerstoornis
Fred Sterk en Sjoerd Swaen
Bohn Stafleu van Loghum
Houten 2004
3
© 2004 Bohn Stafleu van Loghum, Houten
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgesla-
gen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op
enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig ande-
re manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel
16b Auteurswet 1912 j° het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit
van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wet-
telijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus
3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave
in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912)
dient men zich tot de uitgever te wenden.
ISBN90 313 4320 X
978 90 313 4320 1
NUR777
Ontwerp omslag: p3, Huizen
Cartoons: Marcel Jurriëns
Bohn Stafleu van Loghum
Het Spoor 2
Postbus 246
3990 GA Houten
www.bsl.nl
4
Voorwoord
In dit boek komen de oorzaken, behandelingsmogelijkheden en zelf-
hulptechnieken bij de gegeneraliseerde angststoornis uitgebreid aan
de orde. De kern van deze stoornis is het toekomstgerichte, chronisch
piekeren (overmatige bezorgdheid). Dit leidt tot voortdurende span-
ning/angst, besluiteloosheid en uitstelgedrag.
Chronisch piekeren komt niet alleen veel voor als hoofdprobleem van
de gegeneraliseerde angststoornis, maar ook als symptoom bij veel
andere psychische aandoeningen. Het is een hardnekkige, lastig te
bestrijden klacht. Dit heeft wetenschappers ertoe aangezet te blijven
zoeken naar technieken die kunnen helpen het chronisch piekeren
nog beter onder controle te krijgen. Onder andere meditatietechnie-
ken lijken een belangrijke bijdrage te kunnen leveren en worden
steeds vaker ook aanbevolen als extra methode om het piekeren te
doorbreken. In dit boek vind je, naast de voorkeursbehandelingen
voor de gegeneraliseerde angststoornis, nieuwe, veelbelovende (zelf-
hulp)technieken uit de cognitieve therapie en de gedragstherapie.
Heb je opmerkingen over dit boek, of nieuwe, interessante informatie,
laat dit dan de uitgever weten. Bij een volgende druk zal daarvan dank-
baar gebruik worden gemaakt.
5
Aan de totstandkoming van dit boek hebben verschillende mensen
actief meegewerkt. Wij bedanken onze uitgevers Daphne Dotsch
(Bohn Stafleu Van Loghum) en Warnyta Koedijk (Kosmos
Z&K/Lifetime) voor hun medewerking, collega Bart Verkuil
(Ockenburgh Prevent/Universiteit Leiden) voor zijn wetenschappelij-
ke artikelen en inspirerende discussies over dit onderwerp, en Jenny
Swart (Bohn Stafleu Van Loghum), die altijd geduldig on-line is en
bereid ons bij te staan en te voorzien van de nieuwste publicaties op het
gebied van de geestelijke gezondheidszorg. Ten slotte bedanken we Ed
Berretty (hoofd afdeling Angststoornissen, Parnassia) en Ria Reul
(directeur, Ockenburgh Prevent) voor hun flexibele, stimulerende en
coachende houding.
Voorburg, februari 2004
Fred Sterk en Sjoerd Swaen
6
Inhoud
Voorwoord
1 Wat is er met me aan de hand? 11
Typerend beeld van de gegeneraliseerde angststoornis 11
Gezonde en ongezonde vormen van angst 13
Symptomen 14
Vroege en late symptomen 15
Diagnostiek 16
Gegeneraliseerde angststoornis 16
Een paar cijfers 18
Spanning als bijwerking van middelengebruik of een
lichamelijke stoornis 19
Samenvatting 21
2 Hoe heeft het zover kunnen komen? 23
Lange-termijnoorzaken 25
Biologische oorzaken 26
Korte-termijnoorzaken 27
Oorzaken die de angst in stand houden 28
Voortdurende spanning 28
Belonende aspecten van het piekeren 29
Voortdurende vermijding van het ‘hier en nu’ 30
Piekeren over het piekeren 31
7
Vermijdings-, vlucht- en veiligheidsgedrag 32
Aanhoudende psychologische spanning 33
Samenvatting 34
3 Wat staat me te wachten? 35
Piekeren en vermijdingsgedrag 36
Middelenmisbruik en vermijdingsgedrag 37
Het bewijs voor gevaar komt van binnen uit 38
Piekeraars zijn slechte toekomstvoorspellers 40
Piekeraars leren weinig van het verleden 40
Denkfouten en misleidende leefregels 42
Motivatie: wel of niet behandelen? 45
Samenvatting 46
4 Wat betekent een en ander voor mijn omgeving? 47
Piekeren maakt geen vrienden 48
Sociaal veiligheidsgedrag 50
Deel je zorgen met de juiste persoon 53
Tips voor de naaste omgeving van piekeraars 56
Grenzen stellen 57
Samenvatting 60
5 Welke behandelingen bestaan er? 61
Lichamelijke angstbeheersing 62
Medicatie tegen angst/piekeren 62
Ademhalingsoefeningen 66
Ontspanningsoefeningen 68
Geestelijke angstbeheersing 69
Pak je piekergedachten aan 70
Praat of schrijf over je angsten 72
Positieve zelfinstructie en bibliotherapie 75
8
Gedragsmatige angstbeheersing 78
Vermijdingsgedrag aanpakken 78
Zelfbeloning en motivatie 80
Anti-uitstelformulier 81
Problemen oplossen/keuzes maken 83
Omgaan met teleurstellingen 85
Samenvatting 86
6 Wat kan ik direct zelf doen? 89
Gedachte-meditatietraining 89
Meditatie 93
Bewuste aandacht trainen 95
De kunst van het ontspannen niets-doen 98
Welke angst durf je niet onder ogen te zien? 100
Gedachte-experiment: loslaten 101
Bevorder positieve invloeden 104
Wat als niets helpt? 107
Samenvatting 109
7 Adressen en literatuur 111
Specifiek voor mensen met angststoornissen 111
Algemeen 112
Internet 113
Aanbevolen (zelfhulp)boeken 113
Geraadpleegde literatuur 114
Over de auteurs 119
Raad van advies 121
Reeds verschenen titels 123
9
1 Wat is er met me aan de
hand?
Typerend beeld van de gegeneraliseerde angst-
stoornis
Het leven kent vele risico’s en gevaren. Angst kan mensen helpen naar
de juiste oplossingen te zoeken voor allerlei onveilige situaties. Het
heeft ons door de eeuwen heen geholpen onze leefomgeving veiliger
en meer voorspelbaar te maken. Angst kan dus een nuttige en bescher-
mende emotie zijn.
Maar je kunt ook, zonder een objectief aantoonbaar ‘gevaar’, bijna
voortdurend angstig, gespannen en nerveus zijn. Eindeloos piekeren
over wat er allemaal, met jou of de mensen die je lief zijn, zou kunnen
gebeuren. In – voor anderen – doodnormale situaties kun je de meest
vreselijke gevaren zien. Je roept vaak al ‘kijk uit!’ vóórdat een ander
een stap heeft kunnen zetten. Je kunt nachten wakker liggen en je zor-
gen maken over wat er allemaal mis kan gaan.
Mensen met een gegeneraliseerde angststoornis, ook wel chronische pie-
kerstoornis genoemd, leven als een te strak aangespannen veer en wor-
den vaak overspoeld door een grote stroom van allerlei angst- en pie-
kergedachten. Angst loopt uit de hand wanneer het je leven gaat
beheersen en niet meer de functie heeft waar het oorspronkelijk voor
11
