kurumsal aile şirketlerinde iç denetim

445 Pages·2014·4.6 MB·Turkish

T.C.
TRAKYA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
İŞLETME ANABİLİM DALI
MUHASEBE VE DENETİM BİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ

KURUMSAL AİLE ŞİRKETLERİNDE İÇ
DENETİM

İLYAS TURĞAY

TEZ DANIŞMANI
PROF. DR. KIYMET TUNCA ÇALIYURT

EDİRNE 2013

i

Tezin Adı: Kurumsal Aile ġirketlerinde Ġç Denetim
Hazırlayan: Ġlyas TURĞAY

ÖZET

Aile Ģirketlerinin ekonomideki yeri, değeri, katkıları ve miktarı göz önünde
bulundurulduğunda ülke ekonomisinde önemli bir yere sahiptir. Ülkemiz ve dünya
iĢletmelerinin büyük çoğunluğunu bu Ģirketler oluĢturmaktadır. Fakat bu Ģirketlerin
yaĢam eğrisi incelendiğinde ömürlerinin pek de uzun olmadığı görülmekte ve önemli
bir bölümünün daha ilk kuĢak ve ikinci kuĢakların yönetimlerinde yok oldukları
görülmektedir. Yapılan araĢtırmalarda bunun en önemli sebebinin
kurumsallaĢamama sorunu olduğu görülmüĢtür.
AraĢtırmanın teori kısmında; aile Ģirketleri, özellikleri, avantajları ve
sorunları incelenmiĢ, kurumsallaĢmanın nasıl yürütülmesi gerektiği ve takip edilmesi
gereken adımlar incelenmiĢtir. Kurumsal aile Ģirketlerinde iç denetim faaliyetlerinin
nasıl yürütüleceği, uygunluğun nasıl sağlanacağı konusunda bilgilendirme
yapılmıĢtır.
Tezin araĢtırma kısmında ise Ģirketlerdeki iç denetim faaliyetlerinin
uygunluğunu değerlendirmek amacı ile hazırlanmıĢ sorulardan oluĢan bir anket
çalıĢması yapılmıĢtır. Anketin halka açık ve aile bağı olan Ģirketler ile
gerçekleĢtirilmesi uygun görülmüĢ ve 263 adet firmanın aile bağı olduğu tespit
edilmiĢtir. Bu firmaların 250 adedine anketin yapılabileceği tespit edilmiĢ ve anket
firmalar ile yüz yüze veya bir sistem aracılığı ile gerçekleĢtirilmiĢtir. ġirketlerin 67
adedi ankete geri bildirimde bulunmuĢtur.
Yapılan analizlerde Ģirketlerin, anket sorularının temelini oluĢturan ve
zorunlu ve tavsiye niteliğindeki uygunluk kriterlerine tam ve eksiksiz Ģekilde uyum
sağlayamadıkları görülmektedir. Bu sebeple, “Halka açık kurumsal aile Ģirketlerinde
iç denetim faaliyetleri uygun bir Ģekilde yürütülmektedir.” hipotezi reddedilmiĢtir.
Anahtar Kelimeler: Ġç Denetim, KurumsallaĢma, Aile ġirketleri, Ġç
Denetimin Uygunluğu.
ii

Name of Thesis: İnternal Audit in İnstitutional Family Business

Prepared by: İlyas TURĞAY
ABSTRACT
According to importance of family business in economics, it has important
role in country’s economy. These companies constitute the vast majority of
enterprises in our country and the world. However, many of these companies’ life
cycle are not very long and significant part of these companies can last at least until
the first or second generation. According to studies, the major problem is
institutionalization.
The specifications and problems of family companies were examined, how
to carry out and sustain the institutionalization were examined in the theory part of
study. How to apply internal audit activities in corporate family business and how to
achieve the effectiveness and compliance were mentioned.
The survey study is done in order to evaluate the compliance of internal
audits in family companies in the research part of the study. The survey is applied to
public limited family companies and it was detected 263 companies have family
relations in their corporate bodies. 250 companies were found to be applicable to the
survey and the survey is done by interviews or on online system. 67 of the companies
got feedback to the survey.
In the analysis of the companies seen that, they failed to provide full and
complete compliance to the eligibility criterai in the nature of mandatory and
advisory which is forming the basis of the survey questionnaire. Therefore, “The
internal audit activities are carried out in an appropriate manner in the public
corporate family business,” hypothesis is rejected.
Key Words: Internal audit, Institutionalization, Family companies, Efficieny and
copmliance of internal audit.
iii

TEŞEKKÜR
“Kurumsal Aile ġirketlerinde Ġç Denetim” baĢlıklı yüksek lisans tezinin
hazırlanma sürecinde rehberliğini, görüĢlerini, yardımlarını ve desteğini hiçbir zaman
esirgemeyen tez danıĢmanım sayın Prof. Dr. Kıymet TUNCA ÇALIYURT’a
teĢekkürü borç bilirim ve saygılarımı sunarım. Bununla birlikte, tezin uygulama
kısmında yardım ve desteklerini esirgemeyen, gönderdiğimiz anketleri değerli
zamanlarını ayırarak Ģirketlerine uygun Ģekillerde değerlendiren ve yanıtlayan halka
açık aile bağı olan Ģirketlerin üst yönetimine, iç denetim yöneticilerine, iç
denetçilerine ve denetim komitesi üyelerine teĢekkürlerimi ve saygılarımı
sunuyorum. Ayrıca, yüksek lisans eğitimim süresince ve tüm eğitim hayatım
boyunca maddi ve manevi desteklerini esirgemeyerek her zaman yanımda olan
aileme en içten sevgi, saygı ve Ģükranlarımı sunuyorum.
Tezimin değerlendirilmesinde, değerli görüĢlerini sunan ve jürime katılarak
beni onurlandıran sayın Prof. Dr. Seval KARDEġ SELĠMOĞLU ve sayın Doç. Dr.
Süleyman Gökhan GÜNAY’a da değerli katkılarından dolayı teĢekkürlerimi
sunuyorum.
iv

İÇİNDEKİLER
ÖZET ...................................................................................................................... i
ABSTRACT ........................................................................................................... ii
TEŞEKKÜR .......................................................................................................... iii
İÇİNDEKİLER ..................................................................................................... iv
TABLO LİSTESİ .................................................................................................. x
ŞEKİL LİSTESİ .................................................................................................... xvii
KISALTMALAR .................................................................................................. xxii
GİRİŞ ..................................................................................................................... 1
I. BÖLÜM
AİLE ŞİRKETLERİNE GENEL BAKIŞ
1.1. AİLE ŞİRKETİ TANIMI VE AİLE ŞİRKETLERİNİN DİĞER GENEL
ÖZELLİKLERİ ....................................................................................................... 4
1.1.1. Aile ġirketlerinin KuruluĢ ġekilleri ........................................................ 9
1.1.2. Patron ġirketi Ġle Aile ġirketi Arasındaki Farklar .................................. 11
1.1.3. Anonim ġirket Niteliğindeki Halka Açık Aile ġirketleri ....................... 14
1.1.4. Aile ġirketlerinin Özellikleri .................................................................. 16
1.1.5. Aile ġirketlerinde BaĢarı ve BaĢarısızlığı Etkileyen Faktörler ............... 22
1.2. AİLE – İŞ ETKİLEŞİMİ .................................................................................. 25
1.2.1. Aile Sistem Teorisi ................................................................................. 26
1.2.2. Üç Daire Modeli ..................................................................................... 28
1.2.3. F – PEC YaklaĢımı ................................................................................. 30
1.2.4. Aile Kültürü ve ĠĢ EtkileĢimi .................................................................. 31
1.3. AİLE ŞİRKETLERİNİN YAPISI VE GELİŞİMİ ........................................ 34
1.3.1. Mülkiyet Açısından Aile ġirketi Türleri ................................................. 34
1.3.2. YaĢam Evrelerine Göre Aile ġirketlerinin Sınıflandırılması .................. 37
1.3.2.1. Kurucuların ĠĢletmenin Sahiplik ve Yönetimini Üstlendiği
GiriĢimcilik AĢaması ............................................................................... 38
v

1.3.2.2. Büyüyen ve GeliĢen Aile ĠĢletmeleri ......................................... 40
1.3.2.3. Kompleks Aile ġirketleri ............................................................ 42
1.3.2.4. Sürekli Olmayı BaĢarabilen Aile ġirketleri ................................ 44
1.4. AİLE ŞİRKETLERİNİN TÜRKİYE EKONOMİSİNE VE DÜNYA
EKONOMİLERİNE KATKILARI ........................................................................ 45
1.4.1. Aile ġirketlerinin Dünya Ekonomisindeki Yeri ve Katkıları ................. 45
1.4.2. Aile ġirketlerinin Türkiye Ekonomisindeki Yeri ve Katkıları ............... 55
II. BÖLÜM
KURUMSAL YÖNETİME GENEL BAKIŞ
2.1. KURUMSAL YÖNETİM VE GENEL BİLGİLER ...................................... 65
2.1.1. Kurumsal Yönetimin Tanımı .................................................................. 65
2.1.2. Kurumsal Yönetim Faaliyetlerinin GeliĢim Süreci ................................ 66
2.1.3. Kurumsal Yönetim Teoriler .................................................................... 67
2.1.4. Kurumsal Yönetimin ġirketler Açısından Faydaları .............................. 77
2.1.5. KurumsallaĢma ve Kurumsal Yönetim ĠliĢkisi ....................................... 78
2.1.6. Kurumsal Yönetim Ġlkelerini OluĢturan Temel Konular ........................ 80
2.2. KURUMSAL YÖNETİM İLE İLGİLİ ULUSAL VE ULUSLARARASI
YASAL DÜZENLEMELER ................................................................................... 83
2.2.1. Cadbury Raporu ve Kurumsal Yönetim Ġle Ġlgili Düzenlemeleri ........... 83
2.2.2. OECD Tarafından OluĢturulan Kurumsal Yönetim Ġlkeleri ................... 86
2.2.3. Sarbanes Oxley Yasası (SOX) ve Kurumsal Yönetim Faaliyetlerine Etkileri
.......................................................................................................................... 91
2.2.4. Basel II Standartları ve Kurumsal Yönetime Etkileri ............................. 95
2.2.5. Ülkemizde SPK Kapsamında Yürütülen Kurumsal Yönetim
Faaliyetleri ........................................................................................................ 97
2.2.6. KOBĠ Türkiye Finansal Raporlama Standartları’nın (TFRS) KOBĠ’ ler Ġçin
Getirdiği Kurumsal YönetiĢim Uygulamaları .................................................. 102
2.2.7. Yeni TTK’da Kurumsal Yönetim ........................................................... 104
vi

III. BÖLÜM
KURUMSALLAŞMA VE AİLE ŞİRKETLERİ
3.1. KURUMSALLAŞMA KAVRAMI .................................................................. 109
3.1.1. Örgütsel Açıdan KurumsallaĢmanın Öğeleri .......................................... 114
3.1.2. Örgütsel KurumsallaĢma Süreci ............................................................. 117
3.2. AİLE ŞİRKETLERİNDE KURUMSALLAŞMA .......................................... 120
3.2.1. Aile ĠĢletmesinin KurumsallaĢması ........................................................ 123
3.2.1.1. ĠĢ Analizleri Yardımı Ġle ĠĢ ve Görev Tanımlarının Yapılması . 125
3.2.1.2. Yetki ve Sorumluluk Devri ........................................................ 127
3.2.1.3. ġirket Ġçi ĠletiĢim Sisteminin OluĢturulması .............................. 129
3.2.1.4. Ġç Yönetmeliklerin OluĢturulması .............................................. 130
3.2.1.5. Kurumsal Örgüt Yapısı ve Kültürünün OluĢturulması .............. 130
3.2.1.6. Profesyonel Yönetime Geçilmesi ............................................... 134
3.2.1.7. Yönetim AnlayıĢı, Yönetime Katılma ve Karar Alma ġekli ...... 136
3.2.1.8. Eğitim ve DanıĢmanlık ............................................................... 138
3.2.1.9. Denetim ve Performans Değerlendirme Sistemleri .................... 139
3.2.1.10. ĠĢletme Anayasası ..................................................................... 142
3.2.2. Aile ĠliĢkilerinin KurumsallaĢması ......................................................... 143
3.2.2.1. Aile ve Yönetim ĠliĢkisi ............................................................. 144
3.2.2.2. Aile Konseyi ............................................................................... 148
3.2.2.3. Aile Anayasası............................................................................ 151
3.2.2.4. ÇatıĢma Yönetimi Sistematiği .................................................... 153
3.2.2.5. Devir Planlaması ve Halefin YetiĢtirilmesi ................................ 160
3.2.2.6. Hissedar SözleĢmesi ................................................................... 166
3.2.3. KurumsallaĢmanın Önem ve Faydaları .................................................. 167
3.2.4. Aile ġirketlerinde YaĢanan KurumsallaĢma Sorunları ........................... 170
vii

IV. BÖLÜM
İÇ DENETİM VE KURUMSAL AİLE ŞİRKETLERİNDE
GERÇEKLEŞTİRİLEN İÇ DENETİM FAALİYETLERİ
4.1. İÇ DENETİM KAVRAMI ............................................................................... 174
4.1.1. Ġç Denetim Tanımı .................................................................................. 174
4.1.2. Ġç Denetimin Tarihsel GeliĢimi .............................................................. 175
4.1.3. Ġç Denetimin Unsurları ........................................................................... 179
4.1.4. Ġç Denetimin Amaç, Önem, Kapsamı ve Faydalar ................................. 181
4.1.5. Ġç Denetim Biriminin Örgüt Ġçerisindeki Yeri ........................................ 184
4.1.6. Ġç Denetimin Yerine Getirmekle Yükümlü Olduğu Sorumlulukları ...... 187
4.1.7. Ġç Denetim Süreci ................................................................................... 192
4.1.8. Ġç Denetim Faaliyetleri Kapsamında Uygulanan Denetim Türleri ......... 197
4.1.8.1. Uygunluk Denetimleri ................................................................ 198
4.1.8.2. DanıĢma Eylemleri ..................................................................... 201
4.1.8.3. Ġç Denetim Faaliyetleri Kapsamında GerçekleĢtirilen Hile
Denetimleri .............................................................................................. 203
4.1.8.4. Ġç Denetim Faaliyetleri Kapsamında GerçekleĢtirilen Bilgi
Teknolojisi Denetimleri........................................................................... 206
4.1.8.5. Ġç Kontrol Sisteminin Değerlendirilmesi ................................... 210
4.1.8.6. Ġç Denetimin Risk Yönetim Sistemi Değerlemeleri ................... 213
4.1.8.7. YönetiĢim Faaliyetlerinin Kurumsal Yönetim AnlayıĢı Kapsamında
Ġç Denetim Birimi Tarafından Değerlendirilmesi ................................... 215
4.1.8.8. Mali Tablo Denetimleri .............................................................. 218
4.1.8.9. Faaliyet Denetimi ....................................................................... 218
4.1.9. Aile ġirketlerinde Ġç Denetim ................................................................. 220
4.2. İÇ DENETİM İLE İLGİLİ ULUSAL VE ULUSLARARASI
DÜZENLEMELER .................................................................................................. 224
4.2.1. Ülkemizde Yasalar ve Mevzuatlar Çerçevesinde Ġç Denetim ................ 224
4.2.1.1. Bankacılık Kanunu’nda ve BDDK’ nın Yönetmeliklerinde Ġç
Denetim Ġle Ġlgili Düzenlemeler .............................................................. 224