LANDSÞJÓNUSTUNEFND AA Á ÍSLANDI

329 Pages·2016·6.3 MB·English

LANDSÞJÓNUSTUNEFND AA Á ÍSLA NDI- LÞN
National Service Board of Alcoholics Anonymous in Iceland
Tjarnargata 20 • 101 Reykjavík • Sími: 551-2010 • Tölvupóstur: [email protected]
Reykjavík, 8. febrúar 2016
Nefndarsvið Alþingis
Austurstræti 8-10
150 Reykjavík
Efni: Frumvarp til laga um verslun með áfengi og tóbak o.fl. (13. mál, þskj. 13, 145.
löggjafarþing 2015-2016)
Í tilefni af því að Allsherjar- og menntamálanefnd Alþingis sendi AA-samtökunum ofangreint
frumvarp til umsagnar vilja samtökin taka fram að samkvæmt erfðavenjum AA-samtakanna fjalla
þau ekki um önnur mál en sín eigin. Rík áhersla er lögð á að taka ekki afstöðu til opinberra mála í
nafni samtakanna.
Virðingarfyllst,
f.h. Landsþjónustunefndar AA-samtakanna
Þjónustuskrifstofa AA-samtakanna
Tjarnargata 20, 101 Reykjavík
VVÍNBÚÐIN ÁTVR
Skrifstofa Alþingis
Nefndasvið
150 Reykjavík
[email protected]
Reykjavík, 11. febrúar 2016
Tilv. 2016010132
Umsögn um frumvarp til laga um breytingu á lögum um verslun með áfengi og tóbak,
lögum um aukatekjur ríkissjóðs, áfengislögum og lögum um gjald af áfengi og tóbaki, með
síðari breytingum (smásala áfengis) - 13. mál 145. löggjafarþings
Áfengis- og tóbaksverslun ríkisins (ÁTVR) hefur borist til umsagnar frumvarp til laga um
breytingu á lögum um verslun með áfengi og tóbak, lögum um aukatekjur ríkissjóðs,
áfengislögum og lögum um gjald af áfengi og tóbaki, með síðari breytingum (smásala áfengis)
- 13. mál 145. löggjafarþings. Málið er endurflutt með smávægilegum breytingum frá síðasta
þingi, þá 17. mál 144. löggjafarþings. Breytingarnar lúta einkum að undanþágu sérverslana frá
kröfum um afmörkun sterks áfengis frá annarri söluvöru, breytingum á refsiákvæðum gildandi
áfengislaga auk þess sem endurskoðunarákvæði hefur verið bætt við lagafrumvarpið.
Vísað til fyrri umsagnar ÁTVR og ársskýrslu
Þann 10. nóvember 2014 sendi ÁTVR inn umfangsmikla umsögn frumvarpið eins og það lá
fyrir á síðasta löggjafarþingi. Í umsögninni var vakin athygli á því að rannsóknir benda til þess
að einkaleyfi ríkis á smásölu áfengis sé með árangursríkari leiðum til þess að draga úr
skaðlegum áhrifum áfengisneyslu og einkavæðing smásölunnar sé í andstöðu við tilmæli
alþjóðlegra heilbrigðisyfirvalda og opinbera stefnu íslenskra stjórnvalda í áfengis- og
vímuvörnum. ÁTVR tekur hvorki nú né þá beina afstöðu til frumvarpsins og gerir ekki
sérstaklega athugasemdir við einstök ákvæði þess eða lagatæknileg atriði, en bendir á að í
innsendum umsögnum hvort tveggja nú og á síðasta þingi koma fram margvíslegar
athugasemdir af því tagi, sem taka má undir, m.a. vangaveltur um það hvort frumvarpið í þeim
búningi sem það er nú í samræmist skilyrðum Evrópuréttar. Hins vegar hefur ÁTVR talið
nauðsynlegt að koma á framfæri við virðulega þingnefnd ýmsum upplýsingum um áfengismál
og hlutverk og starfsemi stofnunarinnar og ítrekar því efni tilvitnaðrar umsagnar sinnar, en
vefslóð hennar fylgir umsögn þessari. Þær breytingar sem gerðar hafa verið á efni frumvarpsins
eru ekki þess eðlis að áhrif hafi á efni fyrri umsagnar, sem gildir fullum fetum nú sem fyrr.
Vefslóð ársskýrslu ÁTVR fyrir árið 2014 fylgir einnig, en þar er m.a. að finna helstu tölulegar
upplýsingar um starfsemi stofnunarinnar og margvíslegan fróðleik um áfengismál.
Í fyrri umsögn ÁTVR er fjallað um skaðleg áhrif áfengis á lýðheilsu og samfélag, alþjóðlega
stefnumörkun á sviði áfengisforvarna og markaðssókn áfengisiðnaðarins, sem beinir athygli
sinna einna helst að yngri aldurshópum til þess að tryggja nýliðun áfengisneytenda. Þá er farið
yfir innlenda stefnumörkun á sviði áfengismála og hlutverk og starfsemi ÁTVR, sem gætir
lögum samkvæmt ávallt að jafnvægi samfélagslegrar ábyrgðar og góðrar þjónustu við
viðskiptavini um land allt. Í lokin er tekið saman yfirlit yfir líklegar afleiðingar þess ef frumvarp
um einkavæðingu smásölu áfengis yrði að lögum; annars vegar fyrir neytendur og hins vegar
lýðheilsu og samfélag. ÁTVR vísar til þessa yfirlits sem er á bls. 18-20 í tilvitnaðri umsögn.
Þjónusta og forvarnir
Einkasala ríkisins á smásölu áfengis felur eðli máls samkvæmt í sér hömlur sem mikilvægt er
að almenningur hafi skilning á. Fjöldi áfengisverslana og opnunartími er takmarkaður og
verslunin stundar enga söluhvetjandi starfsemi, enda ekki rekin í gróðaskyni. Viðskiptavinum
bjóðast þannig engin tilboð á áfengi, afslættir eða annað af því tagi sem er algengt í almennum
rekstri þar sem markmiðið er að skila sem mestum hagnaði. Ríkiseinkasalan afnemur
samkeppni í áfengissölu og því er selt minna áfengi en þegar almennar verslanir keppa um að
selja sem mest. Áfengi er vara sem getur verið skaðleg, ekki aðeins fyrir þann sem þess neytir
heldur líka t.d. fyrir þá sem honum tengjast og samfélagið í heild. Það fellur í verkahring ÁTVR
að upplýsa viðskiptavini um mögulega skaðsemi vörunnar og sporna við því að óæskilegar
vörur rati í hillur vínbúðanna.Verslunin á jafnframt að veita viðskiptavinum sínum góða og
vandaða þjónustu sem byggist á fagmennsku og hlutleysi. Hlutleysis er með sama hætti gætt
gagnvart áfengisbirgjum, sem eiga allir jafna möguleika á að koma vörum sínum í hillur
vínbúðanna. Þetta skiptir framleiðendur og birgja miklu máli því bannað er að auglýsa áfengi á
Íslandi.
Benda má á að frá því fyrri umsögn var veitt hefur vínbúðum fjölgað um tvær, önnur þeirra er
í Spönginni í Reykjavík og hin á Kópaskeri. Verslanir ÁTVR eru því 50 talsins; 13 á
höfuðborgarsvæðinu og 37 á landsbyggðinni. Þá hefur ÁTVR ráðist í endurbætur á vínbúðunum
á Hvammstanga, Húsavík og Hólmavík og flutt verslanir sínar á Neskaupsstað, Blönduósi og í
Vestmannaeyjum í nýtt og heppilegra húsnæði.
Það er ánægjulegt að rifja upp að ÁTVR skoraði fyrir árið 2015 þriðja árið í röð hæst allra
fyrirtækja í Íslensku ánægjuvoginni. Það er því ljóst að viðskiptavinir verslunarinnar eru
ánægðir með þjónustuna. Athygli er einnig vakin á að ÁTVR leggur mikið upp úr því að allir
viðskiptavinir, jafnt fatlaðir sem ófatlaðir, hafi greiðan aðgang að þeirri þjónustu sem
vínbúðirnar bjóða og hefur hlotið sérstakt hrós fyrir aðgengismál fatlaðra. Það er ekki síður
ánægjulegt eða mikilvægt að benda á þann árangur sem innlendar og erlendar rannsóknir hafa
leitt í ljós að hefur náðst í átt að því markmiði að draga úr skaðlegri neyslu áfengis. Þannig
hefur tekist að draga verulega úr áfengisneyslu yngstu neytendanna og heildaráfengisneysla
þjóðarinnar er undir meðaltali í Evrópu.
Upplýsingar um rekstarkostnað og -tekjur
Ástæða er til þess að leiðrétta sérstaklega rangfærslur um rekstrarkostnað og -tekjur ÁTVR
sem hafa komið fram í umræðunni frá því fyrri umsögn var send inn.
Vegna vangaveltna um að rekstur ÁTVR skili ekki hagnaði og umfjöllunar um meintar
takmarkaðar tekjur ríkissjóðs af rekstrinum skal tekið fram að allt frá því stofnuninni var komið
á fót hefur verslunin verið rekin með hagnaði. Yfirleitt hefur hagnaðinum verið ráðstafað beint
í ríkissjóð. Hér að neðan má sjá töflu yfir árlegan hagnað síðustu sex ár og tilsvarandi greiðslur
í ríkissjóð.
Rekstrarhagnaður Arður í ríkissjóð í
í millj. kr. millj. kr.
1.200 áætlað 1.500
2014 1.288 1.400
2013 1.304 1.200
2012 1.340 1.050
2011 1.227 1.000
2010 1.334 1.000
:
Samtals 7.692 7.150
Á þessum sex árum hefur ÁTVR hagnast um 7,7 milljarða af rekstri sínum og greitt til ríkissjóðs
um 7,1 milljarða. Nánast allur rekstrarhagnaður ÁTVR er því greiddur beint til ríkissjóðs.
Þá er rétt að gagnrýna sérstaklega skýrslu aðila að nafni Clever Data um rekstur ÁTVR, sem
kom út og var kynnt opinberlega í maí 2015. Af umfjöllun um skýrsluna mátti jafnvel ráða að
skýrslan hefði verið unnin fyrir eða í samstarfi við ÁTVR, sem er fjarri sanni. Höfundar
skýrslunnar neita að upplýsa um hver bað um og greiddi fyrir gerð hennar. Ekki er ástæða til
þess að fjalla sérstaklega um efni skýrslunnar hér eða niðurstöður kostnaðargreiningar, sem eiga
sér litla stoð í raunveruleikanum. Hins vegar skal undirstrikað ÁTVR hafnar niðurstöðunum
alfarið og tekið fram að verslunin hefur aldrei verið rekin með tapi frá því að áfengisgjöld og
tóbaksgjöld voru aðskilin frá rekstrartekjum verslunarinnar.
Vegna umræðu um skýrsluna og fyrirspurnar þingmannsins Vilhjálms Árnasonar, sem er
flutningsmaður smásölufrumvarpsins, um rekstrarkostnað og -tekjur ÁTVR, sem lögð var fram
á þingskjali 442, 347. mál 144. löggjafarþings, er ástæða til að taka fram að ÁTVR er lögum
samkvæmt rekin sem ein heild, þ.e.a.s. starfsemin að því er lýtur að smásölu áfengis annars
vegar og heildsölu tóbaks hins vegar er ekki aðgreind í rekstri fyrirtækisins eða bókhaldi. Ljóst
er að aðgreindur rekstur hefði í för með sér verulega óhagkvæmni, enda eru veigamiklir
rekstrarliðir sameiginlegir báðum þáttum starfseminnar. Nægir hér til dæmis að nefna
húsnæðiskostnað, kostnað við meðhöndlun vöru í vöruhúsi, rekstur tölvukerfa,
vöruinnkaup, vörudreifingu og launakostnað. Í bókhaldi ÁTVR er ekki sundurgreint hvernig
slíkur kostnaður deilist á milli áfengis- og tóbakshlutans og því eru engin gögn til um
kostnaðarskiptingu. Kostnaður vegna vörunotkunar áfengis annars vegar og tóbaks hins vegar
er hins vegar aðgreindur í rekstrinum og sundurliðaður í ársreikningi fyrirtækisins.
Rétt er að benda á að ÁTVR ræður ekki álagningu sinni á áfengi og tóbak. Smásöluálagning á
áfengi og heildsöluálagning á tóbak hefur verið lögákveðin frá því síðla árs 2008, þegar lög nr.
149/2008, um breyting á lögum um verslun með áfengi og tóbak, nr. 63/1969, með síðari
breytingum tóku gildi. Það er því Alþingis að ákveða hver álagning ÁTVR á áfengi og tóbak
skuli vera. Samkvæmt 2. mgr. 9. gr. núgildandi laga um verslun með áfengi og tóbak skal
álagning ÁTVR á áfengi með 22% eða lægra hlutfall af vínanda að rúmmáli vera 18% en
álagning áfengis með meira en 22% hlutfall af vínanda að rúmmáli skal vera 12%. Samkvæmt
3. mgr. sama lagaákvæðis skal heildsöluálagning ÁTVR á tóbak vera 18%. Álagning ÁTVR á
áfengi og tóbak leggst á verð vöru að viðbættum öllum gjöldum nema virðisaukaskatti, sbr. 4.
mgr. tilvitnaðs lagaákvæðis.
Sjá má af ársreikningi ÁTVR að heildsala tóbaks skilar hlutfallslega meiri hagnaði en smásala
áfengis. Munurinn ræðst fyrst og fremst af ákvörðun Alþingis um álagningu, sem áður er vísað
til, og eins því að eðli máls samkvæmt kallar smásala áfengis á talsvert fleiri handtök og meira
umstang en heildsala á tóbaki.
Umsagnir fagaðila á sviði lýðheilsu
Að lokum vill ÁTVR benda á að allar umsagnir fagaðila á sviði lýðheilsumála um frumvarpið
um afnám einkasölu ríkisins á smásölu áfengis nú og á síðasta löggjafarþingi eru á sama veg;
eindregið er lagst gegn því að frumvarpið verði að lögum og varhugur goldinn við því að slaka
á þeirri aðhaldssömu áfengisstefnu sem íslensk stjórnvöld hafa markað og fylgt. Í umsögn
embættis landlæknis1 segir þannig að verði frumvarpið að lögum sé það í beinni andstöðu við
metnaðarfulla og mikilvæga stefnumótun ríkisstjórnarinnar um að efla lýðheilsu í landinu. Í
umsögn Evrópuskrifstofu Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar (WHO)2 er árangri Íslands í
áfengisvörnum hrósað og tekið fram að mikil fylgni sé með einkasölu ríkisins, háu áfengisverði,
háum áfengiskaupaaldri og framúrskarandi framkvæmd annars vegar og lítilli áfengisneyslu
ungs fólks og þjóðarinnar í heild. WHO lýsir yfir áhyggjum vegna hugsanlegra afleiðinga þess
að afnema einkasöluna og tekur fram að mjög líklegt sé að áfengisneysla muni aukast, einkum
hjá ungu fólki, viðkvæmum hópum og drykkjufólki. Bent er á að í aðgerðaráætlun
Evrópudeildar WHO til þess að draga úr skaðlegum áhrifum áfengisneyslu3 séu ríki Evrópu
hvött til að varðveita einkasölu ríkisins á smásölu áfengis, þar sem hún er við lýði. Sé sveigt af
þeirri leið sé ólíklegt að hægt verði að snúa aftur til fyrra fyrirkomulags.
Virðingarfyllst, f.h. ÁTVR,
Ívar J. Arndal
forstj óri
Fylgiskjöl - vefslóðir:
Umsögn ÁTVR um frumvarp til laga um breytingu á lögum um verslun með áfengi og tóbak, lögum um
aukatekjur ríkissjóðs, áfengislögum og lögum um gjald af áfengi og tóbaki, með síðari breytingum
(smásala áfengis) - 17. mál 144. löggjafarþings, dags. 10. nóvember 2014.
http://www.althingi.is/altext/erindi/144/ 144-497.pdf
Ársskýrsla ÁTVR 2014.
http://www.vinbudin.is/portaldata71/resources/Matur og vin/baeklingar/Arsskyrsla 2014.pdf
1 Umsögn um 17. mál 144. löggjafarþings, dags. 31. október 2014.
2 Bréf Evrópuskrifstofu WHO til embættis landlæknis, dags. 23. október 2014. Bréfið fylgdi umsögn embættisins um
17. mál 144. löggjafarþings.
3 Action plan to reduce harmful use of alcohol 2012-2020.
A lþ in g i / 3
NJálsnw- J $ ° 9 C & L „
NUlálykítli - — -----------
efið af Sænska félagsmálaráðuneytinu 1993, í tengslum við umsókn Svíþjóðar í EU.
corinq atoul pooplo s lioallli

T h e Sw edish alcohol policij
tapinq about peoples liealtli
THE SWEDISH MODEL □ Conversely, if it is more
difficult to obtain alcohol,
The aim of Swedish alcohol
less will be drunk, in
policy is to reduce the total con-
overall terms, and fewer
sumption of alcohol with a view
people hanned because of
to alleviating the medical and so-
alcohol.
cial damage causcd by alcoholic
beverages. This stratcgy is based
Sweden’s most important me-
on knowlcdgc and experience of
ans oflimiting availability arc the
thc importance of availability in
alcohol monopoly and thc pricc
terms of total consumption trends
instrument.
and the damage caused by alco-
hol. Like many othcr products, al-
coholic bevcragcs are fairly sen-
Swedish alcohol policy is based
sitivc to price. When the price
on what is known as the total
gocs up. sales fall. As a result,
consumption model which was
Swcdcn has been pursuing a po-
formulated by the WHO and
licy ofhigh alcohol taxes for many
whichisthebasisoftheEuropean
years.
region’s plan of action for redu-
cing alcohol consumption. Since 1 July 1992, the tax on
alcohol has been detennined ex-
TOTAL CONSUMPTION MODEL ciusively by the alcoholic content
□ The total consumption of the beverage and the principle
model, postulates a corre- is that alcohol prices should fol-
lation between total alco- low price trends in society as a
hol consumption in a whole.
country and the damage
caused by alcohol.
Sweden's most important
□ The more people drink in a means of Iimiting
society, the greater the availability are the alco-
number of people who
hol monopoly and the
change from drinking in
price instrument.
moderation to alcohol abu-
se.
1 Miniitpi) oí Hecilth
and Social Afíairs
cohoi pohcij
iwedish alcohol policy supple- WHY DOES SWEDEN HAVE A
nts these measures by: RESTRICTIVE ALCOHOL
restrictions on private im- POLICY?
ports Swedish drinking pattcrns dif-
fer from thosc in Southern and
rulcs govcrning liccnsing Central Europcan countries. For
pcrmits for rcstaurants centuries Nordic intoxication-
oricnted drinking habits have re-
agc limits for purchasing
sultcd in extensivesocial damage.
alcohol
Thcre are
general health infomiation, periods in
infonnation about the Swedishhis-
In the mid-19th
harmful effects of aleohol toryin which
and alcohol con- century, per
sumption le- capita spirits
measures wilhin the soci- vels have consumption
al and health care sectors. been very was 46 litres/
high. Some year
'he alcohol monopoly guaran- sources esti-
s tliat markcting and sales are
mate that the
ítrolled and legislation rcla-
annual consumption of snaps in
g to alcohol is complied with.
the mid-19th centuiy was 46 litrcs
e principal function of the
per inhabitant and year. In pcr
ohol monopolv is to limit
capita tenns. this mcans that al-
vatc profit-making interests
most four lilrcs of snaps wcrc
irder to restict the consu mp-
consumed every month.
n ofalcohol. lt is. forcxample.
ier for a state monopoly to
At that time, many social groups
;ure that the age limits are
hadpowerful cconomic intcrcsts
nplicd with than it is for gro-
in the liquor trade. Evcry small
y stores. A survey conductcd
village had several inns or pubs
the Swedish Board of Health
and there were a great many largc
i Wclfarc reveals that age con-
distilleries. In addilion, considc-
Is are less effective in restau-
rable quantities of snaps werc
ts and shops which sell Class
>eer than tney are in the state distilled on virlually cvery farm
aor stores. throughout the country. The so-
cial consequences of snaps con- History shows that initiatives
sumption were disastrous, espe- lcading to restrictions on alcohol
cially for women and childrcn ha vc scldom comc “from abovc".
who were subjected to both vio- Thc rctail tradc monopoly, thc
lence and starvation bccause of' import monopoly. thc ban on i lli-
the extensive abusc of spirits. citdistilling, rationing.asvvellas
OPPOSITION
More than 500.000 swedes are mennbers
GROWS
of a temperance organization
Oppositiontoalco- _________
hol consumption and
spcculativc alcohol trading grew age limits forpurchasingand ser-
fronr the mid-19th century. At ving alcohol and strict regula-
thc bcginning of this century, tionsgoveminglicensingpermits
public opinion, led by the tempe- for restaurants. have resulted from
rancc movement, succeeded in pressure from different sections
imposing local bans on the pro- of the population.
duction and serving of alcohol.
For example, local retail and
The positive experience which
inn monopolies wereset npduring
was acquired as a result of these
the second halfof the 19th ccn-
measures led to growing demands
tury.
for a total ban on alcohol.
For many ycars thcrc has bccn-
A less radical alternative also
and there still is for that mattcr
gaincd ground alongsidc thc call
a wide body ofopinion in favour
foratotalban:rationing. In 1917,
of restrictive alcohol policics in
thc so-callcd ration book which
Sweden. More than 500,000 pc-
limited people’s alcohol purcha-
ople are members of somc fomi
ses was introduccd. In thc samc
of temperance organization. lt is
year. alcohol production. imports
also worth stressingthat, formany
and wholesale trading came un-
people in Sweden. the opportuni-
der state control; ABVin&Sprit-
ty to pursue a restrictive alcohol
centralen was set up. Rationing policy will have a decisive effect
continucd until 1955 whcn thc on their attitude to future Swe-
ration book was abolished. dish membership of the EC.