Laury,togi,pastorały.Szkice o kulturze literackiej renesansowego Śląska

190 Pages·1983·27.937 MB·Polish

by  Jan Malicki

• tJan Alalicki
L a u r y , t o g i ,
p a s t o r a ł y
Wydawnictwo ..Śląsk"

Laury, togi,
pastorały
Córeczce mej
Joannie
książkę tę poświęcam
a u lor
elan lYlalickirqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
Laury, togi,
Pastorały
Szkice
ulturze
rackiej
sowego
Śląska
vo „Śląsk”
Córeczce mej
Joannie
książkę tę poświęcam
autor
3Jan AlalickirqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
Laury, togi,
• pastorały
Szkice
o kulturze
literackiej
renesansowego
Śląska
Wydawnictwo „Śląsk”
Projekt obwoluty i okładki AbnadZrYzeXj WKaVcpUerTekSRQPONMLKJIHGFEDCBA
© Copyright by Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1983
ISBN 83-216-0309-2
Zamiast wstępu
rqponmlkjihgfedcbaZYXWVUTSRQPONMLKJIHGFEDCBA
„Jedną ze znamienitszych części państwa jest Śląsk. Należą do
Śląska również Łużyce, ziemia tak piękna, że według pradawnych
wierzeń pogańskich tam miały być Pola Elizejskie, czyli miejsce,
gdzie dusze tych, co dobrze żyli weselą się, oddają się przechadz­
kom i zabawom, wszystko to w wiekuistej czyniąc radości. ...Ma
Śląsk gdzieniegdzie ziemie piaszczyste, a w wielu miejscach po­
siada sporo owoców i lasów oraz pola pełne bujnego zboża. Lud
jest tu łagodnego usposobienia, spokojny, umiarkowany i cichy,
skory do wielkich czynów. Ubiory po części takie’jak u Niemców,
po części jak u Polaków. Ślązacy, podobnie jak Węgrzy słyną sze­
roko z wyrabianych przez siebie powozów i wozów. Kupcy jeżdżą
przez Śląsk do Polski, Prus, Niemiec, Czech, Moraw i Austrii...
Ważniejszymi miastami są: 1. Wrocław, sławny z pięknych bu­
dowli, schludnych ulic, bogactw kupieckich i kamiennych murów
obronnych okolonych fosą pełną wody. 2. Nysa — siedziba bisku­
pia. 3. Brzeg, znany dzięki soli. Tu również teraz zawiaduje
bracią scholarską Melchior Laubanus, sławetny filolog, człowiek
wielkiej wiedzy, bardzo mi życzliwy i miły, niegdyś konrektor
w gdańskim gimnazjum. 4. Smogorzów, gdzie jest również dobra
szkoła. 5. Legnica, siedziba książąt, mająca ponadto piękną ofi­
cynę drukarską. Prócz tych są na Śląsku inne miasta: Opole, Oła­
wa, Głogówek, Struga, Srebrna Góra, Zielona Góra, Bardo.
Położenie krainy tak wygląda: od zachodu jest ona zamknięta
przez Czechy i Łużyce, od wschodu i północy graniczy z Polską,
5
od południa zaś z wielkimi górami morawskimi i węgierskimi. Nie
jest to mała dzielnica, zważywszy, że długości ma 49 mil, ciągnąc
się z południa na północ od Cieszyna do dużego miasta Krosna.
Szerokość zaś od wschodu na zachód, od Gorzowa Śląskiego po
Chrastawę (?) sięga 36 mil niemieckich. W.iara panuje tam głów­
nie luterska. W wielu jednakowoż miejscach mieszkają kalwiniści
i papiści”.
Taką charakterystykę ziemi śląskiej spotykamy w dzienniku
podróży po Polsce Martona Csombora, nauczyciela z Szepsi, węd­
rującego do Gdańska w 1616 roku. W zasadzie informuje on po­
tencjalnego czytelnika o sprawach znanych, a więc o położeniu
Śląska, jego mieszkańcach i utrzymywanych przez nich kontak­
tach handlowych z krajami ościennymi. Ale jest to zaledwie jedna
warstwa Csomborowego opisu. Oprócz niej bowiem lakoniczne
często uwagi zawierają fakty rzutujące na inną jeszcze sferę życia
ludności tej, wciąż jeszcze piastowskiej dziedziny. Tak więc
w wypowiedzi węgierskiego peregrynanta dostrzec można co naj­
mniej trzy kręgi tematyczne: ideologiczny — ujawniający
się między .innymi w nawiązaniu do panującej wszechwładnie
w całym niemal renesansowym piśmiennictwie topografii mitolo­
gicznej; cywilizacyjny — w takim sensie, jakim posługuje
się tym pojęciem Norbert Elias, krąg spraw charakterystycznych
dla kultur kresowych, gdzie silnie akcentowane są wszelkie
„wpływy i zależności”, ale też i „odmienności” między zamiesz­
kującymi te obszary nacjami; wreszcie religijny. Zagadnie­
nia te nie są odkryciem naszej generacji badaczy, były podejmowa­
ne już wcześniej. Stawały nieraz w centrum zainteresowania uczo­
nych podejmujących problematykę śląskoznawczą. Nieobca też
będzie ona i nam. Spróbujemy zatem podjąć się rekonstrukcji
sporów o prapolskość lub praniemieckość Śląska, ukazania szes-
nastowiecznych niby-naukowych prób udowadniania autonomicz-
ności, czy wręcz pragermańskości tej krainy, rekonstrukcji proce­
su wypierania tkwiących od średniowiecza w literaturze śląskiej
tradycji lechickich. Spróbujemy też ukazać naukowe kariery
Ślązaków w Krakowie, gdzie przecież przebywało wielu rodaków
Michała z Wrocławia czy Jana z Głogowa. Przyjrzymy się też
„sekcie filozofów”, braciom polskim, ich przeróżnym kontaktom
ze Śląskiem i Ślązakami. Trudno też sobie wyobrazić rozprawę QPONMLKJIHGFEDCBA
6