Table Of ContentLeven met een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis
Van A tot ggZ
De boeken in de reeks Van A tot ggZ beschrijven niet alleen oorzaak,
verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven
ook antwoord op de vraag hoe men met het probleem om moet gaan.
Door de prettig leesbare combinatie van beschouwingen, cartoons en
citaten zijn de boeken niet alleen geschikt voor vertegenwoordigers
van patiëntenverenigingen, behandelaren en mantelzorgers, maar
vooral ook voor de cliënten zelf en de mensen in hun directe omge-
ving.
De reeks staat onder redactie van:
• Joke Kragten, gezondheidspsycholoog, als onderzoeker verbon-
den aan het Stanley Foundation Bipolair Netwerk en als thera-
peut bij Altrecht, afdeling Volwassenen
• Fred Sterk, psycholoog-psychotherapeut, werkzaam bij
Parnassia, Psycho-Medisch Centrum te Voorburg, behandelcir-
cuit Haagrand, tevens docent in het post-academisch onderwijs
• Sjoerd Swaen, psycholoog-psychotherapeut, werkzaam bij
Parnassia, Psycho-Medisch Centrum te Den Haag, afdeling
angststoornissen, tevens supervisor en docent in het post-acade-
misch onderwijs
Reeds verschenen:
1. Joke Kragten, Leven met een manisch-depressieve stoornis,
ISBN 90 313 3432 4
2. Fred Sterk en Sjoerd Swaen, Leven met een paniekstoornis,
ISBN 90 313 3561 4
3. Fred Sterk en Sjoerd Swaen, Leven met een dwangstoornis,
ISBN90 313 3562 2
4. Ed Berretty, Leven met een dwangmatige persoonlijkheidsstoornis,
ISBN 90 313 3877 x
5. Joke Kragten, Leven met een sociale fobie, ISBN 90 313 3878 8
6. Jac Hoevenaars, Leven met een fobie, ISBN 90 313 3911 3
7. Ybe Meesters, Leven met een winterdepressie, ISBN 90 313 3912 1
Leven met een
ontwijkende
persoonlijkheids-
stoornis
Ed Berretty en Kees Korrelboom
Bohn Stafleu Van Loghum
Houten/Mechelen 2003
© 2003 Bohn Stafleu Van Loghum, Houten
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgesla-
gen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op
enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig ande-
re manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b
Auteurswet 1912 j˚ het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23
augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk
verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130
KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemle-
zingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men
zich tot de uitgever te wenden.
ISBN90 313 4091 X
NUR777
D/2003/3407/018
Ontwerp omslag: p3, Huizen
Cartoons (m.u.v. pag. 53): Marcel Jurriëns
Bohn Stafleu Van Loghum
Het Spoor 2
3994 AK Houten
Motstraat 30
2800 Mechelen
www.bsl.nl
Voorwoord
Iemand met een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis is buitensporig
verlegen. Deze persoonlijkheidsstoornis komt niet zo vaak voor: naar
schatting bij een half tot één procent van alle mensen. Dit type per-
soonlijkheidsstoornis is verwant aan de dwangmatige persoonlijkheids-
stoornis (zie de reeks Van A tot ggZ, deel 4) en de afhankelijke persoon-
lijkheidsstoornis (volgt later in deze reeks). Bij alle drie is sprake van
een angstig en in zich zelf gekeerd temperament.
Bij iemand met een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis valt in de
eerste plaats de sociale fobie op (Van A tot ggZ, deel 5). Maar het gaat
verder. We hebben te maken met iemand die zich eigenlijk nergens en
nooit echt op zijn gemak voelt. De gevolgen op de lange duur zijn ver-
strekkend; er bestaat een groot risico voor allerlei verschillende angst-
klachten, depressiviteit en misbruik van middelen zoals alcohol. Dit
heeft ermee te maken dat iemand met deze stoornis moeite heeft om
bronnen van stress in zijn leven actief aan te pakken, en weinig sociale
steun heeft in zijn directe omgeving. Voor dit type mensen ligt de
drempel om professionele hulp te zoeken extra hoog; er wordt node-
loos lang gewacht en getalmd. Maar liefst tien procent van de mensen
die om de meest uiteenlopende redenen professionele psychische
hulp zoeken, blijken tegelijkertijd ook te lijden aan een, meestal al veel
langer bestaande, ontwijkende persoonlijkheidsstoornis.
5
Alles bij elkaar reden genoeg om hieraan een aparte aflevering van
deze serie te wijden. We zijn er bijzonder erkentelijk voor dat Jenny
Swart van uitgeverij Bohn Stafleu Van Loghum en de redactie van Van
A tot ggZ – Joke Kragten, Fred Sterk en Sjoerd Swaen – ons gevraagd
hebben om over dit onderwerp te schrijven. We hopen dat dit boek
een houvast biedt om zelf thuis al aan de slag te gaan. Zeker voor deze
stoornis is de boodschap duidelijk: hoe eerder je er bij bent, hoe beter.
In dit boek volgen we een denkbeeldige cliënt, Muriël Bloem, tijdens
haar behandeling bij een denkbeeldige (cognitief) therapeut, Gerrit
Hofman. Van nabij is haar worsteling te volgen bij het overwinnen van
de onzekerheden in haar contacten. Bij de invulling van haar persona-
ge hebben we gebruik kunnen maken van 25 jaar praktijkervaring met
cliënten met dit soort persoonlijkheidsproblematiek. Onze dank gaat
uit naar al deze anonieme helpers.
Het klinkt allemaal nogal ernstig. Dat is het vaak ook. Maar, bekijk het
op zijn tijd van de luchtige kant. Muriël doet dat zelf ook, en wij beiden
hebben in elk geval veel plezier beleefd aan onze samenwerking. We
zijn benieuwd wat u als lezer van ons verslag hiervan vindt en houden
ons graag aanbevolen voor suggesties ter verbetering.
Ed Berretty en Kees Korrelboom
Den Haag, januari 2003
6
Inhoud
Voorwoord 5
1 Wat is er met me aan de hand? 11
Typerend beeld van de kwaal 11
Heer Ollie B. Bommel 16
Wat voor soort kwaal is een persoonlijkheidsstoornis
eigenlijk? 18
Vroege en late symptomen 21
Vroege symptomen: waar begint het mee? 22
Late symptomen: wat gebeurt daarna? 26
Diagnostiek en zelfdiagnostiek 29
De DSM-IV-zelftesten 29
De Beck-zelftest 32
Hoe nu verder? 34
Samenvatting 36
2 Hoe heeft het zover kunnen komen? 39
Wat is het verschil tussen persoonlijkheid en persoonlijkheids-
stoornis? 39
Wat speelt een rol bij de ontwikkeling van persoonlijkheid? 45
Het SSKK-model: de rol van steun, stress, kracht en
kwetsbaarheid 45
Het SSKK-model: biologische en psychologische
factoren 48
7
De tien persoonlijkheidsstoornissen uit de DSM-IV 50
De ontwijkende persoonlijkheidsstoornis 56
Wetenschappelijke kijk op persoonlijkheid en persoonlijk-
heidsstoornis 58
Verschillende ideeën en theorieën in de loop van de
tijd 58
Ben je introvert of extravert, een angsthaas of een
ijskonijn? 62
Beck: hoe behandel je de ontwijkende persoonlijk-
heidsstoornis? 64
Samenvatting 67
3 Wat staat me te wachten? 71
Onbehandeld 71
Behandeld 74
Mogelijke complicaties 77
Samenvatting 78
4 Wat betekent een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis voor mij en
mijn omgeving? 79
Wat betekent het voor mijzelf? 79
Wat betekent het voor naaste familieleden? 80
Wat betekent het voor vriendschap en relaties? 83
Wat betekent het voor studie en werk? 87
Wat betekent het voor hobby’s en vrije tijd? 90
Samenvatting 96
5 Welke behandelingen zijn er? 99
Wat gebeurt er nadat je je hebt aangemeld? 99
De intake 100
Cognitieve gedragstherapie 103
8
Ik ben waardeloos! Ben ik wel zo waardeloos? 103
Gevoelens zijn eng! Zijn gevoelens inderdaad eng? 114
Ga andere mensen uit de weg; ze laten je toch vallen!
Laten andere mensen je inderdaad vallen? 120
De assertiviteitsgroep 123
Verliep de therapie gladjes? 136
Samenvatting 139
6 Hoe gaat het verder? 141
Zijn er ook nog andere methoden? 141
Cliëntgerichte therapie 144
Psychoanalytische therapie 145
Behandeling met medicijnen 147
Ben je na de therapie genezen? 148
Wat doet therapie eigenlijk met je? 152
Kun je terugvallen? 156
Samenvatting 160
7 Adressen en literatuur 163
Adressen van patiëntenverenigingen voor mensen met
sociale angst en verlegenheid 163
Adressen van algemene patiëntenverenigingen en
onderzoeksinstellingen 164
Websites over angst en angststoornissen 166
Website over persoonlijkheidsstoornissen 166
Websites over geestelijke gezondheid in het algemeen 166
Engelstalige websites 167
Zelfhulpboeken 167
Vakliteratuur 168
Over de auteurs 171
9
1 Wat is er met me aan de
hand?
Typerend beeld van de kwaal
Maak kennis met Muriël Bloem. We volgen haar lotgevallen in de loop
van dit boek. Muriël is een gewone jonge vrouw van 22 jaar. Alleen, ze
lijdt aan een ontwijkende persoonlijkheidsstoornis. Wat is er aan de
hand bij een dergelijke persoonlijkheidsstoornis? Hoe komt het zover?
Waar leidt het toe? Wat betekent het voor haar directe omgeving?
Welke behandeling bestaat ertegen? Hoe pak je de draad weer op in je
dagelijks leven? Muriël zal ons dat stapje voor stapje duidelijk maken.
Wat is Muriël voor iemand?
Muriël valt tussen anderen niet op. In gezelschap blijft ze op de ach-
tergrond.Ze luistert meer dan dat ze praat.Bij feestjes zit ze lang aan
de kant.Ze is een beetje het tegengestelde van Macha,haar vriendin,
een echte flapuit en durfal.
Hoe komt dat? Wil Muriël niet meedoen? Houdt ze anderen het liefst
op afstand?
Soms, maar lang niet altijd. Ze doet op zijn tijd graag mee. Ze is
gesteld op contact,en wil graag met bekenden van alles samen doen
en beleven. Steun, warmte en betrokkenheid van hen stelt ze erg op
11
