Table Of Contentlucci ónd e
el
en
1E ditor:
EinAalrb arHreárnn ández
Correccidóene stilo:
HorntseiHae rnández
11
EditodreA rteG ráfico:
JuaMna nuGeoln záOllevze ra
d
r
e
e SERISEe minaryi Coosn ferencias
I Volu3mL eenn guy parjoed ucdcei ón
'
conociemnie eplne tnos amcireínttioc o
Primeerdai ción,
20O1
México
O. 2F0.1 0
CerezEod itores
CerraddeSa a nB ernabéC olB.a rrSoisea r r
# 8
www.cerezoeditores.com
Prohibildara e producción poa troctiadalel l ao bra
porc ualquimeerd ios ina utorizaceisócnr idteale ditor.
Derechorse servadcoosn formae l al ey.
978-607-00-15I0S4B-N5 Obrac ompleta
978-607-00-28I7S0B-N0 Volume3n
Impreseon M éxic/oP rintiendM éxico
Conferseitnucaidaa
Desafídoesl ae ducaciyód ne l aU niversipdaarda
AméricLaa tiynae lC aribSeu.s i mplicacidoen es
refordmeas dee lp ensamieanbtioe rtcor,í tyic o
complejo
EstaC onferenfcuieia m parteindl aa i nauguración
delC ongresNoa ciondaelP ensamienCtoom plejo,
enl aF acultdaedC ienciSaosc ialeHsu manidades
y
del aU niversiCdaatdó lidcea M anizales.
ManizalCeosl,o mbidai,c iembdre2e 005
1
11
Presentación
Tuvlea o portundiedc aodn oceHru gZaoe melmhaanc e
cinacñoo esnl Faa culdteCa ide ncPioalsí ytS ioccaisa dlee s
laU nviersiNdaacdi oennua nlc,ao nferqeundeci icat ó con
motidvelo a p repareancc iuórnds eos ul ibErlá on gedle
lah istoria.
Nof ufeo rteusiteteno c uterpnoe sronpaoler,lc on
trarsieio n,s cerniu bneas u cesdiehó enc hqousfe u pir o
cesanddemo a naep rarticular.
Elt rondcefo o ramcidóenl ac arrqeurdeae cciudrí
sar, cpioelnícetisiatc aafb,ua n dasdoob rleab asdee l a
metodoldoelg aíi an vestipgoalcíiStóienic nai.c cioanb a
talelsde eri cniiacail óain n vestigachiaósnlt oaúss lo cial
timeosst udcioonss e mirniadosee labordaect ieóspnia s,
sandpoomr e todoalpolgaíidaycat écnidceia nsv estigación
enc iencsioacsi aelnge esn,e ryca ile,n pcoilaí etnip caar,
tic.uL laia mprorntcaidaee steej e vberraetlnme iá redae
conoceintmioibq au edacnldaocr oaen l p asdoel osse mes
tressi,en m barngooq ,u edacblaae rnoq uér esiddiícah a
importancia. ·
Noc abaeq ulíaa nécdoptoar meinzoardae sdtee
camipneor,so íg r ossmoo dop aruab iccaierr ctiarsc unstan
ciaqsu ceo nsicdlearvpoea sr a queex peossticacu imópnl a
suo bjetivo.
Posibleam meing tenee ralcehi aót no cdaov ivei r
interisouér piozcaar decsodonefr mliaydl aard e signación.
Unap ercepjcutisaómne ndtees dmeil ugyam ri sse ntidos.
¿Poqru uén jodvee nó añoess tucdiiean csiocaisa
18 20
leosh uamnidaedne ssei lgXX lIo?
Unad el arse spueqsuteean sc ornéat l ap regunta
esq ue dsiussc ispolnmi ánsaf scái ldeeas c redqiutela ars
propdieal saá readsel aisn geniye lracísia esn cniaatsu
ralleos ,q suiefg incqiau eno h ayqu e tendeerd iucnaac ión
compleenct uaa natt oi emyp eoas fueprazrpoae nslaasr o
ciedcauda;l qauriteerfm aecnttooa clu,r reindcegiaea n,e ral o
7
HugoZ emelman
comentsaevr uieol lveegní teinsm uod si scuarcsaod émico.
Comoc onsecuúelntcidimeaea s taac tdi,rt eusuqluteea s
relativaacmceienbstulenet ítulgor adydho ea sdteap os
grado.
Frenate es ta audseed necdiiac asceai górneo gtar o
problneomm ean o¿rAq. u iséeln e e? ¿qPuasére la e e¿?S e
lee?
Lal ect,u recanu alqmuaiteerr ilao dsei ns tintos
órdendeescl o nocimeiseu nntao ,t area eslean cial para
acumuladceci oónno cimiecnotnoo.c iUmqniu eean ltuod e
a unp ensamieesnpteoc ícfoinccoe baindtroee alidades,
tiempos, mcoimrecanuntncosisytae, sx periednicsitaisn tas.
Ell ecdteobrce o nveretnitrosnenc,oe u snl, e cdteoa ru tori
dadessi,nd oel ógiycd aisus rcseolsa borcaodnio nst ereses
particdueel xaeprrseiscó onm,p renyes xipólni cación.
Leeern l af aculteandm ,u chocsa sossi,fg inciaba
-sigsuieig fnicapnadsoda-ert enidalmame inrtaesd oab re
lalsí nqeuaceso nstreultye exqntu oe a,l os umcoo,n stituye
un exceelejrecnitdceei a op rehenos rienótceni dóenl as
ideapsr incipdaleels apuetronoro c; o mou nah erramienta
oi nstruemnel naet loa bordaecl ioeósejn r cipcrioopsi os del
penseanmtipoo r enteelsn iidgfenirc taarsdcoe nddeenu tna l
conocimciieennttdoíe f silocaco i edad.
Leesrec onveernttíoan ecnce ass uin cai rcunstan
citaalr yec au,a nsdeoh accoínac iecrotnac iepnrcoidau cía
casliom si smeofse cqtuoes prloladi utceerd aetsuedrleáa m
bidteol aar t,ee ssd ecsiurc,e qduíaeav eceusn os e apa
sioneanbl aol sí midtebelus e dne cirl aby u ednea dpellu ma
escrdietl oatr rm,aa o d ealr gumednelt aoo b r;pa ernoos e
asumlíala e ctduersad eo feiylce ilso e ntpirdoopd ieqo u ien
esicbría.
Lae xigednec ilae epra rdpteoel r o psr eosforsees
reduac ícao nteenln ame erm orliaaasp ortacdieoalnu es
toare ,n ten(dceolrno qesutepa a blraqau eirdae cailar u)
toare ,s tdaera cuerond ooc oénl e;ej rciqcuiceoo nbturíia
ar eprodluaac uisre ndcesi ean tdiedl oao bra.
8
Lenguapjreo ducdceic óonn ocimeinee nlpt eon samicerníttoi co
y
Al moddelo e esres umabealc oentnidCoo.n la
l.
s lectausreían tensdei dal ebíiaib ollgar qaufíefa·o rmaba
pardteetl r onccoom úanl ol ardgeol ai nvestipgoalcíitóin
cay h asstuac ulmineancl iasó utnse ntadceil óatn e sis.
Lalse ctuirbaadsne sdleap sr oduccciloánseisc as
)
del a filosoofcícai dpe(oneltunían tlaoi rcdae nsaedlae c
ciódne capítrueldousac u íqnaua ecs u anptáagsi mnáass
ded osm il daeñe oxsp osidceii dóenya a sp ortteesó ricos)
hasltoars ce ienmtaensu adlece ise npcoilaío t idtceéa c nicas
dei nvestiegnca iceinócsnio acsi amlueys ,ú ptoicrli eesr to
parlaas istematdielz oaúscl itóianmv oasn cleosg raedno s
estaes pecetnlo am ateria.
Enl af oramcióivnne stigdaetelis vtau disaen te
empezabaa ens cucphaalra bqruaees n u np rincipio
carecdíear na zódnes er,q uyec one lp asdoe tli empo
adquimreínaonTs é.r minosc iceonmiconi vae,s tigación,
conocimaineánltmioes,oti dso,l omgéítao,td éoc,n ciocna,
ceptcoae,tg oreímapí,r iicnod,ai docorb,j ievtideandt,r e
otraSsuu. t ilsiedl aocda lidzenatbrdaoel oq uepa recía
uncaa óteixcpal icdaelc oipsóor nc eidmniteodse l inves
tigapdaorrca o nsterluoairbra cioqnueecs o nstituyeran
verdadaeproarst acai loacn ieesn yca ilca o nocimiento
eng eneral.
Dee stmeo doo,r ganliocz aaórt ciocnos iesnot rió
ganimzéatro deonsf,o ques,e stceuoertlíeaanssd,,e ncias
yp osturas; laast íe,or díeusa bi isctaefrmr naetse l aas
propuefsutnacsii osntoaa clso gnitdiivsatsi,ln agesus ir
cuelfarnsac esdaesl anso rteamereitcca.n as,
Dea hdíe rilvaió d edaeq ues eurn c ientsíofico
cicaoln siesnpt oísae uencr o nocitmoei leanbosroabdroe
lao rganizdaelc aid óinv ersdiepd oasdt ucroamsou, n a
tarienah eraen nutetesr faom racitóanr,ce aasi imp osible
dee mprenpdoelrri t maiciodnete ise mAp loom. á s, esa
clartiedp aedr miptoísaia criteoennu nas,e re xeplte oer n
esa teosruíl aó,g iyee cnnas us istematiceirdaa d. Este
yau nl ogro.
9
HugoZ emelman
Alm omnetod ee nfrentaurnmaee l aab oración
propdieua n ai nvestipgaarcai óonbe tlge rnaedarop ,a re
cierons ietsutaacsdi emo anenasem rásl úcidap rcoomo
blemdaesf o ramció¿nC.u eárlea l s igfniciaddeeo l aborar
una tdeels iicse nciatura?
Fue uenns eminaerni oce,ul r sdoel ac arr,e ra
donde el GDra.l leCmagero lspo rso cpounssotu rnuaaic r
titduidf erfernetnaetlp e r obldeemclao noceinmteoin l os
estudios as torcaivadélesue nsa, vardieel decatdu ras
quer efjlaebaunni nertéqsu em ep aremcáísaa ceptable
ene lá mbidteol am etodoleongtírae, o eclulpaasub nan
lugsaerrl iaoos b rdaesZ emelman.
Enp rinceisptiieno s,t aqnuteme á,sb iefnu ue na
secueinnctieadn esc oar dtuaar cidóenm uchionss tantes,
sep uedree suemniu rn altcoo nqsuieesn tu inóac olo
cacifórnea t meí m ismdoe,s puférse ntmeu nadlfo i,n al
mentaen tlear ealciodmarode cuperdaeeclsi póanq cuieo
mec onstcroumísoae hru mayna olc uaqlu edasbuaj eto,
anclado.
Esteanrc onocimdieee sntptero o cdesioac ltiéecno
trmee ntyer elaidoap de,n seanmtieop istéemmipceoza,ó
eriagdierm uásns ubprtoocd oumcpor odtuoe cn msiís mo,
puecso nsternul íama e,n tdeeh lo mebq rupei enlsarae ,a
lidnaodc ,o mou nm onoluiniotfrom dee p iedar vae,c es
laabdrcoo mmoo nmuentdoi gdneoa dmirasciincóoon m,o
unp rodudcets oí ntdeesr iesl acicoonnoe tsr sousj etos
determipnoasrdu osrsi tmsousts,i empyo ssu sp ropios
mundoEsne. s tdaie vrsirdaaddi csaucb oam pjliedad.
Lar ealaipdaarde cía ceonmtuoon ncaco enss truc
ciósno cieasdl e,c iinrt,e rgceinoenpraralo,dt uodc el ar ela
cioneensth roem ebsre n teile mtproa,n sfodremsadlbeal e
generacilóatn r aqbueaenjl aau niddaed isnut electuali
dadd esdleap ráctica.
Estdea rme cuemnutnadc ood mesolu jehtios tóri
co/histn-thceoo,rm icozo anciehnicsit,aó rimuceba icyaab a
enl ae pistemcoolmouogn ícaao nstdaundtdaee l o qeuse
10
Lenguapjreo ducdceic óonn ocimieenlpt eon seanm icerníttoi co
y
n conocyec ró mcoo noc¿ecru:dá elb see lra a ctiot duids
posicdieó nmf icasu ltafdíessiy c passí qupiacradase jar
) quee lm undvoe nga hmaíc?yi; da a cru endteaml u n
ir doc one stpar egumnete ax iglíama e todolcoogmíoua n
conjudnetm oo metnods ee lbaoracdieói nn strousm ent
3, (coenpctoqsu)em e p ermittireardalunarc eilari deands ,u
,- calidaddi vdeer sdiesd iaigdfn icsa/dsoiigcnainfetenls a,
s mentoep ,o dre ciernol tor toésr miqnuoes ,pm eer miat ier
s noe xuclierlm undcoo mou nm undcoo nm uchomsu n
e dos.
n
Dos años ddeeis npcsuuiérosnp aorer s tlaí nea,
mee nctornpéo prr imveerezan l aF aculdteFa idsl oofyí a
a Letsr,a uenSn e mindaerP ieor spectivaesn CErdíuticas
, cacieónMn é xiycA om ériLcaat icnoan, plloasn teamien
;
1- tose,n meils mtoe nor, perdoiá dcdteisdcdelae a,D rlaa.
1- EsteQlunait alroc,su alessu msoaenr a l arsel fexioenne s
laqsu mee u biceanb ae msoomse ntdoess de emsit uyo
1, diante.
Lap ropupeesdtaag ódgdiiáccatd iecl aaD raQ.u in
tar piobnai eenlad coe netnol omsi emobsdr el ar elación
3 dee nsenñzaa-apreynn doti aznaetjnole ar elacdioónnd,e
sea gotmaunc hdoesl oasc tuadlieussrc spoesd agógicos.
Asumcíoam ion idsociaalbpl reeossfo yra la lumanmo;
bosse a brípaansp oo erlc amidnioéa cltidcemo o strar-se:
) mostrealmr u ndyo s emro straandtole a reacloimdoa d
mundcoo,m soe ntido.
Yan oh abaílau nmoysp rosfoeressi,ns ou jeyt os;
ela preinzdasjeea partdaeb arl eal aecnitóurnne aa u to
ridpaods,e eddoecr oan ocitmoisyel, no ess tudiraentes,
ceptodreie nsf orómnaE.cs itearsa lna psr imerrutapusr as
coln opsa rámeqtureio msp onleapnsr tácicdaosm itneasn
enl ae ducación.
Unar uptmuársad, e l amsá si mpoarntteesr,al a
propudeest traa beancj íor cduelr oelsfe xiSóern o.m plíaa
inceirdae alu leanl ae scueylaq au,e aedli ctirmoaneaslt ro
al frdeeln otasel umncoesdl íuag aau rn mae sdao ndneo
11
HugoZ emelman
habsíuap eriorsiidnvaoad,le egslat, é rmpionnoi eennd o
und objluee lgaop ropueyls atl ai terdaell iapd aalda bra,
colocoacniesd el oisn tegrsaindnti esst idnecr iaónng os;
lucphoacr o nsitsrru juetaoust ónomocso,n sciendtees su s
1 deseossu,e ñoys e mocoinesp;r opuqeusdeta ab saa liad as
laisne crtibdrueomse xigenqcufieua rise cnoociednedsod e
mis preocupacsiuojneeetnfso o rcmoamcooir ómná-nfdose
enl as ciencias sociales.
Estqeu ieebnrteur,neg ran modmeeh natlol aernm e
elc onocnitmpoia ertar anshiatcauirna a n uvea forma de
concelbaii dred ae clo nocimnioef nutfeáo c,yi ldh ee cho
sigyus iióg pureo vnodcoma uchtorsá nsEintr oess.u men,
transfeolpr emnós amiaet nrtaovd éesu nap roc-vaoción,
un llaqmuacedo on siesnvt oilóvh earc miía, truánn dsei to
pensamiqeunreet- voo lvuinóyao, t rvae zm,i csi rcunstan
ciahsa cmiia.
Estapsr opueasstuamsí palnnat eamiednitsotsi n
toas l ohsa bitueanll aae csa dempioar, losa lmoesn os
oficiRaelceosn.oe clví aal doerl al ectpuerralo,ar elación
entlreec ytl oiorbn roe rlaam ismdaei, n ihcaibouí nal ector;
ses eguríeac,eu nrtremehnatbel,a dnedt eoo rípae, rloa
concepqcuiseóe tn e ndíeae lyle alu sqo ueah oerna con
trasbea vfeuíear temmoednitfei pcoamrdi pa r eseynn toe
únciamenptoer albasst racqcuiseoe nc eosn strsuoíbarne
yd esdtei empyl ousg easar jenaol so qsu es eguramente
vivmeig eneraEclci oónno.c itmoni oe nrseed uajl oaa cu
mulacsiiónqnou ea mplsiuóhs o rizocnotnbe asse en l as
exigendcemiloa mse nto.
Loc aótdiecjodo es eurn ac ompledjeis diasdt e
masy d isscousr teóprairccaeo dsel ru gaal ro complejo
del ar eali(dtaédr mqiuneco o brambáasp etrinencia),
unar elacniodó enp ostuyr caosn cepstiondsoe,r ela
ciondeecs o nteaxtnotlseo qsu ey om ee ncontdrea ba;
ahí qupee zearmpar iav i,lm áesgq iuaer e-lc udrisesol ,
tra-ncsu rpsoomr i csi rcuns(tpaonlcíitais cas, culturales,
económiecdausc,a thiivtsaórsi,c ya,ms á)sq, u el am era
12